Poeti dhe përkthyesi Faslli Haliti shell për lexuesit e Diellit një dekadë nobelistësh/

NOBELISTI  I  1903/

SULLY PRUDHOMME 1839 – 1907/

René Francois Armand Prudhomme I mbiquajtur  Sully Prudhomme (Paris, 16 mars 1839 – Châtenay-Malabry, 6 shtator 1907) ishte një poet francez, fitues i parë i Çmimit Nobel për Letërsi në vitin 1901.____________________________________________

 MOTIVACIONI

 Në njohjen e përbërjes së tij poetike, e cila jep prova të një idealizmi të lartë, përsosmëri artistike dhe një kombinim të rrallë të cilësive të zemrës dhe intelektit…

VAZO E THYE

Në këtë vazo vdes shporiza

në heshtje një erashkë

e fshiku atë  

e plasariti pak

 e padukshme dhe e lehtë

plaga në kristal

lëviz çdo ditë

sille rreth ngadalë

 uji i freskët, pikon pike, pikë

rrjedh prej vazos ai,

por askush  s’e dalloi

mos e prekni:u thye tani

 ndonjëherë kush dashuron

fshik një zemër të shkretë

në heshtje e plagos atë

si erashka që vazon prek

 

e pa cenë duket, po e pe,

ndaj plagën e thellë pra,

mos e prekni aspak:

u thye, u ciflos, u ça.

  *6. Lule e njohur ende për vetitë e saj magjike e afrodisiache. Rrënja e saj  etimologjikisht rrjedh nga folja  verbero-colpire: që do të thotë vras.

NOBELISTI  II  1903/

Bjørnstjerne Martinus Bjørnson  1832 – 1910/

Bjørnstjerne Martinus Bjørnson (Kvikne, 8 djetor 1832 – Paris, 26 prill 1910) ka qenë  një poet, dramaturg dhe shkrimtar norvegjez. Në rrafshin artistik  kontribuoi, bashkë me Henrik Ibsen, në lindjen e drammaturgjisë moderne norvegjeze e skandinave. Madhështia e tij u vulos me Çmimin Nobel për Letërsi në vitin 1903

______________________________________________

MOTIVACIONI:

«Një haraç për poetikën e tij fisnike, madhështore e të gjithanshme, me të cilën ai është krejt i ndryshëm për qartësinë e frymëzimit të tij dhe pastërtinë e rrallë të shpirtit të tij»

______________________________________________

 VELA TË MËDHA NË DETIN E VERIUT*

Vela të mëdha në Detin e Veriut,

lart mbi malin Skandsem atë mëngjes

Erling Skjalgsson sytë nga Dielli drejton

duke vështruar detin drejt Danimarkës;

«Nuk po vjen Olav Trygvason?»

 

Pesëdhjetë e gjashtë Drakkar

djegur nga dielli

presin të nisen drejt Danimarkës

me vela të ulura poshtë.

Akoma një murmurimë:

“Ku është drakari më i gjatë?

Nuk po vjen Olav Trygvason? “.

 

Por, kur lind dielli

dhe ngrihet mbi det

mërmërima bëhet stuhi:

“Ku është drakari më i gjatë?

Nuk po vjen Olav Trygvason? “.

 

Ngadalë nga dalë, në këtë çast

të gjithë të habitur ndiejnë

nga fundi i detit

një gurgullimë, një mërmërimë:

“Drakari më i gjatë u mposhtë!

Ra Olav Trygvason “.

 

Që nga ajo ditë, për shekuj e shekuj

anijet norvegjeze janë të shoqëruara

në netët mbuluar me dritë hëne nga vajtimi;

«Anija më e gjatë u shpartallua!

Ra Olav Trygvason “.

 

*Olav Tryggvason (960-1000 ) ishte mbreti i Norvegjisë 995 -1000  dhe pati një rol kyç në konvertimin e vikingëve në të krishterë. Bjornson shkroi këtë tekst, i frymëzuar nga “Saga e Olav Tryggvason” (pjesë e “Heimskringlas”)  kompozuar në fund të shekullit të dymbëdhjetë nga poeti Islandez Snorre Sturlason, (1178 – 1241). Teksti përshkruan pas betejën e Svolderit  (në vitin 1000), kur mbreti u mund dhe u vra në betejën e madhe detare të Svolder në Baltikut mbi Drakkaren e tij «Ormen Lange» «Gjarpër i gjatë», sipas sagës, më shumë se 50 metra. Në breg, norvegjezët pyesin njëri-tjetrit në mënyrë të përsëritur «Pse nuk kthehet Olav Trygvason?»

NOBELISTI  III  1904  /            

ETIENNE FREDERIC MISTRAL   1830 – 1914/

Etienne Frederic Mistral (Maillane, 8 shtator 1830 – Maillane, 25 mars 1914) ishte Nje shkrimtar dhe poet i gjuhës franceze Occitane, iu dha në vitin 1904 Çmimin Nobel për Letërsi.

______________________________________________

MOTIVACIONI:

«Si njohje e origjinalitetit të qartë dhe të frymëzimit të vërtetë të krijimtarisë së tij poetike, që reflekton shkëlqyeshëm  peizazhet natyrore dhe frymën amtare të popullit të tij, gjithashtu dhe, punës së tij të rëndësishme si filolog provansal»

______________________________________________

PROVIDENCA

 

Shiko lulet e gatticeve. Janë flokë bore

me push të qartë. Dhe mjafton vetëm

që një erë mjaft e lehtë t’i prekë

që të shkrira të përhumben mbi tokë.

Por pambukut i shpërndarë.

kudo nga zogjtë

mblidhet menjëherë.

Shih: ka një fole

nën atë ind:

fole trishtili të kadifejtë,

e butë, e bardhë. Së pari bënë indin mire

dhe pastaj i veshën të vegjlit

me pelush… O dorë e bekuar,

që për çdo harabel

thur një fole…

 Endej plaku atëherë ngadalë

gjatë përrenjve me murgeshë,

dhe duke arsyetuar gjatë për Perëndinë.

«Ç’harmoni ka në veprën hyjnore!»

«Ç’largpamësi dhe ç’mrekulli»

Thoshte ai me admirim të thellë:

«Ç’providencë dhe ç’admirim!»

«Shiko ato mushkonja endacake në grup,

nëpër ajrin e qetë. Linden pak më pare

brenda një rrezeje dielli dhe sonte mbase,

s’do të kthehen në fare.

Pra për një ekzistencë kaq kalimtare,

Providence u dhuroju atyre të gjitha të mirat!.

Në galeta e gjejnë ato ushqimin

që më shumë atyre u pëlqenë; jetojnë në diell;

kanë krahëzit për të vazhduar më pas,

mbi male dhe mbi pllaja bartin të vegjlit;

në sytë e vegjël të tyre gjithë krijimi

pasqyrohet si një det i pafundmë.»

NOBELISTI  IV  1906/

Giosue Carducci 1835- 1907

GiosueAlexandër Joseph Carducci (Valdicastello di Pietrasanta, 27 korrik, 1835 – Bolojë, 16 shkurt 1907) ishte një poet dhe shkrimtar italian.Ky ishte italian i parë që fitoi Çmimin Nobel në letërsi në vitin 1906.

_________________________________________

MOTIVACIONI:

«Jo vetëm në njohjen dhe mësimet e tij të thella e hulumtim kritik, por mbi të gjitha  një haraç i energjisë krijuese, pastërtinë e stilit dhe të forces  lirike që karakterizojnë kryeveprën e tij poetike».  ______________________________________________

VAJTIM ANTIK

Pema që i zgjasje

Dorën fëminore,

Shega gjelbërore

Plot me lule flakë,

 

Në kopështin e shkretë

Bleron gjithçka tani,

Qershori e ringjall

Me drit’ e ngrohtësi.    

 

Ti lule pemës sime

E tharë, fshikulluar

Pa dobi tani në jetë,

Je  lule  e vetmuar,

 

Je në dhé të  ftohtë,

Je në dhé të të zi;

As dielli s’të gëzon

As un’s’të zgjoj tani.

NOBELISTI  V  1907/

RUDYARD KIPLING  1865 – 1936/

Rudyard Kipling (Bombay sotMumbai, 30 dhjetor 1865 – Londër, 18 janar 1936), shkrimtar anglezNë fëmijëri e mësoi gjuhën hinduse, vazhdoi shkollën ushtarake në Devonshire, ndërsa më 1882, u kthye në Indi dhe punoi si gazetar. Në vitin 1907 fitoi Çmimin Nobel për Letërsi.

MOTIVACIONI:

«Duke pasur parasysh fuqinë e vëzhgimit, origjinalitetin e imagjinatës, fuqinë e ideve dhe talentin e shquar për transmetimin  të cilat karakterizojnë krijimet e këtij »

______________________________________________

LAMTUMIRË

Tymi mbi altarin tuaj vdes,

Lulet thahen,

Perëndesha e sakrificës suaj

Iku.

Ç’duhet tё këndoni apo tё flijoni pra

Viktimën ditё pёr ditё ?

 «Dimё qё Shenjtërorja ёshtё bosh», u pёrgjigjёn,

« Dhe Perëndesha ka ikur –

Megjithatë, mbi altar janë vendosur kurora me lule-

Guri i Altarit

Nxirё nga tymi i kurbaneve,

Edhe pse Ajo iku prej syve tanё.

 Sepse ndoshta, po tё vazhdojmë tё kёndojmё

Dhe tё kujdesemi pёr Shenjtëroren,

Ndonjë Hyjneshё me flatra

Do tё drejtohet kёtu,

Dhe duke gjetur gjithçka të vendosur nё rregull,

Do tё ndalet ndërsa e adhurojmë në kёmbёt e Saj».

 

NOBELISTI  VI  1913

RABINDRANATH TAGORE

1861 – 1941

 

Rabindranath Tagore, i quajtur nganjëherë edhe me titullin e GURUDEV, është emir në anglisht i Rabindranath Thákhur ( A: [ɾobin̪d̪ɾonat̪ ʰ ʈ ʰ akuɾ]) (Kolkata, 6 maj 1861 – Santiniketan, 7 gusht 1941), ishte një , dramaturg poet, shkrimtar dhe filozof Indian. ______________________________________________

 MOTIVACIONI:

«për ndjeshmëri të thellë, për freskinë dhe bukurinë e vargjeve, me aftësinë e përkryer, arrin të bëjë në poezinë e tij, ai shprehu me anë të gjuhës së tij angleze, një pjesë të letërsisë West “

______________________________________________

 Grua

Grua, nuk je  vetëm vepra e Perëndisë,

por edhe e burrave, të cilët gjithmonë

të bëjnë të bukur me zemrat e tyre.

Poetët do thurin një rrjetë

me fijet e fantazisë së artë;

piktorët i japin formës tënde

përherë pavdekësi të re.

Deti jep perlat e tij,

miniera arin e tyre,

Kopshtet e pranverës lulet e tyre

për të të zbukuruar, për të të mbuluar,

për të të bërë përherë më të çmuar.

Dëshira e zemrës së burrave

ka shtrirë lavdinë e saj

mbi rininë tënde.

përgjysmë je grua, dhe përgjysmë  je  ëndërr.

 

NOBELISTI  VII  1923/

WILLIAM  BUTLER  YEATS

William Butler Yeats (Dublin, 13 qershor, 1865 – Roquebrune-Cap-Martin, 28 janar 1939) ishte një poet, dramaturg, shkrimtar dhe mistik irlandez.

_____________________________________________

MOTIVACIONI:

“Për poezinë e tij të frymëzuar gjithmonë, që me formën e lartë e artistike i ka dhënë shprehje frymës frymën së një kombi të tërë”…

NDËSHKIM  DASHURIE

 Zhurmën e një harabeli mbi ulluk,

Hëna e brilltë dhe krejt qielli i qumësht,

Dhe gjithë ajo harmoni e famshme gjethesh,

Kishin fshirë imazhin e njeriut dhe britmën e tij.

Një vajzë me buzë të kuqe të dhimbshme u ngrit

Dhe dukej madhështia e botës në pikën e lotit,

E dënuar si Odisea dhe anijet e rraskapitura

Por krenare si Priami i vrarë mes shokëve të tij.

U çua dhe në çast ullukët nisën zhurmimin,

Një hënë që kacavirrej në një qiell të zbrazur,

Dhe gjithë ai ankim i gjetheve,

Mund të kompozonin  vetëm imazhin e njeriut dhe britmën e tij.

 NOBELISTI  VIII  1931/

Erik Axel Karlfeldt 1864 – 1931/

Erik Axel Karlfeldt (Avesta, 20 korrik, 1864 – Stockholm, 8 prill, 1931) ishte një poet suedez. Në vitin 1931, menjëherë pas vdekjes së tij ai u nderua me Çmimin Nobel për Letërsi, Ai e kishte refuzuar (duke qenë një anëtar i Akademisë) në vitin 1918.

MAGJISTARE

Kur nata nebulozë është gri si argjili

dhe me avuj të lagshtë,

shtriga shtatzëne

vesh veladonin e saj dhe del

jashtë derës fshehurazi; zvarritet

përreth shtëpive rakitike, kasolleve;

midis tufave nguruese të barit gjethedielli,

mes xhufkave të çikoçelëve dhe graminaçeve.

Pastaj kthehet dhe përmbytur nga një napë e lagur

shtrydh vesën në kupë.

 NOBELISTI  IX  1931  /       

LUIGI PIRANDELLO

 Luigi Pirandello (Girgenti, 28 qershor, 1867 – Romë, 10 dhjetor 1936) ishte një dramaturg, shkrimtar dhe poet italian, i nderua me Çmimin Nobel për Letërsi në vitin 1934. Për prodhimin e tij, çështjet që shqyrtohen dhe inovacionit të rrëfimit teatror  konsiderohet ndër dramaturgët më të mëdhenj të shekullit të njëzetë. Ndër veprat e tij spikasin  disa romane dhe tregime të shkurtra  dhe rreth dyzet drama , e fundit prej të cilave jo e plotë.

 ____________________________________________

 MOTIVACIONI:

«për guximin e tij dhe përfaqësimin e zgjuar  të artit dramatik dhe teatral»

 

_________________________________________________________________

 GLOBI

Ja globi: një top kartoni,

që  rrotullohet rreth një boshti të brendshëm.

Rrotullohet…pista me ngjyra të ndryshme

synon kufirin e vet, të çdo kombi.

 Ky, është Oqeani Atlantik; dhe është det

sa i kaltër duket. Kjo masë dallgësh

këtu janë malet: Alpet. Roma

është kjo pikë që duket e s’duket.

 

Kush do ta dallonte në shikim të parë? Megjithatë

ka njerëz të mëdhenj, madje të pavdekshëm,

në këtë lodër të vogël; të këqija të mëdha

dhe të mira të mëdha dhe dashuri të mëdha dhe përkujdesje…

 Prandaj unë e mbaj unë e atë në duar,

e rrotulloj me një gisht.

Lojë e marrë! I japim fund?

Përgatit katastrofën e botës për nesër.

 

NOBELISTI  X  1945/         

GABRIELA  MISTRAL  1889 –1957/

Gabriela Mistral (pseudonimo diLucila de María del Perpetuo Socorro Godoy Alcayaga; Vicuña,7 aprile 1889 –New York, 10 gennaio 1957) è stata unapoetessa, educatrice efemminista cilena. Fu la prima donnalatinoamericana a vincere il Premio Nobel per la letteratura, nel1945. I temi centrali delle sue opere sono l’amore, l’affetto per la madre, le proprie memorie dolorose, la tristezza e la guarigione.

_________________________________________________________________

 MOTIVACIONI

 “Për lirikën e  saj, e frymëzuar nga emocione të forta, që e ka bërë emrin e saj një simbol të aspiratave idealiste e  gjithë botës së Amerikës Latine”

_________________________________________________________________

 PARAJSË 

Hapësirë shpirti prej ari
dhe në të shtrirët e artë
dy trupa si lëmshe ari;
një trup i famshëm
që dëgjon e një trup
i famshëm që flet  në livadh,
në të cilin asgjë nuk flet;
një frymëmarrje që vete në frymëmarrje
dhe një fytyrë që dridhet prej saj,  në një livadh,

ku asgjë s’dridhet.
Sjellin ndërmend kohën e trishtuar
në të cilën të dy kishin Kohë
dhe prej saj jetonin
të pikëlluar,
në orën e gozhdës së artë
në të cilën Koha ngriu
në prag
si qen endacak. …              

 MË JEP DORËN DHE NE DO TË VALLËZOJMË

 Më jep dorën dhe do biesh në dashuri

si një lule e vetme do të jemi

si një lule e vetme e asgjë më shumë.

Të njejtin varg do të këndojmë

me të njëjtin ritëm do të vallëzosh

Si kalli do dallgëzojmë

si kalli asgjë më shumë.

Ti quhesh trëndafil dhe unë shpresë

por emrin tënd do ta harrosh

sepse ne do të jemi një valëzim

mbi kodër dhe asgjë më shumë.

 Përktheu: Faslli Haliti