Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Search Results for: themistokli germenji

ROLI I SALI BUTKËS NË SHPALLJEN E REPUBLIKËS SHQIPTARE TË KORÇËS

by

Shpallja e Vetëqeverimit Shqiptar të qarkut të Korçës më 10 dhjetor 1916 është një ngjarje madhore në historinë e Shqipërisë.

Përgjatë Luftës së Parë Botërore, Shqipëria u kthye në shesh lufte të fuqive europiane ndërluftuese dhe ato ballkanike, për interesat e tyre. Nga kjo situatë përfitoi qeveria greke për të depërtuar ushtrinë e saj në Shqipëri dhe në fund të vitit 1914 Korça dhe Gjirokastra ishin të pushtuara prej saj. Ushtritë serbe arritën deri në Durrës. Ndërkohë, Shqipëria Veriore dhe Qëndrore ishin pushtuar nga Austriakët, që pasi kishin thyer serbët, kishin përparuar deri në afërsi të Korçës. Italianët kishin zënë vend në qarkun e Gjirokstrës dhe në një pjesë të Kolonjës, si edhe në ishullin e Sazanit e në Vlorë. Në tetor 1916 ustria franceze pushtoi qarkun e Korçës. Mbi ekzistencën e Shqipërisë rëndonte edhe Traktati i fshehtë i Londrës për coptimin e Shqipërisë.

Kur ushtria franceze u shtri në këtë krahinë, u ndodh përballë një lëvizje të gjerë të armatosur shqiptare, që luftonte për dëbimin nga krahina e pushtuesve grekë, sepse e konsideronte pushtimin grek si më të rrëzikshëm, jo vetëm se e kishin provuar gjatë viteve 1912-1914,për shovinizmin dhe me masakrat e pashembullta ndaj popullsisë, por edhe se Korça e Gjirokastra ishin përcaktuar në Traktatin e fshehtë të Londrës si teritore qe do t’i jepeshin Greqisë.

Forcat patriotike të qarkut të Korçës reaguan dhe e rrethuan qytetin e Korçës: çetat e Sali Butkës, që bashkëpunonin me austriakët, u shtrinë prej Kamenicë gjer në teqenë e Melçanit dhe fuqitë e Themistokli Gërmenjit, me mbështetjen bullgaro-maqedonase, nga Podgoria deri në Melçan. Të dy komandantët bënë marrëveshje për ta shtrënguar ushtarakisht Korçën dhe për ta mbajtur nën kontroll. Teqeja e Melçanit do të ishte qendër tyre e përbashkët.

Komandanti Sali Butka i dërgoi autoritetit ushtarak në Korçë, kolonelit Burnazel këto kërkesa:

1)Të ngrihet flamuri shqiptar në Korçë. 2) Të çelen shkollat kombiare shqip në Korçë dhe të mbyllen shkollat greke. 3) Ushtria franceze të dalë nga qyteti i Korçës dhe të qëndrojë në Debojë, te kazermat.

( Petro Harizi, “Histori kronologjike e Qarkut të Korçës”)

Në këto rrethana të pafavorshme strategjike e ushtarake për francezët, gjeneral Sarrej dërgoi në Korçë kolonelin Deskoins me dy batalione këmbësorie dhe skuadrone kalorësie dhe një bateri artilerie, me udhëzime të qarta: “Gjenerali nuk do në Korçë as grekë të asnjë lloji, as italianë, as esatistë “

Më 23 nëntor 1916, koloneli largoi nga Korça qeveritarin grek Argjiropolos me gjithë shpurën e tij dhe shpërndau bandat e së andartëve. Dekuan e çmoi ndjenjën kombëtare shqiptare në Korçë, që sipas tij “okupacioni grek ka mundur të mos e lërë të marrë frymë, por nuk ka mundur ta mbysë”

Më 24 nëntor, Themistokliu u paraqit tek autoritetet franceze dhe u takua me kolonelin Deskoins. Janë të famshme falët e Themistokliut: “Unë jam një patriot shqiptar. Nuk kam asnjë shkak armiqësie kundër francezëve. Nuk kam qenë kurrë kundër jush, por me ata që më dukej se garantonin lirinë e atdheut tim. Unë grekët i shikoj si armiqtë tanë më të mëdhenj. Kam marrë armët për t’i luftuar. Tash që autoritetet franceze larguan nga Korça përfaqësuesin e qeverisë greke, nuk kam më asnjë arsye për të qëndruar në mal. Vinj pra tek ju si një njeri plotësisht lojal, Kimëni në dispozicion. Nuk kërkoj gjë tjetër veçse t’ju ndihmonj e të vë në shërbimin tuaj influencën time mbi popullsitë”

Edhe nga këto fjalë atdhetare të Themistokliut, del qartë se rreziku kryesor për qarkun e Korçës ishte ai grek.

Koloneli francez Deskoins i vlerësonte kështu forcat patriotike shqiptare: “Në perëndim të Korçës, bandat austro-shqiptare të Sali Butkës. Tërësia e bandave të Sali Butkës kishte forcën e disa batalioneve franceze. Në veri të Korçës, bandat bullgaro-shqiptare të Themistokliut kishte forcën numerike të një batalioni francez.

I rrethuar nga forcat luftarake shqiptare, koloneli francez bëri përçapje për të kontaktuar me Sali Butkën.

Ai dërgoi tek Sali Butka një delegacion ushtarak me në krye major Masjet, bashkë me një dërgatë të qytetarisë së Korçës. Bisedimet qenë të suksesshme.

Kërkesat e Sali Butkës, datë 3 dhjetor 1916:

1. Vetëqeverimi i kazasë së Korçës do të përmbledhë provizorisht Bilishtin, Kolonjën, Oparin dhe Gorën, gjersa të çlirohen krahinat e tjera.

2. Flamuri zyrtar do të jetë flamuri i Skënderbeut me shqiponjën dykrenare.

3. Gjuha zyrtare do të jetë shqipja.

4. Do të formohet një komision prej pesë patriotësh i zgjedhur nga luftëtarë të lëvizjes kombëtare. Komisioni do të përmbushë detyrat e një qeverie me të drejtë të bëjë ligje, të emërojë e të pushojë nëpunës, të ndryshojë e të rregulojë çdo gjë që sheh të dobishme e të arsyeshme.

5. Administrata do të përbëhet nga elementë patriotë të sprovuar.

6. Gjykatoret do të veprojnë në gjuhën shqipe dhe me personel të aftë për plotësimin e detyrës.

7. Arsimi do të jetë krejt shqiptar, me baza të shëndosha kombëtare.

8. Të mbyllen gjithë shkollat propagandistike greke

9. Postat dhe telegrafat do të varen nga administrate shqiptare

10. Të formohet një polici për të mbajtur qetësinë e qytetit.

11. Të formohet një gjindarmëri shqiptare me komandantë shqiptarë për të mbrojtur vendin.

12. Komanda franceze detyrohet të mbrojë vetëqeverimin e kazasë së Korçës nga çdo kërcënim

13. Qeveria franceze merr detyrimin moral të përkrahë të drejtat e Shqipërisë dhe veçanërisht të Kazasë së Korçës në konferencën që do të mblidhet, kur të mbarojë lufta. ( P.Katro: Kush është Sali Butka, Tiranë 2020)

Themistokliu, Tefik Panariti dhe Llazo Progri, u paraqitnë në zyrën e Kolonelit Descoins dhe i dorëzuan zarfin e Sali Butkës me kërkesat e palës shqiptare. “Dje pasdreke në orën 3.30 Themistokliu dhe unë vajtëm një vizitë te Koloneli Discoins, ku gjetëm dhe Major Massiet, të cilët na pritën me një familjaritet dhe kordialitet të jashtëzakonshmë. Koloneli, duke i dhënë dorën Themistokliut, ia shtrëngon dhe i thotë: “Jam me të vërtetë i lënduar nga pritja madhështore dhe nderimet, që iu bënë Majorit Massiet dhe komisionit që dërgova te Sali Butka. Majori më bëri një përshkrim të gjallë dhe të hollësishmë të takimit të djeshmë me përshtypje të një ndjenje dashurie dhe admirimi, si për Sali Butkën ashtu dhe për sekretarin e tij me kulturë franceze dhe pour les vaillants combattants de l’Albanie. Veçanërisht më ka bërë përshtypje përmbajtja e letrës së Sali Butkës me konditat e tij të inspiruara nga një ndjenjë e lartë atdhedashurie dhe të cilat n’ esencë nuk ndyshojnë nga ato që kemi biseduar bashkë. Dua t’ju çfaq gëzimin tim për këtë gjë dhe të na konsideroni paskëtaj, që të dyve, si miqtë tuaj më të sinqertë. Konditat e Sali Butkës (të cilat ua tregoi) po i studioj me vërrejtje dhe do t’ia përcjell kryetarit tim, me një raport të gjatë shumë të favorshmë, se forcojnë dhe konsolidojnë dhe veprën tuaj”.

Koloneli Deskoins i pranon në librin e tij “Gjashtë muaj histori të Shqipërisë” propozimet e Sali Butkës dhe kthesën që bënë propozimet e tij për shpalljen e Vetëqeverimit shqiptar të Korçës.

“Ky evolucion do të kishte mundur të bëhej shkallë-shkallë, sikur një përçapje personale e Sali Butkës, i cili nga teqeja e Melçanit vëzhgonte dhe ndiente edhe vetë aspiratat e bashkatdhetarëve të vet, të mos kishte ardhur e shkaktuar rrëkëllyerjen e përshpejtuar të ngjarjeve. Në mbrëmjen e 3 dhjetorit, mora nga ai një letër, në të cilën ai më shpallte se ishte krejt i disponuar të linte armët, në qoftë se komanda proklamonte pavarësinë e Kazasë së Korçës, nën mbrojtjen ushtarake të Francës. Kuptohet vetiu se unë nuk isha kompetent për të marrë vendimin, që dëshironte Sali Butka, por ishte detyra ime të studioja në mënyrë sa më të plotë çështjen e t’i jepja Gjeneralit Kryekomandues të gjithë elementet e vendimit që do të mirrte në këtë mes”- Kolonel Desoins.

Koloneli Deskoins i shqyrtoi kërkesat e Sali Butkës nga pikëpamja ushtarake , dmth shqyrtoi pasojat që pranimi ose refuzimi i propozimeve të Sali Butkës do të kishte mbi operacionet e ushtrive aleate në Lindje. Ai ia drejtoi çështjen, bashkë me arsyetimin e tij, kryekomandantit Sarrej në Selanik dhe mori prej tij përgjigje pozitive, që miratonte pikëpamjet e Deskoins-it dhe kërkesat e Sali Butkës. Menjëherë thirri Themistoklinë dhe i kumtoi dy telegramet nga Selaniku. Koloneli jep një vlerësim të lartë dhe prekës për Themoistokliun: ”Kënaqësia e tij qe nga më të thellat. Edhe me të vërtetë , ai shihte të realizuar ëndrrën e tij, pavarësinë e vendit të tij, e ai do të ishte farkëtari kryesor i kësaj ngjarjeje historike”

Komandanti ushtarak Dekuan i ktheu përgjigje pozitive, Sali Butkës:

“Zotit Sali Butka

Komandant i Luftëtarëve Vullnetarë Shqiptarë, Melçan

Sipas instruksioneve të marra nga Kryekomandanti i Ushtrive Aleate të Lindjes, Gjenerali Sarrej, kam nderin të vë në dijeninë tuaj se komanda aleate e sheh me sy të mirë dhe e çmon lëvizjen tuaj patriotike për të drejtat e popullit shqiptar për liri dhe indipendencë. Gjithashtu, mori parasysh dëshirat e shfaqura në letrën tuaj të datës 3 të këtij, të cilat i gjeti të arsyeshme dhe jam i autorizuar t’ju komunikoj pëlqimin dhe aprovimin e tij. Pranoni, zoti Komandant shprehjet e konsideratës sime më të shquar.

Kolonel Dekuan

Komandant i Qarkut të Korçës” .

Sali Butka u gëzua nga plotësimi i konditave të propozuara:

“Zoti major,- i shkruan majorit Masjet,- jam shumë i kënaqur nga përgjigja e zotit gjeneral dhe ju lutem t’i shkruani për mirënjohjen time të thellë, bashkë me urimet e mia për fitoren e fuqive aleate. Gjithashtu, ju lutem t’i bëni nderime zotit kolonel dhe ta siguroni mbi besnikërinë time. Qysh sot jam shpirtërisht i bashkuar me ju dhe pres rastin e volitshëm të vihem plotësisht në radhët tuaja”-Sali Butka

Kronikani Petraq Katro, ne librin “”Kush ishte Sali Butka”, Tiranë, dhjetor 2020, shkruan:

“Ditën e shtunë në mëngjes, vjen Sabri Panariti i dërguar nga Themistokliu dhe na lajmëroj në mënyrë konfidenciale se konditat tona u pranuan dhe se do të na i bënte njoftimin zyrtarisht. Sabriu na tha gjithashtu se të nesërmen më 10 dhjetor do të nënëshkruhet një protokoll për vetëqeverimin e Kazasë së Korçës, do të ngrihet flamuri kombëtar dhe do të zgjidhet një këshillë qeveritare.

Koloneli Deskoins së bashku me shtatmadhorinë e tij dhe Themistoliun punuan gjithë natën dhe hartuan dokumentin e shpalljes të vetëqëverimit të kazasë së Korçës, që, sipas Deskoins, do të përbënte në një farë mënyre “Statusin themeltar të Shtetit autonom të Korçës”(Deskoins “Gjashtë muaj histori të Shqipërisë, Paris”

Në Protokollin e datës 10 dhjetor 1916, sanksionohet: “Sipas dëshirës së popullit shqiptar, të cilën e rrëfeu me anë të përfaqësonjësve të tij, Kazaja e Korçës, bashkë më qarqet e Bilishtit, Oparit dhe Gorës, formojnë krahinën vetëqeveritare të Korçës për t’u qeverisur prej qeveritarëve shqiptarë, nënë mbrojtjen e komandës së ushtrisë Franceze”. (protokolli i 10 dhjetorit 1916)

Kazanë do ta qeveriste një komision prej 14 shqiptarësh, 7 të krishterë dhe 7 myslimanë, gjuha zyrtare do të ishte gjuha shqipe, flamuri shqiptar i Skënderbeut, me një kordhele tringjyrësh të Francës. Themistokli Gërmenji u emërua shef i Policisë, ndërsa Petro Harizi u zgjodh sekretar i Përgjithshëm i Këshillit qeveritar.

Dekuani e përshkruan kështu momentin kur u shpall publikisht Protokolli:

“Themistokliu doli në ballkon, iu drejtua popullit me një fjalim dhe, në mes brohoritjesh, shpalosi flamurin e Skënderbeut, kravatuar me ngjyrat franceze, në vendin ku ditë më parë valonte flamuri grek”.

Ky ishte një akt historik tejet i rëndësishëm në historinë e Korçës dhe të Shqipërisë, sepse afirmonte karakterin etnik shqiptar të krahinës së Korçës dhe administrimin e saj nga shqiptarët, ishte një marrëveshje me përmbajtje politike dhe ushtarake e arritur mbi baza pariteti dhe interesi të ndërsjelltë, por me vlera kombëtare për ne, jo vetëm për në atë moment, por edhe më vonë gjatë përballjeve në Konferencën e Paqes, që Korça t’i mbetej përfundimisht Shqipërisë. Edhe vetë francezët ishin të interesuar për një marrëveshje të tillë. “Për të shpëtuar nga rreziku i komprometimit të gjendjes sonë në Korçë, ne duhet të bënim diçka, që popullsia shqiptare të lidhej me ne në mënyrë të pakundërshtueshme dhe përfundimtare”- shkruante Deskoins.

Po ashtu edhe gjeneral Sarrej i telegrafonte Ministrisë së punëve të Jashtme të Francës në mars 1917: ”Korça deshi të ishte e pavarur dhe e tillë u bë. Qysh atëherë në këtë krahinë mbretëron qetësia” (Historia e popullit shqiptar, 2007)

Në këtë arritje historike ndihmuan edhe patriotët e shquar te Korçës e të Kolonjës si Petro Harizi, Petraq Katro, Thoma Katundi, Dr.Mborja, Tefik Panariti, Nilollaq Zoi, Baba Zylfo, Qazim Panariti, Hajdar Kolonja, Hysen Nikolica etj.

Shpallja e Vetqeverimit Shqiptar te kazasë së Korçës e shpëtoi qarkun e Korçës nga okupimi grek, e bashkoi atë me Shqipërinë dhe ndikoi mëpasnë vendimmarrjen e Fuqive të Mëdhanë Konferencën e Paqes, që Korça t’i mbetej Shqipërisë.

Uran Butka

DOSJA E PAVARËSISË, NJË SHFLETIM ME DHËMBJE…

by

Nga Visar Zhiti/

111 vjet më parë Ismail Qemali ngriti Flamurin Kombëtar në Vlorë, atë që 580 vjet me parë e kishte ngritur Gjergj Kastrioti-Skënderbeu në Krujë. Të dy në njëjtën datë, në 28 Nëntorin e lavdishëm.

DOSJA E PAVARËSISË – është më e rëndësishme e një vendi, është kurora e arritjes më të madhe të një populli, kur mbyllet porta e një të kaluare dhe hapet ajo e ardhmërisë së tij… 

Dosja e Pavarësisë është bota e një shteti, është shteti dhe bota, gjuha, mbijetesa dhe kultura, gjak dhe frymë, vdekje dhe lindje dhe rilindje, luftë dhe punë dhe dije, panteon dhe dramë, përditshmëri dhe festë, etj, etj. 

Do të doja të shfletoja dosjen e pavarësisë së vendit tim, te themelimit të shtetit tonë modern, mbart brenda një shekull e një dekadë e një vit, pra jemi sivjet në 111 vjetorin e Pavarësisë, ngjarje e madhe, por dhe jubile i veçantë..

Më 28 Nëntor 1912 u shpall Pavarësia e Shqipërisë – duhet të jetë e shkruar me ar. Plaku i Bardhë Ismail Qemali ngriti atë ditë në Vlorën e tij Flamurin kuq e zi, me shqiponjën dy krenore në mes, kështu na thuhet nëpër shkolla. Ishte po ai Flamur që 5 shekuj para Ismail Qemalit, saktësisht para 469 vitesh, e kishte ngritur në Krujën-kryeqytet, në kështjellën e tij Gjergj Kastrioti- Skënderbeu. Pra është dhe 580 vjetori i asaj date të madhe që shenjoi të qenit shqiptar dhe identitetin. Që edhe pse ra nata 5 shekullore e pushtimit otoman, dhe Shqipëria “nga Europë u bë Azi”, prapë i mbijetuan. 

Skënderbeu bëri shtet shqiptar në luftë, shpata e tij për 25 vjet sa qe gjallë dhe 11 vjet pas vdekjes, pra 36 vjet rresht mbajti larg perandorinë otomane, supefuqin;e më të tmerrshme të kohës dhe u bë mburojë e Europës Perëndimore, ku sot në të gjitha kryeytetet kryesore ngrihen shtatore të tij e deri në Amerikë e Azi.

Në trojet arbërore, teksa kryqi i krishterë zëvendësohej gjithnjë e më tepër me gjysmëhënën e Islamit, ra nata e gjatë e pushtimit. Në të gjithë perandorinë vetëm gjuha shqipe ishte e ndaluar, por kryengetjet nuk pushuan asnjë herë. I filluam të parët dhe pavarësinë e arritëm të fundit. 12 vjet pasi kishte filluar shekulli XX.

Perandoria ra, por me shumë zore do të rimëkëmbëj Shqipëria. Shqipëria e copëtuar dhe copë-copë. 

Ismail bej Qemali iku nga kryeqyteti perandorak, Stambolli dhe mes shumë vështirësish erdhi në Shqipërinë e mbetur, pa kryeqytet, nxori nga sëndyqi metaforik Flamurin Kombëtar, e ngriti lart, të lirë, duke shpallur mëvetësinë e Shqipërisë dhe themeloi shtetin modern shqiptar. Varfëri dhe prapambetje shekullore. Vështirësi pa fund dhe intriga të jashtme dhe të brendshme. U ngritën sopatat primitive për ndarje prapë të Shqipërisë. Kosova dhe Çam:eria mbetën jashtë, etj. Luftërat Ballkanike dhe Lufta e Parë Botërore. Pastaj Kongresi i Lushnjës, pavarësia e dytë e Shqipërisë dhe SHBA del në mbrojtje, duke mos lejuar copëzim të ri, duke u bërë kështu aleati jetik i shqiptarëve. Shpallja e Mbretërisë së Shqiptarëve dhe Zogu I Mbret. Shqipëria rimerr rrugën e Perëndimit. Festohet me madhështi të vobektë 15-vjetori i Pavarsisë dhe 2 vjet më pas Shqipëria pushtohet nga Italia fashiste. Shpërthen Lufta e Dytë Botërore. Partizanët shqiptarë renditen krah fitimtarëve dhe më pas vendosin në vend diktaturën më të egër në të gjithë perandorinë komuniste, aq sa, edhe pse festohej, vërtet me madhështi, por të frikshme, Dita e Pavarësisë, prapë themeluesit e saj harroheshin, të mbeturit gjallë edhe përndiqeshin, u futën dhe burgjeve, madje dhe bijtë e themeltarit Ismail Qemalit, edhe u pushkatuan. Paradokset e regjimit të ri komunist. Rëndësi të bujshme po merrte një ditë më pas, 29 nëntori, çlirimi i Shqipërisë nga nazi-fashistët, por jo i shqiptarëve, që ranë nën pushtim më të rëndë, gjysmëshekullor, të komunistëvë, të vetes së tyre.  

Me rastin e 50 vjetorit të shpalljes së Pavarësisë ngrihet në Vlorë një monument i madh i Realizmit Socialist, Flamurtari lart dhe grupi skulpturor me shtatoret të Ismail Qemalit dhe rilindësave naimjanë.  

Bie dhe perandoria komuniste, Shqipëria demokratike serish i kthehet Europës. Në vitin e fundit të shekullit XX, forcat serbe, pas zhbërjes së Jugosllavisë,  detyrohen të lënë Kosovën, gjysmën e Shqipërisë natyrale dhe në 10-vjeçarin e parë të shekullit të ri në mijëvjeçarin e ri, në vitin 2008, në 17 shkurt, Kosova shpallet shtet i pavarur.

100 vjetorin e shpalljes së Pavarësisë e festuan bashkë, me sublimitetin madhështor të dy shteteve të vegjël, Republika e Shqipërisë dhe Republika e Kosovës dhe në Tiranë u ngrit një memorial modern, me autor një skulptor shqiptar nga Kosova. I kushtohej firmëtarëve të Themelimit, madje monumenti është i Deklaratës dhe atyre firmave dhe i ngjan një dosjeje të hapur, prej ari.  

DEKLARATA

Dokumenti që s’është…

Nuk ka asnjë ornament a dafina anash, flatra shqiponjash a kolona panteonike me relief ari, etj, as vula të shtrenjta, madje as vula, një letër e thjeshtë, më se e zakonshme, me ca rreshta në krye, të drejtë, megjithëse fleta nuk duket me viza, të shkruara me dorë, shkrimi është i bukur, i shkëlqyer do të thoshte mësuesi i bukurshkrimit, shkronjat latine me alfabetin e Manastirit, fjalët shqipe të të dy dialekteve, megjithëse duken të dialektit toskë, te data sipër është “Vlonë” dhe fjala e fundit “e mosvarme”, nha me mesi ësht;e fjala “zâ”. Dora që i ka shkruar, duket e kultivuar. Nisi si process verbal i takimit dhe përfundoi si deklaratë e pavarësisë.

Nuk të besohet se ato pak rreshta do të ndërronin fatin e një vendi dhe të një populli me breza, deri në përjetësinë e tyre. Ja, teksti i plotë, origjinal i Deklaratës së Pavarësisë së Shqipërisë:

“Në Vlonë më 15/28 të Vjeshtës së Tretë 1328/1912

Pas fjalëvet që tha z. Kryetar Ismail Kemal beu, me të cilat tregoi rrezikun e math në të cilin ndodhet sot Shqipëria, të gjithë delegatët me një zâ venduan që Shqipëria më sot të bâhet në vehte, e lirë e e mosvarme“.

Ka dy data në krye se është përdorur dhe kalendari hixhra, besoj, siç janë hedhur dhe në turqisht po ato rreshta më sipër. Po fillonte kështu zyrtarisht diplomacia shqipare dhe marrëdhënit me botën jashtë. Së pari me Turqinë nga cila po shkëputeshim. Dhe më poshtë firmat me radhë, fillon me Dom Nikollë Kaçorrin, ca duken si rrënjë, si shtigje e shkurre, ka dhe të shigjetëta, të hapura, siç ka dhe elagante, poetike frashërisht, do te thosha, vallëzuese, komanduese, etj. Janë 40 firmëtarë dhe 83 delegatë nga të gjitha trevat e Shqipërisë. S’kanë firmosur të gjithë, se ndoshta një pjesë kishin mbërritur me vonesë nga larg, mes rreziqesh e të ftohtit, shirave dhe garnizoneve të pushtuesit apo të atyre që do të donin t’i zëvendësonin. Mbase një pjesë e pakët nuk ka firmosur, sepse mund të mos kishin firmosur kurrë.  

Gjithsesi letra të mallëngjen, me gjithë rëndomtësinë e saj. Shqipëria zyrtare dukej se po fillonte nga hiçi, asnjë institucion, as ushtri, as universitete e as burgje, përveç atyre të patriotizmit dhe afshit për të qenë të lirë, patriarkalisht.

undefined

Menjëherë pas shpalljes së pavarësisë, Asambleja e Vlorës formoi qeverinë e parë të Shqipërisë së Pavarur, të drejtuar nga Ismail Qemali, si dhe Pleqësinë.

Shpallja e Pavarësisë së Shqipërisë, aq sa na bën krenarë siç do t’u thuhej nëpër shkolla aradhëve të nxënësve, po aq të habit paradoksi, ajo mënyrën aq parake e pabesueshme e shpalljes.  Dhe dosja e saj është pothuajse e zbrazët. 

Mungon pikërisht ajo deklaratë, që mund ta mbante në kuletë kushdo nga firmëtarët, askush s’kishte pse e vidhte dhe përse. Dhe pse pikërisht kjo mungon? 

Studieusit tanë e thonë si zbulim që ajo s’është, por ende nuk e kanë zbuluar pse s’është dhe ku është.

Patjetër që ka dhe botime serioze për Shpalljen e Pavarësisë, studime e monografi e albume, vepra letrare, poezi e drama e romane…

Nga hulumtimet e tyre kemi këtë pasqyrë të qyteteve dhe krahinave dhe delegatëve të tyre: 

Berati: Sami Bej Vrioni, Ilias Bej Vrioni, Taq Tutulani, Babë Dud Karbunara (Jorgji Karbunara).

Çamëria: Veli Gërra, Jakup Veseli, Rexhep Demi, Azis Tahir Ajdonati

Delvina: Avni Bej Delvina

Durrësi: Abaz Efendi Çelkupa, Mustafa Agë Hanxhiu, Jahja Ballhysa, Dom Nikollë Kaçorri

Dibra: Myfti Vehbi Dibra, Sherif Langu

Elbasani: Lef Nosi, Shefqet Dajiu, Qemal Karaosmani, Dervish bej Biçaku

Gramsh-Tomorricë: Ismail Qemali Gramshi

Gjirokastra: Elmaz Boçe, Veli Harxhi, Myfit Bej Libohova, Petro Poga, Jani Papadhopulli

Janina: Kristo Meksi, Aristidh Ruci

Kosova, Gjakova, Plava-Gucija: Rexhep Mitrovica, Bedri Pejani, Salih Gjuka, Mit’hat Bej Frashëri, Mehmet Pashë Deralla, Isa Boletini, Riza Bej Gjakova, Hajdin Bej Draga, Dervish Bej Ipeku, Zenel Bej Begolli, Qerim Begolli

Korça: Pandeli Cale, Thanas Floqi, Spiro Ilo

Kruja: Mustafa Merlika

Lushnja: Qemal Bej Mullai, Ferit Bej Vokopola, Nebi Efendi Sefa

Mati: Ahmet Bej Zogolli, Riza Bej Zogolli, Kurt Agë Kadiu

Ohri & Struga: Zyhdi Bej Ohri, Dr. H. Myrtezai, Nuri Sojlliu, Hamdi Bej Ohri, Mustafa Baruti, Dervish Hima

Peqini: Mahmud Efendi Kaziu

Përmeti: Veli Bej Këlcyra, Syrja Bej Vlora

Pogradeci: Hajdar Blloshmi

Tepelena: Feim Bej Mezhgorani

Tirana: Abdi Bej Toptani, Murat Bej Toptani, Ymer Sollaku

Skrapari: Xhelal Bej Koprencka, Hajredin Bej Cakrani

Shijak: Xhemal Deliallisi, Ymer Bej Deliallisi, Ibrahim Efendiu

Shkodra: Luigj Gurakuqi

Vlora: Ismail Qemali, Zihni Abaz Kanina, Aristidh Ruci, Qazim Kokoshi, Jani Minga, Eqrem Bej Vlora

Kolonia shqiptare Bukureshtit: Dhimitër Zografi, Dhimitër Mborja, Dhimitër Berati, Dhimitër Ilo.

Siç shihet, delegatët më të shumtë kishin ardhur nga Kosova: 11; nga Çamëria: 4; po kaq dhe nga Kolonia shqiptare e Bukureshtit; nga Vlora: 6; nga Shkodra: 1, nga Gjirokastra: 7; nga Ohri dhe Struga: 6 delegatë; nga Janina: 2.

Si u lajmëruan? A kishte telefona e shtylla telefonike maleve? Me lajmëtarë që rendnin sin ë balada… Me zë nga njëri breg në tjetrin, nga një anë e malit në tjetrën, kushtrim… eeeehheeeej… Vërtet një mrekulli. Dhe u nisën përfaqësuesit, i zgjodhi kush apo e vendosën vetë, ata më me fame, që kishin bërë trimërira, po edhe shkollë nëpër Europë, një nga një, vetëm, në grup, në këmbë, me kuaj, me makinat e rralla, vinin nga jashtë me anije, nga kryeqytete nga vende të humbura e kulla maleve, kalonin rreziqe, kufij, garnizone të turkut, mjegull, të serbit e grekut, erë dhe shi… e nga është rruga për në Vlonë?… për në të ardhmen? 

KARTELAT E 40 FIRMËTARËVE

Ata që firmosën, të shquar, me Ismail Qemalin në krye, që mbetën në histori, të tjerë, që dhanë pasuri e jetë, flori dhe gjak, të vrarë, një pjesë sakrifikuan dhe emrin, të goditur, të përndjekur, të harruar, të pa shpërblyer kurrë, të gjithë… 

Po sjell kartelat e tyre, duke nisur nga i pari, por duke i ndarë, ata që ndërruan jetë në vitet pas Shpalljes së Pavarësisë, pra pas 28 Nëntorit të madh e deri në mbarimin e Luftës II Botërore, e ata që vdiqën në atdhe, që i vdiq atdheu, pas 29 Nëntorit të kuq që sundimtarët e rinj do ta vendosnin si datë të çlirimit të vendit, si festën konkuruese dhe më të rëndësishmen për ata. 

Pas festës do të ishte masakra…  

   
1. ISMAIL QEMAL BEJ VLORA (1844-1919)

Nga Vlora. Familje patriotike, e larguar qellimisht në Selanik. Më 1858 shkoi në  gjimnazin e famshëm të Janinës “Zosimea”, ku pati shokë Sami Frashërin dhe Naim Frashërin. Më 1860 filloi punë si përkthyes i frëngjishtes në ministrinë e Punëve të Jashtme, në Stamboll, ku dhe u diplomua për drejtësi. Më 1868 u emërua kryesekretar i ministrisë së Punëve të Jashtme dhe dy vjet më vonë, deri më 1875, guvernator në Varnë në Bullgari dhe guvernator i Danubit të Poshtëm. 

Si kundërshtar i Portës së Lartë, e inernojnë në Qytahi, pranë Anadollit, vend ku qendroi deri më 1882. 

Në fillim të shek. XX, Ismail Qemali filloi t’i përkushtohej Shqipërisë. autonomisë së saj. U lidh me të gjitha kolonitë patriotike të shqiptarëve jashtë e vendit duke forcuar bashk:epunimin me Vlorën. 

Në nëntor 1908 hyri në parlamentin osman si deputet i sanxhakut të Beratit. Një vit më vonë u arratis nga Stambolli, shkoi nëpër Evropë, duke nisur kështu kalvarin e patriotit shqiptar. 

Afrohet me Luigj Gurakuqin, ndihmon “kryengritjent përgjithshme” të viteve 1910-1912. Është organizatoi kryesor i mbledhjes historike të 5 nëntorit 1912 në Bukuresht, ku u vendos se si duhej të ishte e ardhjma e Shqipërisë. 

Më 28 nëntor shpalli Pavarësinë e Shqipërisë nga Porta e Lartë, shtet më vete. Firmoi i pari dokumentin e pavarësisë kombëtare në Vlorë, “Ismail Kemal”. U zgjodh kryeministër i qeverisë shqiptare dhe ministër i Punëve të Jashtme. 

Do t’i linte detyrat shpejt, do të dorëhiqej e do ta shpërndante kabinetin e tij duke e dorëzuar pushtetin pranë Komisionit Ndërkombëtar të Kontrollit dhe do t;e largohej nga Shqipëria. Vdiq në Peruxhia të Italisë, në rrethana misterioze, I helmuar në hotelin ku kishte bujtur, fjalët e tij të fundit ishin: “Më hëngër në besë!”. Varri i tij është në Vlorë me shtatoren  me Flamur në dorë.

Familja, fëmijët e tij do të përndiqeshin nga regjimi komunist, do të burgoseshin e do të iknin…


2. DOM NIKOLL KAÇORRI (1862-1917)

Nga Bajraku i Lurës. Babai katolik, nëna myslimane. Më 1884 mbaroi studimet filozofiko – teologjike për meshtar dhe u shugurua në Shkodër. U  emërua famullitar në Durrës. Papa i asaj kohe e nderoi me “Kryqin e artë” për Kishë dhe Paqe”. Emërohet Ipeshkv. 

Gjatë viteve 1905-1907 drejtoi kryengritjen e armatosur kundër turqve në Kurbin. Më 1908 Kaçorri mori pjesë në Kongresin e Manastirit. Në nëntor të vitit 1912 si delegat i Durrësit mer pjesë në Kuvendin e Vlorës dhe firmosi Dokumentin e Pavarësisë: “Kaçorri”. U zgjodh nënkryetar i qeverisë shqiptare. 

Pas rënies së qeverisë, mërgoi jashtë atdheut, ku vazhdoi veprimtarinë politike e patriotike. Vdiq në Vjenë në maj 1917.

I harruar nga regjimi komunist…


3. VEHBI DIBRA AGOLLI (1867-1937)

Nga Dibra e Madhe. Biri i Myftiut atje, ku mori dhe mësimet e para. ndërsa studimet e larta i kreu në Stamboll. Kthehet në vendlindje si emëruar Myfti. 

Më 1909 mori pjesë në Kongresin e Dibrës. u zgjodh kryetar i Kongresit; më 1912. Firmosi Vendimin e Pavarësisë si përfaqësues I Dibrës me siglën në turqisht “Vehbi Dibra”. 

Haxhi Vehbi Dibra u zgjodh kryetar i Pleqësisë si dhe nënkryetar i qeverisë. Në vitin 1913, Qeveria e Përkohshme e Vlorës e ngarkon me detyrën e Myftiut të Përgjithshëm të Komunitetit Mysliman Shqiptar të mbarë Shqipnisë. Më do të jetë Kryetar i Gjyqit të Lartë të Sheriatit, i Kongresit të Parë të Myslimanëve Shqiptarë. Shkroi, përktheu dhe botoi kryesisht në revistën “Zani i Naltë” në Tiranë, ku dhe e mbylli jetën. 

I harruar nga regjimi komunist. 


4. JORGJI KARBUNARA – BABË DUDË KARBUNARA (1842 – 1917)

Nga Berati… Mësues i shqipes… bashkëpun:etor me Kostandin Kristoforidhin. Meshonte në shqip, por iu ndalua nga turqit, të cilët më 1895 i dogjën shtëpinë. Iu përkushtua Lidhjes Shqiptare të Prizrenit në Korfuz. 

Kryen studimet e larta në Itali për italisht dhe në shekullin e ri u mor me hapjen e shkollave shqipe dhe mësimit të shqipes. 

Shkoi delegat i Beratit në Kuvendin e Vlorës, firmosi aktin e Shpalljes së Pavarësisë: “J. Karbunara”. U zgjodh anëtar i Pleqsisë. 

U konfliktua me ndjekësit e Esat pashë Toptanit, kurse ata të Haxhi Qamilit, kur hynë në Berat, e kapën dhe e tërhoqën zvarrë në qytet. Prej këtij dhunimi mbeti keq, me dëmtime derisa ndërroi jetë…

Ka një bust në vendlindje. 


5. ELMAS BOCE (1852-1925)

Nga Gjirokastra. Shok me Ismail Qemalin dhe me Naim e Sami Frashërin në gjimnazin e Janinës “Zosimea”. 

Mori pjesë në organizimin e degës së Lidhjes Shqiptare të Prizrenit në qytetin e Gjirokastrës, themelues në klubin patriotik “Drita”, përkrahës i flaktë i shkollës shqipe të Gjirokastrës “Lirija”, etj. 

Ndërsa, në nëntor 1912 u zgjodh delegat i Gjirokastrës në Kuvendin e Vlorës, ku firmosi Dokumentin e Pavarësisë Kombëtare: “Elmas Boce”.

I harruar…


6. VELI HARÇI (1850-1914)

Nga Gjirokastra. Studimet i përfundoi në Stamboll si economist. ku u lidh me veprimtarë të çështjes shqiptare. kthehet në Shqipëri, i emëruar i Portës së Larë në nënprefekturën e Vlorës. Përfaqësoi Gjirokastrën në kuvendin e Vlorës dhe firmosi; “Veli Harçi”. 

I harruar…

7. DHIMITËR TUTULANI (1875-1937)

Nga Berati. Përfundoi gjimnazin “Zosimea” në Janinë e më tej vazhdoi studimet për jurist në Athinë. U kthye në Berat, ku filloi të punojë si avokat, ndërkohë bashkëpunëtor i veprimtarëve dhe idealeve kombëtare. Në nëntor 1912 u zgjodh delegat i Beratit në Kuvendin e Vlorës, ku firmosi aktin e pavarësisë kombëtare: “Dh. Tout.” 

Në dhjetor 1918 – delegat në Kongresin e Durrësit, në 1920 – delegat në Kongresin e Lushnjes. Përkrahës i politikës së Fan Nolit dhe më 1925 u zgjodh kryetar bashkie i Beratit. Mori pjesë edhe në formimin e kishës autoqefale shqiptare, që doli nga Kongresi i Beratit, më 1922. 

Në testament pasurinë e tij ia falte qytetit për shkolla, rrugë, etj.

Është gjyshi i Kristaq dhe Margarita Tutulanit,  të varur nga fashistët. 

8. ABDI TOPTANI (1864-1942)

Nga Tirana. Në vitin 1902 organizoi forcat kryengritëse kundër osmanëve në Shingjergj dhe Shupal. Në nëntor 1912 priti në Durrës Ismail Qemali dhe e shoqëroi atë deri në Vlorë, ku ngritën Flamurin… 

Në kuvendin e Vlorës, përfaqësoi Tiranën e Krujën dhe firmosi aktin e Pavarësisë:”Abdi”.U zgjodh ministër i Financave në qeverinë e parë shqiptare. 

Me ardhjen e Princ Vidit më 1914, caktohet ministër i Bujqësisë dhe Industrisë. 

Viti 1915 e gjen jashtë atdheut, në organizimet patriotike të shqiptarëve në Zvicër. 

Në Kongresin e Lushnjes u zgjodh antar i Këshillit të Lartë. Përkrahu kryengritjen e marsit 1922, të udhëhequr nga Bajram Curri…

I harruar…


9. ABAS DILAVER CELKUPA(1855-1926)

Nga Durrësi. Patriot dhe bashkëpunëtor në kryengritjet anti osmane. Priti në Durrës Ismail Qemalin, shkuan në Vlorë. Aktin e pavarësisë kombëtare e firmosi si delegat i Durrësit “Abas Dilaver”… 

I harruar…

10. XHELAL KOPRËNCKA (1876-1919)

Nga Skrapari. Veprimtar i luftës për çlirim kombëtar, pjesëtar i komitetit të fshehtë “Për lirin’ e Shqipërisë” në Korçë dhe Manastir. Përkujdesës për shkollën shqipe të Korçës, atë të vashave dhe djemve, etj. 

Si delegat i Skraparit, merr pjesë në shpalljen e Pavarësisë Kombëtare dhe firmosi Dokumentin: “elal Ko.” 

Merr pjesë në Kongresin e Durrësit si delegat nga Skrapari. I përndjekur, Koprëncka u vra pabesisht në vitin 1919 në Skrapar nga forcat greke.

 Djali i tij do të pushkatohej nga komunistët në 1979…


11. HAJREDIN CAKRANI (1860-1942)

Nga Fieri, i dinastisë së Cakranit. Shkollën e mesme e përfundoi në Janinë dhe u diplomua në Stamboll. Shërbeu si ushtarak në vilajete të ndryshme të perandorisë turke. Në vitin 1883 ai solli në zonën e Mallakastrës librat e para në shqip dhe hapi shkollën e parë shqipe në shtëpinë e tij.  

Veprimtar i lëvizjeve patriotike, shpërndarës i programeve kombëtare për emancipimin e vendit. 

Mori pjesë në Kuvendin e Vlorës, firmosi aktin: “Hajredin Cakrani”. Ai ka lënë një dëshmi të rëndësihme si askush, ditarët e tij mbi rrugëtimin e pavarësisë, ai ishte shoqëruesi kryesor i Ismail Qemalit nga Durrësi për në Vlorë. I besuan post ministror dhe kabineti i parë qeveritar i merrte pagat nga pasuria e tij. Dha ndihmesë të shquar në organizimin e ushtrisë së parë shqiptare, në pajisjen me armatime dhe stërvitje ushtarake. 

Mori pjesë si i mandatuar nga Mallakastra në Kongresin e Durrësit. Shkoi në Luftën e Vlorës, më 1920, komandoi me sukses disa njësi ushtarake 

Vdiq në vitin 1942, ndërsa teqeja, ku kishte varrin u hodh në erë gjatë regjimit komunist.

Familja e madhe e Cakranit, patriotike dhe veprimtare, do të përndiqej, me dënime të rënda, burgje, pushkatime e varje. 

12. ILJAZ VRIONI (1882-1932)

Nga Berati… Djali i Mehmet Ali Pashë Vrionit, patriotit të shquar, nënkryetarit të Lidhjes së Prizrenit, nënshkrues i Deklaratës së Pavarësisë: “Iljas Vrijon” si delegat i Beratit.

Tre herë Kryeministër i Shqipërisë dhe disa herë si Ministër i Jashtëm dhe si Ministër i Plotfuqishëm i Shtetit Shqiptar (diplomat) në Paris e Londër. 

Deputet, i Parlamentit të Shqipërisë. Kryetari i delegacionit të Beratit në punimet e Kongresit të Lushnjës. Dekoruar nga Republika Franceze në vitet `20 me urdhërin e lartë “Grand Officier de la Légion d’Honneur”. Vdiq në Paris dhe u varros në Berat. Në vitin 1946, komunistët zhvarrosën eshtrat e tij dhe i hodhën ato në lumin Osum siç do të b;enin dhe me eshtrat e një deputeti tjetër, Poetit Kombëtar At’ Gjergj Fishta.

Iljaz Vrioni është babai i intelektualit të shquar Jusuf Vrioni, i burgosur politik dhe më pas përkthyes i parë I nivelit europian i Veprës së Kadares;e n;e frengjisht, ambasador në UNESCO, e dekoruar nga qeveria franceze…

13. SALI GJUKA (1876-1925)

Nga Peja… Mësimet e para i mori në vendlindje, ndërsa të mesmet në Shkup, ku familja e tij u shpërngul si shkak i përndjekjeve të pushtuesve osmanë. Ndoqi Fakultetin e Drejtësisë në Selanik dhe punoi në gjykatën e atij qyteti. Në vitin 1909 hapi shkollën shqipe në Pejë dhe një vit më pas do të jetë mësuesi i parë i shqipes në Normalen e Shkupit. 

Mori pjesë me armë në dorë në kryengritjen e përgjithshme të viteve 1910-1912. Me nismën e tij u formua në Selanik klubi shqiptar “Bashkimi”, 

Si përfaqësues nga Kosova dhe delegat i Pejës, Gjakovës, Plavës e Gucisë, mori pjesë në Shpalljes e Pavarësisë kombëtare dhe firmosi Aktin: “Salih Gjuka”. U zgjodh këshilltar i Pleqësisë (Senatit). 

Në janër 1913 filloi punën si drejtor i arsimit për qarkun e Beratit. Menjëherë hapi shkollën Normale të përkohëshme. Përkrahës i Kongresit të Lushnjes, mbështetës i Nolin, mori pjesë në lëvizjen e Qershorit 1924. 

U dënua me 10 vite burg për pjesëmarrje në vrasjen e Abdyl Ypit, akuzë që s’e pranoi kurrë. Bëri katër vite burg… 

Ka titullin “Mësues i Popullit”

14. MURAD TOPTANI (1867-1918)

Në internim lindi, në Aká (Turqi), ku kishin degdisur të atin e tij, Seremedin pashë Toptani për veprimtari patriotike shqiptare. 

Erdhi në Tiranë, kur po mbaronte shekulli XIX, kthehet në Stamboll, ku martohet me vajzën e Naim Frashërit, Asijen dhe sërish në Tiranë.  

Në një raport të shërbimit të fshehtë anglez të vitit 1916 shkruhet: “Murad beu: Nga familja e Toptanasve. kushëri ne Esatin, por në konflikt të vazhdueshëm me të; nga kjo shtrëngohet të jetojë jashtë shtetit. (…) Ka ndikim të madh në popullsinë e Shqipërisë së Mesme.”… 

Murad Toptani bashkëpunoi me shtypin e shqiptarëve jashtë atdheut. Mori pjesë në Kuvendin e Vlorës si delegat i Tiranës, firomosi Aktin: “Murad Toptani”. 

Pas rënies së qeverisë së Vlorës, Esat Pasha i dogji shtëpinë dhe një pjesë të madhe të pasurisë së tij që ndodhej brenda saj. Mërgon në Vjenë. Vjen për të vdekur në atdhe… 

Njihet si skulptori i parë shqiptar.


15. PANDELI CALE (1879 – 1923)

Nga Korça… Kreu liceun klasik francez të Aleksandrisë në Egjipt. Në vitet 1900-1904 punon në koloninë e Bukureshtit. 

Kthehet në Shqipëri. Bashkë me Themistokli Gërmenjin dhe Mid’hat Frashërin vuri bazat e Komitetit të Fshehtë Shqiptar në Selanik. Kryetar i shoqërisë “Banda e Lirisë”. Në 1909 sekretar i shoqërisë “Lidhja orthodhokse”. Në kryengritjen e përgjithshme të vitit 1910-1912 drejtoi çetat e zonës së Korçës… 

Shoqëron kthimin e Ismail Qemalin në Shqipëri. Më 28 nëntor 1912 si delegat i Korçës, firmos Pavarësinë: “Pandeli Cale”. Emërohet Ministër i Bujqësisë, Industrisë dhe Tregëtisë. 

Vitet e Luftës së Parë Botërore i kalon në Zvicër, Ukrainë, Bullgari, Francë. 

Më 1919 kthehet në atdhe. Më 1920 hartues dhe firmëtar i Protokollit të Kapshticës. Më 1920 Prefekt i Korçës. Në shkurt 1921 deputet në të parin parlament shqiptar. Dhe vdes në një spital në Selanik.


16. LUIGJ GURAKUQI (1879-1925)

Shkodran… studenti i Kolegjit Saverian. Më pas në Kalabri, në liceun e Shën Adrianit, nënës i poetit Jeronim De Rada. 

Nga vitin 1906 takon Ismail Qemalin dhe nisi bashkëpunimin. U lidh me patriotin Bajo Topulli në organizimin e komitetit të fshehtë kombëtar. 

Në 1908 në Manastir, në Kongresin e Alfabetit, përfaqësues i Shkodrës, zgjidhet nënkryetar i Komisionit. Një vit më pas në Elbasan, themelohet shkolla Normale e mësuesve, drejtori i parë i saj.

Me armë në dorë në Kryengritjen e përgjithshme… takon sërish Ismail Qemalin nëpër kancelaritë e huaja në mbrojtje të Çështjes Shqiptare. Si përfaqësues i vetëm i Shkodrës merr pjesë në Kuvendin Kombëtar të Vlorës. Shkruan Deklaratën e Pavarësisë firmos aktin: “Luz Gurakuqi”. Ministër i Arsimit.

Më 1913 prapë nëpër Europë për të drejtat e Shqipërisë. Pret Princ Vidin. 

Themelues i “Komisisë letrare” të Shkodrës më 1916 dhe më vonë pjesëmarrës në Kongresin e Durrësit. Bashkëpunëtor me Nolin dhe Avni Rustemin. Ne qeverinë e Nolit emërohet ministër i Financave. 

Me triumfin e legalitetit, në dhjetor 1924, u largua përgjithmonë nga Shqipëria. E vrasin në Itali, në qytetin e Barit. Kushëriri i tij i dytë, Balton Stamollës, i bën atentat në rrugën që tani mban emrin e tij. poet dhe gazetar shkruhet në tabelë. A ishte dora e mbretit Zog, që urdhëroi të zbarazej ai revolver? Ka mbetur ende enigma….

17. DR. MYRTEZA ALI STRUGA (1876-1937)

Dibran që lindi në Strugë… Nuk dihet shumë për të, thonë historianët. Studioi për mjeksi dhe teologji dhe ishte Hafiz. 

Në Kuvendin e Vlorës, përfaqësoi Strugën dhe firmosii Aktin e Shpalljes së Pavarësisë: “Dr. H. Myrteza”. 

Shërbeu në Tiranë si mjek dhe farmacist, ku dhe vdiq vitin 1937 dy vjet para pushtimit…


  18. NURI SOJLIU (1870-1940)

Nga Struga. Veprimtar i lëvizjeve për çlirim kombëtar. pjesëtar i Klubit patriotik “Bashkimi”, që bëri të mundur çeljen e shkollës së parë shqipe të Strugës në vitin 1910. Mbështeti dy kongrese, atë Manastirit dhe atë të Elbasanit. 

Nuri Sojliu bashkë me babain e shenjtores Nënë Tereza, përgatitën një grup nxënësish nga Shkupi për t’i dërguar në Normalen e Elbasanit. 

Në nëntor 1912 u zgjodh delegat i Strugës në Kuvendin e Vlorës, ku firmosi Aktin: “Nuri”. Mbështeti lëvizjet politico- demokratike të viteve `20. 

Në Strugë – rivarrimi i eshtrave të tij me ceremoni si firmëtar i Pavarësisë.


  19. YMER DELIALLISI (1873-1944)

Nga Shijaku. Mërgoi herët…

Bashkë me miqtë e tij Abdi e Murad Toptani, mori pjesë në kryengritjen e përgjithshme dhe shkoi në Vlorë në Shpalljen e pavarësisë së Shqipërisë, ku firmosi: “Ymer”. Lajmëroi Shijakun që ta ngrinin Flamurin Kombëtar sa me parë dhe atje. 

Në Kongresin e Lushnjes ngarkohet me detyrën e kryetarit të bashkisë së Shijakut. U mpleks me kryengritjen e vitit 1922 dhe pas dështimit të saj, u largua jashtë vendit. Pas disa vitesh, i kthyer në atdhe, u arrestua dhe u burgos. 

Iu përkushtua luftës antifashiste. I dënuar nga nazistët, vdes në burg në Tiranë.


20. XHEMAL DELIALLISI (1880-1941)

Nga Shijaku. Veprimtar i lëvizjeve për çlirim kombëtar. Në nëntor 1912, delegat i Shijakut, merr pjesë në Spalljen e Pavarësisë. Firmosi Dokumentin në osmanisht “Xhemmalyyddin bej”. 

Gjatë viteve `20 përkrahu forcat e Bajram Currit dhe Elez Isufit. Më 1924 mbështeti kryengritjen e Fan Nolit. Pas dështimit të saj, u largua nga Shqipëria, për t’u rikthyer pas disa vitesh. U vendos në Tiranë, Vdes në Tiranën e pushtuar.


21. NEBI SEFA (1861-1942)

Nga Lushnja. Përkrahu Kongresin e Manastirit, shkrimin e shqipes me gërma latine dhe mori pjesë në kryengritjen e përgjithshme të viteve 1911- 1912. Në nëntor të atij viti u zgjodh delegat i Lushnjes për në Kuvendin e Vlorës. Nënshkroi Aktin e Pavarësisë: “Nebi Sefa Lushja”. 

Mori pjesë në organizimin e njësive të para ushtarake të qeverisë së Vlorës në zonën e Mallakastrës si i Ministrisë e Luftës, kreu i së cilës ishte Mehmet pashë Kalkandeleni Tetova (Dërralla). Në vitet `20 përkrahu kursin politik të ndjekur prej forcave fanoliane. Në vendlindje është busti i tij


22. ZYHDI OHRI (1872-1938)

Nga Ohëri. Studioi në Turqi dhe mori pjesë në lëvizjen kombëtare dhe luftën për çlirim nga osmanët. 

 I zgjedhur nga Ohri si delegate shkon në Kuvendin e Vlorës dhe firmoi Aktin e Pavarësisë: “Zuhdi Ohria”. 

U zgjodh në Senatit e dalë nga qeveria e Ismail Qemalit. Më pas, shkoi në Elbasan, ku bashkëpunoi me Aqif pashë Biçakçiun. Mbështeti qeverinë e Sulejman Delvinës, të dalë nga Kongresi i Lushnjes më 1920.

U SHUAN PAS ÇLIRIMIT:

23. QAZIM KOKOSHI (1882-1945)

Nga Vlora… Mësimet e para i mori në shkollën turke të qytetit të tij, Vlorës dhe më pas shkoi në Janinë, ku mbaroi gjimnazin “Zosimea”. 

Me t’u kthyer, u lidh me Klubin “Labëria”, iu përkushtua përhapjes së gjuhës shqipe në fshatrat e Labërisë. 

Mori pjesë në Kuvendin e Vlorës në nëntor 1912 si delegat i Vlorës. Firmosi Aktin e madh: “Qazim Kokoshi”. 

Në gusht 1913, Qeveria e përkohshme e Vlorës e caktoi me detyrën e nënprefektit të Lushnjes dhe më pas kryesekretar i Prefekturës së Vlorës…

 Pas rënies së Qeverisë së Vlorës pati takime si anëtar delegacion me Princ Vidin. U zgjodh deputet i Parlamentit të parë shqiptar. Pas tre vjetësh, në Lëvizjen e Qershorit të vitit 1924, u bashkua me grupin opozitar të Fan Nolit e Luigj Gurakuqit. Pas dështimit mërgoi në Itali e më pas në Austri. 

Pas amnistisë së mbretit, në 1928 u kthye në atdhe, por në vitin 1932 u arrestua me akuzën “Komplot kundër Zogut” dhe u burgos dhe lirohet në 1936. Pas vrasjes së dhëndrit të tij, dëshmorit Reshit Çollaku (i shoqi i së bijës), Kokoshi u arrestua nga GESTAPO dhe u internua në Bergamo. Kthehet në atdhe në 1945 dhe komunistët e arrestojnë menjëherë. 

Vdes nga torturrat në burgun e Vlorës.

24. JANI MINGA (1872-1947)

Nga fshati Shënpjetër i Fierit. U shkollua në Vlorë. U lidh me klubin patriotik “Labëria” që në vitin 1908. Duke qenë dhe mësues, mori pjesë në të gjitha kongreset arsimore, ndërkaq hartonte edhe tekstet shkollore: “Abetare kombëtare shqip përgatitore”, “Abetare shqip këndimore”, “Gramatikë e gjuhës shqipe” etj. 

Në korrik 1911 mori pjesë në kuvendin e Drashovicës, në mbështetje të Memorandumit të Gërçës. Në vitin 1912 fitoi në një konkurim në Janinë që të të jepte lëndën e historisë dhe gjeografisë dhe zgjidhet delegat i Vlorës për pavar:esinë dhe firmosi Deklaratën: “J. Minga” dhe, me t’u hapur shkolla e Vlorës, emërohet drejtor i saj. 

Do të jetë përkrahës i Nolit gjatë rebelimit të qershorit 1924 dhe mbajti fjalën e rastit kur u futën në Tiranë. 

Vite më vonë iu përkushtua arsimit. 

Në 1944 dy djemtë e tij, të përfshirë në luftën antifashiste, u mbyllën në kampet naziste të Mat’hauzenit. Kthehet vetëm njëri, që do të humbë jetën në “një aksident të çuditshëm”. Dhimbje pas dhimbjeje, Jani Minga. “Mësues i Popullit”


25. THANAS FLOQI (1884-1945)

Nga Korça… U laurua në Athinë në fakultetin e drejtësisë. Në vitin 1905 shpërngulet në qytetin Xhejmstaun. Merr pjesë në themelimin e shoqërisë “Malli i Mëmëdheut” më 1906. Shërben si kronikan i gazetës “Kombi” të Sotir Pecit. Kthehet në atdhe në korrik 1908, qëndron në Vlorë. Themelon mandolinatën “Labëria” dhe bëhet dirigjent i saj. 

Në Kongresin historik të Vlorës shkon si delegat i Korçës dhe më 28 nëntor 1912 firmoi Vendimin e Pavarësisë: “Thanas V. Floqi”. 

Caktohet gjyqtar në Elbasan. Ka përkthyer mjeshtërisht në shqip veprat “Tre muskëtjerët” e A. Dumasë, “Jeta Ushtarake” të E. de Amiçis, romanet “Ditët e prapme të Pompeit” të Lyttonit, “Arsen Lupeni kundra Sherlock Holmesit” të M. Leblanc; ka botuar dhe një fjalor italisht – shqip më 1939. Më 1910 botoi një gramatikë të gjuhës shqipe. 

Me të mbaruar Lufta II Botëore dhe vijnë në pushtet vdes në Elbasan.

 
26. ARISTIDH RUÇI (1875-1950)

Nga Sheperi i Zagorisë, fshati i Çajupit, shkoi në gjimnazin “Zosimea” në Janinë. 

Kthehet në Vlorë, i bashkohet klubit patriotik “Labëria” dhe nis dhënien e mësive të gjuhës shqipe te të vegjlit. Me armë në dorë merr pjesë në kryengritjen e përgjithshme më 1911. Si delegat i Vlorës shkon në Kuvendin që shpalli pavarësisë dhe firmosi Aktin: “A. Ruci”… dhe prapë në luftë, në atë të Vlorës të 1920. Anëtar i federatës “Atdheu” me kryetar Avni Rustemin. Zgjidhet në kryesinë e Bankës Kombëtare Shqiptare më 1937; frymëzoi krijimin e degës së Kryqit të Kuq në Vlorë. Pushtuesit fashistë e internuan në Itali… Vdes në Vlorë.


27. FERIT VOKOPOLA (1887-1969)

Nga Berati, lindur në Vokopolën e tij… Studioi në Stamboll, ku kishin mërguar. Kthehet në atdhe… 

Në nëntor 1912 – delegat i Lushnjes, shkon në Kuvendin e Vlorës. Aty firmosi Aktin e Pavarësisë Kombëtare: “M. Ferit Vokopola”. Ndërkaq babai i tij, Mustafa Vokopola, ishte prefekt i Vlorës. 

Iu përkushtua mësimeve fetare, përkthimit të Kur’anit. Më 1920 mori pjesë në organizimin e Kongresit të Lushnjës. Ishte ndër themeluesit e Medresesë së Tiranës dhe bashkëpunëtor i njohur i shtypit laik e fetar. 

Gjatë kohës së monarkisë do të jetë deputet i Beratit, ministër i Bujqësisë. Do të botojë veprën fetare “Gjëmimi i Tomorrit”, përmbledhjes me vjersha “Symbyllazi dhe ëndërrime”. La në dorëshkrim Kalendarin osman dhe Kur’anin. Mbylli sytë përgjithmonë në Durrës. I harruar…


28. SHEFQET DAJIU (1882-1946)

Nga Elbasan… Shkollën e lartë e përfundoi në Stamboll. U kthye në vendlindje, ku vazhdoi veprimtarinë patriotike, të nisur në kryeqendrën e Turqisë. 

Dhe ndihmesën e tij në organizimin e Kongresit të Elbasanit dhe hapjen e Normales. Kryengrita e përgjithshme e gjeti në Dibër, duke hapur shkolla shqipe e duke shpërndarë tekstet shqip. 

Në nëntor 1912 shkon në Vlorë si delegat i Elbasanit dhe firmosi aktin: “Shefqet Daji”. Iu përkushtua aktivitetit pedagogjik. Botoi një abetare për shkollat fillore. 

Në vitet `20 është deputet në Parlament shqiptar. Bashkëpunoi me Aleksandër Xhuvanin në shoqërinë kulturore “Kopshti letrar” dhe në revistën e këtij klubi me të njëjtin emër. 

Pas mbarimit të Luftë II Botërore fitimtarët e arrestojnë si bashkëpunëtor me pushtuesit për të vdekur në burg.


29. ZIHNI ABAS KANINA HAMZARAJ (1885-1957)

Nga Kanina e Vlorës, nga ishte dhe Ismail Qemali, por dhe bashkëshortja e Skënderbeut… 

Z. Kanina u dallua si politikan e diplomat. Që në vitin 1906 u emërua nënpunës i konsullatave turke në Greqi, Bejrut, Maltë, etj. U burgos prej autoriteteve turke, kur u kthye në Shqipëri dhe u aktivizua me grupet patriotike. Mori pjesë në kryengritjen e përgjithshme të vitit 1911. 

Në kuvendin e Vlorës si delegat i Vlorës, firmosi Dokumentin: “Zihni Abbas Kanina”. U zgjodh drejtor i përgjithshëm në ministrinë e Punëve të Jashtme. Do të ishte një nga themeluesit e shkollës tregtare të Vlorës, ku dha mësim gjuhën frënge. Iu përkushtua arsimdhënies. 

Me fillimin e Luftës së Dytë Botërore, Kanina u bë pjesë e Ballit Kombëtar, përkrah mikut të tij të vjetër të idealit Mid’hat Frashërit. 

Fitimtarët e arrestojnë në vitin 1951, e burgosin. Duke e lënë në harresë dhe mosmirënjohje, vdes në burgun e Tiranës…


30. QEMAL KARAOSMANI ELBASANI (1875-1949)

Nga Elbasani. Studimet e larta i përfundoi në Stamboll për shkenca politike dhe administratë. Filloi punën në Janinë e më pas u shpërngul në Berat, ku bashkëpunoi për çlirim kombëtar me patriotët si Jorgji Karbunarën dhe Iljaz Vrionin duke nisur dhe me shpërndarjen e librave shqip, 

Punoi në organizimin e Kongresit të Elbasanit në vitin 1909. Kishte popullaritet…

Në nëntor 1912 u zgjodh delegat i Elbasanit në Kuvendin e Vlorës firmosi Dokumentin: “Qemal Elbasani”. 

Ajo penë me të cilën nënshkruan firmëtarët Aktin, shume vite më vonë do të gjendej në shtëpinë ë Karaosmanit dhe më 1962 iu dorëzua Arkivit të Shtetit.

Qemal Elbasani u bë pjesë e administratës civile në qeverinë e Vlorës.  Mbështeti qeverinë e Sulejman bej Delvinës, të dalë nga Kongresi i Lushnjes dhe për disa vite ishte asamblist. Ka qenë zgjedhur kryetar bashkie në Elbasan. 

Vitet e Luftës II Botërore i kaloi i mënjanuar. Pas çlirimit u harrua. Vdiq në Kavajë… Fëmijët e tij  do të përndiqeshin e persekutoheshin si klasë e pasur bejlerësh. 


31. DHIMITËR BERATTI (1888-1970)

Lindi në Korçë… Në Rumani përfundoi fakultetin e shkencave politike e atë juridik. Kthehet në Korçë, pas vitin 1905 punoi si mësues në shkollën e parë shqipe të Korçës. Anëtar i klubit patriotik “Dituria” që në themelim më 1908… sufler në shfaqjen e dramës “Besa” të Samiut… metafora e suflerit të besës në veprimtaritë patriotike… merr pjesë në Kongresin e Elbasanit. Në 1910 në Kongresi i dytë të Manastirit. 

Është me Ismail Qemalin në mbledhjen e Hotel “Kontinental”-it në Bukuresht. Zgjidhet delegat i kolonisë shqiptare të Bukureshtit. Firmos Aktin historik të shpalljes së pavarësisë: “D. Beratti”. 

U emërua “drejtor i përgjithshëm” në gazetën e qeverisë së Vlorës “Përlindja e Shqipëniës” dhe u zgjodh anëtar i Pleqësisë (Senatit). 

Më 1913 sekretar i delegacionit shqiptar në Londër, në Paris dhe Romë, etj. Po këtë vit administrator i spitaleve të vendit. 

Në korrik 1914 emigron në Rumani, ku punoi për krijimin e kishës ortodokse shqiptare të Rumanisë. Beratti është delegat i shqiptarëve të Bukureshtit në Konferencën e Paqes më 1919. 

Më 1924 në Sofje me detyrën e kryekonsullit. Ne vitet 1926 – 1934 punon si sekretar në Ministrinë e Jashtme. Më 1935 ministër i ekonomisë kombëtare. Një vit më vonë ministër në Romë. Ë pas sekretar shteti i kulturës popullore në qeverinë e Mustafa Merlikës. Antar i Institutit të Studimeve Shqiptare në Tiranë. Pas rënies së qeverisë së Rexhep Mitrovicës, u largua nga Shqipëria përgjithmonë, u vendos në Itali, ku u mor me veprimtari të shumta patriotike.

Mbretëria rumune më 1932 e dekoroi me medaljen “Grand Officer De La Courron Roumania”. 

Ka botuar dy vëllime me titull “Shqipëria më 1937”, model për shkrimin e historisë së shtetit shqiptar. Dekoruar me urdhërin “Për veprimtatri patriotike” të klasit të parë. 

Shuhet pas një aksidenti automobilistik në Romë.


32. DHIMITËR MBORJA EMANOIL (1884-1945)

Nga Mborja… Anëtar i shoqërisë “Dituria” të Korçës më 1908. Kryetar i shoqërisë patriotike të shqiptarëve të Bukureshtit. Boton e shpërndan programin e komitetit të fshehtë “Për lirinë e Shqipërisë”. 

Më 5 nëntor 1912 merr pjesë në mbledhjen e Bukureshtit me Ismail Qemalin.. Më 28 nëntorit 1912, firmos Aktin e Pavarësisë në Vlorë: “Dh Emmanuel” në emër të kolonisë së Bukureshtit. I dha qeverisë së parë një shumë prej 1000 frangave si fond i krijimit të Ministrisë së Financave. 

Në shkurt 1915 zgjidhet këshilltar pranë shoqërisë së “Komunitetit Ortodoks Shqiptar të Bukureshtit”, në mbrojtje të shkollës shqipe. 

Rreth vitit 1920 dhuroi shtëpinë e tij në Korçë për ta bërë Liceun Kombëtar. Më 1924 mbështet qeverinë e Nolit. Largohet në Rumani për t’u rikthyer në atdhe vite më vonë. Por do të vdesë në Bukuresht.


33. DHIMITËR ZOGRAFI (1878 – 1947)

Nga Korça… Kishin mërguar në Rumani nga fundi i shekullit XIX. Më 1906 merr pjesë në themelimin e shoqërisë patriotike të shqiptarëve te Bukureshtit “Bashkimi-Unirea”. 

Është një nga organizatorët e mbledhjes së Bukureshtit në fillim të nëntorit 1912 dhe në fjalën q;e mbajti tha se patriotët “kanë besim të plotë në veprimin e Kombit shqiptar pas udhës që tregoi z. Ismail Qemal Beu e se kanë për të bërë sa mundet me gjithë shpirt e me të gjitha mënyrat për shpëtimin e Atdheut”. 

U zgjodh delegat i kolonisë shqiptare të Bukureshtit për të marrë pjesë në Shpalljen e Pavarësisë. Më 28 nëntor 1912 firmos Aktin: “Dimitri Zografi”. Anëtar i pleqësisë. 

Në dhjetor 1912 bashkë me Dhimitër Emanoilin shkojnë në Brindisi… Kundërshton vendimet e padrejta të Konferencës së Parisit në kurriz të popullit shqiptar dhe firmos protesta drejtuar kryesisë së saj në qershor 1919. 

Vdis në Bukuresht.


34. BEDRI PEJANI (1885- 1946)

Nga Peja… Shkollohet në “Robert Kolezh” dhe vazhdon studimet e larta për histori në Universitetin e Stambollit. 

Delegat në Kongresin e Dytë të Manastirit (1910), dhe sekretar i Komitetit të Kosovës” (1918-1924). 

Në nëntor 1912 u zgjodh përfaqësues i Plavës, Gucisë, Gjakovës dhe Pejës, mer pjesë në mbledhjen e Vlorës dhe firmosi Aktin e Pavarësisë: “Bedri Pejan”. Mbështetës i rebelimit të Fan Nolit dhe antar i KONARE-s. 

Iu përkushtua mbrojtjes së të drejtave të Kosovës dhe të Çamërisë. Ka bashkëpunuar edhe me aktorin e famshëm shqiptar Aleksandër Moisiu. Mori pjesë në Komintern dhe u fut në lëvizjen nacionalçlirimtare. Nga janari deri në mes të qershorit 1944 ishte kryetar i Lidhjes së Dytë të Prizrenit. 

Më 1945 u arrestua në Shkodër nga Sigurimi i Shtetit dhe iu dorëzua autoriteteve jugosllave. Vdiq i helmuar në spitalin-burg të Prizrenit.


35. SPIRIDON ILO (1876 – 1950)

Nga Korça… Mësues në shkollën shqipe të vashave. Mërgoi në Bukuresht ku u lidh me koloninë shqiptare të atjeshme. Mori pjesë mbledhjen e Bukureshtit. Thuhej se Spiridon Ilo solli flamurin shqiptar që u ngrit në Vlorë. 

Në mbledhjen e 28 nëntorit, si përfaqësues i Korçës firmosi Aktin e Pavarësisë: “Spiro T. Ilo”. Në vitin 1913 u kthye në Rumani. Në vitin 1916 shkoi në New York, ku vazhdoi veprimtarinë patriotike. Në vitet `20 botoi e shpëndau kartolina me temë patriotike. Botoi komedinë “Vërtet ëndërr” dhe përmbledhjen me vjersha patriotike “Dëshirat e zemrës”. Është autori i këngës “Eja, mblidhuni, këtu, këtu”.

Themeloi shoqërinë e parë diskografike “Albanian Phonograf Records” në vitin 1923. Regjistroi për herë të parë Himnin tonë Kombëtar. Kallëpet e pllakave i solli në Shqipëri dhe (në 1946) Komitetit Ekzekutiv, meqënëse ishin prej bakri, i dha për t’i futur në bazamentet e antenës së Radio Korçës. 

Iu lidh një pension si Patriot i Rilindjes Kombëtare. Por në heshtje. Vdiq në Korçë.


36. QEMAL MULLAJ (1881-1966)

Nga Berati… Shkollën e lartë e përfundoi në Stamboll, për gjeografi. Pas daljes së kushtetutës xhonturke dhe faljes së lirisë, u kthye në Shqipëri, zgjodhi të banonte në afërsi të Lushnjes dhe nis nga veprimtaritë patriotike kundër osmanëve dhe predikoi pavarësinë e atdheut. 

Si delegat i Lushnjes mori pjesë në kuvendin historik të Vlorës të nëntorin 1912 dhe firmosi Aktin: “Qem. Mullaj”. Pas rënies së qeverisë së Vlorës dhe me nisjen e Luftës I Botërore, u largua nga Shqipëria. U kthye në atdhe rreth vitit 1920. Deputet në parlamentin e parë shqiptar. Pas varrimit të atentatorit Avni Rustemi në Vlorë, më 1 maj 1924, mbështet forcat e kryengritjes. Pas rrëzimit të kabinetit të Nolit, ikën sërisht jashtë atdheut. Mendohet se mund të ketë organizuar një atentat kundër Ahmet Zogut… 

Vitet e fundit të jetës i kaloi në Tiranë, në qetësi. Nderohet me urdhërin “Për veprimtari patriotike të klasit I”.


37. MUSTAFA MERLIKA KRUJA (1887-1958)

Nga Kruja e Skënderbeut… Fundi i dhjetëvjeçarit të parë të shek. XX e gjen në Stamboll, në Institutin Superior, Fakulteti i Shkencave Politike. Herë e përjashtonin nga shkolla për veprimtari patriotike, teksa shkruante artikuj në shtypin liberal në njohje të gjuhës shqipe.  Diplomohet 1910… 

Kthehet në atdhe dhe punon mësues në Durrës, drejtor i arsimit në Elbasan, etj, por dhe sekretar në çetat kryengritëse… 

 Dy vjet më vonë për në Vlorë si delegat i Krujës. Shkon me Ismail Qemalin që të shpallnin Pavarësinë. E firmosi aktin: “Mustafa Asim Kruja” dhe caktohet sekretar i parë i qeverisë së parë. Pastaj nënprefekt i Vlorës. . 

Në qeverinë e Princ Vidit do të jet;e këshilltar i Arsimit Publik. Burgoset nga Esat pashë Toptani, autoritetet italiane e internojnë në ishujt e Favignano-s. Nis Lufta I Botërore dhe ikën në Caserta, kthehet në Durrës në 1918. Merr pjesë në Kongresin e Durrësit dhe propozon Shkodrën si kryeqytet. Merr pjesë në Konferencën e Paqes në Paris, etj.

Gjatë kohës së Kongresit të Lushnjës organizon qëndres:en antiserbe në Dibër e Lumë. Mbron Tiranën me 200 krutanë kundër esadistëve. Bashkëfarkëtoi “Bashkimin e shenjtë”, etj, etj.

Përkrahu “Lëvijen e Qershorit” të1924 dhe emërohet prefekt i Shkodrës e më pas, me ardhjen e Legalitetit, shkoi në Itali. Vendoset në Zara, ku ra në kontakt me intelektualët Xhevat Korça, Ernest Koliqi, Kostantin Kotte. I përkushtohet gjuhësisë. Me miqtë e tij punoi që veprimtaritë e komunistëve rusë të mos kishin lidhje me Shqipërinë.  

Kur vendi pushtohet nga fashistët Italianë, ndodhej ne Gjenevë, ku ndiqte me vëmendje dhe ankth zhvillimet në Shqipëri. Kthehet…

Më 1940 ishte pjesë e Institutit të Studimeve Shqiptare, pararendës i Akademisë së Shkencave dhe nis punën për hartimin e një Fjalori të Përgjithshëm të Gjuhës Shqipe. 

1941-1942: Kryeministër i Shqipërisë. Një lëshim ky që Italia u bënte “ekstremistëve të nacionalizmit shqiptar”. Iu dha rëndësi e dorës s;e parë çështjes së Koosvës. Merlika kërkon heqjen e sopatave liktoriane nga Flamuri i Shqipërisë. 

Gjithashtu Kruja ngadalësoi procesin e fashistizimit dhe të italianizimit të vendit dhe u bëri kërkesë partizanëve për bashkëpunim, gjë q:e u hodh poshtë prej tyre.

Me vrasjen e Qazim Koculit dhe prefektit Lele Koçi në Vlorë, Merlika-Kruja dha dorëhqejen. 

Mbas kapitullimit të fashizmit, i bëjnë atentat… shkon në Vjenë, I vdes djali i vogël dhe s’kthehet më në Shqipëri. 

Në Itali me Ernest Koliqin rithemelojnë Bllokun Kombëtar Indipendent. Shkon në Egjipt, Francë, SHBA… 

Familja në Shqipëri do të përndiqej, e persekutohej pa ndërprerje.

Mustafa Kruja-Merlika la një vepër me rëndësi gjuhësore, didaktikë dhe histori, monografi, kujtime, përkthime dhe letërkëmbim të vyer.

Me botimin e tyre nuk u morën shteti me institucionet përkatëse, por nipi i tij, Eugjen Merlika, duke shpenzuar paratë e dëmshpërblimit të burgut dhe të internimeve të tij.   

TRE KARTELAT E FUNDIT, NJË SIMBOLIKË TRAGJIKE:

FRASHËRLLIU DHE KOSOVARI DHE I PUSHKATURI

NË ATDHE… 

38. MID’HAT FRASHËRI (1880-1949)

Shkrimtar, politikan dhe diplomat, përkthyes, publicist e albanalog, veprimtar, kryetar i Ballit Kombëtar dhe i Komitetit “Shqipëria e lirë”… 

Nga dera e frashërllinjve, biri i Abdyl Frashërit dhe nip i Naimit dhe Samiut… 

Lindi në Janinë. Shkoi në Stamboll, punoi  në administratën turke dhe më pas kaloi në Selanik. Në vitin 1908 filloi botimin e gazetës “Liria” në Selanik. Mori pjesë në Kongresin e Manastirit, më 14 nëntor – 22 nëntor 1908 dhe u zgjodh kryetar i Kongresit duke qenë 28 vjeç. 

Vjen në Kuvendin e Vlorës për të shpallur Shqipërinë të pavarur si delegat i Elbasanit dhe firmosi: “Mid’hat Frashëri”. Në qeverinë e Ismail Qemalit zgjidhet ministër i punëve botore. Më 30 mars 1913 jep dorëheqjen nga kjo detyrë. Mirëpriti ardhjen e Princ Vidit në Shqipëri dhe u angazhua në Ministrinë e Punëve të Jashtme. 

Shkon në disa shtete të Evropës. Në vitin 1916 vendoset në Bukuresht, ku arrestohet nga policia dhe internohet në Moldavi. Në vitin 1918, me mbarimin e Luftës së Parë Botërore, lejohet të largohet dhe vendoset në Lozanë të Zvicrës. Më 1920 shkon në SHBA. Kthehet në Shqipëri në vitin 1922. Në janar 1923 fillon detyrën e Ministrit Fuqiplotë të Republikës së Shqipërisë në Athinë, deri në dhjetor 1925. I zhgënjyer nga zhvillimet politike në Shqipëri dha dorëheqjen dhe deklaroi largimin e tij nga aktiviteti politik. Më 1927, fillon të botojë në Tiranë, revistën “Dituria” dhe themelon librarinë “Lumo Skëndo”, emri i tij letrar. 

Pas pushtimit të vendit nga Italia, vendos të rikthehet në politikë. Më 1941 është ideologu kryesor dhe një nga themeluesit e Organizatës “Balli Kombëtar”. Kundërshtar i komunistëve, u detyrua në nëntor 1944, të largohet nga Shqipëria dhe të vendoset në Itali. 

Gjatë një udhëtimi për në Nju Jork në tetor 1949, ‘në rrethana misterioze”, në dhomën e një hoteli vdes papritur. 69 vjeç. E helmuan? Policia sekrete sovjetike ishte e lidhur me Sigurimin shqiptar…  

Eshtart e tij kthehen në atdhe pas shumë vite më pas, pas rënies së komunizmit me një ceremony të lartë shtetërore.

Ndërkaq historiani Uran Butka, kryetar i Fondacionit që mban emrin e Mithat Frashërit, ka risjellë verën e tij shumë vëllimëshe, me një titull kuptimplotë “Gjeniu I Kombit”

39. REXHEP MITROVICA (1888-1960)

Nga Mitrovica, pinjoll i një familje atdhetare. Të ikur nga Shkodra. Mësimet e para dhe dije fetare i mori në gjuhën turke në Mitrovicë, pasatj n:e gjimnazin mbretëror të Selanikut dhe shkollën e lartë në Paris, por e ndërpet me vdekjen e të atit… 

Njëzetvjeçar, në 1908, u fut me shokë të tij në veprimtaritë për Kongresin e Manastirit. Dhe nuk u ndal më, shkoi në Kuvendin e Vlorës me Sali Gjukan dhe Bedri Pejanin si delegatë të Gjakovës, Pejës e Gucisë, ndërsa Kosova ishte e pushtuar nga serbët. 

Firmoi Aktin Kombëtar: “Rexhep”. 

Më 7 mars 1914, Mitrovica mori pjesë në pritjen që iu bë princ Vidit në në Durrës. Me fillimin e Luftës së Parë Botërore u largua në Austri. Më 1916 u vendos në Vjenë dhe studio në Universitet, katër vjet me radhë në shkencat pedagogjike, poliglot, me dije të gjera dhe do të bëhej ministër Arsimi në 1921 në atdhe. 

Menjëherë nisa nga puna per krijimin e një rrjeti arsimor dhe të një biblioteke kombëtare në Tiranë. Bashkëpunon me amerikan:et për shkollën profesionale Harry Fultz 

Mërgon sërish dhe kthehet sërish në fillim të viteve ’40. I përkushtohet aksionit të pajtimit të gjaqeve në Kosovë. Së bashku me Ago Agajn, Xhaferr Devën dhe Vehbi Frashërin ndihmuan hebrenjtë të mos kapeshin nga nazistët dhe te kalonin në Shqipëri. Goditi dhe ushtrinë italiane, që iu bë krah malazezëve kundër shqiptarëve dhe e arrestohet nga fashistët. Burgoset në Porto Romano… 

Zgjidhet kryetari i parë i Komitetit të Lidhjes II të Prizrenit dhe Kryeministër i Qeverisë së Regjencës nën pushtimin gjerman, mban dhe postin e Ministrit të Kulturës, gjithmonë në shërbim të kauzës së Shqipërisë. 

Në nëntorin e 1944, “grupi i kosovarëve”, pasi Rexhep Mitrovica dhe dorëheqjen, mori rrugën e mërgimit. Me fitoren e komunistëve në Shqipëri, Mitrovica shkon në Itali dhe më pas në Turqi… vdes në Ankara.

40. LEF NOSI (1873-1946)

Nga Elbasani… nga një familje e kamur ortodokse pranë Kalasë. Pasi kreu shkollën fillore në vendlindje, të e mesmen e përfundoi në Athinë dhe nis të lartën për farmaci. Zotëronte pesë gjuhë të huaja, krijoi bagazh të madh kulturor, etnograf, numizmat, filatelisti i parë, njohës dhe mbledhës i antikuareve, koleksionist i famshëm në Ballkan, arkeolog.

U lidh me lëvizjen antiosmane, u lidh me Faik Konicën në Londër dhe 1907 shtypën Programin Politik të tyre, Shqip:eria me 4 vilajete, shteti laik, etj. Në vazhdim të çështjes, shkon në SHBA, Filadelfia. Kthehet në Elbasan dhe zgjidhet kryetar i klubit “Vllaznia”. Merr pjesë në Kongresin e Manastrit, që do të donte të bëhej në Elbasan, mbështet alfabetet shkodrane të Mjedës dhe Fishtës, prandaj dhe më pas mbahet Kongresi Arsimor i Elbasanit. 

Më 1910 botoi në Elbasan gazetën “Tomorri”. Shoqata “Afërdita” që e drejtonte, krijon Bandën Muzikore të Elbasanit. Mbështet hapjen e “Normales” dhe jep mësimin e shqipes në shkollën e mbrëmjes. 

Shkëlqen si gazetar dhe përkthen artikuj europianë, të shtypit francez, austro hungarez, etj, që lidheshin me Shqipërinë, prandaj dhe xhonturqit e arrestojnë dhe e interrnojnë duke krijuar një alarm të madh në patriotët dhe simpatizantët e tij. E lirojnë pas 9 muajsh. I rikthehet gazettes së tij “Tomorri” me Ciklin e Kreshnikëve dhe albanalogji dhe përgatit një abetare të përgjithshme.    

Niset për në Kuvendin e Vlorës në 25 nëntor 1912 si delegat i Elbasanit, bashkohet me ata të Kosovës, takohen me Ismail Qemalin te “lundra e Petovës” në Fier. Telegrafojnë në qytetet nga vinin, që dhe ata të ngrinin Flamurin Kombëtar. E firmosi Aktin: “Lef Nosi”. 

 Më 5 dhjetor 1912 mori detyrën e ministrit të postë-telegraf-telefonit. Mbi pullat turke u vu vula shqiptare me shqiponjën e krenore, sipër së cilës shkruhej: Shqipënia. 

Nosi u zgjodh delegat i Elbasanit në Kongresin e Durrësit në dhjetor 1918. Një vit më vonë ishte pjesë e delegacionit shqiptar të Versajës. 

Ndërkaq drejtonte si bashkëpunëtor revistën “Kopështi letrar”, që dilte në Elbasan, etj, etj. 

 Me lëvizjen e 1924 caktohet kryetar bashkie i Elbasanit. Ishte mbështetës i Nolit dhe kur ai ikën, i dhuron Nosit violinën e At’ Gjergj Fishtës dhe qenin e tij, Capin. 

Me fitoren e Legalitetit, tërhiqet nga jeta politike, i përkushtohet histories, etnografisë, albanalogisë, shkencave shoqërore, etj. 

Më 1924 botoi serinë e vyer të revistës “Dokumenta Historike – për t’i shërbye historis s’onë kombëtare”. Ruajti Dokumentin origjinal të Shpalljes së Pavarësisë Kombëtare dhe e botoi si fletëpalosje në jubileun e 25-të. Kështu ai dokument do të ishte i mbrojtur nga falsifikimet e mundëshme më pas. Gjë që ndodhi. Madje do të vidheshin dhe punë të Lef Nosit dhe arkivi i tij…

Antimonarkist, ruante bindjet demokratike dhe nuk pranoi kërkesën e Mbretit Zogu I për t’u bërë ministër. 

Fashistët Italianë, me ta pushtuar Shqipërinë, internojnë Lef Nosin. Ktheht në atdhe në 1942.  Një vit më vonë merr pjesë në Kuvendin Kombëtar që e shkëpuste Shqipërinë nga Italia dhe e rishpallte shtet të pavarur dhe neutral. 

Dëshmohet të ketë thënë, kur vjen në Tiranë dhe po banonte në hotel “Dajti” se po merrem me politikë në moshë të thyer se “Çunat janë të rinj dhe nuk e dine se serbi e ka me hile…”  

Zgidhet kryetar i Asamblesë Kushtetuese, anëtar i Këshillit të Regjencës, institucion i mbretit në mungësë. “Regjenca nuk ka patur lidhje me gjermanët, – do të deklaronte në gjyq Lef Nosi, – politika e Regjencës ishte ruajtja e pavarësisë së Shqipërisë dhe ikja e pushtuesve…” Në këtë kohë iu dha një ndihmë e madhe shpëtimit të hebrenjve. 

Por komunistët që kishin marrë pushtetin me grykën e pushkës, e arrestuan dhe gjyqi iu bë në Teatër, që kishte marë emrin “Kosova”. Letra në mbrojtje të tij erdhën nga jashtë, mikja e tij skoceze, albanalogia Margaret Hasluck i shkruajti dhe Enver Hoxhës, shkëlqesi i drejtohej… por si përgjigje shkëlqyen plumbat e skuadrës së pushkatimit  

 Qeni, që ia kishte dhuruar Noli, Capi, atë ditë angulliu, qau shumë, hapi një grope dhe thonj, u shtri atje dhe s’u ngri më…

Lef Nosi është ende pa varr. 

DOSJE QË S’MBYLLET…

Me rëndësi të përhershme, me vlera të patjetërsueshme, ekzistenciale, dramatike, e varfër nga grabitjet dhe pakujdesitë, me falsifikime, me mosmirënjohje dhe harrime të pafalshëm, gjithmonë e madhërishme deri në shenjtëri.

Po ku është Deklarata?    

Historianë zyrtarë e mendojnë të vështirë gjetjen e tij, aq sa duket, sipas tyre, sikur është më mirë të mos gjendet… 

Ndërkaq një albanalog me origjinë shqiptare, por që ka jetuar në Turqi, Alpan, autor i shumë librave studimorë, bën të njohur një dokument nga Arkivi Osmane që “Deklarata e Pavarësisë e 28 nëntorit 1912 i Shqipërisë ishte brenda pëlqimin Osman dhe miratimin e kabinetit…”.

Ndërkaq në Tiranë avokati Kujtim Cakrani, pasardhës i firmëtarit Hajredin Cakrani, të cilit i ka botuar kujtimet tepër të çmuara e Pavarësië, e kam shkruar, ka hedhur në gjyq institucione shtetërore, pra shtetin, që pse nuk është dhe nuk gjendet ku është Dokumenti autentik i Shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë në vitin 1912, 

Sipas avokat ai dokumet është si dokumenti i pronësisë së shtëpisë, ne e kemi shtëpinë e përbashkët, Shqipërinë, por nuk kemi dokumentin. Ku është? Pse fshihet? Pse nuk gjendet? Ai ka zbuluar se deri në 1944 ai dokument themeltar ka qenë, i ruajtur në Kasafortën e Bankës Kombëtare të Shqipërisë dhe kur çelsat i morën fitimtarët, ai dokument u zhduk dhe përdorej një i falsifikuar, ku qenë fshirë mjaft firma, hedhësit e së cilës ishin vrarë apo burgosur nga regjimi dhe ishin shtuar firma të atyre që nuk kanë qenë në shpalljen e Pavarësisë, si p.sh, xhaxhai i diktatorit Enver Hoxha. 

Avokati Kujtim Cakrani kërkon në emrin e gjithë shqiptarëve, për Shqipërinë…

Ne dhe shteti jemi të lirë dhe të të pavaruar aq sa është ky dokument vërtet brenda nesh. 

Duket sikur fatin e atyre firmave, të ngjashme me rrënjët, patën dhe vetë firmëtarët, me jetët si vdetëtima errësire. 

Ata mbeten personazhet e një drame të madhe të historisë. Të jashtazakonshëm, edhe kur janë trajtuar si të tillë, edhe kur janë goditur. Bronzi i fytyrave të tyre me ato plasaritje është bërë me heroik, duke marrë epicitetin tronditës të përjetësisë…

Duhet ndryshimi. Marrëdhënia e re, nderimi i thellë dhe lartësimi suprem i atyre 40 firmëtarëve dhe i 83 delagatëve që hodhën themelet e Shqipërisë së re, bënë shtetin e saj të parë modern. 

Një panteon për ata, me aq kolona sa ç’ishin, që do të mbanin qiellin që do të kishim mbi krye…

Fotografi
Restaurohet Monumenti i Pavarësisë - Tv Klan

           Monumenti i Pavarësisë në Vlorë                          Memoriali i Pavarsisë në Tiranë

DOKUMENTE ARKIVORE NGA HAUS UND HOF STAATSARCHIV WIEN PËR SHPALLJEN E PAVARËSISË SË SHQIPËRISË

by

Prof. Dr. Musa Ahmeti

Center for Albanian Studies

Budapest/

Njëri mdër Arkivat më të rëndësishem për periudhën e Shpalljes së Pavarësisë dhe asaj pas shpalljes së Pavarësisë, është Arkivi i Vjenës (Haus und hof Staatsarchiv Wien) së bashku me atë të Budapestit, ku ruhen dokumente te pa botuara, të botuara si fragmente ose të botuara si tërsi, të cilat hedhin dritë mbi rrethanat e ndryshme, dinamikën e zhvillimeve dhe përpjekjet e patriotëve shqiptar për të Shpallur shtetin e Pavarur Shqiptar, dhe më vonë të të ruajtur Pavarësinë e këtij Shteti me çdo kusht.

Kësaj radhe sjellim një dokument nga Arkivi i Vjenës, të shoqëruara me transliterimin në gjuhën gjermane dhe me faksimilet e tij. Ky dokument është kopje e origjinalit që është dërguar nga konsulli Austro-Hungarez në Vlorë, Lejhanec.

Ne kemi shfrytëzuar dokumentin origjinal që është i shkruar me dorë nga konsulli Lejhanec, me një bukurshkrim admirues, që ishte praktikë e kohës, sipas të gjitha rregullave diplomatike dhe paleografike të fillim shekulli XX. Por, njëherësh kemi shfrytëzuar edhe kopjen e daktiloshkruar të këtij dokumenti, faksimilet e të cilit i botojmë këtu.

Dokumenti në vete ka një rëndësi të veçantë dhe është jashtëzakonisht i vlershëm për momentet kulmore të Shpalljes së Pavarësisë. Së bashku me raportin përmbledhës, informues dhe shumë zyrtar, dokumentit i është bashkangjitur edhe lista përkatëse e delegatëve që morën pjesë dhe atyre që duhej të merrnin pjesë në Shpalljen e Pavarësisë. Duke qenë burim i panshëm, besueshmëria dhe saktësia relative e informacioneve si dhe emrave në listën e bashkangjitur, njëherë e mirë, saktësojnë çështje të diskutueshme për pjesmarrjen e ndonjë personaliteti të kohës në Shpalljen e Pavarësisë në Vlorë me 28 nëntor 1912.

Studiuesit, historianët dhe të interesuarit e tjerë kanë mundësi që të analizojnë e studiojnë dokumentin, duke nxjerrur përfundime konkrete, përkatësisht duke bërë saktësime dhe vlerësime shkencore për çështjet e diskutueshme.

Ne nuk do lëshohemi në një stumin analitik, diplomatik, paleografik apo faktografik, duke lënë që specialistët e fushës përkatëse të merren me këtë çështje, sepse dokumenti është ai që flet vetë më së miri, në këtë rast.

Ne me rastin e këtij botimi, kemi ndjekur kriteret shkencore bashkëkohore të botimeve të burimeve dokumentare të kësaj natyre, duke ruajtur besnikërisht përmbajtjen e origjinalit pa bërë ndërhyrje, por duke dhënë sqarime në referenca (fusnota) aty ku e kemi shikuar të domosdoshme.

Dokumenti në gjermanishtDokumenti i përkthyer në shqip
Valona, am 29. November 1912No. 70 vertraulich Hochgeborener Graf!Mit Rücksicht auf die Dringlichkeit der Lage entschloss sich Ismail Kemal Bey, welcher hier am 26. D. M. abends aus Fjeri mit zirka 27 Delegierten verschiedener albanischer Städte eingetroffen war, das Eintreffen der restlichen Delegierten nicht abzuwarten, sondern unverzüglich, noch im Laufe des 28. D. M., zur Proklamieriung der Unabhängigkeit Albaniens zu schreiten. Die ausserordentliche Nationalversammlung trat gestern um 2 Uhr nachmittags im Hause des Exbürgermeisters Djemil Bej Vlora zusammen und beschloss, nachdem die Mandate der erschienenen (An Seine Exzellenz den Hochgeborenen Herrn Leopold Grafen Berchtold von und zu Ungarschitz etz. etz. etz. Wien.)[1] (4132 XII/350)[2] (29v) Delegierten geprüft und anerkannt wurden, auf Vorschlag Ismail Kemal Bey’s, welcher die Lage kurz schilderte und die Notwendigkeit einer raschen Entscheidung zur Wahrung der Landesinteressen hervorhob, einstimmig, die volle Selbständigkeit ganz Albaniens zu proklamieren und letztere unverzüglich sowohl den Grossmächten als den Kriegsführenden zu notifizieren. Gleichzeitig wurde Ismail Kemal Bey zum Präsidenten der provisorischen albanischen Regierung gew-ählt und mit der Zusammenstellung des Kabinetts, beziehungsweise Exekutivkomit-ees, betraut. Auf Antrag des Veli Effendi aus Argyrokastro wurde Monsignore Kaciorri, der Pfarrer von Durazzo, welcher neben Ismail Kemal Bey der Nationalversammlung präsidi-erte, zu dessen Stellvertreter per acclamati-onen gewählt.Hierauf wurde, ungefähr um 4 Uhr nachmittags die nationale Fahne – ein schwarzer, zweiköpfiger Adler in rotem Felde – am Thore des Hauses Djemil Bey’s gehisst und die Proklamation der Unabhängigkeit Albaniens den draussen harrenden Volke bekanntgegeben, welches diese Nachricht mit Freude und Begeisterung aufnahm. Eine Menschenmenge durchzog sodann unter Gesang und Freudenrufen die Strassen der Stadt. Sie machte zuerst vor unseren Konsulate halt und brach in stürmische Rufe: “Rroft Shqypënija, Rroft Austrija” (“Es lebe Albanien”, … “Es lebe (30r) Oesterreich”) aus, welche Rufe mit Händeklatschen begleitet wurden. Ich dankte den Zuge aus dem Fenster durch Hutschwenken und den Ruf “Rroft Shqypenija”. Hierauf begab sich der Zug vor das italienische Konsulat, wo eine ähnliche Sympathierkundgebung stattfand. Herr Defacendis erschien ebenfalls am Fenster und dankte mit einem dreimaligen Ruf: “Evviva l’Albania”.   Vor den russischen Vizekonsulate wurde keine Kundgebung veranstaltet: bloss einzelne Rufe “Rroft drejtsija” (“Es lebe die Gerechtigkeit”) sollen vernommen worden sein. Ismail Kemal Bey, der gleich am Tage nach seiner Ankunft in hiesigen k. und k. Konsulate und im italienischen Konsulate Besuche abgestattet hatte, unterliess es bis heute, dem russischen Honorarvizekonsul, Herrn Tschicas, einen einheimischen orthodoxen Albanesen, trotztdem er ihn privat kennt, die gleiche Aufmerksamkeit zu erweisen, weshalb zwischen beiden bis heute kein Verkehr stattgefunden hat. Am Abend des 28. d. M. begab ich mich, ebenso wie mein italienischer Kollege, über Einladung Ismail Kemal Bey’s in seine Wohnung (im Hause des Grosskaufmannes Hassan Schara), wo er uns den Hergang der Beratungen der Nationalversammlung schilderte und das vorläufige Ergebnis mit der (30v) Bitte mitteilte, unsere Regierungen hievon zu verständigen und ihre wohlwollende Unterstützung für das junge albanische Staatsvesen zu erbitten. Bei dieser Gelegenheit erwähnte er auch seine Sorgen bezüglich des weiteren Vormarsches der serbischen Truppen, welche ungeachtet der ihnen mittgeteilten Proklamation der Unabhängigkeit Albaniens albanische Städte, wie: Tirana, Durazzo, Elbassan u. a. besetzen. Er lobte hingegen die Griechen in Himara, welche angeblich sofort bei Ansichtigwerden der albaniaschen Fahne das Feuer einstellten und den albanischen Parlamentär, welcher ihnen eine schriftliche Verständigung von der Proklamierung der Selbständigkeit Albaniens überbrachte, empfingen und sodann vom Kampfe definitiv abliessen. Eine weitere Sorge dürfte der neunen albanischen Regierung aus dem Umstande erwachsen, dass grössere Kontingente geschlagener türkischer Truppen, angeblich in einem äusserest desolaten Zustande, in den Sandschak Berat – nach Berat und nach Lushnja – hereinströmen. Die Frage ihrer Verköstigung dürfte grosse Schwierigkeiten bereiten. Heute früh wurde die Nationalflagge auch am Regierungsgebäude, am Bürgermeisteramt und am Zollamt im Hafen gehisst.  Zum Schlusse erlaube ich mir Euerer Exzellenz anruhend eine Liste der Delegier- (31r) – (ad In Valona, 29. XI. 12. 70)[3] der albanischen Delegierten, welche an der Nationalversammlung zu Valona, am 28. November 1912 teilgenommen haben.           


Für Valona: Ismail Kemal Bey Vlora, zugleich als Vorsitzender der Versammlung: Ekrem Bey Vlora (abwesend, in Himara). Kjazim Kokoschi, Zihni Nuri Effendi Kanina, Lehrer Johann Minga, Aristidi Rutsi;


für Argyrokastro: Veli Effendi, Elmas Effendi und Aziz Effendi; für Premet: Veli Bey Premeti (abwesend), provisorisch: Sureya Bey Vlora (abwesend), Midhat Bey Frasheri:für Tepelen: Soiduliah Effendi (abwesend) 
für Kortscha: provisorisch: Dimitri Zografi und Pandeli Tsale, beide aus Bukarest, jedoch aus Kortscha gebürtig;für Berat: Aziz Pascha Vrioni (abwesend), Elias Bey Vrioni, Georg Karbonara, Haireddin Bey Tsakrani (abwesend); für Fjeri: Sami Bey Vrioni (abwesend), Kemal Bey Vrioni (abwesend);
für Lushnja: Kemal Bey, Ferid Bey, Nebi Effendi;für Schjak: Omer Bey, Djemal Bey;für Durazzo: Abbas Effendi, Mustafa Ibrahim Effendi, Jahja Effendi, Monsignore Nikolo Kaciorri, als Delegierter des Erzbischofs Monsignore Bianchi; 
für Kruja: Mustafa Assim Effendi;für Tirana: Abdi Bey Toptan, Murad Bey Toptan;für Elbassan: Schefket Daji, Kemal Bey, Lef Notsi, Dervisch Bey (abwesend)[4]   für Ohrida und Struga: Nuri Effendi Bakali, Dr. Murteza Effendi, Zuhdi Bey (31v) für Dibra: der Mufti;für Skutari: provisorisch Luigi Guracucchi (Sekretär Ismail Kemal Bey’s);für Vilajet Kossovo: Salih Djuka, Bedri Bey, Redjeb Bey, Midhat Bey Frasheri, Issa Boletini (abwesend), Riza Bey Djakova (abwesend), Ali Bey Draga (abwesend), Mehmed Pascha Kalkandelen (abwesend)[5] für die Gesellschaft “Bashkimi” in Bukarest; Dimitri Zografi, Pandeli Tsale, Christo Meksi, Dimitri Mboria, Pandeli Mboria, Dimitri Berati    		Vlorë, më 29 nëntor 1912. .[6]Nr. 70 sekret Shumë i nderuari Kont!Ismail Qemail beu, që më 26 të këtij muaji ka ardhur këtu nga Fieri së bashku me 27 delegatë nga qytetet të ndryshme të Shqipërisë, duke marrë parasysh situatën urgjente të krijuar, vendosi që të mos presë ardhjen e delegatëve të tjerë, por pa humbur kohë bëri shpalljen e Pavarësinë së Shqipërisë, me 28 të këtij muaji.  
Kuvendi i jashtëzakonshëm Kombëtar u mblodh dje në orën 2 pasdreke, në shtëpinë e kryetarit të Bashkisë, Xhemil bej Vlora. Pas verifikimit dhe pranimit të mandateve të delegatëve, Kuvendi dëgjoi Ismail Qemal beun, i cili duke përshkruar shkurt situatën, theksoj nevojën e marrjes së një vendimi të shpejtë për ruajtjen e interesave të vendit. Kuvendi vendosi me unanimitet shpalljen e Pavarësisë së të gjithë Shqipërisë dhe njoftimin pa humbur kohë të Fuqive të Mëdha dhe të shteteve ndërluftuese. Njëkohësisht, Ismail Qemal beu u zgjodh kryetar i Qeverisë së Përkohëshme dhe u ngarkua me formimin e kabinetit, respektivisht të Komitetit Ekzekutiv. Sipas propozimit të Veli Efendiut[7] nga Gjirokastra, imzot Kaçorri famullitar i Durrësit, i cili kryesonte Asamblenë Kombëtare në krah të Ismal Qemalit, u miratua si zëvëndës i tij, me brohoritje.       Më pas, aty afër 4 pasdreke, te dera e shtëpisë së Xhemil beut, u ngrit Flamuri Kombëtar, një shkabë dy krenare e zezë brenda në fushë të kuqe. Proklamimi i Pavarësisë së Shqipërisë iu njoftua popullit që priste jashtë, i cili e priti me gëzim dhe entuziazëm. Pastaj një turmë njerzisht përshkoi rrugët e qytetit, duke kënduar dhe brohoritur. Turma qëndroi para Konsullatës sonë dhe shpërtheu në brohoritje të stuhishme duke thirrur “Rroftë Shqipëria! Rroftë Austria”, thirrje të cilat u shoqëruan me duartrokitje. Unë falënderova nga dritarja kolonën, duke tundur kapelën dhe thirrur “Rroftë Shqipëria!”.  
Pastaj kolona shkoi para konsullatës italiane ku u bënë manifestime të njëjta. Zoti De Facendis[8] u duk gjithashtu në Dritare dhe falënderoi duke thirrur tri herë “E viva l’Albania”.[9]  Para Nënkonsullatës ruse nuk u bë asnjë manifestim. Flitet se u dëgjuan vetëm disa thirrje të izoliara “Rroftë drejtësia”.   Ismail Qemal beu, i cili ditën e mbërritjes së tij, i kishte bërë vizitë Konsullatës së këtushme Perandorake dhe Mbertërore dhe Kosnullatës italiane, nuk i ka rezervuar deri me sot të njëjtat konsiderata nënkonsullit rus të nderit, zotit Çika, një shqiptar ortodoks vendas, të cilin e njeh privatisht. Deri më sot nuk ka ndodhur asnjë komunikim midis tyre. 

Sipas ftesës së Ismail Qemal beut, mbrëmjën e datës 28 të këtij muaji, unë dhe kolegu im italian shkuam në banesën e tij (në shtëpinë e tregtarit të madh Hasan Sharra). Aty ai na përshkroi zhvillimin e bisedimeve në Kuvendin Kombëtar si dhe rezultatin e përkohshëm të tyre. Ai na u lut për të vënë në dijeni qeveritë tona dhe për të kërkuar përkrahjen dashamirëse të tyre, për shtetin e ri shqiptar.

Me këtë rast ai përmendi edhe shqetësimin e tij për përparimin e trupave serbe, në drejtim të Tiranës, të Durrësit, të Elbansanit, pa marrë parasysh njoftimin për shpalljen e Pavarësisë së Shqipërisë. Nga ana tjetër, ai lavdëroi grekët në Himarë, të cilët me të parë flamurin shqiptar, kinse paskan pushuar zjarrin dhe paskan pritur ndërmjetësit shqiptarë të cilët u kanë dërguar një lajmërim me shkrim të shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë. Më pas luftimet kanë pushuar përfundimisht.



Një tjetër shqetësim për Qeverinë Shqiptare ka mundësi të krijohet prej lajmit se në Berat dhe në Lushnjë janë duke hyrë kontigjente trupash turke të mundura dhe në gjendje të shkatërruar. Çështja e furnizimit të tyre ka mundësi që të krioj vështërsi të mëdha.



Sot në mëngjes, flamuri kombëtar u ngrit edhe në godinën qeveritare, në ndërtesën e Nënprefekturës, atë Bashkisë dhe zyrën e doganës, në Skelë.
Më në fund, kam nderin të bashkangjis për Shkelqësinë Tuaj dhe një listë të delegatëve që morën pjesë në bisedimet e djeshme të Kuvendit Kombëtar. Delegatëve që nuk ishin të pranishëm, ju njoh e drejta të miratojnë më vonë vendimin dhe të hedhin nënshkrimin e tyre mbi protokoll.



Sot pasdreke pritet ardhja këtu e Isa Boletinit, së bashku me njerëzit e tij, dhe e delegatëve të tjerë që kanë mbërritur dje në Fier.Në mënyrë të njëjtë po raportoj në Stamboll, nën numrin 64 dhe në Durrës nën numrin 60.Pranoni, Shkëlqesi, shprehjen e respektit tim më të thellë.Lejhanec.[10][Së bashku me raportin e Konsullit Lejhanec nga Vlora, ndodhet edhe lista delegatëve shqiptarë që më 28 nëntor 1912 kanë marrë pjesë në Kuvendin e Vlorës. Kjo listë i dërgohet Shkëlqesisë së Tij, Kontit Leopold Graf Berchtold, Ministër i Punëve të Jashtme në Monarkinë e Austrohungarisë, Vienë.] (m.a.)Në vijim sjellim, sipas origjinalit, listën e delegatëve, që morën pjesë në bisedimet e djeshme të Kuvendit Kombëtar. Delegatëve që nuk ishin të pranishëm, ju njoh e drejta të miratojnë më vonë vendimin dhe të hedhin nënshkrimin e tyre mbi protokoll][11]1.       Pë Vlorën: Ismail Qemal beu,[12] njëkohësisht kryetar i Kuvendit; Eqrem bej Vlora (nuk ishte i pranishëm, ndodhej në Himarë), Qazim Kokoshi,[13] Zihni Nuri efendi Kanina,[14] mësuesi Jani Minga,[15] Aristidh Ruçi.[16]2.      Për Gjirokastrën: Veli Efendiu,[17] Elmas Efendiu[18] dhe Azis Efendiu.[19]3.      Për Përmetin: Veli bej Përmeti (jo i pranishëm), përkohësisht Syrja bej Vlora (jo i pranishëm), Mid’hat bej Frashëri.[20]4.     Për Tepelenën: Sadullah Efendiu (jo i pranishëm).5.      Për Korçën: përkohësisht Dhimitër Zografi[21] dhe Pandeli Cali,[22] të dy nga Bukureshi por të lindur në Korçë.6.      Për Beratin: Azis pashë Vrioni (jo i pranishëm), Iljaz bej Vrioni,[23] Gjergj Karbunara,[24] Hajredin bej Cakrani (jo i pranishëm).7.      Për Fierin: Sami bej Vrioni (jo i pranishëm), Qemal bej Vrioni (jo i pranishëm).8.      Për Lushnjën: Qemail beu,[25] Ferid beu,[26] Nebi Efendiu.[27]9.      Për Shijakun: Ymer beu.[28]10.   Për Durrësin: Abaz efendiu,[29] Mustafa Ibrahim efendiu,[30] Jahja efendiu,[31] imzot Nikollë Kaçorri[32] (si i deleguar i kryeipeshkvit imzot Bianki).[33]11.    Për Krujën: Mustafa Asim efendiu.[34]12.   Për Tiranën: Abdi bej Toptani,[35] Murat bej Toptani.[36]13.    Për Elbasanin: Shefqet Daiu,[37] Qemal beu,[38]Lef Nosi,[39] Dervish beu,[40] (jo i pranishëm).14.   Për Ohrin dhe Strugën: Nuri efendi Bakalli,[41] dr. Myrteza efendiu,[42] Zyhdi beu.[43]15.   Për Dibrën: Myftiu.[44]16.   Për Shkodrën:  përkohësisht Luigj Gurakuqi,[45] sekretar i Ismail Qemal beut.17.    Për vilajtein e Kosovës: Salih Gjuka,[46] Bedri beu,[47] Rexhep beu,[48] Mid’hat bej Frashëri,[49] Isa Boletini (jo i pranishëm), Riza bej Gjakova (jo i prnaishëm), Ali bej Draga[50] (jo i pranishëm), Mehmet pashë Kalkandeleni (jo i pranishëm).[51]18.   Për shoqërinë “Bashkimi” në Bukuresht: Dhimitër Zografi,[52] Pandeli Cali,[53] Kristo Meksi, Dhimitër Mborja,[54] Dhimitër Berati.[55] 

*************

REFERENCAT:

[1] Teksti i vendosur në kllapa është shkruar në fund të faqes në katër rreshta me ngjyrë të zezë që dallon nga teksti tjetër i shtypur që është me ngjyrë vishje.

[2] Ky tekst është shkruar në fund të faqes, majtas, me dorë, me pend.

[3] Ky tekst është i shkruar në fillim të faqes lartë, me laps plumbi.

[4] Është shkruar me dorë, në margjiën e djathtë.

[5] Është shkruar me dorë në vijim të tekstit të daktiloshkruar.

[6] Haus und Hof Staatsarchiv, Wien, Politisches Archiv, Albanien – Ministria e Punëve të Jashtme, Albanien, XV /22/ 859, (në vijim: HHStA. Albanien, XV.); L. Dushku, [Ed.]. Shqipëria në dokumentet Austro – Hungareze (1912). Vëll. VI (nëntor – dhjetor).  Tiranë, nr. 330, f. 376-380.

[7] Është fjala për Veli Haraçin.

[8] Është fjala për nënkonsullin e Italisë në Vlorë, përkatësisht nga Vilajeti i Janinës.

[9] Rroftë Shqipëria.

[10] Së bashku me raportin e Konsullit Lejhanec nga Vlora, ndodhet edhe lista delegatëve shqiptarë që më 28 nëntor 1912 kanë marrë pjesë në Kuvendin e Vlorës, por edhe atyre që duhej të merrnin pjesë dhe nuk kanë mund të marrin, për arsye të ndryshme. Kjo listë i dërgohet Shkëlqesisë së Tij, Kontit Leopold Graf Berchtold, Ministër i Punëve të Jashtme në Monarkinë e Austrohungarisë, Vienë.

[11] Teksti në italic dhe i vendosur në kllapa katrore nuk është te dokumenti i daktiloshkruar. Ndodhet vetem te dokumenti origjinal, si dorëshkrim që është shkruar e dërguar nga konsulli Austro-Hungarez në Vlorë, Lejhanec.

[12] Ismail Qemal bej Vlora (1844-1919). Firmosi i pari Deklaratën e Shpalljes së Pavarësisë me siglën “Ismail Kemal”. Në deklaratë shkruhej : “Në Vlonë më 15/28 të Vjeshtës së Tretë 1328/ 1912. Pas fjalëve që tha z. Kryetari Ismail Kemal beu, me të cilat tregoi rrezikun e math në të cilin ndodhet sot Shqipëria, të gjithë delegatët me një za venduan që Shqipëria më sot të bahet në vehte, e lirë e sovrane”. Ismail Qemal bej Vlora u zgjodh kryeministër Qeverisë së Përkohshme. Më 22 janar 1914 jep dorëheqjen dhe pushtetin ja dorëzoi Komisionit Ndërkombëtar të Kontrollit. Largohet nga Shqipëria për në Itali ku edhe vdes në rrethana të dyshimta më 24 janar 1919.

[13] Qazim Kokoshi (1882-1945). Zgjidhet delegat i Vlorës në Kuvendin e Gërçes në vitin 1911. Merr pjesë në kuvendin e Vlorës në nëntor 1912, ku firmosi Aktin e Pavarësisë me siglën “Qazim Kokoshi”. Në vitin 1921, zgjidhet deputet i qarkut të Vlorës në Këshillin Kombëtar. U arrestua dhe vdiq në burg pas 1944-s.

[14] Është fjala për Zihni Abaz Kaninën. Zihni Abas Kanina Hamzaraj (1885-1957). Mori pjesë në kryengritjen e përgjithshme të vitit 1911. Në Kuvendin e Vlorës, si delegat i Vlorës, firmosi në Aktin e Pavarësisë me siglën “Zihni Abbas Kanina”. U zgjodh drejtor i përgjithshëm në ministrinë e Punëve të Jashtme. Me fillimin e Luftës së Dytë Botërore, Kanina u bë pjesë e Ballit Kombëtar, përkrah Mit’hat Frashërit. Në vitin 1951 u arrestua dhe u burgos. Vdiq, më 1957.

[15] Jani Minga (1872-1947). Ishte ndër nismëtarët e hapjes së klubit patriotik “Labëria” dhe të shkollës së parë shqipe në Vlorë (1908). Në nëntor të vitit 1912 u zgjodh delegat i Gjirokastrës në Kuvendin e Vlorës, ku firmosi Deklaratën e Shpalljes së Pavarësisë me siglën “J. Minga”.

[16] Aristidh Ruci (1875-1950). Merr pjesë në kryengritjen e përgjithshme më 1911. Ishte delegat i Vlorës në Kuvendin që shpalli pavarësinë dhe firmosi Aktin me siglën “A. Ruci”. U zgjodh anëtar i kryesisë së Bankës Kombëtare Shqiptare më 1937.

[17] Veli Harçi (1850-1914), ishte veprimtar i klubit patriotik të qytetit, ai përfaqësoi Gjirokastrën në Kuvendin e Vlorës dhe firmosi Aktin e Pavarësisë me siglën “Veli Harçi”.

[18] Elmas Boce (1850-1925). Mori pjesë në organizimin e degës së Lidhjes Shqiptare të Prizrenit në qytetin e Gjirokastrës në vitin 1880. Ndihmoi hapjen e shkollës shqipe të Gjirokastrës “Lirija”. Në nëntor të vitit 1912 u zgjodh delegat i Gjirokastrës në Kuvendin e Vlorës, ku firmosi Deklaratën e Shpalljes së Pavarësisë me siglën “Elmas Boce”.

[19] Azis Gjirokastra.

[20] Mit’hat Frashëri (1880-1949). Mori pjesë në Kongresin e Manastirit, më 1908 ku u zgjodh kryetar i Kongresit dhe nënkryetar i Komisionit të hartimit të alfabetit. Në Kuvendin e Vlorës, Frashëri ishte delegat i Elbasanit dhe firmosi Aktin e Pavarësisë me siglën “Mid’hat Frashëri”. Në qeverinë e Ismail Qemalit zgjidhet ministër i Punëve të Përgjithshme. Në janar 1923 fillon detyrën e ministrit Fuqiplotë të Republikës së Shqipërisë në Athinë, deri në dhjetor 1925. Më 1941 është një nga themeluesit e Organizatës Nacionaliste – Balli Kombëtar. U detyrua në nëntor 1944 të largohet nga Shqipëria bashkë me gjermanët. Vdiq në New York, SHBA, më 3 tetor 1949.

[21] Dimitër Zografi (1878-1945). U zgjodh delegat i kolonisë shqiptare të Bukureshtit për të marrë pjesë në Shpalljen e Pavarësisë. Më 28 nëntor 1912 firmosi vendimin e Pavarësisë me siglën “Dimitri Zografi”. Anëtar i Pleqësisë. Kundërshtoi vendimet e padrejta të Konferencës së Parisit në kurriz të popullit shqiptar dhe firmosi protesta drejtuar kryesisë së saj në qershor 1919.

[22] Pandeli Cale (1879-1923). Në kryengritjen e përgjithshme të vitit 1910 – 1912 drejtoi çetat e zonës së Korçës. Merr pjesë në mbledhjen e Bukureshtit të 5 nëntorit 1912 dhe shoqëron Ismail Qemalin për në Shqipëri. Më 28 nëntor 1912, si delegat i Korçës, firmos Aktin e Pavarësisë me siglën “Pandeli Cale”. Zgjidhet anëtar i qeverisë së parë shqiptare. Merr pjesë aktive në lëvizjen patriotike që çoi në Kongresin e Lushnjes më 1920. Po atë vit ishte Prefekt i Korçës, ndërsa në shkurt 1921 deputet në të parin parlament shqiptar.

[23] Iljaz Vrioni (1882-1932). Në nëntor të vitit 1912 zgjidhet delegat i Beratit në Kuvendin historik të Vlorës, ku nënshkroi Deklaratën e Pavarësisë, me siglën “Iljas Vrijon”. Në vitin 1920, zgjidhet delegat i Beratit në punimet e Kongresit të Lushnjës. Katër herë Kryeministër i Shqipërisë dhe disa herë Ministër i Jashtëm dhe si Ministër i Plotfuqishëm i Shtetit Shqiptar në Paris.

[24] Është fjala për Jorgji Karbunara, më shumë i njohur si Bab Dud Karbunara. Jorgji Karbunara – Bab Dud Karbunara (1842-1917), ishte përfaqësues i Beratit në Kuvendin Kombëtar të Vlorës, ku firmosi Deklaratën e Shpalljes së Pavarësisë me siglën “J. Karbunara”. Në këtë Kuvend, ai u zgjodh anëtar i Pleqësisë. Njihej për hapjen e shkollave shqipe në Berat.

[25] Qemal Mullaj (1881-1966). Në nëntor 1912 mori pjesë në Kuvendin historik të Vlorës dhe firmosi Aktin e shpalljes së Pavarësisë me siglën “Qem. Mullaj”. Pas rënies së qeverisë së Vlorës dhe me nisjen e Luftës i Botërore u largua nga Shqipëria. U kthye në atdhe rreth vitit 1920, për t’u rimarrë përsëri me politikë. Deputet në parlamentin e parë shqiptar.

[26] Ferit Vokopola (1887-1967). Teolog dhe ekonomist. Në nëntor të vitit 1912, u zgjodh delegat i Lushnjes në Kuvendin e Vlorës, ku firmosi Deklaratën e Shpalljes së Pavarësisë me siglën “M. Ferit Vokopola”. Ferid Vokopola ishte përfaqësues i Beratit, në Parlamentin shqiptar nga viti 1923-1939. Ministër i Bujqësisë në kabinetin e Iljaz Vrionit (1927-1928).

[27] Nebi Sefa (1861-1942). Mori pjesë në kryengritjen e përgjithshme të viteve 1911 dhe 1912. Në nëntor të atij viti u zgjodh delegat i Lushnjes për në Kuvendin e Vlorës ku nënshkroi Aktin e Pavarësisë me siglën “Nebi Sefa Lushja”. Në vitet `20 përkrahu kursin politik të ndjekur prej forcave fanoliane.

[28] Ymer Deliallisi (1873-1944). Në nëntor të vitit 1912, u zgjodh delegat i Shijakut në Kuvendin e Vlorës, ku firmosi Deklaratën e Shpalljes së Pavarësisë me siglën “Ymer”. Në vitin 1920, përfaqëson nënprefekturën e Shijakut në Kongresin e Lushnjes, ku edhe zgjidhet senator.

[29] Abas Dilaveri (Çelkupa) (1850 – 1926). Gjatë viteve 1905-1907 u lidh dhe bashkëpunoi me Dom Nikoll Kaçorrin. Priti në Durrës Ismail Qemalin e më pas, bashkë me delegatët që e shoqëronin atë, mori pjesë në mbledhjen e parë Kuvendit të Vlorës. Delegat i Durrësit, Deklaratën e Pavarësisë, e firmosi me siglën “Abas Dilaver”.

[30] Mustafa Ibrahim Hanxhiu.

[31] Jahja Balhysa.

[32] Dom Nikollë Kaçorri (1862-1917). Gjatë kryengritjes së Kurbinit 1905-1907, hyri si ndërmjetës midis popullsisë dhe administratës osmane. Pjesëmarrës në Kongresin e Manastirit (1908) dhe në Kongresin e Elbasanit (1909). Përfaqësues i krahinës së Durrësit në Kuvendin Kombëtar të Vlorës ku u zgjodh nënkryetar i qeverisë së përkohshme. Firmosi Deklaratën e Shpalljes së Pavarësisë me siglën “Kaçorri”.

[33] Sipas një dokumenti të ekspozuar në Muzeun Historik Kombëtar, në kuadër të 104-vjetorin të shpalljes së Pavarësisë nga koleksionisti Shpëtim Sala, imzot Primo Bianki i dërgon me datën 19 nëntor 1912, dom Nikollë Kaçorrit në Durrës, një letër – autorizim – ku i jep të “drejtën” për të marrë pjesë në Kuvendin e Vlorës. Teksti i dokumentin është në gjuhën shqipe si vijon: “I nderuar dom Nikoll Kaçorri. Në këtë shkrim po të emërojmë si delegatin tonë në kongres, që do të mbahet për të rrahun çashtjen e nevojave të atdheut tonë, në këtë çast kaq kritik për të gjithë shqiptarët. Tuj u lut Perëndisë që puna për të sillen, po të dërgoj të dalë mirë dhe po bi në të dashtun atdheun tonë po të japim me gjithë zemër bekimin shejtë. Delbnisht, 19 vjeshtë e tretë 1912. Primo Bianki Argjipeshkëv i Durrësit”. Fatmira Nikolli, 28 Nëntori, ekspozohet letra e rrallë për Dom Nikollë Kaçorrin. Në: Gazeta Shqiptare. Tiranë, 29 nëntor 2016.

[34] Mustafa Merlika Kruja (1887-1958). Si delegat i Krujës në Kuvendin Kombëtar të Vlorës më 28 nëntor 1912, firmosi Aktin e Pavarësisë kombëtare, me siglën “Mustafa Asim Kruja” ku u zgjodh dhe anëtar i Pleqësisë. U caktua nënprefekt në Vlorë dhe më pas sekretar i parë i Qeverisë së I. Qemalit. Më 1919 ishte sekretar i delegacionit shqiptar në Konferencën e Paqes në Paris. Ishte deputet i Kosovës në zgjedhjet e para parlamentare të vitit 1921. Pas ardhjes së komunizmit u detyrua të arratisej. Mustafa Kruja vdiq në SHBA më 27 dhjetor 1958, në moshën 71-vjeçare.

[35] Abdi Toptani (1864-1942). Në vitin 1902 organizoi kryengritjen e armatosur të malësorëve të Shëngjergjit e të Shupalit kundër administratës osmane. Në Kuvendin e Vlorës ai firmosi Aktin e Pavarësisë me siglën “Abdi”. U zgjodh ministër i Financave në Qeverinë e parë shqiptare.

[36] Murad Toptani (1867-1918). Poet, publicist. Mori pjesë në Kuvendin historik të Vlorës në nëntor 1912 si delegat i Tiranës dhe firmosi Deklaratën e Pavarësisë me siglën “Murad Toptani”. Pas rënies së qeverisë së Vlorës, Esat Pashë Toptani (kushëri i tij), i dogji shtëpinë dhe një pjesë të madhe të pasurisë së tij që ndodhej brenda saj si: libra, korrespondencën, antikuarë.

[37] Shefqet Dajiu (1882-1946). Në nëntor të vitit 1912, zgjidhet si përfaqësues i Elbasanit në Kuvendin historik të Vlorës për shpalljen e Pavarësisë Kombëtare. Firmosi Deklaratën e Pavarësisë me siglën “Shefqet Daji”. Në vitet 1920-1923 është deputet i Elbasanit në parlamentin shqiptar. U arrestua dhe vdiq në burg në vitin 1946.

[38] Qemal Karaosmani – Elbasani (1875-1949). Në nëntor 1912 u zgjodh delegat i Elbasanit në kuvendin e Vlorës dhe u caktua të shoqëronte Ismail Qemalin nga Durrësi për në Vlorë. Firmosi Aktin e Pavarësisë kombëtare, me siglën “Qemal Elbasani”. Mbështeti qeverinë e dalë nga Kongresi i Lushnjes dhe për disa vite ishte asamblist.

[39] Lef Nosi (1873-1946). Në nëntor 1912 ishte delegat i Elbasanit në Kuvendin e Vlorës, ku firmosi Deklaratën e Shpalljes së Pavarësisë me siglën “Lef Nosi”. Në qeverinë e Ismail Qemalit, Lef Nosi caktohet në detyrën e ministrit. Anëtar i delegacionit shqiptar pranë Konferencës së Paqes në Paris. Në vitin 1945 u burgos dhe dënua me vdekje. U pushkatua në vitin 1946.

[40] Dervish Biçaku.

[41] Nuri Sojliu (1870-1940). Mbështeti Kongresin e Elbasanit dhe atë Manastirit, ku mbështeti alfabetin latin të gjuhës shqipe. Në nëntor të vitit 1912, u zgjodh delegat i Strugës në Kuvendin e Vlorës, ku firmosi Deklaratën e Shpalljes së Pavarësisë me siglën “Nuri”.

[42] Dr. Myrteza Ali Struga (Dibra) (1876-1937). Në nëntor të vitit 1912, Dr. Myrteza Ali Struga, së bashku me Zyhdi Ohrin dhe Nuri Sojliun u zgjodhën delegatë të Ohrit e Strugës për në Kuvendin e Vlorës, ku firmosi Aktin e Pavarësisë me siglën “Dr. H. Myrteza Aliu”. Përsëri si përfaqësues i Ohrit e Strugës ishte delegat në Kongresin e Lushnjës më 1920.

[43] Zyhdi Ohri (1872-1938). Në vitet 1898-1900 u përfshi në veprimtarinë e Lidhjes Shqiptare të Pejës. Në nëntor 1912, i zgjedhur nga Ohri si delegat, mori pjesë në Kuvendin e Vlorës dhe firmosi Aktin e Pavarësisë me siglën “Zuhdi Ohri”. Ishte pjesë e Senatit të dalë nga qeveria e Ismail Qemalit. Në janar 1920 mori pjesë në Kongresin e Lushnjës.

[44] Raportuesi, konsulli Lejhanec, në origjinal nuk ka shënuar emrin e plotë të delegati, por është fjala për Vehbi Agollin – Dibrën. Vehbi Agolli – Dibra (1867-1937). Mori pjesë në vitin 1909 në Kongresin e Dibrës, mbështeti alfabetin me shkronja latine të Kongresit të Manastirit. Më 28 nëntor 1912 në krye të delegatëve të Dibrës, merr pjesë në Kuvendin Kombëtar të Vlorës ku u zgjodh kryetar i Pleqësisë. Ka luajtur rol të rëndësishëm në organizmin e kryengritjes shqiptare të vitit 1913 kundër pushtimit serb në zonën e Dibrës.

[45] Luigj Gurakuqi (1879-1925). Pjesëmarrës në Kongresin e Manastirit (1908), ku u zgjodh edhe anëtar komisioni për njehsimin e alfabetit. Pjesëmarrës në kryengritjen e malësorëve të Mbi Shkodrës dhe bashkë hartues me I. Qemalin i Memorandumit të Greçës. Gjatë vitit 1912, ishte ndër organizatorët e kryengritjes së përgjithshme. Në Kuvendin e Vlorës për shpalljen e pavarësisë, si përfaqësues i Shkodrës, firmosi Deklaratën e Pavarësisë nën siglën “Luz Gurakuqi”. Ministër i Arsimit në Qeverinë e Përkohshme të Vlorës. Anëtar i delegacionit në Konferencën e Paqes në Paris. Deputet i Shkodrës në Këshillin Kombëtar dhe përsëri përfaqësues i Shkodrës në Kuvendin Kushtetues në vitin 1924. Ministër i Financave në qeverinë e Nolit. U vra në Bari në 2 mars 1925.

[46] Sali Gjuka (1876-1925). Mori pjesë në kryengritjen e përgjithshme të viteve 1910-1912. Si përfaqësues nga Kosova dhe delegat i Pejës, Gjakovës, Plavës e Gucisë, mori pjesë në shpalljen e pavarësisë kombëtare dhe firmosi Aktin me siglën “Salih Gjuka”. U zgjodh këshilltar i Pleqësisë. Në janar 1913 filloi punën si drejtor i arsimit për qarkun e Beratit.

[47] Bedri Pejani (1885-1946). Delegat në Kongresin e Dytë të Manastirit (1910) dhe sekretar i Komitetit të Kosovës (1918-1924). Në nëntor 1912, mori pjesë si përfaqësues i Plavës, Gucisë, Gjakovës dhe Pejës në mbledhjen e Vlorës dhe firmosi Aktin e Pavarësisë me siglën “Bedri Pejan”. Në vitin 1943 ishte nga nismëtarët për krijimin e “Lidhjes së Dytë të Prizrenit” dhe deri në vitin 1944 kryetar i saj. Pas luftës u arrestua dhe vdiq sapo doli nga burgu, në 1946.

[48] Rexhep Mitrovica (1888-1960). Mori pjesë si delegat i Pejës në Kuvendin Kombëtar të Vlorës dhe ishte njeri nga nënshkruesit e deklaratës së Pavarësisë. Një nga themeluesit e Partisë Kombëtare (1914), anëtar i Komitetit “Mbrojtja Kombëtare e Kosovës”. U zgjodh senator i Kosovës në Këshillin Kombëtar të Lushnjes.

[49] Mid’hat Frashëri. Lindur më 1880 në Janinë. Biri i Abdyl Frashërit dhe nipi i Sami Frashërit dhe Naim Frashërit, u rrit nën kujdesin e xhaxhallarëve. Pas mbarimit të shkollës, deri në vitin 1905, punoi në administratën turke dhe më pas kaloi në Selanik, në administratën shtetërore. Në vitin 1908 filloi botimin e gazetës “Liria” në Selanik. Mori pjesë në Kongresin e Manastirit, më 14 nëntor – 22 nëntor 1908. U zgjodh kryetar i Kongresit dhe nënkryetar i Komisionit të hartimit të alfabetit. Në moshën 32-vjeçare largohet përfundimisht nga Stambolli dhe vjen në Shqipëri. Në kongresin e Vlorës, Frashëri ishte delegat i Elbasanit e Ipekut dhe firmoi aktin e pavarësisë me siglën “Mid’hat Frashëri”. Në qeverinë e Ismail Qemalit zgjidhet ministër i punëve botore. Më 30 mars 1913 jep dorëheqjen nga kjo detyrë. Mirëpriti ardhjen e Princ Vidit në Shqipëri dhe u angazhua në Ministrinë e Punëve të Jashtme. Pas largimit të Princ Vidit, Frashëri largohet nga Shqipëria dhe deri në vitin 1918 jeton në disa shtete të Evropës. Në vitin 1916 vendoset në Bukuresht, ku arrestohet nga policia dhe internohet në Moldavi. Në vitin 1918, me mbarimin e Luftës së Parë Botërore, lejohet të largohet dhe vendoset në Lozanë të Zvicrës. Më 1920 shkon në SHBA. Kthehet në Shqipëri në vitin 1922. Në janar 1923 fillon detyrën e Ministrit Fuqiplotë të Republikës së Shqipërisë në Athinë, deri në dhjetor 1925. I zhgënjyer nga zhvillimet politike në Shqipëri dha dorëheqjen dhe deklaroi largimin e tij nga aktiviteti politik. Më 1927, fillon të botojë në Tiranë, revistën Dituria dhe themelon librarinë Lumo Skëndo. Pas pushtimit të vendit nga Italia, vendos të rikthehet në politikë. Më 1941 është ideologu kryesor dhe një nga themeluesit e Organizatës Nacionaliste – Balli Kombëtar. Kundërshtar i komunistëve, u detyrua në nëntor 1944, të largohet nga Shqipëria dhe të vendoset në Itali. Gjatë një udhëtimi për në Nju Jork vdes si pasojë e një ataku kardiak, në tetor 1949, në dhomën e një hoteli.

[50] Është fjala për Hajdin Dragën.

[51] Mehmet pashë Derralla – Tetova.

[52] Dhimitër Zografi (1878 – 1947). Lindur në Korçë. Në fund të shekullit XIX së bashku me vëllezërit emigroi në Rumani. Më 1906 merr pjesë në themelimin e shoqërisë patriotike të shqiptarëve te Bukureshtit “Bashkimi-Unirea”. Një nga organizatorët e mbledhjeve që u zhvilluan në fillim të nëntorit 1912 në Bukuresht. Aty theksoi se patriotët “kanë besim të plotë në veprimin e Kombit shqiptar pas udhës që tregoi z. Ismail Qemal Beu e se kanë për të bërë sa mundet me gjithë shpirt e me të gjitha mënyrat për shpëtimin e Atdheut”. U zgjodh delegat i kolonisë shqiptare të Bukureshtit për të marrë pjesë në Shpalljen e Pavarësisë. Më 28 nëntor 1912 firmos vendimin e Pavarësisë me siglën “Dimitri Zografi”. Anëtar i pleqësisë. Në dhjetor 1912, bashkë me Dhimitër Emanoilin, shkon në Brindisi e prej andej kthehet në Korçë nga ku largohet më 1917. Kundërshton vendimet e padrejta të Konferencës së Parisit në kurriz të popullit shqiptar dhe firmos protesta drejtuar kryesisë së saj në qershor 1919. Vdiq në Bukuresht rreth vitit 1947.

[53] Pandeli Cali (1879 – 1923). Lindur në Korçë. Kreu liceun klasik francez të Aleksandrisë në Egjipt. Në vitet 1900-1904 punon në koloninë e Bukureshtit. Më 1904 kthehet në Shqipëri. Bashkë me Themistokli Gërmenjin dhe Mid’hat Frashërin vuri bazat e Komitetit të Fshehtë Shqiptar në Selanik. Kryetar i shoqërisë “Banda e Lirisë” më 1908. Në shkurt 1909, sekretar i shoqërisë “Lidhja orthodhokse”. Në kryengritjen e përgjithshme të vitit 1910 – 1912 drejtoi çetat e zonës së Korçës. Merr pjesë në mbledhjen e 5 nëntorit 1912 dhe shoqëron Ismail Qemalin për në Shqipëri. Më 28 nëntor 1912, si delegat i Korçës, firmos manifestin e pavarësisë me siglën “Pandeli Cale”. Emërohet Ministër i Bujqësisë, Iindustrisë dhe Tregëtisë. Vitet e Luftës së Parë Botërore i kalon në Zvicër, Ukrainë, Bullgari, Francë. Më 1919 kthehet në atdhe. Më 1920 hartues dhe firmëtar i Protokollit të Kapshticës. Më 1920 Prefekt i Korçës. Në shkurt 1921 deputet në të parin parlament shqiptar. Vdiq i sëmurë në një spital të Selanikut.

[54] Dhimitër Mborja – Emanoil (1884-1945). Më 28 nëntor 1912, firmos Aktin e Pavarësisë me siglën “Dh Emmanuel” në emër të kolonisë së Bukureshtit. Në shkurt 1915 zgjidhet këshilltar pranë shoqërisë së “Komunitetit Ortodoks Shqiptar të Bukureshtit”. Më 1924 mbështet qeverinë e Nolit.

[55] Dhimitër Berati (1888-1970). Firmosi Aktin e Pavarësisë së 28 nëntorit 1912, nën siglën “D. Beratti”, si delegat i kolonisë shqiptare të Bukureshtit. Berati u emërua sekretar i kryetarit të Qeverisë, anëtar i Pleqësisë si dhe u caktua drejtor i përgjithshëm në gazetën e qeverisë së Vlorës. Në Konferencën e Paqes më 1919 ishte delegat i shqiptarëve të Bukureshtit.

MËSIMI SHQIP NË ATHINË, RUAJTJA E GJUHËS DHE IDENTITETIT KOMBËTAR NË MËRGATËN SHQIPTARE  TË GREQISË

by

Valentina Bozhiqi mësuese e gjuhës shqipe në Athinë, Greqi, rrëfen ekskluzivisht për gazetën “Dielli”, Organ i Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës VATRA, New York, ruajtjen e identitetit kombëtar, historisë, gjuhës, kulturës dhe traditës shqiptare në Athinë, Greqi, nëpërmjet mësimit të gjuhës e kulturës shqipe dhe aktiviteteve patriotiko-kulturore. Me mësuesen Valentina Bozhiqi  bisedoi Editori i “Diellit” Sokol Paja.

ORGANIZIMI I MËSIMIT SHQIP NË PALINI DHE SINTAGMA NË ATHINË

Mësimi vullnetar i gjuhës shqipe ku kam dhënë dhe jap mësim ka ecurinë e vet të vështirë, por  dhe të bukur që i’a vlen ta kujtoj. Fillimisht me grupe të vogla, në ambjente familjare, nga viti 2020-2021 e kam zhvilluar në  shkollë dhe atë familjar. Për shkak se ishin vite të vështira fillimisht të sigurimit të jejeve të  qëndrimit të emigrantëve kishte interes të madh nga prindërit mësimi i gjuhës shqipe. E para për të mos humbur kohë fëmijët në rast rikthimi dhe e dyta ajo e lidhjeve shpirtërore e  mbajtjes gjallë të gjuhës sonë. Punoja me abetare e tekste të siguruara nga Shqipëria, i bëja  fotokopje, sepse kisha mungesë librash, kërkoja çdo mundësi, gjeta një librari “Vatra” në qendër të Athinës  me libra artistikë dhe plotësues apo kaseta audio vizive për fëmijë, gjithçka  e re për gjuhën e kam në bibliotekën time, e blija. Tani për tani punoj me kurset “Kostadin Kristoforidhi 1&2”, në Palini me dy klasa të niveleve të  ndryshme moshore, dhe në Sintagma, Athinë me një klasë. Mësimi zhvillohet në praninë fizike, në klasë. Gjithashtu jap dhe online me kursin “Dituria” me nxënës të rritur, pasuniversitarë e  të punësuar. Çdo e Shtunë i përkushtohet mësimit të gjuhës shqipe. Mësimdhënia është dy orëshe për çdo klasë. Ka lodhje e sakrificë për mua për km që bëj, por, është kënaqësi kur shoh ata fëmijë që më  presin tek dera me sytë që u shkëlqejnë dhe atë përqafimin e sinqertë, është jetë. 

KURRIKULA MËSIMORE DHE AKTIVITETET EDUKATIVE

Tani falë bashkëpunimit të Ministrisë së Arsimit dhe QB të Diasporës na sigurohet gjithë  materiali gjuhësor i nevojshëm falas. Unë punoj me tekstet “Të mësojmë gjuhën amëtare dhe kulturën Shqiptare 1,2,3”. Gjithashtu “Gjuha Shqipe dhe Kultura Shqiptare”, niveli i 1. Ndërsa me të rriturit mbi 18 vjeç dhe  pasuniversitarë, që kanë interes jo vetëm ta mësojnë por, dhe ta mbrojnë atë, kam bërë një  punë individuale duke e përmbledhur gjithë materialin gjuhësor të teksteve shkollore  shtetërore shqiptare 5,6,7,8,9 e shoqëruar me shembuj krijues të përshtatur, e të lehta për tu  kuptuar. Mësimdhënia është shkencë dhe art. Prandaj përveç dhënies së njohurive gjuhësore punës së  pavarur, i jap dhe hapësirë bisedës së lirë për çdo temë që ngjall interes. Kjo ndihmon jo vetëm  në pasurimin leksikor por, dhe në rrjedhshmërinë e shprehjes së mendimit dhe ndjenjave. Parimi im është punë e bashkëpunim, të gjithë kemi nevojë për idetë apo ndihmën e njëri tjetrit. Sidomos ne mësuesit në diasporë, për komunitetin dhe me komunitetin shqiptar.

Unë në dy kurset jam ndihmuar nga Shoqata “Elbasani në emigracion në Greqi” dhe Unioni i  SHSHG për sigurimin e ambjenteve private shkollore. Ne si mësues kemi si objektiv të  formojmë dhe edukojmë fëmijë të denjë për tu integruar sa më mirë si qytetarë me dy kultura. Jemi të vetëdijshëm se prindërit shqiptarë sakrifikojnë dhe investojnë shumë për fëmijët, për  shkollimin, veshjen, ushqimin, aktivitetet jashtë shkollore, sportive, artistike, kurset e gjuhëve  të huaja etj, dhe, mirë bëjnë por mos harrojmë një gjë, sepse çdo gjë fillon nga A-ja dhe për  ne shqiptarët ajo është gjuha jonë shqipe. Çdo ndjenjë gëzimi ose trishtimi shprehet me zemër  e kuptimplotë në gjuhën e nënës.  Shumë mirë të integrohemi dhe për këtë jemi të aftë, na e njohin e të tjerët, por, mos  mburremi duke veshur dhe u krekosur me petkun e tjetrit, me gjuhën dhe kulturën e tjetrit. Kudo ku të vesh e të shkosh të pyesin nga je? Origjina dhe prindërit janë dy bashkëshoqërueset  e ekzistencës tonë, ato nuk i zgjedhim as duhet t’i mohojmë. Nuk është mirë të flasim me njëri  – tjetrin në gjuhë të huaj kur s’është nevoja, mos shesim emër, nënë e babë, vendin e bukur  amë, gjuhën tonë por ta mësojmë e trashëgojmë atë, të jemi krenarë se kemi histori të lashtë,  vend të bukur, njerëz punëtorë e dinamikë, s’jemi baritorë. Historinë e vuajtur duhet ta  kthejmë në shpresë, atëherë duhet më shumë, të formuar dhe me identitet. Gjuha jonë  identitet ynë jo vetëm të mban lidhjet biologjike me të parët tanë, me vendin amë që të pret  krahëhapur pa kushte, ashtu si nëna fëmijën, por, ndihmon në çdo gjuhë tjetër. 

MËSIMI I GJUHËS SHQIPE SI FORMË E RUAJTJES SË IDENTITETIT KOMBËTAR TË SHQIPTARËVE NË GREQI

Objektivi i punës sime është gjuha shqipe dhe kultura shqiptare. Në orët mësimore përveç  njohurive gjuhësore njoh nxënësit dhe me traditat dhe kulturën tonë. Ne në Greqi jemi një komunitet i organizuar dhe me traditë në festat kombëtare. Gëzojmë e  festojmë së bashku dhe uroj të vazhdoj. Festat në shkolla por, dhe pjesëmarrja nëpër këto aktivitete e fëmijëve është një mënyrë e  bukur dhe e lehtë që të njihen me veshjet, traditat, vallet dhe këngët e ndryshme plot  emocion, të përjetojnë këto momente e t’i duan e t’i trashëgojnë ato. 

MËSIMI I GJUHËS SHQIPE NË GREQI, HISTORIKU

Mësimi i gjuhës shqipe në Greqi ka fillimet e hershme me mësues që kanë sakrifikuar jo pak  duke qenë dhe emigrant. Nevoja për një mbrojtje ligjore të mësuesve çoi në krijimin e Lidhjes  së mësuesve shqiptarë në Greqi (LMSHG). Fillimisht ekzistonte një frymë mbytëse apo presioni  psikologjik kur dëgjonin se mësohej apo komunikohej shqip. Kjo nuk ndodhte besoj me gjuhët  e emigrantëve të tjerë .Kur flitej rusisht, rumanisht, pakistanishte ose arabishte nuk shikonim  atë reagim që bënin ku dëgjonin të flitej shqip. Megjithëse shumë gjëra kanë ndryshuar prapë 

jemi shumë larg të themi se jemi si emigrantët apo qytetarët e tjerë që jetojnë në vendet e  Bashkimit Europian. Ka shumë vështirësi apo pengesa, qëllimi dihet asimilimi. Jemi komuniteti  më i madh i huaj, forcë e rëndësishme e ekonomisë dhe të aftë profesionalisht këtu, dhe me  një kontigjent nxënësish të konsiderueshëm në shkolla, do të ishte e drejtë me vend të  vendosej gjuha shqipe me zgjedhje. Do të bëhet?! Vështirë tani për tani, por më vonë do të jetë shumë vonë sepse asimilimi bën  punën e vet, mësuesit vullnetarë sot janë aktivë në gjithë Greqinë, por nesër dhe ata nuk jenë  më si më parë. Dëshirojmë një bashkërendim të energjive e përpjekjeve të shtetit amë, komunitetit tonë,  LMSHG dhe institucioneve shtetërore greke që të krijojnë hapësirat e nevojshme për gjuhën  tonë. Duhet dhe ne si prindër të duam veten, të afrojmë fëmijët nëpër shkolla të gjuhës sonë, t’a  komunikojmë sa më shumë në familje apo me njëri-tjetrin gjuhën. 

MËSIMDHËNIE PËRMES TEKNOLOGJISË, VËSHTIRËSITË NË MËSIMDHËNIE ME FËMIJËT ME DY GJUHËSI

Pandemia na dha mundësinë që të punojmë dhe në kushte të tjera, pra në distancë. Sigurisht  që mësimdhënia në klasë është më e lehtë, si në përcjelljen e njohurive apo në kontrollin e  tyre sidomos me fëmijët e vegjël. Mësimi online jo se nuk është frytdhënës por ngurtësia e  ekranit, apo renditja kohore e çdo folësi, luatjet e internetit, përqëndrimi apo nevoja  individuale në çdo moment, janë disa nga vështirësitë e nxënësve. Megjithëse po shkojmë  fatkeqësisht drejt teknologjizimit (dixhitalizimit) total, në mësimdhënie do të dëshiroja të  ruhet kontakti tradicional sidomos me fëmijët që kanë nevojë për stimulim apo ndihmë  individuale. Jam përdoruese e dy metodave, dixhitale dhe asaj tradicionale. Mësimdhënia në fëmijët në diasporë me dy kultura ka vështirësinë, bukurinë dhe veçorinë e  saj. Vështirësi kam vetëm me fëmijët që fillojnë njëkohësisht dy gjuhët, sepse akoma nuk kanë  konsoliduar njërën pastaj të njihen me tjetrën. Por, për nxënësit të cilët kanë një nivel gjuhësor  mësimi i shqipes ka lehtësinë e vet, mësohet e krahasuar dhe e integruar në lëndë të tjera. Vështirësi mund të quhet vetëm artikulimi i disa tingujve të veçantë që kemi duke krahasuar  me gjuhën tjetër, por për fëmijët që e flasin e komunikojnë në familje këto vështirësi nuk  ekzistojnë. Qëllimi i mësimdhënies së gjuhës për mua nuk është vendosja e një note, e cila do të çojë në  ushqimin e disa ndjenjave jo të këndshme për njëri-tjetrin (fëmijët e vegjël), por ta mësojnë e  shkruajnë bukur atë.

EFEKTI QË KA PASUR TE FËMIJËT NË RRITJEN E NDJENJËS PATRIOTIKE MËSIMI I GJUHËS SHQIPE

Duke njohur gjuhën, kulturën dhe traditat ata janë më të kompletuar, apo të vetëdijshëm të  dallojnë çfarë është shqiptare, cilat janë ato karakteristika e tipare që na dallojnë na bëjnë  krenar. Njihen me historinë, heronjtë tanë, ndihmën tonë në qytetërimin europian dje dhe aftësitë  për tu rimëkëmbur apo përshtatur në çdo kulturë tjetër. 

KUSH ËSHTË MËSUESE VALENTINA BOZHIQI?

Atëherë, shkurt për lexuesin lidhur me jetën time. Filloj me karrierën shkollore e profesionale. 

Studimet e mesme në Gjimnazin “Themistokli Germenji”, Korçë, me rezultate maksimale, po  kështu dhe studimet e larta në Institutin Pedagogjik “Aleksandër Xhuvani”, Elbasan (Sot  Universiteti Elbasan). Kam një përvojë pune si mësuese prej disa vitesh në një shkollë ushtrimore atëherë “Abdyl  Myzyri”, Elbasan. Viti 1997, viti i mbrapshtë, na detyroi të emigronim si shumë të tjerë në  Greqi. Kisha një familje të re me dy vajza të vogla, të cilat akoma nuk kishin filluar hapat e para  në shkollë. E përkushtuar si dje dhe sot për familjen, krahas punës së vështirë për të mbijetuar,  për të qenë sa më afër në ecurinë e tyre shkollore, mbrojta gjuhën greke. Sot jam e lumtur për  gjithçka dhashë tek to, sepse janë të kompletuara nga formimi i intelektual e profesional dhe  edukimi por dhe njohëse e përdoruese të sakta të gjuhës shqipe. Kam marrë pjesë në shumë seminare kualifikuese pedagogjike të organizuara nga LMSHG dhe  online nga Ministria e Arsimit, si dhe seminare ekonomike këtu në Greqi. Njëkohësisht vazhdoj dhe studimet në Universitetin e Pireut për: Procedimet financiare dhe  ato bankare. Nga viti 1998 jam anëtare e Lidhjes së Mësuesve SHqiptarë në Greqi, me një aktivitet herë në  ulje e herë në ngritje në mësimin vullnetar të gjuhës shqipe. Kam punuar me fëmijët e mi si nënë e mësuese, me fëmijët e të afërmëve të mi, në lagje e më  tej në Athinë, me grupe nxënësish të interesuar në ambjente familjare, ku disa prej të cilëve  janë të ri atdhesuar pa humbur as një vit shkollor dhe të sukseshëm. Nga 2020 e sot punoj intesivisht me më shumë nxënës, në klasa dhe online. Kur je emigrant, çdo arritje e ke vetëm në sajë të përpjekjeve tënde, pa mbështetje,  përkundrazi ke detyrime më shumë se çdo qytetar vendas, por jemi përpjekur me korrektësi,  dinjitet dhe shumë punë të jetojmë si duhet si njerëz jo të pasur por të lumtur e të qetë.

VATRA në Boston, drejt ringritjes

by

Flamur Vezaj/

Grupit të degës i bashkohet Andrea Pani, nipi i Vasil Panit, ish kryetar dhe arkëtar i Vatrës, ish luftëtar i çetës së Themistokli Gërmenjit.

Grupi i punës, i caktuar për ringritjen dhe organizimin e degës Nr. 1 të VATRËS në Boston, zhvilloi takimin e radhës. Gjatë mbledhjes disa orëshe, të drejtuar nga kryetari ad-hoc Theofan Koja, grupi i punës mori disa vendime të rëndësishme. Vendime që do të ndihmojnë në riaktivizimin sa më të shpejtë të VATRËS së Bostonit. Në këtë mbledhje, u rikonfimua edhe njëherë se grupi i punës i caktuar disa ditë më parë, është një grup vullnetar, i përkohshëm por me ndjesi të madhe kombëtare për të riaktivizuar degën e VATRËS në Boston. Ky grup, do të ushtrojë aktivitetin e tij, deri sa anëtarët e rinj e të vjetër të organizojnë dhe bëjnë zgjedhjet në bazë të kanunores së VATRËS ku do të përzgjidhen me vota kryetari, zv/kryetaret, sekretari dhe i gjithë stafi i VATRËS siç e parashikon kanunorja.

Gjatë mbledhjes, grupi punës përzgjodhi me dakordësinë e të pranishmëve arkëtarin e përkohshëm, i cili do të jetë Jorid Celaj. Ky i fundit mori autorizimin e kryesisë ad-hoc të degës Boston, që të fillojë me procedurat e hapjes së llogarive bankare, ku të gjithë të interesuarit e komunitetit shqiptare në Massachussets dhe jo vetëm mund të kontribuojnë dhe me donacione për VATRËN dhe të bëhen anëtarë të organizatës patriotike më të vjetër shqiptare që ekziston në diasporë. Në mbledhje, u caktuan me detyra të përkohshme edhe audituesi Albert Maksutaj. Ndërsa u zgjodhen për të ushtruar detyrën e Komisionerëve Isa Bytyqi, Ardian Lami dhe Andrea Pani. Ky i fundit, nipi i Vasil Panit, ish kryetar dhe arkëtar i Vatrës, ish luftëtar i çetës së Themistokli Gërmenjit. Gjatë fjalës së tij, Andrea Pani kujtoi kontributin e familjes së tij pranë VATRËS si dhe ndau me të pranishmit disa kujtime të gjyshit të tij dhe letërkembime të Faik Konicës me Vasil Panin.

Gjithashtu, në mbledhje u diskutua dhe u vendos edhe për takimin e radhës, që do të zhvillohet më 25 qershor 2023 ku do të diskutohet në detaje rreth rezultateve të deritanishme si dhe vazhdimi i punës për ringritjen e degës së VATRËS në Boston.

Ftohen dhe mirëpritën të gjithë bashkatdhetarët tanë në Boston që ti bashkohen VATRËS.