Eugene Merlika – Dielli

IDETË DHE PARIMET E ATË GJERGJ FISHTËS PËR ORGANIZIMIN E KOMBIT E TË SHTETIT SHQIPTAR

December 6, 2020 by dgreca

NGA EUGJEN MERLIKA/

Më 30 dhjetor të këtij viti mbushen plot 60 vjet vjet nga ndërrimi jetë i Atë Gjergj Fishtës. Kishte lindur 69 vite më parë, më 1871. Fëmija, që e bëri të pavdekshëm në kujtesën historike të shqiptarëvet emrin e fshatit ku lindi, pati fatin të pagëzohej me emrin Zef nga poeti e meshtari arbëresh Atë Leonard de Martino. Ky pagëzim prej një poeti, ndoshta, ishte një rastësi profetike e një paralajmërim i atij personaliteti madhor të fëmijës, që do të bëhej një nga personazhet më në zë të letërsisë e historisë shqiptare, para e mbrapa krijimit të Shtetit të pavarur. Personalitet shumë përmasor që arrin maja në poezinë epike, që mbetet i paarritshëm n’atë satiriken, ndër më të spikaturit në lirikë e dramaturgji, me një ndihmesë madhore në publicistikë e në jetën politike e diplomatike, një nga themeluesit e njerzit e mëdhenj të arsimit kombëtar, Atë Gjergj Fishta hyri me të gjithë peshën e tij të stërmadhe në historinë shqiptare të gjysmës së parë të shekullit XX.

Gjithë jeta e tij, fatmirësisht e gjatë për treguesit e kohës, qe një dëshmi e gjallë e forcës së dyshes “Fe e Atdhe” që, për epokën dhe prirjet vetiake të personazhit, ishte Ylli polar që ndriçonte rrugën e Shqipërisë, e cila luhatej mes fundit të një epoke të gjatë pushtimi otoman, që kishte kushtëzuar katër shekuj e gjysmë të jetës së saj të hirtë, e çeljes së një tjetre, e cila kishte një lindje tepër të vështirë, mes pasigurish, cungime trojesh, ndarjeje të kombit, armiqësish të jashtme e mendësish frenuese të mbrendshme. Kësaj epoke historike i dhuroi veprën e tij të gjithanëshme, që nga poezitë e para tek “Albania” e Faik Konicës deri tek kryesimi i Kongresit të Manastirit për alfabetin e shqipes, nga mesha e parë në kishën e Troshanit tek drejtimi i shkollës së Fretërve, nga ngritja e flamurit të Skënderbeut në Shkodrën e administruar nga Komisioni Ndërkombëtar i Kontrollit tek veprimtaria në Komisinë Letrare, e cila vuri bazat e shkencës gjuhësore shqiptare, nga pjesëmarrja në Dërgatën e Qeverisë së Durrësit në Konferencën e paqes në Paris tek veprimtaria e dëndur në Parlamentin e parë shqiptar, nga takimet me Papën Benedikti XV, për të kërkuar ndihmën e tij për Korçën e Gjirokastrën, pjesë të pandashme të Shtetit shqiptar tek vizita në SHBA, për të siguruar njohjen e atij Shteti nga diplomacia e atij Vendi të madh.

Në gjithë ata vite të gjata veprimtarie atdhetare nuk e hoqi kurrë zhgunin e françeskanit e nuk reshti së shkruari në gjinitë e ndryshme letrare, duke i lënë trashëgimisë letrare shqiptare e katolike një nga thesarët më të çmuar të gjithë historisë së tyre. Vepra e tij, e përmbledhur dhe botuar në dhjetë vëllime vetëm në vitin 2012, më shumë se njëqind vjet mbas botimeve të pjesëve të ndryshme të saj, tregon se sa mosmirënjohëse dhe e padrejtë, deri në kriminalitet, qe Shqipëria e “dreqit të kuq” kundrejt krenarisë së kombit. Tre breza shqiptarësh nuk i njohën as emrin atij që bota e huaj e kishte vlerësuar si “Homeri i Ballkanit” e që e kishte nderuar me çmime e medalje, që nga Turqia deri tek Austro – Hungaria, Vatikani e Greqia. I pari poet shqiptar, i pranuar si antar i Bashkimit Ndërkombëtar të Poetëve, një Shoqatë botërore e themeluar në New York, me përfaqësues nga 60 vende, e mbylli jetën e tij, si i vetmi antar shqiptar i Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Italisë.

Asnjë nga këto merita të shquara të Gjeniut të Kombit nuk e penguan regjimin kundër kombëtar të komunistëve shqiptarë, të hidhte në lumin Drin eshtrat e tij e të varroste në harresën e shoqërisë emrin e tij të ndritur, duke e mbiquajtur “shovinist”, “fashist”, “obskurantist”, simbas oreksit të komunistëve jugosllavë.

“Dersa t’mundem me ligjërue

E sa gjallë me frymë un jam,

Kurrë , Shqypnî, s’kam me t’harrue

Edhe n’vorr me t’përmendë kam.”

Kjo ishte besojma e Atë Gjergj Fishtës, së cilës i qëndroi besnik gjatë gjithë rrugës jo të lehtë të jetës së tij. Shqipërisë, Poeti i saj kombëtar, i shërbeu me të gjitha dhuntitë e rralla të natyrës së tij, me shpirtin rebel e mëndjen e hollë, me talentin rrezatues e logjikën e ftohtë, me burrërinë e malsorit dhe urtësinë e birit të Shën Françeskut. Por cili ishte mendimi i fratit e i poetit, i politikanit dhe i dijetarit, i oratorit dhe mësuesit për Vendin e tij, si e shihte ai gjëndjen e atëherëshme dhe t’ardhmen e tij? Ishte ky argumenti i shumë shkrimeve, që zuri vendin kryesor në jetën e tij të gjatë publicistike. Në këtë këndvështrim Fishta pasoi dhe parapriu shmë përfaqësues të inteligjencës e të kulturës, të cilët, për nevoja të ngutëshme të jetës politike, i dhuruan kësaj të fundit një pjesë të mirë të kohës, të vullnetit e t’aftësive të tyre. Zhvillimet historike të kombit tonë, me të veçantën e tyre, i ngarkuan mbi shpinë njerëzve të kulturës, të fesë apo t’artit, barrën e ringjalljes, jo vetëm kulturore, por edhe politike të kombit. Prandaj pjesa më e madhe e shkrimtarëve shqiptarë u kthyen edhe në veprimtarë politikë. Atë Gjergj Fishta ishte njëri ndër më të shquarit e asaj plejade atdhetarësh, që i solli freskinë e kulturës perëndimore evropiane jetës politike shqiptare.

“Prandej detyrët qi nieri ka per t’vu mi shekull janë kto : Feja, Atdheu, Gjindja e Dija. Feja, pra, e dashnia e Atdheut e e Gjindies e Dija jânë njato vegla qi e bâjnë nierin t’lum n’ket jetë edhè n’jetë t’amshueme ; pse neper kto nieri kryen detyrët, prej t’cillave rrjedhë t’gjith lumnia e tij….”

Në numrin e parë të Hyllit të Dritës, një nga monumentet më të arrira të publicistikës shqiptare të gjysmës së parë të shekullit të pavarësisë e të robërisë, Atë Gjergj Fishta përcaktoi vlerat madhore, që janë shtyllat, mbi të cilat mbështeten ngrehinat e kombeve, historia e tyre dhe vendi që do të zenë në ecjen e përbashkët të qytetërimit. Nuk është e rastit që, në këtë shkallëzim vlerash, feja është në rradhën e parë. Në të gjithë krijimtarinë e tij publicistike ai do të kthehej herë pas here mbi atë argument, madje edhe nëpërmjet polemikash të fuqishme. Ai ishte një katolik i vendosur, që ushqente idenë se besimi në Krishtin shpëtimtar dhe doktrinën e tij, ishte një nga mjetet më të fuqishme, që ndihmonte moralizimin e jetës së një populli. Urdhërimi kryesor i Jezuit: “Duaje Zotin mbi gjithshka, duaje t’afërmin si vetveten”, është themeli më i qëndrueshëm për harmoninë e dashamirësinë mes antarëve të një bashkësie e për paqen e bashkëjetesën ndërmjet popujve të ndryshëm. Kuptohet se pse regjimi komunist dhe kultura e tij e nxinë, përtej çdo përfytyrimi, emrin dhe veprën e françeskanit të madh, mbasi ata kishin në bazë të ideologjisë së tyre vepruese urrejtjen dhe “luftën e klasave”, të cilat nuk njihnin kufij, as në kohë dhe as në hapësirë.

Por feja, në gjithë pozitivitetin e saj në jetën e çdo populli, nuk mund të shkëputet nga koncepti i bashkësisë së njerëzve në të cilët ajo predikohet dhe zbatohet. Atdheu, toka e njerëzve që i bashkon gjuha, doket, zakonet, historia, është trualli mbi të cilin ngrihet jeta e përbashkët, një lloj shtëpie e stërmadhe, në të cilën secili do të gjejë strehën e tij. Nëse feja, kryesisht, është pjesë e jetës shpirtërore, më shumë e prirur të pushtojë sferën vetiake, Atdheu, si shtëpia e përbashkët, mbetet në qendër të vëmëndjes dhe interesit të përgjithshëm, në të cilin lindin e rriten projektet, ëndërrat e synimet. Atdheu është gjindja, njerëzit që flasin të njëjtën gjuhë, është ajo bashkësi e madhe, që i ngjet detit në të cilën derdhen të gjithë lumenjtë që i ngjasin bashkësive të vogla, krahinavet, qyteteve, fshatrave, lagjeve e deri tek indet e para të shoqërisë, familjet. Tre konceptet lidhen organikisht me njëri tjetrin, për të përqafuar më pas të katërtin, që është Dija, e cila shërben si një lidhëse e fuqishme, pa të cilën ndërtesa e kombit është e paracaktuar të mbetet e mangët dhe rrezikon të shëmbet.

Një komb, për t’u futur në rrugën e përparimit, ka nevojë të besojë tek Zoti për barazpeshat e tij morale e shpirtërore, të ketë si synim lartësimin e idesë s’Atdheut e zhvillimin e tij, i cili duhet të shkojë me të njëjtin hap me mirëqënien e gjindies, të qytetarëve t’organizuar në familje e bashkësi më të mëdha, në harmoni e bashkëpunim me njëra tjetrën e të verë në bazë të punës së tij mëndjen, në të gjitha shfaqjet e saj të larmishme e të pafund, dijen e grumbulluar nga përvoja e brezave dhe e popujve të ndryshëm, kulturën që mbetet pasuria m’e madhe e trashëgimisë njerëzore.

Fishta filloi të botojë Hyllin e Dritës në vitin 1913, fill mbas shpalljes së Pavarësisë e krijimit të Shtetit shqiptar. Problemet me të cilët ballafaqohej Shqipëria foshnje ishin të shumta e të ndryshme. Armiqësia që rrethonte atë prej fqinjëve dhe përkrahësve të tyre dhe fakti që, për herë të parë, në historinë e saj mijëvjeçare, krijohej një Shtet i bashkuar, i jepnin shkas përhapjes së një fryme mosbesimi n’aftësitë vetqeverisëse të shqiptarëve. E formuluar si një teori keqdashëse në librin “Shqiptarët e Fuqitë e Mëdha”, i botuar në dy gjuhë kryesore evropiane, frëngjisht dhe gjermanisht, nga një serb me origjinë shqiptare Dr. Vlladan Gjorgjeviç, ish Kryeministër i Serbisë, teza mbi paaftësinë shtetformuese të shqiptarëve, qarkullonte jo vetëm në rrethet politiko – diplomatike, por edhe në shtypin evropian. Si edhe të tjerë bashkatdhetarë të dijshëm, drejtori i “Hyllit të Dritës” mori përsipër kundërshtimin e kësaj teze. E kreu nëpërmjet një artikulli të gjatë me titullin “A janë të zott shqyptarët me u mbajtë shtet m’vedi?” Me logjikën e fortë e kulturën e thellë, pa lënë mënjanë edhe shpotinë karakteristike, ai polemizon me fletoret franceze që “i a kanë dhânë alemit e polemit, se shqyptarët nuk janë t’zott me u ndertue e me u mbajtë shtet m’vedi, porse u duhen lshue sllavve t’Ballkanit n’dorë per me i zbutë e me i gjytetnue.”

Argumenti kryesor i mendimit të Fishtës është ndërtesa morale e shqiptarëve si popull. Është e vërtetë që “populli shqyptàr nuk çfaqet n’histori si nji kòm i organizuem e i pershîmun marë permrêna çarkut t’nji njinìs komtare…”, por arsyet janë jo “barbaria”, që i veshin keqdashësit dhe kundërshtarët, por një seri motivesh historike, politike e topografike, të cilat kanë përcaktuar rrjedhën e ngjarjeve në Ballkan. Ai nuk i kurseu kritikat, edhe shumë të forta kundrejt bashkatdhetarëve të tij, por në një përplasje argumentash e rrahje mendimesh me gazetat franceze, nuk vihet t’i nxjerrë në pah ato, por të kundërshtojë prirjen për ligjësimin e akuzave të përfolura në mjediset kundër shqiptare në drejtim të poshtërimit të tyre. Përbërja shpirtërore e shqiptarëve, ligjet e botës së tyre morale mbështeten mbi “trinomin tagruer : mos me i bâ dhȗnë kujë, me i dhânë sejcillit shka i perket e me veprue gjithmonë me nder.” Ky është qytetërimi i vërtetë, që nuk shfaqet në vepra të mëdha arti apo shkence, por që pasqyron thelbin e moralit e të bashkëjetesës njerëzore, atë “humanitas” të cilin e kanë predikuar njerëzit e shquar, që nga profetët e deri tek gjenitë e fushave të ndryshme. Ka edhe ndërmjet shqiptarëve barbarë e kriminelë, siç ka në të gjithë popujt, por e përgjithëshmja është pozitive. Ndërmjet të tjerash Fishta vë theksin mbi frymën demokratike të Kanunit e të ligjeve shekullore të shqiptarëve, duke i përballur ata me shtetet e mëdha e perandoritë e tyre, ku mbretërit kishin fuqi të pakufizuar.

Një tjetër provë, në mbrojtje të bashkatdhetarëve të tij, kryepoeti e gjen në artin e tyre, në poezinë popullore, aq shumë të vlerësuar nga filologu austriak Prof. Gustav Mayer që i shkruan Prof. Zef Schiro-it se “kurr nuk i ka tokue me lexue nji Poezi Popullore mâ t’hîjshme se ate t’shqyptarve.” “Prandej dy janë objektet mâ t’para e mâ t’perhapuna t’Poezis Popullore : trimnia e dashnìja. Mnyra, pra, mas t’cilles kuptohet e çfaqet nder kangë burrnìja, trimnìja e dashnìja, na dishmon zhdrivillimin e mêndes e ndîesìt e zêmres s’nji popullit… “ Poezia popullore, si pasqyrë e botës së mbrendëshme shpirtërore të një populli, paraqet të gjitha prirjet e tij, të shfaqura ndër shekuj, jo vetëm në drejtim të shijeve estetike por, mbi të gjitha, të botëkuptimit, të filozofisë së tij jetësore, të parimevet që drejtojnë shoqërinë. Në rastin e shqiptarëve, Poezia popullore pasqyron një popull paqësor e të ndieshëm, në të cilin zotërojnë kultet e dashurisë dhe të trimërisë, të konceptuar si vlera themelore në jetën e individit, por edhe të shoqërisë. Autori gjen në trajtimin e tyre të njëjtat përceptime të popujve të qytetëruar. Trimëria nuk është shfaqje e mujshisë apo dëshmi e fuqisë fizike që shkon në dëm të të tjerëve më të dobët, por mjeti për të mbrojtur veten dhe t’afërmit nga rreziqet e jashtëme, në të cilët gjithmonë shqiptari ka parë kërcënimin e tij. Heronjtë e poezisë epike shqiptare luftojnë me bajlozët që kërcënojnë jetën e tyre, të familjeve apo të katundeve të tyre gjithmonë në trojet e tyre, asnjëherë nuk mësyjnë për të skllavëruar popuj të tjerë. Kjo është e vërteta historike e pamohueshme, që mund t’interpretohet nga kundërshtarët dashakeqë si pazotësi, por që vërteton një prirje morale të lëvdueshme, në përputhje me respektin e vlerave njerëzore e të pohimit të tyre. Poeti merr si shembull balladën “Halili e Hajrija”, ku ndërthuren ndjenjat me detyrën, ndëshkimet me dhimbjen, ku triumfon drejtësia dhe e mira, me gjithë çmimet e tyre. Do të mjaftonte vetëm thesari i folklorit, për të shpalosur botën shqiptare e për të rrëzuar, nëpërmjet vlerave të saj, çdo padi apo insinuatë të padrejtë kundrejt një kombi të shqiptarëve, aq më shumë kur ato vijnë nga një tribunë aspak e hijshme si ajo sllave, e ngarkuar me gjakun e pafajshëm të mijëra shqiptarëve të Kosovës.

Vijon

DEMASKIMET PUBLIKE NE GRABIAN SHPREHJE MIZORIE E REGJIMIT

November 29, 2020 by dgreca

NJË JETË NË DIKTATURË/

(Kujtime të një “armiku të klasës”)/

“Ktu vaji e trishtimi/

Veç ndihet ndër shpija/

Ktu ndihet tingllimi /

I hekrave të mija/

E gjama e nji të shkreti/

Qi bjen vala e detit.”/

NDRE MJEDA

DEMASKIMET PUBLIKE NW GRABIAN SHPREHJE MIZORIE E REGJIMIT

Një problem i përgjithshëm në tërë këto vite të gjata internimi mbeti për ne çështja e strehimit. Nuk mbaj mend gjatë gjithë jetës sime të kem patur një shtëpi sado modeste, por të mjaftueshme. Në Grabian na kishin dhënë një dhomë e një aneks në katin e dytë, pa kuzhinë, pa banjo, pa një vënd ku mund të derdhej një pikë ujë. Gatuanim përjashta në shi e diell, ndërsa banjon e bënim në fund të shkallëve, në një korridor me lartësi pesë metra. Merren me mënd problemet e nevojshme personale të njeriut të sëmurë, të plakut, të fëmijëve, gruas me një WC që ishte në rrugë njëzetë – tridhjetë metra larg derës së apartamentit.

Janë të paimagjinueshme për një qytetar të botës së kompjuterave kushte të tilla primitive inkomoditeti, ndofta shumëkush nuk do t’i besojë. Fatmirësisht e vërteta është e gjallë dhe kushdo mund t’i vërtetojë me sytë e tij po të marrë mundimin të vizitojë Grabianin. Këto shtëpi dykatëshe të

projektuara në Bullgari për familje bujqësore, ishin llogaritur për një familje, lart e poshtë. Por Partia e Pushteti “popullor” mendonin se hapësira e madhe në banesë mund të kultivonte individualizmin borgjez, me gjithë pasojat e tij të dëmshme në formimin e njeriut të ri. Prandaj duheshin mbajtur njerëzit sa më të shtrënguar me njëri-tjetrin, që “uniteti” rreth partisë të ishte më i madh…. Kështu që në një hyrje futeshin dy familje, me të gjitha pasojat që një pjesë e mirë, jo vetëm e të internuarve, por edhe e shumë qytetarëve të lirë i ka shijuar vetë. Në sektorin e Gradishtit, xhaxhai im për vite me radhë e kishte kthyer dritaren e vetme të dhomës së vetme në derë. Një palë shkallë nga jashtë e nga brënda shërbenin për të hyrë e për të dalë. Aty një herë natën, gjyshja e shkretë u rrëzua e theu dorën. Në këtë mënyrë plotësoheshin kërkesat e strehimit në një vend ku vilat e udhëheqësve janë proverbiale, ku harxhohen dyzetë milion dollarë për një muze e ku miliarda lekë groposen në tokë në trajtën e kupolave…

Në kushtet e mia familjare në ato vite, problemin e fjetjes e zgjidha duke ndërtuar dy shtretër prej dërrase me dy kate, ku flinin dy vajzat e vogla dhe nëna me babanë. Pra e ktheva shtëpinë në kazermë ushtarake, duke vënë në jetë parullën e famshme “I gjithë populli ushtar”. Kërkesës së përsëritur disa herë, për të ndërtuar përpara shtëpisë një kuzhinë me kallama e baltë, kryetarja e këshillit popullor, “shoqja” Nurie, një personifikim i koncentruar i së keqes njerëzore, i përgjigjej negativisht me pretekstin se prishej pamja e pallatit, ndërsa vetë “zonja” e ndërronte hyrjen sa herë që bëhej ndonjë pallat i ri. U gjend më në fund kryetarja e këshillit të bashkuar, që na njihte që në Pluk, se e kisha patur brigadiere, që dha urdhrin e shumëpritur prej vitesh, për të ndërtuar një kasolle që do të shërbente si kuzhinë e si vend gatimi dhe dhomë fjetjeje për prindërit. Kështu u zgjidh dhe problemi i strehimit në Grabjan.

Jeta në interrnim në vitet 80 ishte një torturë e vërtetë. Për çdo nevojë, që të dilte jashtë sektorit, duhej të merrje leje në Degën e Punëve të Brëndshme, madje duhej të shoqëroheshe nga polici, qoftë dhe kur do të shkoje tek mjeku. Tek xhaxhai im që banonte në sektorin e Gradishtit, një

orë e gjysëm larg nuk kam mundur të shkoj për vizitë as një herë në gjashtë vjet. Tek familja e gruas kam shkuar dy herë për vizitë, një herë kur vjehrri ishte sëmurë dhe të dytën kur vdiq. Simbas rregullores që na lexohej herë pas here, vetëm për vdekje të njerëzve të afërm ose për vizitë mjekësore tek specialisti mund të jepeshin leje. Kjo ishte “vazhdimësia” ramiziane, trampolina nga do të hidheshim drejt Evropës.

Akoma më e rëndë se rregulloret ishte atmosfera terrorizuese, që rëndonte mbi ne për vite të tëra. Ne ishim tabela e qitjes në çfarëdo mbledhje, një gogol që mbahej më këmbë për të trembur zogjtë që të mos hanin farën. Në sytë e popullit të thjeshtë ne servireshim si njerëzit më të këqinj, armiqtë, ata që mundoheshin ta përmbysnin pushtetin popullor, ata që s’e duan Partinë dhe Enver Hoxhën, ata që mund të helmojnë depot e ujit, mund t’i vënë zjarrin stallave apo lëmit, ata që mund të sabotojnë prodhimin duke prerë bimët gjatë prashitjes së tyre, që mund të thajnë bimë nga përmbytja me ujë, që mund… e ky mund zgjatej në pafundësi duke vërtetuar “gojtarinë” e kuadrove të Partisë që i predikonin këto gjëra. Kështu tek shumica që s’mendonin me kokën e tyre, por i besonin verbërisht për një arsye apo për një tjetër propagandës partiake, krijohej urrejta që shfaqej pastaj në shumë drejtime. Ajo shprehej me izolimin e plotë, askush nuk guxonte të hynte e të dilte në shtëpi për çfarëdo rasti, fatkeqësie apo gëzimi, madje ka akoma komunistë që nuk na thonë as mirëmëngjes, megjithëse kemi mbi dhjetë vjet që banojmë në të njëjtën lagje. Madje dhe në fushë, kur uleshim për të ngrënë drekë, nuk duhet të ishim pranë njëri-tjetrit. Çdo fjalë e jona keq interpretohej dhe i raportohej operativit të Sigurimit ose sekretarit të Partisë, që nxitonin t’a përcillnin “lart”. Mbikqyrja ishte e pandërprerë, në format më të ndryshme e në çdo çast; nuk mungonin dhe provokimet e shumëllojshme nga brigadierë apo njerëz të ngarkuar me këto detyra.

Për të qenë objektivë duhet të them se jo të gjithë kuadrot e komunistët i përqafonin dhe i zbatonin me zell këto metoda e porosi. Ndershmërisë dhe korrektësisë së tyre duhet t’u japim meritën që i takon me kënaqësinë që sjell mendimi se jo të gjithë denigruan moralisht e u bënë leva të diktaturës.

Lufta e klasave dhe terrori policor merrnin tonet e tyre më të larta në të ashtuquajturat “demaskime politike”, që herë pas here, në vartësi të gjëndjes politike të Vendit organizoheshin nga komiteti i partisë së rrethit në bashkëpunim, ose më mirë të themi me orientim të Degës së Punëve të Brendshme. Në këto mbledhje demaskimi, ishin të detyruar të shkonin të gjithë. Proçedura e tyre ishte stereotipe. Në fillim e hapte mbledhjen sekretari i Partisë i sektorit dhe ia jepte fjalën të deleguarit të komitetit të Partisë së rrethit, që fillonte paraqitjen e tij. Këto ishin çaste cfilitëse për të gjithë ne, sepse e dinim se nga një çast në tjetrin mund të na thirrej emri për të dalë përpara sallës. Ishte përshtypja sikur një shpatë e padukshme vërtitej nga duar të panjohura mbi kryet e gjithë “të deklasuarve” për të goditur njërin apo tjetrin. Kush e kishte radhën? Të gjithë me zemër të ngrirë ishim si ata lojtarët në ruletë që presin se në ç’numër do ta ndalojë fuga lëvizjen e saj.

Kjo manovër djallëzore ishte taktika e drejtuesve të mbledhjes. Mbasi fliste disa fraza mbi punën e stinës dhe “sukseset madhështore të popullit nën udhëheqjen e Partisë” i deleguari afrohej tek momenti i ankthshëm kur zbulonte se x ose y, ishin në radhët tona armiq dhe njerëz që mundoheshin “të villnin vrer apo t’i kundërviheshin atmosferës revolucionare që mbizotëronte…”.

Më vjen ndot, tani që shkruaj këto radhë, duke kujtuar ato mbledhje famëkeqe, një nga shpikjet më të ndyra e më barbare të organeve të dhunës, shkeljet më flagrante të personalitetit njerëzor e të drejtave të njeriut. Sapo i thirrej emri, njeriu i gjorë duhet të dilte para sallës plot e të qëndronte në këmbë për orë të tëra. Atëherë fillonte akt -akuza e bazuar krejtësisht mbi gënjeshtra të spiunëve ose hamendje të oficerëve të Degës. Këto servireshin me petkun partiak, mbrohej vërtetësia e tyre me frazën bajate “A gënjen Partia?”, një tjetër provokim i hapur i makinës së pushtetit karshi individit të pambrojtur. Mbasi mbaronte akt-akuza, që fillonte me biografinë stërgjyshërore e të farefisit e vinte deri në ditët e fundit me fjalët apo veprimet e të pandehurit, fillonte breshëria e diskutimeve nga populli që përfaqësohej këtu nga disa persona të ulët, pa karakter e servilë.

Është interesante se në të gjitha këto demaskime, në të cilat kam marrë pjesë pa më rënë në kokë personalisht, kam parë gjithmonë të flasin pothuajse të njejtët persona, sigurisht të trajtuar e të indoktrinuar nga padronët e tyre. Motivet e veprimeve të tyre duhen kërkuar në shumë shkaqe, përfitime materiale apo mbulim veprimtarie keqbërëse, karrierizëm pa skrupull e fanatizëm partiak, padije e sadizëm. Në fjalorin e tyre shpaloseshin të gjitha: besnikëria ndaj Partisë dhe Enver Hoxhës; salla buçiste nga duartrokitjet, me to detyrohej të bashkohej dhe i pandehuri në këmbë. Vazhdonin shpifjet, talljet, mallkimet, propozimet për transferimet në zonat e thella malore, për dhënie gjyqit, për rrahje, pështyrje e deri në dënime kapitale. Por këtu ndërhynte i deleguari ose sekretari, të cilët si përfaqësues të “zemërgjerësisë” së Partisë sqaronin se vullneti i masës së popullit ishte mbi gjithçka, por se Partia nuk dashkërka të dënojë njerëz, por të “edukojë”.

I bukur edukim, ç’frazë mizore e luajtur pa turp mbi shqiptarët e thjeshtë! Ka pasur raste që është kaluar në tepri të paimagjinueshme e të pabesueshme për një qytetar të Evropës së sotme. Familja Tase mbas një demaskimi të tillë, vetëm sepse një pjesëtar i saj nuk përlasi duart për Enver Hoxhën, u qëllua me gurë nga gjithë ata njerëz, fëmijë e të mëdhenj. Një skenë biblike që vazhdoi mjaft, një betejë mes një turme të egërsuar e një familjeje të urtë, një njollë turpi në ndërgjegjen e asaj popullsie që qe e pranishme në ato skena pa reaguar aspak, një shembull tronditës i skajshmërisë së institucioneve të diktaturës së kuqe në Shqipëri.

Ishin këto disa nga aspektet e dhimbshme të viteve të internimit deri më 1990, kur demokratizimi e hoqi këtë praktikë, sa të shëmtuar e të panevojshme, aq edhe të padrejtë e të paligjshme në aspektin juridik.

Arbitraritet dhe dhunë, kjo qe fytyra e vërtetë që tregoi ndaj nesh Shteti socialist shqiptar për dhjetëvjeçarë të tërë… Kjo qe e shkuara që e mbajtëm mbi supet tona që sa lindëm e deri tani që flokët na u zbardhën e jeta filloi të tatëpjetën drejt fundit të pashmangshëm.

A ishte i drejtë ky qëndrim, a mban përgjegjësi kush për jetën tonë të shkatërruar, për gjymtimin tonë fizik e shpirtëror, pasojë e kësaj jete, a arrin dot ta kuptojë në tërë përmasat e saj tragjedinë tonë Evropa e qytetëruar?

Ç’mund të bëhet për ne që humbëm aq shumë në këtë luftë të pabarabartë me një makinë të përbindshme që shkeli mizorisht ëndrrat dhe iluzionet tona mbi jetën, këtë dhuratë të madhe të Krijuesit? A do të ketë ngushëllim dhe ripërtëritje për ne që u transformuam në kufoma të gjalla, pa i pasur borxh askujt, asnjë fije floku? A do të ketë vënd për ne në një shoqëri që thuhet se po rindërtohet e në një botë që synon drejt së mirës, drejt zhdukjes së diktaturave?

Dhjetëra pyetje godasin pa mëshirë trurin e lodhur që kërkon qetësi në këtë çast bilanci e përkundet në mirazhin e së ardhmes ku hedh shtat pema e bukur e shpresës se fëmijët e mi nuk do të pësojnë në jetë ato që pësova unë.

Grabian, Qershor 1991

Fund

E VËRTETA HISTORIKE DHE STRATEGJIA E MASHTRIMIT: TOTALITARIZMI KOMUNIST

May 27, 2020 by dgreca

Nga RENATO CRISTIN/Përktheu:Eugjen Merlika/

“Ajo që më shumë i ka befasuar studjuesit që kanë shqyrtuar me vëmëndje regjimet komuniste, nuk është aq thelbi apo përbindshmëria e krimeve të kryera se sa gjërësia e bashkëpunimit dhe heshtja miratuese që ata gjithmonë kanë arritur të gjejnë në Vendet perëndimore”. Në fakt, “komunizmi ka arritur të kushtëzojë, në sajë të gjatësisë së kohës dhe përhapjes së tij, jetën politike e shoqërore të mjaft popujve e të nënështrojë me mënyrat e gënjeshtrat e tij, kontinente të tërë”, por “ndikimi i tij ka qënë i pamasë edhe sepse ishte i mbështetur nga një organizim i shkëlqyer ndërkombëtar”, që qëndronte në një fuqi ideologjike të pakrahasueshme dhe në një përkrahje shumë të gjërë të mjediseve kulturore, akademike e gazetare perëndimorë. Kështu shkruante Sandro Fontana, dhjetë vite më parë në një libër të titulluar Gënjeshtrat e mëdha të historisë bashkëkohore (Botimet Ares, Milano 2009).

Si madhësi shtetërore, me përjashtim të disa vendeve të parëndësishëm ngulmues (Kina, edhe se e drejtuar nga partia komuniste, është një dukuri më e ndërlikuar dhe e papërcaktueshme hë për hë), komunizmi është shëmbur, por ideja e tij, e shpërthyer sot në shumë shndërrime, ka mbijetuar, dhe mbështetja kësaj ideologjie gjaksore (më shumë se njëqind milionë të vdekur, simbas studimeve më të përpikta, si ai nën kujdesin e R. Conquest, Çmimi njerëzor i komunizmit, Botimet e Borghezes, Romë 1973), është ende e fuqishme në të gjithë mjediset që janë në gjëndje të formësojnë opinionin publik perëndimor.

Format e kësaj mbështetjeje janë të ndërrueshme e me shumë ngjyrime, por kanë të të përbashkët pohimin e një epërsie të hamendësuar intelektuale dhe synimin për të fuqizuar pushtetin, institucional kur të jetë e mundur dhe kulturor në çdo rast. Simbas kësaj logjike, thënë shkurt, ideologjia komuniste dhe prodhimtaria kulturore janë bërë sinonime: atje ku është njëra zorile duhet të jetë edhe tjetra. Mbi këtë aksiomë janë bazuar për dhjetëvjeçarë të tërë, shumë nga renditjet politike t’Evropës perëndimore e përmbi atë kanë fituar partitë e së majtës evropiane. Ajo në vetvete është një gënjeshtër që ka mundur të kalojë për një të vërtetë vetëm sepse ideologjia që e ka përhapur ka një karakter të brëndshëm të dhunshëm e totalitar, siç e kishte parë përsosmërisht bullgari Cvetan Todorov: “ndërsa Vëndet perëndimore ndërmorrën rrugën e demokracisë, të zgjedhur si pasojë e një vendimi të shumicës së popullsisë, intelektualët e tyre parapëlqyen regjimet e dhunëshme dhe tiranikë. Nëse n’ata Vende do të kishin patur të drejtën e votës vetëm intelektualët, sot do të jetonim nën regjimet totalitare”.

Kësaj prirjeje ideologjike duhet t’i shtohet fakti që me retorikën kobzezë që themelohet, pothuajse gjithmonë, mbi mashtrmin, sepse, po citoj përsëri fjalët e Sandro Fontanës, “me gënjeshtra është e lehtë të shkatërrosh kundërshtarin politik e madje të fitosh pushtetin”. Megjithatë mashtrimi, sado i madh e i degëzuar qoftë, nuk lejon të qeverisen Shtete të një shumllojshmërie të spikatur e të një vetëdijesimi të madh si ata evropianë, pra caku i asaj ideologjie qëndron në vetë strategjinë e saj. Për të patur sukses strategjia e gënjeshtrës duhet të shtyjë çdo kuvendim në dalldi, duhet të shpjerë çdo situatë në skajshmërinë e saj, duhet të përdredhë të folurit për qëllime sofistike. Nëse nuk zbulohet, kjo teknikë sjell përfundime pragmatike të gjata, por nëse asaj i hiqet maska, mbulesa e kokës bie, tymi shpërndahet dhe zbulohet e vërteta.

Përjashtimi dhe ligji

Një fije e kësaj dredhie varet sot në një rrahje mendimesh që të majtat, përgjithësisht të përcaktuara kështu, kanë hedhur kundër administratës rajonale të Friuli – Venezia Giulias, Presidenti i së cilës, Massimiliano Fedriga, ka vendosur të pranojë një propozim të miratuar nga Këshilli që ka si synim “të pezullojë çdo ndihmesë financiare ose të çfarëdo natyre tjetër në dobi të subjekteve publikë e privatë që, drejtpërsëdrejti apo tërthorazi, ndihmojnë me çfarëdo mjeti a në çfarëdo mënyre për të përhapur veprime të prirura për të mos pranuar qënësinë e ndodhive si Foibet apo shpërngulja, apo për t’u zvogëluar rëndësinë”.

Në çfarëdo pjese të botës një propozim i tillë do të renditej në veprimtarinë e zakonshme ligjvënëse: është normale që politika të japë ndihmesën e saj për të ruajtur kujtesën historike, duke e mbrojtur nga gënjeshtrat e mashtrimet. Është normale që krimi, ndoshta më i neveritëshmi që ka goditur italianët si bashkësi etniko – kombëtare në gjithë historinë e tyre, të përcaktohet i tillë, e si i tillë të kthehet në një farë unicum një veçanti që nuk mund t’i bashkëngjitet të tjerëve, edhe se të rëndë. Nëse ai spastrim etnik kundër italianëve, si të tillë, ka karakterin e një përjashtimi historik, i përveçëm duhet të jetë edhe gjykimi që i përket, pra edhe pushteti ligjvënës duhet t’a trajtojë në formë përjashtimi.. Me këtë kërkimi historik nuk kundërshtohet në lirinë e tij, por njësoj siç ndodh në ligjëshmërinë gjermane për çështjen e Shoah-ut, duke ruajtur të gjithë ndryshimet për përmasa e për pasoja ndërmjet këtyre dy tragjedive historike, kur skërfitet perimetri që mbron përjashtimin thyhet një cak. Që këtu rrjedh propozimi dhe vendimi i presidentit Fedriga.

Është e natyrshme që një përjashtim të trajtohet veçmas nga rastet e tjera. Por n’Itali, e veçanërisht në Trieste, duket se kjo natyrshmëri nuk pranohet nga ata që nuk mendojnë se ajo tragjedi e llahtarëshme përbën një përjashtim, dhe e rivlerësojnë duke e zvogëluar. Format e këtij rimohimi (term psikanalitik mjaft i përshtatëshëm) janë të larmishme: nuk pranohet e vërteta historike (por sot rastet e kësaj forme skajore nuk janë më shumë të shpeshtë), i mohohet dinjiteti, i mohohet dukshmëria, i mohohet kujtesa e plotë, i mohohet kahu i të qënit unik, por të gjithë këto pikëpamje shkëputen nga e vërteta që u bëkërka objekt i rrëzimit historik, jo të përvojës qënësore, sikur e vërteta duhet të përcaktohet nga historiografia e jo nga kujtesa e njerëzve, gjithmonë e gjallë, sepse e mishëruar në përvojën. A u takon historianëve të miratojnë përfundimisht të vërtetën e përvojës qënësore? Objektiviteti i historianit qënka përmbi përvojën e viktimës apo kujtesën e atyre që rijetojnë dëshminë?

Njollosjes së drejtpërdrejtë i vihet pranë edhe shpotia: përtej mosnjohjes së një krimi të jashtzakonshëm në përmasën e tij etniko – politike, vërehet këtu një pozitivizëm dorështrënguar dhe totalitar, që mëton t’u imponojë individëve, popujve dhe shpirtit tabelat e njehsimit historiografik. Argumenti i epërsisë intelektuale të së majtës i zbatuar në truallin e përvojës së jetuar: ideologjia e së majtës na thotë se çfarë është politikisht e drejtë; historiografia e së majtës përcakton se si duhen ndërpretuar ngjarjet historike. Por meqë këto të fundit janë një gërshetim i pazgjidhshëm i fakteve të vërteta dhe i jetëve të jetuara, e vërteta e tyre – në kuptimin filozofik e pra në vështrimin prejardhësor – nuk është e përmbledhëshme në skemat historiografike. Në këtë vështrim rasti për të cilin po flas është shëmbullor.

Totalitarizmi i ideologjisë komuniste

Jemi përballë një fruti të helmuar të mendimit totalitar, sepse totalitarizmi prodhohet nëpërmjet mohimit të së vërtetës dhe detyrimit të skemave të paracaktuara. Me këtë qëllim thuhet se ai propozim dhe birësimi i tij i mëtejshëm do të ishin përçarës. Është një skemë aq e vjetër sa që duket e bezdisëshme, nëse nuk do t’ishte megjithatë gjithmonë e dëmëshme: vetëm ajo që propozon apo detyron e majta është përbashkuese, gjithshka tjetër është përçarëse. Nëse pranohen normat e së majtës ka paqe, përndryshe shpërthen lufta. Kjo përzjerje e sofizmës me frikësimin është vdekjeprurëse, por prej pak kohësh shihen disa krisje në mburojën politikisht pa gabime, fillojnë të shihen gënjeshtrat që e ndërtojnë; italianët po e kuptojnë dhe shpesh e kanë treguar me ushtrimin demokratik të votës, që ajo retorikë ka si qëllim përfundimtar mashtrimin. Në fakt, nën maskën e lirisë së kërkimit shkencor duan të imponojnë skema ideologjike, e shumë më poshtë, sisteme financimesh që mbrapaushqejnë ato skema, në një qark që shërben për të bërë të qëndrueshëm e madje për të fuqizuar pozita të fituara gjatë dhjetëvjeçarësh zotërimi kulturor. Në lojë janë pra, pushteti që në dhjetëvjeçarë e majta, retorika e saj e historiografia e saj kanë arritur t’i imponojnë opinionit publik.

Kufiri lindor vazhdon të jetë i sulmuar nga një ideologji që, me gjithë kalimin e kohës, me gjithë shpalljen e të vërtetave historike, me gjithë dështimet e tij planetare, duket e njëjta e shtatëdhjetë viteve më parë, me të njëjtën strukturë logjike e me të njëjtat formula. Është prova që, thënë shkurt, komunizmi si teori e si veprimtari praktike, është i gjallë, e nuk është i kufizuar vetëm në qoshen e Verilindjes, por është i përhapur në të gjithë Vendin, e në forma të ndryshme, kudo në botë. Mbas një shekulli sulmesh gojore (për të mos folur për dhunimet fizike e shfarosjet në masë) idhtarët e kësaj ideologjie, sot të maskuar në mirëdashës e të shtuar në galaktikën përparimtare, kanë paturpësinë të duken si kreshnikët e fjalës së qetë e si fshikullues të papërkulshëm t’atyre që, ata dhelpërisht quajnë “bisedat e urrejtjes” e që, në fakt janë argumenta teoriko – politikë në kundërshtim me politikisht korrektin vërshues, ose herë herë shprehje të thjeshta të gjykimit të shëndoshë. Me fodullëkun që vetëm profesionistët e gënjeshtrës e të shtirjes arrijnë t’a kenë, lëvduesit e mirëdashjes kanë zaptuar një hapësirë të rëndësishme në rrahjen e mendimeve publike, në media e në social dhe e përforcojnë me sulmin sistematik kundrejt çfarëdo shprehjeje që sado pak mund të verë në krizë ideologjinë e tyre. Është lëvizja e zakonshme dhe e shumënjohur e sulmit paraprak: nga një pikpamje politike, gjithshka që kërcënon themelin e shtyllës së tyre etiko – gjuhësore, mbi të cilën ngrihen këta qortues ogurzinj duhet të sulmohet me padi të rënda edhe se të pathemelta: kombëtarizmi, populizmi, ksenofobia, fashizmi etj.; nga pikpamja psikologjike duhet prozhmuar cilido njeri e ose çfarëdo lloj ideje që mund t’i heqë maskën gënjeshtrës mbi të cilën qëndron politikisht e ndershmja. Që kjo ideologji mizore, në më shumë se një shekull jete, nuk ka ndryshuar kurrë këtë skemë, është një fakt shqetësues e në të njëjtën kohë qesharak. Teza absurde e epërsisë etike e politike të së majtës, edhe se është dukshëm e gabuar, është e përhapur kaq shumë sa është bërë diçka e zakonshme.

Megjithë rënien e miratimeve për partitë e së majtës, në sajë të përhapjes së ideve liberale, të liberal – konervatorizmit e të katoliçizmit të së majtës, megjithë punën për heqjen e maskimit ideologjik që nga 1994 qëndra e djathtë italiane ka sendërtuar (së cilës duhet t’i japim vlerësimin e drejtë historik dhe teorik), letrat vazhdojnë t’i shpërndajnë përfaqësuesit e asaj ideologjie: politikanë, intelektualë, gazetarë, profesorë që japin patenta demokratizimi, të kundërfashizmit e të çfarëdo përkufizimi të dobishëm për qëllimet e tyre. Një pjesë e madhe e popullsisë, shpesh e pavetëdijshme ose për një ndrojtje nderuese, me një nënështrim të kuptueshëm por të paarsyetueshëm i pranon këto renditje, këto kategori që mëtojnë të rregullojnë proçeset kulturore, marrëdhëniet shoqërore, madje edhe zhvillimet psikologjike të njerëzve: një mëtim qartësisht totalitar.

Bëhet fjalë për një dramatizim ideologjik, aktorët e shumtë të të cilit kanë luajtur e vazhdojnë të luajnë tmerrësisht me seriozitet: një kohë vepronin për llogari të ndërkombëtares komuniste, mbi fillin e hollë e përvëlues që lidhte zotimin politik me terrorizmin; sot veprojnë n’emër të ndërkombëtares mirëdashëse (maskim i asaj së mëparëshmes), jo më puq me rrymat terroriste, por me të njëjtin qëndrim të terrorizmit psikologjik e gjuhësor të një kohe. Nëse, siç thoshte Guglielmo Ferrero, terrori është grykëderdhja e pashmangëshme e revolucionit, nëse ai vihet në jetë jo vetëm me dhunën fizike por edhe me atë gjuhësore, terrori i epokës sonë është ai bllok kulturor që quajmë “politikisht i ndershëm”, trajta e ndryshuar dhe e përditësuar e revolucionarizmit komunist.

E drejta demokratike për të qeverisur

Nëse sofistika klasike, e urryeshme por e shkëlqyer, e çon në skaj çdo arsyetim, sofistika e urryeshme e sotme, që është një brumë i përsosur leninizmi dhe pasmodernizmi (e që, në rastin tonë të veçantë, është stërholluesja me të cilën veprojnë mohuesit, zvogëluesit dhe ortakët e tyre, në të gjithë ngjyrimet e tyre), birëson të njëjtën normë eristike, por që objektivisht është shumë më poshtë se niveli i asaj të lashtë, nuk arrin t’a mbajë bisedën në skaj, duke tradhëtuar një vullnet që, nënë retorikën e re stërholluese – shkatërruese, vazhdon të riprodhojë mëtimin e hershëm të epërsisë, prirjen drejt mujshisë, idesë totalitare. Është e vështirë të qëndrosh në skaj pa e kaluar, nëse je i krekosur me sipërani ideologjike, kulturore, politike e madje morale. Vesi i hershëm i së majtës gjen në vetvete shkakun e dështimit të tij.

Kjo ndodhi e fundit, e cila nga kronikat vendore u shtri në skenën kombëtare, qoftë sepse me që ka të bëjë me spastrimin etnik kundër – italian, prek një nyje shumë të ndjeshme të ndërgjegjes kombëtare, qoftë sepse ndërmjet kundërshtarëve t’atij propozimi të qendrës së djathtë ka institucione të rëndësisë kombëtare, tregon që në një rritje të mërisë, e majta, që mbledh studjues të njimendtë së bashku me shakllabana, që grumbullon të urtë e të skajshëm, njerëz të ndershëm e xhambazë në keqbesim, mohues e zvogëlues, e ka kapërcyer atë skaj. Ndoshta as e ka parë, duke u vetëquajtur e pagabueshme dhe përmbi çdo lidhnije morale, por në të vërtetë ka kaluar çdo vijë ndarjeje: tragjedia e foibeve është e paprekëshme. Ky është skaji i pakapërxyeshëm, përtej të cilit hapen skenarë rrënqethës, që na bëjnë të rizhytemi në epoka kur ideologjia komuniste sundonte. E ndoshta është ky malli i fshehtë që shtyn gjithënjë e më përpara cakun e bisedës në një dëshirë vetëpohimi që kërkon të shkatërrojë, të heshtojë apo t’a mohojë kundërshtarin politik e kulturor.

Mbi krimin e foibeve nuk mund të ketë ujdi, siç nuk mund të ketë ujdi mbi rravgimin kriminal të Shoah. Përtej kësaj vije ka ndalim, sepse hyhet në zonën e errët në të cilën gjithshka është e mundur, edhe Auschwitzi, në një truall të pëgërë në të cilin mohohet thelbi i të qënurit njeri. Me këtë ndalesë liria e kërkimit shkencor nuk ndalohet, aspak nuk preket e qëndron në përgjegjësinë shkencore e morale të secilit, që mund të vendosë lirisht nëse do t’a kalojë apo jo cakun. Por politika, kur ka përgjegjësinë e qeverisjes, ka edhe të drejtën të vendosë se si mund të ndiqet në mënyrën më të mirë e mira e përbashkët, sepse pushteti demokratik mbështetet mbi këtë të drejtë. Me që koncepti i së mirës së përbashkët nuk është vetëm objektiv, por përcaktohet edhe në bazë të idesë së shoqërisë e të botës së njeriut që është zgjedhur për të qeverisur, ai vendos si t’i adresojë investimet publike për t’arritur atë që quhet e mirë publike. Ky është kuptimi i ligjëshmërisë së pushtetit, t’atij kushtetues e t’atij të zakonshëm, sepse në atë qëndron parimi i demokracisë në zbatimin e tij të plotë. Mund të kundërshtohet një vendim, edhe kjo është një pamje e dialektikës demokratike, por nuk mund të diskutohet e drejta për të vendosur, sepse nëse pushteti është i ligjësuar nga shumica e zgjedhësve, të mohohet kjo e drejtë është një veprim rrënues.

Krimet e komunizmit

Të folurit është një armë me dy presa, siç e dinte mirë Freudi . Në fakt mund të tradhëtojë synime të fshehta, si në rastin e një dokumenti të fundmë të një instituti studimesh historike, në të cilin fjala ”krimet”, që është më e përshtëshmja për të vizatuar ndodhitë e foibeve e përqark, përdoret vetëm për “krimet italiane të luftës”. Krimet e foibeve quhen “ploja”, me një term neutral, semantikisht me dy kuptime, ideologjikisht i përshtatëshëm. E përsëri në një letër kundërshtimi kundrejt propozimit të Këshillit rajonal FVG, do t’ishin “përmallime helmuese” përpjekjet që administrata rajonale dhe shoqatat në mbrojtje të kujtesës së tragjedisë istriano-dalmate po bëjnë që paprekshmëria e asaj kujtese të ruhet në tërësinë e saj. Në të vërtetë ajo shprehje është një fjalë, froidisht, e rënë, që tradhëton vullnetin për të riprodhuar mashtrimet ideologjike mbi të cilët janë ndërtuar trajtat e pushtetit kulturor që, pra ndjell mallin e një mbizotërimi pjesërisht të dëmtuar e që urohet të jetë në mbarim. Ky po, është një mall, madje helmues.

Në këtë vijë semantike hyn edhe një shuplakë nxirëse e hedhur kundër Legës Kombëtare, shoqatë e dekoruar për merita italianizmi, që në të njëjtën letër proteste përcaktohet “një ent pa besueshmërinë e nevojshme të kompetencave e seriozitetit në truallin e kërkimeve historike”. Edhe njëherë praktika e nxirjes, por Lega Kombëtare nuk ka nevojë për mbrojtës: historia e saj, pesha e saj shkencore dhe integriteti moral mjaftojnë të vetme, për të topitur çfarëdo sulmi, çfarëdo prozhmimi. Formulari është gjithmonë i njëjti: më të mirët rrijnë majtas, kushdo tjetër i vetëm apo shoqatë, që vendoset nga ana tjetër, është për përcaktim më i keq.

Kështu zbulohet thelbi teorik dhe ideologjik prej të cilit rrjedhin, si pasoja të zbatueshme, të gjitha praktikat të përshkruara shkurt këtu dhe shumë të tjera të pashqyrtuara. Krimet e komunizmit qënkeshin, për arsye të ndryshme, më pak të rëënda se sa ata të nacionalsocializmit: kjo është logjika, t’a quajmë kështu, që ende sot duket se drejton, nganjëherë edhe si një të shkrepur të kushtëzuar (të detyruar nga dhjetëvjeçarë shplarjeje ideologjike të trurit), lëvizjet e intelektualëve të së majtës, e më në përgjithësi veprimi i politikisht korrektit i zbatuar në histori. Kundër thelbit krimprodhues dhe përfundimeve kriminale të nacionalsocializmit, kemi thënë,të gjithë, jo vetëm e majta fjalë përfundimtare, që përmblidhen në një shprehje pak të vjetëruar por krejtësisht të përshtatëshme: e keqja absolute. E njëjta duhet thënë, e mbi këtë një pjesë jo anësore e së majtës vazhdon të mos jetë e një mëndjeje, kundrejt thelbit e përfundimit, njësoj kriminalë të komunizmit, edhe se në ndryshueshmëri të skenarit, të ndërlikimeve e të pasojave. Që këtu vjen nevoja , tashmë e pashtyeshme, për t’i vendosur sot pranë të të shenjtit Gjyq të Nuremergut (dhe të gjithë nëngjyqeve që kanë lejuar kapjen e dënimin e të tjerëve kriminelë nacionalsocialistë; një për të gjithë: proçesi që në Jeruzalem ka vënë mbrapa hekurave Aihmanin) një Nuremberg të komunizmit, sigurisht në trajtat që epoka jonë mund të lejojë. Ose pranohet të qëndrohet në këtë rrafsh kulturor, shkencor dhe etik, ose qëndrohet nga ana e komunizmit: tertium non datur (rrugë të tretë nuk ka).

L’opinione delle libertà

VARRIMI I TOTO RIINЁS DHE SHQIPTARЁT PA VARRE

November 25, 2017 by dgreca

“Respekti i ynё pёr tё vdekurit, kur sapo kanё vdekur ёshtё diçka e mrekullueshme, dhe mёnyra se si e shprehim atё ёshtё ende mё e mrekullueshme.”

John RUSKIN (1819 – 1900), sociolog dhe kritik arti anglez /

1-eugjen-merlika-225x300

Nga Eugjen Merlika/

Kёto ditё opinioni publik italian u pёrballua, ndёrmjet tё tjerave, me njё lajm disi tё veçantё : kryetari i mafies korleoneze, mё tё rёndёsishmes sё llojit nё Siqilinё me famё pёr kёtё dukuri tё shёmtuar, Salvatore Riina, i arrestuar tashmё nё vitin e largёt 1993, e i dёnuar me 26 burgime tё pёrjetёshme, ndёrroi jetё nё moshёn 86-vjeçare nё spitalin e burgut tё Parmёs, ku kryente dёnimin nё formёn e tij mё t’ashpёr, 41 bis. Familjarёt u lajmёruan dhe u lejuan tё qёndrojnё pranё kufomёs, nё morgun e spitalit pёr rreth gjysёm ore. Pastaj ata u larguan, tё ndjekur nga gazetarё e fotoreporterё tё etur pёr hollёsira e intervista, me premtimin se, mbas disa ditёsh, do tё mund t’a varrosnin njeriun e tyre tё dashur nё qytetin Corleone, vёndlindja e tij, premtim qё u pёrmbush plotёsisht me futjen e trupit tё tij nё varrezёn e familjes pa ceremoni publike mё 22 nёndor.

Komentet e kёsaj ngjarjeje qenё tё shumta, me nota tё theksuara ironie deri nё urrejtje, por asnjёri prej tyre nuk vuri nё dyshim drejtёsinё e vendimit qё kufoma e njё mbikrimineli, i cili paditet pёr rreth njёqind vrasje tё llojeve tё ndryshme, tё kryera drejtpёrdrejt apo tёrthorazi, duhej t’i dorёzohej familjes sё tij e tё varrosej normalisht nё tokёn ku lindi. Kjo ndodh pёr faktin se Italia, si mendёsi, ёshtё pjesё e atij qytetёrimi qё respekton jetёn dhe vdekjen, jo vetёm si dukuri themelore tё qёnies njerёzore, por din tё ndajё edhe qёndrimin kundrejt njeriut nё jetё dhe atij nё çastin qё largohet prej saj. Vdekja e njё krimineli nuk asgjёson krimet e jetёs sё tij, tё cilёt mbeten nё analet e gjykatave, nё kujtesёn e individёve apo tё shoqёrisё, shpesh nё historinё e saj, gjithmonё tё gjallё si monumente tё pashlyeshёm tё sё keqes njerёzore.

Dёnimi i tyre mbetet njё detyrё e pёrherёshme e shteteve ligjore, nё tё cilёt krimi nuk arrin tё depёrtojё nё institucionet, veçse nё raste tepёr tё rralla, qё nuk paragjykojnё veprimtarinё e tyre. Akti i vdekjes pёrbёn kufirin skajor tё ekzistencёs tokёsore, njё kufi ndёrmjet jetёs nё kёtё tokё dhe njё jete tjetёr, pёr ata qё e besojnё, qё vazhdon nё pafundёsi. Nё çastin e vdekjes njeriu shkёputet nga bota e detyrimet kundrejt saj, pra edhe nga veprimi i ligjeve njerёzore mbi tё. Trupi pa jetё i njeriut, nё secilёn shoqёri tё qytetёruar, nuk ёshtё mё objekt i ligjeve, tё cilёt nuk duhet tё kenё mё asnjё autoritet mbi tё. Varrimi mbetet njё e drejtё e posaçme e familjes dhe rrethit shoqёror tё tё vdekurit, tё cilёt e kryejnё atё nё pёrputhje me ligjet nё fuqi. Sido qё tё ketё qenё njeriu, nё çfarёdo rrethanash tё ketё ndodhur vdekja, nё çfarёdo forme shtetёrore tё ndodhё, Shteti nuk duhet tё vazhdojё tё jetё pronar i trupit tё tij.

Kjo e vёrtetё, e lashtё sa bota, del nё pah nё mёnyrё tё pёrsosur nёpёrmjet njёrit ndёr monumentet mё madhёshtorё tё letёrsisё botёrore, “Iliadёs” sё Homerit. Qёndrimi i Akilit, i fituesit tё dyluftimit me Hektorin, kundrejt trupit pa jetё tё armikut tё tij, ёshtё jo vetёm njё episod prekёs pёr vlerat e pohuara, por edhe njё mёsim universal e i pёrjetshёm. Trupi pa jetё i Hektorit i dorёzohet mbretit Priam, babait tё tij, me nderimet mё tё larta. Trupi pa jetё i kujtdo qoftё, nё bazё tё njё ligji sa hyjnor, aq dhe njerёzor, i pёrket vetёm vatrёs nё tё cilёn ka lindur. Asnjё autoritet, i çfarёdo rangu qoftё, nuk ka tё drejtё morale e juridike t’a shkelё atё ligj.

Fatkeqёsisht, ky mёsim domethёnёs, jo gjithmonё ёshtё mbajtur parasysh nё historinё e gjatё tё luftёrave mes njerёzve e shteteve tё tyre. Jo gjithmonё ёshtё shfaqur respekti i duhur kundrejt trupit tё vdekur tё kundёrshtarit e jo rrallё “varrezat e pёrbashkёta” janё bёrё streha e fundit tokёsore e atyre qё kanё humbur jetёn nё luftime. Si dukuri, ajo mbetet shprehje e barbarizmёs dhe e dhunimit tё ligjeve bazё etike e morale tё njerёzimit.

Kjo dukuri, sa e shёmtuar aq edhe e dёmshme, fatkeqёsisht ka qenё ligji i shkruar e i pashkruar i Shtetit tonё pёr gati gjysmё shekulli. Komunizmi shqiptar, shёmbёlltyra e pёrvojave mё tё llahtarёshme tё sendёrtimit tё teorive kriminale tё etёrve tё tij shpirtёrorё e biologjikё, n’atё fushё tregoi katёrcipёrisht prirjen e tij famёkeqe. N’atё gjysmё shekulli tё gjithё tё dёnuarit pёr motive politike si kundёrshtarё tё regjimit, qё ndёrronin jetё forcёrisht apo nё mёnyrё tё natyrshme, groposeshin nё fshehtёsi diku, nё njё copё vёnd tё panjohur, pёr tё cilin as nuk ruhej ndonjё dokument nё arkivat, qё ishin tё tejmbushura me miliona fletё tё mbikqyrjes sё Sigurimit tё Shtetit mbi qytetarёt e Shqipёrisё. Qёllimi djallёzor i kёsaj praktike makabre synonte tё zhdukte çdo gjurmё nё kujtesёn e pasardhёsve, e cila do tё ballafaqohej me mungesёn e plotё tё çfarёdo objekti lёndor. Si pasojё e kёsaj strategjie tё urryer deri nё neveri, dhjetra mijra qytetarё shqiptarё nuk kanё njё varr, njё shenjё tё dukёshme nё tё cilёn familjarёt e pasardhёsit tё kenё mundёsi t’i nderojnё kujtimin, nёpёrmjet njё tufe me lule apo njё qiriu tё ndezur, si kudo nё botё.

Kjo ishte njё nga shprehjet mё mizore tё “luftёs sё kllasave” tё sistemit tё markёs enveriste, e cila nuk njihte caqe nё barbarizmin e saj e kufij nё poshtёrsinё e tij. Lufta me tё vdekurit ishte njё “meritё” e udhёheqjes kriminale shqiptare, e cila nuk njihte e nuk respektonte asnjё parim tё bashkёjetesёs njerёzore, qё e shtrinte zullumin e saj nga foshnjet e djepit deri tek eshtrat e tё dёnuarvet. Primatet shqiptare nё kёtё drejtim “ngjethin erёn”. Fatkeqёsisht edhe Shteti i ynё i mbas diktaturёs nuk pati kurrё guximin e kurajёn t’i padisё ata, tё shkёputet prej tyre me njё dёnim tё qartё, tё prerё e nё dritё tё diellit, pёr tё mos i lёnё brezave qё do tё vijnё njё njollё turpi tё pashembullt tё gjyshёrve tё tyre, tё pashembullt nё botёn e sotme, veçse nё pёrvojat mё tragjike tё saj.

Pa varre nё Shqipёrinё komuniste mbetёn qindra e mijra personalitete tё gjitha fushave tё dijes, tё shkencёs, artit, letёrsisё, ekonomisё , besimeve fetare, politikёs. Lista e tyre ёshtё shumё e gjatё dhe emrat e tyre janё stoli shumё e çmuar e kёtij Vendi. Ata mbetёn pa varr, sepse u ekzekutuan apo vdiqёn burgjeve me dёnime tё rёnda, mbasi nuk i u nёnёshtruan shpirtёrisht e intelektualisht sistemit tё diktaturёs, nuk pranuan tё bёhen bashkёpuntorё tё saj. Mjaft prej tyre ranё dёshmorё tё qёndresёs nёpёr male kundёr sistemit, si heronj tё vёrtetё tё truallit arbёror. Mbetёn pa varre ose pёrfunduan nё “varrezat e pёrbashkёta”, shumё njerёz sepse kёrkuan tё gjenin lirinё e panjohur pёrtej kufijve e trupat e tyre u tёrhoqёn rrёshqanё pёr tё kallur tmerrin nёpёr qytete nё fundin e shekullit tё njёzetё nё Evropёn e qytetёruar…….

Kjo qe njёra anё, ndoshta mё e zeza, e trashёgimisё qё na la 29 nёndori 1944, tё cilin ne vazhdojmё t’a festojmё zyrtarisht e solemnisht si prurёsin e “lirisё”, duke anashkaluar apo shkelur vazhdimisht mbi kujtesёn e mbrapshtё tё atyre krimeve qё njollosёn virtutet tona tё trashёguara, pёrmbysёn traditat tona, shkallmuan e pёrdhosёn botёn tonё shpirtёrore. Ёshtё tepёr i trishtueshёm pajtimi shpirtёror e mendor me atё gjёndje, mungesa e kundёrveprimit, pranimi nё heshtje i njё historie qё la pa varre bashkatdhetarёt tanё mё tё mirё, shumё prej tё cilёve do tё na i kishte zili cilido komb i zhvilluar i botёs, nё tё cilin ndoshta do tё kishin pёrmendoret e tyre. Ёshtё akoma mё i trishtueshёm hymnizimi i paskrupullt i asaj historie, e vёrteta e tjetёrsuar edhe nё sytё e njё brezi tjetёr, mungesa e vetёdijesimit pёr greminёn morale nё tё cilёn ishim zhytur…..

Njё episod i thjeshtё i kronikёs italiane tё kёtyre ditёve, njё varrim i njё kampioni tё dhunёs mё solli ndёr mёnd viktimat e panumurta tё dhunёs nё Vendin tim, qё nuk kanё ende njё varr. I u mohua ai varr sepse u quajtёn “armiq”, “tradhёtarё”, “agjentё”, “sabotatorё”, “tё shitur”, nga njerёz qё atdheun e bashkuar nё vitet 1941 – 1945 u a dorёzuan bujarisht “vёllezёrve” jugosllavё e qё sendёrtuan nё Shqipёri diktaturёn mё mizore tё gjithё historisё sё saj. Ndёrsa ata ishin shqiptare e shqiptarё tё mrekullueshёm sepse flijuan jetёt e tyre pёr tё pohuar deri nё fund vlerat morale e dinjitetin e tyre qё ishte dhe dinjiteti i atdheut tё tyre.

TRE PROBLEME PЁR T’U PЁRBALLUAR NЁ LUFTЁN NDAJ TERRORIZMIT

October 16, 2017 by dgreca

Shkruar nga Angelo Panebiancop/

1-eugjen-merlika Perktheu per Dielli-n:Eugjen MERLIKA/Mbёrritur nё kёtё pikё, nё kёtё fazё tё luftёs qё terrorizmi po drejton kundёr nesh, Evropa ka para saj tre probleme, dy tё fundit, kryesisht, tepёr tё vёshtirё pёr t’u zgjidhur. I pari, nё teori (por vetёm nё teori) ёshtё mё i thjeshtё, ka tё bёjё me foreign fighters, ata qё, qoftё edhe nё zotёrim tё njё nёnshtetёsie evropiane, kthehen n’Evropё mbasi kanё luftuar nё rradhёt e Shtetit islamik. I dyti – me njё rrugёzgjidhje shumё mё tё vёshtirё – ka tё bёjё me quantum (sa) liri Evropa ёshtё e gatёshme tё flijojё nё shkёmbim tё njё sigurie mё tё madhe, tё njё aftёsie mё tё madhe pёr tё mbrojtur jetёn e qytetarёve tё saj tё paarmatosur, nga veprimet e luftёs tё kryera nga “ushtarёt” – pasues tё luftёtarёve tё lashtё tё fesё myslimane – tё zotuar me xhihadin. Sё fundi, problemi i tretё ka tё bёjё me çfarё çmimesh, politike e shoqёrore, duhet tё paguajmё pёr tё fituar bashkёpunimin veprues tё bashkёsive myslimane evropiane me qёllim identifikimin, mёnjanimin e ndjekjen e xhihadistёve.

Mbi çёshtjen e parё nuk duhet tё jetё e vёshtirё tё gjendet zgjidhja. Bёhet fjalё pёr tё vendosur nё nivel evropian, e pёr tё pёrkthyer nё ligjёshmёritё kombёtare, norma qё i shpallin luftёtarёt e kthyer tё Shtetit islamik kriminelё lufte – njerёz qё kanё kryer krime kundёr njerёzimit, e qё mund tё kryejnё ende – pёr t’u arrestuar e pёr t’u dёnuar me burgime tё gjata. Pёrndryshe do tё mbeteshin atёherё nё gjendje tё lirё tё rij tё kёrcyer, fajtorё pёr mizori, tё stёrvitur nё pёrdorimin e armёve dhe luftёtarё tё regjur. Nuk ka asnjё shkelje tё parimeve liberale (ёshtё vetёm njё veprim parak vetёmbrojtjeje) nёse ata vihen nё kushte tё mos bёjnё dёme. Ёshtё absurde qё kёto vendime ende nuk janё marrё.

Shumё mё i ndёrlikuar ёshtё problemi i dytё. Ka tё bёjё me mёdyshjen liri/siguri. Ka tё bёjё me çёshtjen , aq tё vёshtirё pёr t’u trajtuar nё demokracitё liberale, tё pushteteve tё gjёndjes sё jashtёzakonshme. Shumё prej atyre qё rrezikojnё jetёn e evropianёve nuk janё foreign fighters, janё njerёz qё janё radikalizuar sё fundi (siç ka shkruar Guido Olimpio nё Corriere tё djeshme ) Ҫёshtja, nё dramaticitetin e saj, ёshtё e thjeshtё : ose ndalohen mё parё se tё godasin ose duhet t’i nёnёshtrohemi faktit se do tё vdesin shumё njerёz tё pambrojtur. Por nёse kёrkohet tё ndalohen mё parё se tё veprojnё, kur ende mjaftohen me shfaqjen e ideve xhihadiste dhe me shoqёrimin e tё tjerё tё radikalizuarёsh si ata, atёherё duhet tё kuptojmё se si kjo mund tё pajtohet me mbrojtjen e lirisё sё fjalёs apo tё shprehjes. Duke u kufizuar me pёrzёnien (masё herё herё e pёrdorur nga qeveritё evropiane, edhe nga e jona), nuk ёshtё e mjaftueshme. Qoftё se njё pjesё ёshtё e pёrbёrё nga qytetarё evropianё, pёr tё cilёt ajo masё nuk mund tё zbatohet. Qoftё sepse i pёrzёni mbetet gjithmonё njё bumje e gatёshme tё shpёrthejё diku tjetёr. E pёrze nga Franca apo nga Italia dhe ai gjen mёnyrёn tё shkojё tё vrasё (apo tё rekrutojё ata qё do tё vrasin) nё Gjermani apo nё Spanjё. Ҫ’duhet bёrё pra ? Ёshtё e qartё se i takon Evropёs (nё kuptimin e Bashkimit Evropian) t’i tregojё atij qё kundёrshton dobinё se ajo i vlen diçkaje edhe nё fushёn e sigurisё. Pёr tё shmangur mundёsinё qё normat e prirura tё bllokojnё xhihadistёt kur paraqesin ende njё kёrcёnim tё mundshёm, tё kalojnё shtegun, nёpёrmjet tё cilit me kohё mund tё kalojnё masa iliberale nё gjendje pёr tё goditur tё gjithё, n’Evropё duhen marrёveshje tё qarta, vendime tё kthjellta, caqe tё vendosura mirё. Por diçka duhet bёrё. Kush thotё jo, kush thotё se nuk duhen masa ad hoc pёr tё pёballur terrorizmin islamik ( dhe qё duhet vetёm t’i nёnёshtrohemi bashkёjetesёs me tё) kujton shprehjen e mrekullueshme tё Ennio Flaiano-s mbi revolucionarёt qё ndёrtojnё barrikadat me mobiliet e tё tjerёve. Ata luajnё mbi mundёsitё : e quajnё pak tё mundёshmeqё viktimat e ardhёshme tё atentateve tё jenё ata vetё, t’ afёrmit apo miqtё e tyre. Liberalёt gjithmonё kanё ditur tё dallojnё situatat nё tё cilat siguria ёshtё relativisht e garantuar nga situatat kur nuk ёshtё, dhe kanё kuptuar gjithmonё se nё rastin e dytё, nёse bёhet fjalё pёr tё flijuar disa liri, ёshtё mё mirё qё kjo tё bёhet de jure, mbas njё rrahje mendimesh publike, se sa tё bёhet nё fakt, nё heshtje, fshehurazi, nёn trysninё e gjёndjes sё nevojёs.

Problemi i tretё ka tё bёjё me marrёdhёniet e ardhёshme me bashkёsitё myslimane evropiane. Qeveritё duhet tё zhvillojnё bisedime (nё mёnyrё tё lёvdueshme janё duke e bёrё) me ato bashkёsi. Bёhet fjalё pёr tё qartёsuar pёrmbajtjet e shkёmbimeve tё pashmangёshme politike (tё kёrkohet bashkёpunimi i tyre me aparatet evropiane tё sigurisё, nё shkёmbim tё çfarё gjёje?) Ёshtё shqetёsuese qё nuk flitet haptas. Duhet tё vendoset se çfarё ёshtё e trajtueshme e çfarё jo, çfarё shpagimesh janё tё pranueshme e cilёt janё tё papranueshme. Bёhet fjalё edhe pёr faktin se duke biseduar, nuk duhen ligjёsuar pёrbёrёsit mё skajorё t’atyre bashkёsive. Shpesh n’Evropё bёhet gabimi i tmerrshёm tё quhen “tё moderuar” integralistёt qё nuk vrasin. Ata nuk vrasin por janё, kulturalisht, familiarё t’afёrm t’atyre qё e bёjnё. Bёhet fjalё pёr tё zgjedhur me kujdes bashkёbiseduesit, me qёllim qё çmimi i paguar nё shkёmbim tё njё ndihme kundёr terrorizmit, mos tё jetё shumё i lartё, mos tё jetё i tillё qё tё largojё nё krye tё disa viteve Evropёn nga vetvetja, nga historia e saj, nga parimet e veta. Sa mё parё tё fillojmё tё flasim aq mё mirё ёshtё.