Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Bëni një monument për këpucarin Sadik Memeti

by

Nga Gëzim Zilja/

Sadik Memeti (Diku) është këpucari i lagjes Skelë. Ka dyzetepesë vjet që e kryen atë profesion. Nuk ka kryer asnjë heroizëm, nuk ka qenë partizan, nuk ka qenë sekretar partie, as deputet, nuk ka vjedhur, nuk ka qenë në burg për asnjë arsye, nuk është themelues i asnjë partie dhe nuk ka kërkuar favore prej tyre. E bija studion në fakultetin juridik në Tiranë dhe është studente e shkëlqyer.

-Nuk i kam zenë njeriu derën as për të drejtë studimi dhe as për nota.

Kur thotë këto fjalë buzëqesh dhe më shikon në sy. Unë e kuptoj nëntekstin: E ku do të shkoj? Këta të gjithë duan para, por unë nuk u jap asnjë qindarkë. Vajza po qe  e zonja le t’i fitojë të gjitha vetë.Ndërkohë në dyqan vijnë dhe ikin të burra, gra, të rinj, të reja por edhe fëmijë. Diku i dëgjon plot durim, u thotë ditën, kur të vijnë t’i marrin këpucët dhe nuk pranon parapagim .

-Duhet t’u pëlqejë puna pastaj të bëjnë pagesën- përgjigjet kur e pyes. – Pastaj ka nga ata që nuk kanë lekë dhe i bien me vonesë. Më shumë se dymijë lekë të vjetra nuk u marrë. Kur dikujt nuk i pëlqen çmimi, gjithë dashamirësi i thotë: -Jep sa të duash. Edhe po nuk pate nuk ka gjë- dhe vazhdon i qetë punën. Edhe kur vijnë fëmijë edhe kur vijnë të rritur ai i trajton me të njejtën mirësi.

Bën muhabet shtruar, më shikon hera-herës në sy, pa ndaluar punën. Më sqaron me durim se sandalet e nipit duhet pa tjetër të qepen me spango të fortë që të mbajnë, se ngjitësi është i dobët dhe nuk mban në lagështirë. Te Diku ka rregulluar këpucët babai im, unë, fëmijët e mi dhe tashmë nipi im. Katër breza me rradhë! Lagjja Skelë me gjithë rrethinat ka njëzet mijë banorë dhe pjesa dërrmuese vijnë këtu dhe rregullojnë këpucët, çantat dhe gjithçka tjetër prej meshini ose egeliti që mund të meremetohet. Shpesh rri deri vonë për të qenë korrekt me klientët, sepse ‘’këpucët i duan shpejt se i duan për dasëm, ose nuk kanë të tjera’’. Në mur janë të varura Licenca, rregjistrimi në QKR dhe një lajmërim që thotë: Ju lutem merrni kuponin tatimor. Në një anë të murit mbi raft, janë tre palë sandale dhe tre katër palë këpucë të meremetuara, që i pashë dhe vitin e kaluar. Kanë mbi dy vjet por nuk kanë ardhur t’’i marrin. Le të jene aty kushedi edhe kujtohen të zotët, thotë Diku.

Nuk ka një certifikatë mirënjohjeje, as medalje, as fletë falënderimi të varur në mur nga ndonjë institucion Shtetëror ose Shoqatë. Në një vend me kaq pak njerëz sa Shqipëria, jepen aq shumë dekorata, medalje e certifikata mirënjohjeje, nga presidenti, kryeministri, ministrat, institucionet e tjera shtetërore, e shoqatat saqë ngelesh pa mend. Në Vlorë japin vlerësime Bashkia, Qarku, Prefektura, Komunat, Universiteti Ismail Qemali, Shoqatat atdhetare e jo atdhetare, që Vlora ka me dhjetëra etj, etj. Dekorohen oficerë e ish oficerë të Enver Hoxhës, ish partizanë, aktivistë, shkrimtarë, poetë, shkencëtarë(?), politikanë, mësues, mjekë, biznesmenë, madje arrijnë sa u venë rrugëve të qytetit emrat e baballarëve e të afërmve, që nuk kanë asnjë kontribut qytetar.  Po kjo është tjetër çështje.

-Diku, nuk ke asnjë dekoratë? Ke dyzetepesë vjet që u shërben njerëzve, – bëj shaka me mikun tim të vjetër.

-Ç’i dua? Pse pak janë këto? tregon me dorë lejen e  QKR-së dhe lajmërimin për tërheqjen e kuponit tatimor.

Nuk thotë fjalë të mëdha Diku. As që do t’u shërbejë njerëzve sa të kem frymë, as që unë i dua njerëzit, as që meremetoj falas ndonjëherë, as që më njeh i madh dhe i vogël, asgjë të tillë. Nuk ka nevojë. Brenda një ore pashë me dhjetëra njerëz, që hynin e dilnin në  dyqanin e tij të vogël, atje prapa fasadës, në zemër të Skelës, që përkuleshin gjithë respekt e mirënjohje dhe uronin: Rrofsh o Diku! Faleminderit! Të të rrojnë fëmijët! Dritë t’u bëftë! Po sa mirë i ke rregulluar more!? Duken si të reja! Hallall, hallall!

Nëse kurrkush nuk kujtohet për t’i dhënë një medalje a dekoratë këpucar Dikut, i ngrini një monument a përmendore, atje në qendër të Skelës! Nuk ka nevojë për diçiturë. E njohin të gjithë, i janë mirënjohës, e duan i madh dhe i vogël. Është njeri i mirë, i ndershëm, jeton me djersën e ballit dhe i shërben komunitetit të Skelës prej më shumë se dyzet vjetësh. Nuk mjaftojnë të gjitha këto t’i ngrihet një monument si përfaqësues i vlerave njerëzore?! Ai nuk ka shpallur Pavarësinë e Shqipërisë as ka firmosur ndonjë traktat të rëndësishëm. Por në kohërat që jetojmë është një shembull për t’u ndjekur nga çdo shqiptar, kudo jeton e punon.

PËRBALLË DALLGËVE TË DETIT DHE TË JETËS

by

Nga Enver Lepenica*/

Pas tre librave shumë vlerësh, me dokumenta autentike për pranverën e përgjakur të vitit 1997 dhe një libër publiçistik mbi problemet e ditëve tona për krahinën e çamërisë,  Gëzim Zilja tashmë autoritet edhe në fushën publiçistike, na shfaqet jo pa sukses edhe si tregimtar me librat “Drejt perëndimit”, “Ismaili një histori shqiptare”, “çështje familjare” dhe tani së fundmi me 8 tregime në librin  “Njerëz pa fat”.

*        *      *

“Njerëz pa fat”, i tejkalon librat e parë dhe nuk është i pa pritur për ata që kanë ndjekur krijimtarinë e Gëzim Ziles, pra ndryshe nga librat e parë, autori na vjen me tregime cilësore, më i pjekur artistikisht, më autoritar dhe me pretendime për të lënë emrin e tij edhe si tregimtar i njohur i ditëve tona.

Temat e tregimive lidhen fort me fate njerëzish dhe jo njerëz imagjinar por ata që i takojmë

edhe sot e kësaj dite në rrugët e lagjes Skelë të Vlorës, buzë detit duke gjuajtuar apo shëtitur,

një fat që i ndjek apo i udhëheq në jetë.

Kur lexon tregimin “Shokë fëmijërie”, të duket sikur lexon një nga autorët e Amerikës Latine të rrymës së realizmit magjik. Njerës sakat, që kanë humbur njerën dorë, apo të dy duart, njerës që jetojne në mjerim, por autori nuk na thotë se përse mbetën sakat, kush i shtyu drejt aksidentit fatal? Por lexuesi e ka të thjeshtë të kuptojë se është lufta e përditshme për bukën e gojës në atë sistem mizor totalitar, ku ata, të varfërit rrezikonin burgun dhe jetën duke gjuajtur me dinamit. E një ditë Ristua, një nga shokët e fëmijërisë së autorit që  “kishte lindur pranë detit, dashuronte bregun me valët e bardha, pafundësinë e tij, deri te algat e gjelbëra, pikëzat e ujit të kripur e kokrizat e rërës…”, bie në burg. Ai porosit shokun e tij, që i bën vizit në burg: kur të shkosh në Vlorë t’i bësh të fala detit, dhe shoku e mban fjalën, ai i drejtohet detit:

“-Ke të fala nga Ristua! – i foli me zë të lartë detit. Është sërish në burg se ka shkelur ligjet e

shtetit”.

Fati tragjik në kohën kur po binte regjimi komunist , jeta e thjeshtë plot mundime dhe halle , por një jetë e madhe për të cilën njerëzit duhet të luftojnë e triumfojnë mbi dallgët e detit dhe të jetës, ja kjo ëshstë tema e pothuaj të gjithë tregimeve të këtij libri.

Tregimet kanë diçka njerëzore, emocinale dhe të japin atë emocin që i duhet jetës.Personazhet autori i  gjen buzë detit duke gjuajtur, në punë apo në burg.Gëzim Zilja ka lindur dhe është rritur, buzë detit të cilin e ka në shpirt dhe në mëndje. Ai epërshkruan detin të bukur, me nje bukuri të rrallë e magjepse, por edhe si një humnerë kuhumbasin njerëzit, e me gjith atë, thotë autori, deti mbetet i bukur. Dikush ka thënë se asgjë nuk i ngjan njeriut më shumë se deti.

Tregimet, shprehin përgjithësisht dashurinë për vendlindjen, lagjen Skelë dhe detin, ku autori    ka jetuar e është burrëruar, ata “Ishin të varfër, por kopshtet, kodrinat dhe lëndinat përreth dhe deti ishin pronë e tyre… Në fuhsën e madhe të sportit vraponin e luanin me top duke harruar gjithëçka. Por në det ishte ndryshe. Aty liria merrte kuptim të vërtetë. Nuk kishte gardhe, gropa, baltë, ferra e gjëmbaçë… Buzë detit harroheshin plotësisht: qeshnin, bërtisnin, shanin me zë të lartë, rrokeshin, kridhnin njeri-tejrin në ujë, bënin gara noti pa kufi kohor, ku i pari dilte ai që nuk dorëzohej së notuari. Më von kuptuan se aq liri ishte shumë pak. Njeriu mund të jetojë e të ndjehet mirë edhe në varfëri, por mungesa e lirisë është sikur të vdesësh çdo ditë”. (“Shokë fëmijërie”)

Brenga të veçanta të lë tregimi “Orjana”, nëpërmjet të cilit autori synon të na drejtojë te ajo ndjenja e madhe njerëzore, dashuria, se vetëm me dashuri njeriu mund të mbetet njeri: “E  ka dashur deri në fund, domethënë ajo balada për gruan që shëroi burrin duke i shprehur çdo ditë dashurinë ishte e vërtetë…”.

Orjana na bën thirrje që nuk duhet të mposhtemi para vështirësive e fatkeqësive të jetës.Duhet të luftojmë deri në fund deri sa të marrim frymë, shembull që autori na e ka dhënë edhe me jetën e tij.

“Para Orjanës shtrihej një oqean i pafund pengesash dhe të panjohurash, por tashmë ajo e kishte nisur rrugëtimin”.  Hapsira e rrethuar me tela me gjemba, ku ne jetuam, i shtyu shqiptarët drejt aksidenteve të Jetës ku mbeteshin të gjymtuar , ose humbisnin jetën. Temë e dhimbshme të cilën autori e trajton në tregimin “Skafistët”, i cili mund të lexohet edhe si terapi shpirtërore për familjarët e atyre që humbën në dallgët e detit, duke udhëtuar drejt perëndimet për kafshatën e bukës së gojës.

Ikje kuturu që përfundojnë në fund të detit. Përballë dallgëve të detit dhe të  jetës do të ishte një titull më i mirë i asaj kohe që përshkruan autori.

Në morinë e levizjeve të jetës autori arrin të dallojë dhe paraqes në tregimet e tij atë që është kryesorja, duke e ngritur në art.

Mbresa të veçanta të lë tregimi “Nëse do të jem gjallë nesër…”. Personazhi këtij tregimi, ka menduar gjithë jetën që të shlyej borxhin e “madh” ndaj mësuesit të tij, që i kishte dhuruar atij një palë pantallona të shkurtëra, për t’u paraqitur në konkurs. Adresën e mësuesit të tij e gjen vetëm pas vitit 1990, kur mësuesi sapo ishte liruar nga burgu. Por mësuesi nuk e pranon dhuratën. At’here autori bie në mendime dhe arrin në përfundimin se në atë kohë:  “Me heshtjen tonë ishim bërë pa dashje bashkëpunëtorë, që ajo murtajë të zgjaste me dekada. Brezi jonë nuk ka pse të krenohet…”

Në tregimin “Prefekti”, autori godet një nga plagët e shoqërisë sonë, në të cilën arrinë të dalin në krye njerëz pa moral, që të kujtojnë atë përfundimin gjenial të Stefan Cvajgut se revolucionin nuk e trashëgojnë ata që e nisin, herojtë, sepse ata gjatë rugës lodhen dhe në krye dalin ata të bërrylave ata që lëpihën, siç është edhe rasti prefektit, një fytyrë brejtësi si të lepurit, krahasim që autori ka harruar të bëjë, dhe autori trishtohet kur arrin në përfundmin se “Tani ata janë bërë një armatë e tërë”, fakt që e shohim në jetën e përditëshme.

E njëjta temë trajtohet me dhimbje nga autori edhe në tregimin “Qebësirat”, ku ai përshkruan një drejtor arsimi i zhytyr në mitmarrje dhe kurvëri dhe që pushohet nga puna me ndërhyrejn e Kryeministrit, por pas pak kohësh rimerret në punë nga ministri arsimit, si duket pasi ministri ka marrë pjesën e tij, me arsyetimin se kishim nevoj për të! Autori e përfundon këtë tregim me një klithmë  dëshpëruese: “Kuptova përfundimisht që administrata kishte marrë rrokullimin”.

*     *     *

Të tetë tregimet e këtij libri janë nje simfoni jetësore personazhes që shpalosin jetën e një Brezi të tërë. Autori na bën të mendojmë, të reflektojmë dhe të rishikojmë të shkuarën në mënyrë kritike.

Personazhet janë njerëz që autori i ka njohur në udhën e jetës dhe përjetësuar në tregime duke i kthyer në personazhe të njohur përgjithësues.

Edhe pse personazhet e këtij libri ecin në të njëjtën udhë të fatit, ata paraqiten si vetvetja, individualisht, shembull është te tregimi “Skafistët”, ku Paparja paraqitet si një skafist që beson vetëm te paraja dhe njerëzit që trasporton i quan “mall”, ndërsa Gazi, shoku tij, në të njëjtin pozicion, që e shoqëron në këtë ndërmarrje të rrezikshme,  paraqet të riun qytetar që ende nuk ka mundur të gjej udhën e jetës.

Personazhet e tregimeve janë njerëz të varfër, ose pa fat siç i quan autori, por buzë detit Adriatik ata shijojnë lirinë dhe sillen e flasin atë gjuhë sipas goditjeve që kanë marrë nga jeta.

*Rreth librit të Gëzim Ziles “Njerëz pa fat”, Infobotues, Tiranë 2016

 

Rrethimi i Shkodrës dhe Esat Pashë Toptani

by

Kush e vrau mbrojtësin e Shkodrës Hasan Riza Beun?/
Nga Gëzim Zilja/
Libri Me titullin ‘’Rrethimi i Shkodrës’’ është botuar në Milano në vitin 1913, nga korrespondenti italian i luftës Gino Berri, fill pas largimit nga Shkodra të ushtrisë sërbo-malazeze, që nuk ndenji as një muaj në qytetin e Shkodrës. Është një libër-ditar, kronikë e luftës për mbrojtjen e qytetit, tetor 1912-prill 2013. Duke qenë i shkruar nga një dëshmitar okular, libri me episodet e tij të jashtëzakonshme, është një dëshmi e fortë e asaj sesi u luftua nga të dy palët; turqit dhe shqiptarët nga njera anë dhe serbët me malazezët nga ana tjetër. Ndërkohë Shqipëria ishte shpallur shtet i pavarur më 28 nëntor të vitit 1912, por gjendja e saj ishte thellësisht kaotike. I vetmi oaz i lirë ishte Vlora me disa nga rrethinat e saj. Duke përfituar nga shkërmoqja e perandorisë osmane ushtria sërbe pushtoi Luginën e Sipërme të Vardarit kaloi Sanxhakun dhe Novi Pazarin hyri në tokat e Kosovës të Rrafshit të Dukagjinit dhe iu drejtua Durrësit. Ushtria greke nga Jugu, pas luftimeve në Thesali pushtoi bregdetin e Himarës dhe arriti deri në Qafën e Llogarasë. Ndërkohë forcat e ushtrisë malazeze rrethuan Shkodrën, e cila qëndroi rreth 6 muaj nën rrethim, duke bërë një rezistencë mbinjerëzore. Lufta e shqiptarëve tashmë zhvillohej kundër robërisë turke, por njëkohësisht edhe kundër pushtuesve të rinj.
Në Konferencën e Ambasadorëve në Londër, që u mbajt më 17 dhjetor 1912, një pjesë e trevave të banuara nga shqiptarët ngeli jashtë kufijve. Pavarësisht kësaj edhe pse ajo u njojt nga fuqitë e mëdha në Konferencën e Ambasadorëve, Mali i Zi vazhdoi ta mbante të rrethuar Shkodrën deri në pushtimin e përkohshëm të saj.

Vrasja e Hasan Riza Pashës.

Bashkë me vlerësimet e larta si ushtarak për Hasan Riza Beun autori jep (aq sa ai ka informacion) edhe rrethanat për vrasjen e komandantit turk, duke lënë të nënkuptohet (anon) se atë pak mundësi kishte ta ketë vrarë Esat Pasha, i cili luftonte përkrah tij për mbrojtjen e qytetit. Madje ai shpreh opinionin e kohës kur shkruan në ditar se gjenerali shqiptar ishte gati të hakmerrej për këtë vrasje pasi ajo kishte ndodhur atë natë që ai e përcolli si mysafir nga shtëpia e tij. ‘’Mbrëmë u vra Riza beu. (30 janar 1913). Ai ishte për darkë te Esat Pasha. Të dy banesat ishin larg njera-tjetrës. Nga ora 20.00, Valiu u largua duke refuzuar pesë-gjashtë veta që Esat Pasha donte t’i jepte me vete si rojë. Atëherë i tha pasha, do t’ju shoqëroje me oficerin tim shoqërues. Kur arritën te selia e komandës Riza Beu, e falënderoi oficerin, duke i thënë: ‘’Mund të kthehesh se arrita në shtëpi. Kur mbeti vetëm menjëherë u gjend para tre vetave, tre hije. Ai nuk mundi t’i njohë dhe u tha atyre: kush jeni , ku shkoni?…Kaloi matanë por sapo të panjohurit u gjendën pas shpine, krisën tri pushkë …fq 136’’.
Ai i la amanet Esat Pashës: ‘’Të lë nën kujdes familjen time. Kujdes djalin tim. Mos i thoni që më kanë vrarë , por që jam vrarë në luftime… Betohuni se do ta mbroni Shkodrën deri në vdekje.fq. 137’’. Po kush e vrau Riza Pashën?
A kishin arsye ta vrisnin shqiptarët Riza Beun? Gino Berri e ngre këtë si tezë duke këmbëngulur që ekzistonte si mundësi. Masat e forta shtrënguese që ishte i detyruar të merrte Riza Beu, në kushtet e një rrethimi dhe lufte të përgjakshme, kishin dëmtuar rëndë interesat vetiake të tregëtarëve dhe qytetarëve të Shkodrës. Në plan të parë ishte sigurimi i ushqimit për ushtrinë që mbronte qytetin. Çdo spekulant ose tregtar, në bazë të ligjeve të luftës dënohej me vdekje. Por mungesa e bukës, ushqimeve (ato vazhdonin të sekuestroheshin për ushtrinë) dhe e vajgurit shkaktoi me dhjetëra viktima. Ka mjaft fakte tronditës në libër ku qytetarët kryejnë vetëvrasje duke mos gjetur rrugëdalje tjetër ose kur një prind vret dy fëmijët e vet dhe veten duke mos duruar t’i shohë të vdesin nga uria (faqe 167). Shumë njerëz duke mos menduar gjatë shikonin si shkaktar kryesor të kësaj katastrofe Riza Pashën. Autori shkruan: ‘’ E gjithë pjesa tjetër e popullatës shkodrane është shfrytëzuar ditë e natë në çdo lloj pune me pre e me qep uniforma, këmisha mbathje, këpucë e pajime; për të transportuar mallra dhe ka punuar nëpër llogore pa ndërprerje….Pas dy muaj mundimi, dështimesh e shfrytëzimi personal, pasi u janë shkatërruar burimet kryesore të jetesës, gjë tjetër e sigurt nuk u ka mbetur përveç vdekjes…. Ka vetëm një dëshirë që s’e dëgjon askush: Luftës duhet t’i jepet fund.’’
Por Riza beu do të jetë i paepur në masat e tij drastike për mbrojtjen e Shkodrës deri në sakrificën e fundit. Kur atij i thanë se ka qytetarë që nuk përballojnë dot luftën dhe janë gati të ngrenë flamurin e bardhë, ai u përgjigj: ‘’Do t’i pushkatoj. Dhe kur i thanë se nuk bëhet fjalë për disa por për mijëra ai sërish u përgjigj me ftohtësi: ‘’Do t’i pushkatoj. fq.84-85’’. Shpesh mbi tavolinën e tij gjendeshin letra kërcënuese. Shqiptarët ishin më të pabindurit ndaj çdo mase kur duhet të paguanin taksat ose gjobat shtesë në dobi të luftës. Hasan Beu po e thellonte gjithnjë e më shumë greminën midis tij dhe shqiptarëve. Kur ai u soll shumë keq në një mbledhje të kryepleqve, ku do të vendosej (merrej) një hua prej 10.000 lirash nga qytetarët, një hoxhë u shpreh:’’ Hasan Rizaja do ta paguajë shtrenjtë këtë që po bën fq.140’’.
Por ajo që të shkon mendja dhe bëhet e besueshme që ekzistonte dhe një shkak tjetër që Riza Beu të vritej nga vendasit, është episodi i mëposhtëm. Gino Berri shkruan: ‘’Para disa ditësh Valiu mblodhi krerët myslimanë më me influencë dhe duke diskutuar mbi gjendjen e qytetit pyeti: Po sikur t’u jepet autonomia? Ne nuk e duam ,u përgjigjën ata. Si? thirri Valiu i habitur. Nuk e pranoni lirinë, nuk doni të jeni zotër të fatit tuaj, në shtëpinë tuaj?’’u tha ai? Jo, ne duam pavarësin tonë, iu përgjigjën shqiptarët. Riza Beu i inatosur u tha: Ju jeni mish për kërbaç. Shpirt baltë, dhe iku i zemëruar. Faqe 140’’.
Nga sa më sipër veç urrejtjes nga një pjesë e të pasurve të mbetur trokë nga sekuestrimi pa kushte të pasurisë së tyre dhe të popullatës së varfër të ndodhur nën frikën gjithmonë të një të nesërmeje të tmerrshme ka dhe një kategori tjetër, atë të atdhetarëve shkodranë, që kërkonin pavarësi dhe jo autonomi si kërkonte Turqia me gjuhën e Riza Pashës. Tashmë (jemi në 30 janar 2013) Shqipëria kishte kufijtë e vet të përcaktuara nga Fuqitë e Mëdha. Një autonomi nën Turqinë, e që Riza Pasha po sakrifikonte gjithçka ta arrijë nuk përbënte zgjidhje për patriotët shqiptarët. Ndoshta edhe ky arsyetim mund të rreshtohet në shkaqet (mundësitë) që Riza Beu të jetë vrarë nga shqiptarët. Ka dhe një variant të tretë që autori nuk e përmend ose as që i shkonte mendja. Riza beu mund të jetë vrarë nga ‘’komando’’ serb ose ‘’malazez’’ duke e parë atë si pengesën kryesore për pushtimin e qytetit, megjithëse edhe për këtë në libër nuk jepet asnjë fakt.
Pas vrasjes së Riza Beut, komanda i kaloi shqiptarit Esat Pashë Toptani. Lufta vazhdoi deri në në 23 prill 2013, gati tre muaj pas vrasjes së Riza Beut, me të njëjtin tërbim, me të njejtin heroizëm, këmbëngulje e sakrifica të panumërta nga ana e ushtrisë dhe popullit shkodran. Në libër (ditar) del qartë që ushtria turko-shqiptare nuk u mund në betejë, por nga uria. Qyteti dhe ushtarët po vdisnin tashmë me dhjetëra në ditë (faqe 179) nga uria dhe të ftohtit. Dorëzimi ishte dinjitoz. Ushtria nën komandën e Esat Pashës u lejua të largohej nga qyteti e organizuar me të gjitha armatimet dhe paisjet e luftës në drejtim të Durrësit. Nga gjithë sa u tha më sipër, sipas të gjitha përshkrimeve të dëshimtarir okular, korrespondentit ushtarak italian në terren, Gino Berrit, Esat Pashë Toptani nuk kishte ndonjë leverdi të vriste Riza Beun. Deri më 31 janar 2013, ai ishte komandant i forcave vullnetare shqiptare, që luftonin krah ushtarëve të perandorisë për mbrojtjen e Shkodrës. Gino Berri njohës i thellë i botës shqiptare e përfundon me këto fjalë vrasjen e Hasan Rizait:’’Ndërkaq Esat Pasha është i turpëruar sikurse flitet. Në Shqipëri kur një njeri del nga shtëpia ku ka qenë mik, është i paprekshëm dhe ai që prek atë fyen të zotin e shtëpisë që e ka pasur mik. Ky mbetet nën peshën e rëndë të dyshimit dhe ka të drejtën e hakmarrjes mbi vrasësin për të shlyer turpin që e njollos. Dyshimi ngelet derisa gjakësori nuk është zbuluar. Faqe 140-141.’’ Hasan Riza Beu ishte lindur në Bagdad dhe u vra në moshën 42 vjeç.

Kujtesë për veten dhe miqtë

by

Nga Gëzim Zilja/
Ne Foto:Godina ku u ngrit flamuri kombëtar./
Në Ankara, ku u ndodha ditë më parë me një grup audituesish të KLSH-së për shkëmbim eksperience, miqtë turq na çuan të vizitonim dhe Kompleksin Muzeal të Ataturkut ose thënë ndryshe, babait të krijimit të Turqisë së Re. Ishte një vepër moderne e shtrirë në disa hektarë tokë, e ndarë në disa pavione. Pasqyrohej aty lufta heroike e popullit turk për pavarësinë e Turqisë së re, reformat për një shtet të fuqishëm, ngritur mbi gërmadhat e perandorisë otomane. Është një Muze mahnitës, i kuruar deri në detaje, nga reliket e shumta, jeta private, nëna, babai, të afërmit, shokët e luftës dhe të pas-luftës, pamje madhështore të betejave luftarake, ku bijtë e Turqisë jepnin jetën për atdheun e shumë e shumë hollësi të tjera, që nxjerrin në dritë dhe e bëjnë të pavdekshme atë figurë historike. Sigurisht një ‘’ditë pune’’ tetë orëshe nuk mjafton ta vizitosh, por përshtypja dhe mbresat të mbeten për një kohë të gjatë në mendje. Mendon: ja vlen një jetë e tillë dhe si qytetar kujtohesh që edhe ti ke një atdhe, që ja vlen ta duash, ta respektosh, të punosh dhe të ndjehesh krenar për të. Sot nuk kërkohet të japësh jetën për Shqipërinë por është detyrë të jesh e të bëhesh më i mirë për të e shoqërinë shqiptare. Shëmbulli i Ataturkut dhe ai muze madhështor, të çojnë të mendosh për atdheun tënd dhe babanë e kombit, Ismail Qemalin. Mendja, duke vizituar Muzeun fluturon vetvetiu atje në Vlorën e Dashur, në një shtëpi tepër modeste dykatëshe, (flamuri nuk është ngritur këtu) në breg të detit, ku ndodhet muzeu i Babait të Kombit, themeluesit të Shqipërisë. Janë gjashtë dhoma gjithsej, që pasqyrojnë një luftë 500 vjeçare për liri e pavarësi të popullit shqiptar. Nuk është vendi të përmendim përpjekjet mbinjerëzore të popullit shqiptar kundër grekëve, serbëve e malazezëve për ta mbrojtur atë Shqipërizë, që njohën Fuqitë e Mëdha. Do të duheshin të paktën dyzetë pavione nga një për secilin firmëtar të Kartës së Pavarësisë, një dyzinë për ata që nuk firmosën me penë por me pushkë dhe disa të tjerë për heronjtë që dhanë jetën në mbrojtje të trojeve shqiptare. Më ka shkuar edhe më parë mendja, në një pyetje , në një shqetësim në një merak, në një të drejtë që kërkoj ta did he ta kërkoj me zë të lartë: Përse nuk ndërtohet një Muze që të pasqyrojë atë epope që përfundimisht çoi në Themelimin e Shtetit Shqiptar? Si fillim është e domosdoshme të ringrihet godina e vërtetë që sot nuk ekziston (foto 1), ku u ngrit flamuri dhe u vendos përkohësisht Qeveria e Parë Shqiptare me kryeministër Ismail Qemalin. Sa kushton kjo godinë trekatëshe e ndërtuar me gurë me gjithë anekset e saj? Nuk duhen shumë para, kjo është e sigurt, por më shumë dashuri e kujdes për veten, për figurat dhe historinë tone kombëtare.
Shikoni se ç’kanë bërë disa bijë të Vlorës, ata të sotmit, kanë ngritur një përbindësh betoni, atje ku mund të ngrihej e të sundonte Sheshin (foto 2) kompleksi Muzeal i Pavarësisë, ku të ndodhej edhe godina mëmë. Ndoshta do të gjendet aq tritol (mendimi im) që kjo godinë-qelbësirë që i ka zënë frymën Sheshit të Flamurit të hidhet në erë.
Një vit më pare, një grup patriotësh vlonjatë me shpenzimet e tyre, me nismën e vlonjatit e mirë, Bujar Leskaj, e çuan Ismail Qemalin në atdheun e munguar, në Kosovë. Shtatorja e tij e punuar nga skulptori Luan Mulliqi ngrihet madhështore në një nga sheshet e bukura të Prishtinës. Mos ndoshta duhet të përsëritet historia? Në gazetën ‘’Kombi’’ të vitit 1920 është një listë e gjatë, ku tregëtarët por edhe qytetarët vlonjatë, dhuruan shuma në Franga Ar, për Avni Rustemin para se ky të nisej për në Paris.
Jam dyshues, por prap dua të besoj se një Kompleks Muzeal ashtu si e kanë gjithë kombet e qytetëruara do të ngrihet një ditë. Monumenti i Pavarësisë, Lulishtja dhe Varri, ku prehen eshtrat e Ismail Beut, Monumenti i Ushtarit të Panjohur, Shtiza e Flamurit, janë aty. Duhet ngritur përballë pjesa që mungon por… duhet marrë leje te pronari i ri i ‘’Sheshit të Flamurit’’, ose ‘’Mister Çimentua’’, nëse ky ja ka haberin se ç’është Atdheu dhe historia e tij.

Një libër historie me teza te islamit radikal

by

Vështrim mbi librin “ Historia Osmane dhe Institucionet” të Prof. Dr. Mehmet Maksudoglu./
Nga Gezim ZILJA/
Vitet e fundit (2013) është hedhur në qarkullim libri i Prof.Dok. Mehmet Maksudoglu me titull “Historia Osmane dhe Institucionet”. Është një libër me 714 faqe, që ngjall interes sa i takon fakteve historike, i ndarë në tre pjesë dhe 17 kapituj. Pjesa e parë (1289-1453) pasqyron periudhën që nga themelimi i Devletit Osman dhe vazhdon deri në rënien (hapjen) e Kostandinopojës (Stambollit ) në vitin 1453. Pjesa e dytë (1453-1699) ka të bëjë me shtrirjen e Perandorisë (Devletit) Osman. Pjesa e tretë (1699-1922) është një studim i rënies graduale të perandorisë Osmane.
Pjesa e fundit merret me shtjellimin dhe përcaktimin e Institucioneve sociale si Vakëfi, Tarikati, Imaret, Kervansaraj, Hamami, Spitali, Arsimimi, Xhamia, Sibjan mektebi, Medreseja, Enderun. Pa pretendime të shumta si lexues do të ngre disa probleme lidhur me tezat argumentat dhe përfundimet e nxjerra në këtë libër.
Si një lexues i rregullt i librave historikë, veçanërisht atyre që kanë të bëjnë dhe me historinë e Shqipërisë, dëshiroj të shpreh mendimet e mia lidhur me librin e profesorit turk, duke e ilustruar me kundërshëmbuj që lidhen kryesisht me pushtimin osman. Tezat kryesore që hedh autori shpesh janë kontradiktore, nuk përputhen me historinë e vërtetë të pushtimeve turke në Ballkan dhe Evropë dhe në disa raste ka interpretime të gabuara të fakteve historike. Do të ndalem vetëm në tri çështje që kanë të bëjnë me fakte dhe interpretimet e zotit Maksudoglu, të ngritura në libër që për mendimin tim nuk qëndrojnë madje janë tepër të diskutueshme sepse justifikojnë luftërat që zhvillohen për xhihad, si luftëra që janë porosi e Allahut.

1. Perandori Osmane apo Devleti i mrekullueshëm.

Autori që ë fillim bën një arsyetim lidhur me përdorimin e termit “Perandori Osmane‘‘. Nuk është dakord me këtë emërtim pasi sipas tij nuk ka qenë perandori dhe në dokumentat osmane, korrespondencat zyrtare, traktatet e librat e asaj kohe nuk është përdorur titulli „Imparatoryye-i Osmaniyye‘‘ por Devlet-i Sublim Osman dhe Devleti i Mrekullueshëm.
Mehmet Maksudoglu shkruan:

Largimi nga ky emërtim (perandoria osmane.Shen im.) i përveçëm gjithsesi do të nënkuptonte një vlerësim subjektiv dhe më e pakta shfaqjen e një qëndrimi jomiqësor… Veçanërisht termi perandori nuk është i përshtatshëm për të gjithë strukturën social-politike osmane… Si racizmi ashtu dhe nacionalizmi ishin të panjohur për strukturën osmane… M.Maksudoglu: Historia Osmane dhe Institucionet.faqe 31.
Nëse shikojmë shpjegimin e fjalës perandori si ‘‘një shtet i përbërë nga shumë kombe ku pushteti është i trashëgueshëm dhe në krye ka një tiran (Sulltan apo Perandor) që vendos mbi këdo dhe kudo me dorë të hekurt‘‘, në rastin e Sulltanit dhe qeverisjes së tij pavarësisht nga emërtimet, pushteti absulut i tij dhe trashëgimia e fronit e justifikojnë plotësisht emërtimin Perandori Osmane. Gjithsesi ndryshimi i emërtimit nuk e ndryshon thelbin e shtetit osman si pushtet absolut i një njeriu të vetëm.
Sa i përket racizmit që nuk paska ekzistuar në Devletin osman, vetë autori më shumë se një herë thekson në libër se të krishterët kishin taksa më të rënda se muslimanët dhe një karrierë në perandorinë osmane, në administratë apo ushtri ishte e pamundur nëse nuk ishe mysliman ose nuk konvertoheshe në të tillë.
Le t‘i referohemi Tursun Beut, shkrimtarit më të rëndësishëm turk të kohës së vet dhe kronikanit zyrtar të Sulltan Mehmetit të II, pushtuesit të Kostandinopojës, Ballkanit dhe të Shqipërisë. Si kronikan pothuaj në të gjitha ekspeditat pushtuese, ai përshkruan me hollësi ngjarjet. Pavarësisht nga disa teprime të justifikuara për kohën, për fushatën e dytë të Sulltan Muratit në Shqipëri ai shkruan:
Kurse arsyeja e kësaj fushate të dytë në Shqipëri ishte se raca shqiptare është bërë e tillë që në karakterin e saj kanë hedhur rrënjë mosbindja, këmbëngulja, rrebelimi dhe arroganca. Dhe ajo çka për natyrë nuk zhduket dot nga peripecitë e jetës! Ata derra qenë nënshtruar dhe kishin pranuar zinxhirin vetëm nga tmerri prej kordhës gjakderdhëse të Sovranit. … Të gjithë djemtë e vashat e tyre u kapën dhe u bënë robër, ndërsa meshkujt e rritur u mblodhën dhe i lidhën me zinxhirë. Në çdo vendqëndrim në prani të sundimtarit u ekzekutuan me një të rënë të shpatës aq shumë të pafe sa qe e
pamundur të llogariteshin. Të shtyrë nga kjo frikë, të pafetë që kishin mbijetuar pranuan të bëheshin shtetas të shtruar osmanë dhe të paguanin xhizjenë. (Kronikat e Tursun Beut, Bot shqip. fq.152).
Pesëqind vjet më vonë profesori turk shkruan se racizmi dhe nacionalizmi ishin të panjohur për strukturën osmane madje siç do ta shohim më poshtë shton “ se njerëzit nën devletin osman ishin të lumtur“.
Natyrisht Sulltani, krijoi një sistem të mençur, për të zgjatur sundimin, dhe shfrytëzoi popullsitë vendase, duke u dhënë privilegje një pkese të saj, por gjithmonë nën kontrollin ose vasalitetin e Portës së Lartë. Shëmbulli më tipik i shfrytëzimit dhe racizmit në këtë drejtim është ushtria jeniçere. Ata përbëheshin nga ajka e rinisë së Krishterë të të gjithë Ballkanit, që grabiteshin qysh fëmijë dhe edukoheshin në kushte të ashpra si ushtarë besnikë të sulltanit, të kthyer tashmë në myslimanë. Në të gjithë vendet e pushtuara qindra e mijëra gra rrëmbeheshin, kryesisht të krishtera, shiteshin e bliheshin duke mbushur haremet e Sulltanit dhe të komandantëve të Perandorisë. A nuk ishte kjo një skllavëri?
Në gjithë faqet e librit rreket të shpjegohet se Devleti Osman, (Perandoria Osmane) iu është nënshtruar mësimeve të Islamit dhe si i tillë është i pagabueshëm. Lidhur me këtë problem ai shkruan ‘‘… Nëse ata (të krishterët shën.im) nuk do të kishin qenë të lumtur, nën sundimin osman ata do të kishin ngritur në kryengritje kundër tij, duke tërhequr kështu vëmendjen nga zhvillimi i xhihadit kundër të krishterëve të tjerë. Kjo tregon që administrata osmane ishte e drejtë dhe tolerante ndaj dhimmive të saj dhe ne tani kemi dëshmi të mjaftueshme për ta pranuar si të vërtetë se ata parapëlqenin sundimin osman në vend të atij të krishterë. .. M.Maksudoglu: Historia Osmane dhe Institucionet fq.169‘‘
Në të vërtetë historia e pjesës së pushtuar të Europës dhe Ballkanit është mbushur plot luftra e kryengritje, ku mizoria turke është mëshiruar në thënien e urtë që e kanë të gjithë popujt e gadishullit: ku shkel turku nuk mbin bar.
Çdo kryengritje e çfardo natyre që ishte kundër Sulltanit mbytej me zjarr e me hekur. Nuk kishte mëshirë për kundërshtarin, kështjellat rrafshoheshin, kundërshtarëve u priteshin ose u nguleshin kokat në hunj dhe e u rrëmbehej gjithë pasuria. Në librin e tij “Memorie“, botuar në vitin 1510, Gjon Muzaka shkruan:
“Sulltani hyri në këtë pjesë të Epirit dhe zoti Gjin Muzaka, mbeti përkundruall Vlorës të siguronte vendin që quhej Muzeqe dhe vise të tjera. Jo shumë kohë më pas Murati s’la mjet pa kërkuar që të gjente një mënyrë që të merrte drejtimin e Shqipërisë e vijonte të gjente shkak të ndërhynte e të bënte inkursione të ndryshme: të plaçkiste ata, dmth Shqipërinë dhe çdo ditë rrëmbente nga një numër të madh robërish dhe i kthente në skllevër. Muzaka, Memorie. U shkrua në vitin 1510 dhe u zbulua për herë të parë nga historiani i shquar gjerman Karl Hopfi (1832-1873 në bibliotekën Brankaçiane të Napolit më 1863. Bot shqip fq.83
Nga botimi i Institutit të Historisë, Gjergj Kastriot Skënderbeu dhe Lufta shqiptaro-turke e shek XV, viti 1967, fq. 109, citojmë pa koment:
Lufta e gjatë që u zhvillua midis shqiptarëve dhe turqve i shkaktuan Shqipërisë mjerime të mëdha. Masakrat në masë e pakësuan në një shkallë të konsiderueshme popullsinë. Një rrënim të plotë pësoi ekonomia e vendit. Veçanërisht ato krahina ku u zhvilluan luftime. Një përmbysje të madhe pësuan qytetet. Një pjesë etyre ishte braktisur qysh në fund të shek të XIV e në fillim të shek të XV, kur filluan sulmet turke. Të tjerë u rënuan kur ranë në duart e turqve popullsia e tyre u dëbua ose iku vetë për t‘i shpëtuar
skllavërisë.

2. Osmanët nuk ishin Pushtues.
Lidhur me pushtimet turke dhe luftërat e përgjakëshme që e shoqëruan atë autori shprehet:‘‘ Por Pushtimi nuk është i njejtë me Fet‘hin. Ndërkohë që pushtimi nënkupton nënështrim me dhunë, fet’hi i një vendi do të thotë fjalë për fjalë hapja e një vendi ndaj Islamit, jurisprudencës së tij (sheriatit) dhe vlerave, por pa i detyruar njerëzit në asnjë mënyrë të pranojnë Islamin. M.Maksudoglu: Historia Osmane dhe Institucionet Fq.36.
Ai shkon edhe më tej duke nxjerrë përfundimin e pasaktë:
Është e rëndësishme të theksojmë këtu se ushtria osmane ishte tepër e kujdesëshme për të mos i shkaktuar dëmtime të panevojshme popullit dhe pronës së tyre.. M. M. Historia Osmane dhe Institucionet.Fq.207
Dihet botërshit se ushtria osmane kishte dy shtylla mbështetëse: Islamin dhe plaçkitjen. Pas pushtimit të qyteteve pjesa më domethënëse për ushtrinë osmane ishte vjedhja, plaçkitja, dhe përvetësimi i pasurisë së popujve të mundur. Mjafton të lexohen kronikat e kohës lidhur me pushtimin e Kostandinopojës sesi u plaçkitën e u shkretuan ato vende, aq sa më vonë me urdhër të Sulltanit u organizua ripopullimi i saj ngaqë pjesa më e madhe e popullsisë u shkua nën tehun e shpatës ose u dëbua.
Profesori Maksudoglu gabon që në krye të herës ose për padituri ose qëllimisht. Nëse do të ishte ashtu si thotë ai, Devleti do të kishte një ushtri dishepujsh ose predikatorësh të fesë islame në trevat e banuara nga “të paudhët“ dhe “të pafetë“ siç quheshin padrejtësisht besimtarët e feve të tjera. Por në fillim ishte shpata, lufta, pushtimi ushtarak. Një shtet apo mbretëri pushtohej me forcën e ushtrisë së famshme osmane e njohur për ekzektimet, plaçkitjet dhe rrënimin e qyteteve. Po le të citojmë sërish kronikanin e famshëm, gjatë ekspeditave turke në Shqipëri:
Kronikat e Tursun Beut, faqe 149.
“Çdo çadër ishte mbushur me plaçkë të rrëmbyer. Atëherë u dha urdhëri të shtroheshin në bindje ata harbutë të pafe. Për këtë arsye në çdo vendqëndrim silleshin para sovranit fitimtar meshkujt e lidhur me zinxhirë që luftëtarët guximtarë e të shkathët të islamit me një të rënë të shpatësfap-fap i ekzekutonin . I bënë kështu ata njerëz që aq të etur e të dëshiruar qenë pas vdekjes të shijonin verën e rrënimit që derdhej prej shpatës së shndritshme. Pati ndalesa ku u shkuan në shpatë deri në tre mijë katë mijë shtatë mijë nga të pafetë. Prej kufomave të shumta lugina të thella tanimë ngjasonin si të ishin kodra. Prej gjakut të derdhur rrafshina të gjera tani ngjasonin si Amudarja (lumë në Persi. Shen.im) që rridhet.
A nuk është ky një pushtim me dhunë, ku gjaku i kundërshtarit rrjedh si lumë e luginat kthehen në kodra nga kufomat e të mundurve? Ç’kuptim ka fjala Fet’h ose hapje ndaj islamit, kur shpata dhe zjarri kanë shkatërruar gjithçka? Po le të shkojmë më tej. Citojmë:
“Nga perspektiva ekonomike pretendimi se shtrirja osmane drejt territoreve të tjera për të përfituar lëndën e parë për industrinë e tyre është i gabuar. Psh. Vajtja e tyre në Jemen nuk ishte për shkak të naftës por për t’i parandaluar fuqitë evropiane që t‘i afroheshin rajonit të Detit të Kuq dhe dy qyteteve të shenjta islame Mekës dhe Medinës. Me pak fjalë Devleti Osman nuk kishte për qëllim shfrytëzimin e popullsisë së territoreve të aneksuara prej tij. Në fakt tregëtia dhe industria ishin në duart e popujve jo myslimanë. M.Maksudoglu: Historia Osmane dhe Institucionet.fq31
Mund të ishte dhe ashtu si thotë historiani turk. Por dihet madje kjo pohohet disa herë në libër që tokat e pushtuara (hapje, fet’hi) shpalleshin prona të Devletit Osman, të Sulltanit dhe si sundimtar në to caktohej një ushtarak i lartë osman ose jo. Ai qeveriste si vasal i Sulltanit dhe duhet të paguante një shumë të madhe (haraç) në monedhat e kohës. Veç kësaj gjithë populli duhet t‘i paguante përfaqësuesit të Sulltani (spahiut) deri në pesëmbëdhjetë lloje taksash (haraç e xhelepe s’ka/ është vendi fukara/jetojmë me lakëra/ katër shtëpi me një ka, Këngë popullore e kohës së pushtimit osman.) dhe të nxirrte ushtarë çdo herë për fushatat e pafundme ushtarake të perandorisë.
Popullsia veç taksës që i shkonte direkt Sulltanit paguante taksa të tjera lokale. Në të gjithë perandorinë popujt e nënshtruar ishin të detyruar që në çdo luftë që zhvillonte sulltani të rekrutonin shpesh me forcë djem të rinj që linin kockat në territoret e pafundme të perandorisë në një luftë që nuk kishte kuptim për ta. ( O djema buzë burbuqe/Do vemi te Molla e Kuqe/Do na flasë yzbashi turçe/Moj Turqi a mbeç e shkretë/Qysh s’më le asnjë nga djemtë? Këngë nizamësh). Ku mund të flitet për lumturi e drejtësi të fshatarit shqiptar, bullgar, rumun, grek, serb nën sundimin osman? Mjafton të lexohet “Historia e Ballkanit‘‘ në vitet e sundimit osman të kujtdo autori, për të kuptuar absurditetin e këtij arsyetimi. Citojmë gjithashtu pa koment: Fan.S. Noli Vepra III, fq 295. Kritobuli (Critoboulos) nga Imbri (shek XV) Jeta e Mehmetit të II, Libri III, fq. 367,368
Atëherë Sulltani si përparoi më të tërë ushtrinë u derdh brenda vendit të tyre në kohën që gruri kishte filluar të lulëzonte duke i rënë anë e mabanë pjesës më të madhe të vendit prishi të mbjellat dhe mori me vete një plaçkë të madhe njerëzish dhe koesh të çdo lloji Pastaj shtiu në dorë kështjellat disa me sulm të tjerat me rrethim dhe i bëri rrafsh me tokën.Me një fjalë gjithë çgjeti në rrugën e tij e shkrtoi e grabiti e plaçkiti e rrënoi më së miri.
Bënë plaçkë shumë të madhe (rënia e kështjellës së Krujës) me skllevër burra gra e fëmijë me bagëti të çdo lloji shkurt me çdo lloj pasurie të tundëshme dhe të gjitha këto i zbritën poshtë në fushim.

3. Xhihadi si luftë e shenjtë e diktuar nga Allahu.

Teza e tretë, shumë e diskutueshme është, që lufta për xhihad (lufta e shënjtë) është një luftë e drejtë kudo dhe kurdo që ajo zhvillohet.
Autori shpjegon që është i natyrshëm dhe i drejtë pushtimi i tokave në Evropë pasi ato iu dedikuan qyteteve të shenjta të islamit. Ai shkruan:
Kur Tirjaki Hasan Pasha u rrethua në Kështjellën Kanixhe në vitin 1601nga Duka i Madh Ferdinand i Austrisë dhe nga një ushtri e madhe hungareze, komandanti i rrethuar i nxiti moralisht ushtarët e tij duke iu thënë: Kanixha dhe territori rrethues i saj janë kthyer në Vakëf, për qytetin e shenjtë Medine el-Munevvveres, që do të thotë se të ardhurat e përfituara nga ky vend do të shkonin për qytetin e Pejagamberit dhe se krijuesi nuk do të lejonte që kjo pjesë toke të binte në duart e jo besimtarëve. M.Maksudoglu: Historia Osmane dhe Institucionet. fq 48. Dhe më tej
Ekspasioni i osmanëve ishte domosdoshmëri e ‚‘besimit‘‘ ‚‘të qenët‘‘ një devlet që zbatonte Urdhëresat e shenjta mbi tokë.. Po aty. fq 195
Personalisht gjithçka e shkruar më sipër më ngjason mjaft me tezat e ekspasionit të fesë islame nga grupimet radikale në ditët e sotme. Meqënëse këto toka të Austro-Hungarisë, dhe shumë të tjera të pushtuara me luftë ishin toka shpallur vakëf nga Sulltani, ku jetonin njerëz që nuk kishin asnjë lidhje me islamin, që nuk ishin të pafe (ishin të krishterë, shen.im), ishte e mjaftueshme sipas Maksudoglu-së që të derdhej gjak e të mos i merrnin tokat dhe qytetet ata, që jetonin në tokat e tyre. Dhe më tej:
Një luftë e zakonshme mund të bëhet për shkaqe territoresh apo tregëtie, hakmarrjeje apo lavdie ushtarake- “të gjitha këto të mira të përkohëshme të kësaj bote‘‘ Një luftë e tillë është e dënueshme. Por një luftë xhihadi ndërrmeret në kushte të rrepta të caktuara nga rregullat e islamit, dhe vetëm në emër të çështjes së Allahut.. Të gjitha motivet e tjera të ulëta përjashtohen rreptësisht. M.Maksudoglu: Historia Osmane dhe Institucionet. fq.206.
Dhe meqënëse Allahu është i pagabueshëm del që lufta për xhihad në kundërshtim me çdo luftë tjetër ishte (është) një luftë e drejtë. Po cili është këtu ndryshimi me tezat e myslimanëve radikalë sot për luftën e shenjtë dhe vendosjen e Shtetit të Kalifatit në të gjithë botën? Nëse flitet për luftë të shenjtë dhe pushtime në emër të zgjerimit të fesë islame, cilët popuj dhe shtete do të ishin ata që do të pranonin të pushtoheshin se pëlqejnë islamin?
Nëse libri do të shkruhej për historinë e perandorisë osmane nuk do të ishte ndonjë gjë e re. Por nëse tezat për pushtimet osmane si hapës (Fet’h) të fesë islame do të merreshin si një vullnet i Zotit, kjo jo vetëm nuk është e vërtetë por është një teori mjaft e rrezikshme. Asnjë kombi nuk mund t’i imponohesh me shpatë dhe ta konsiderosh “te pafe‘‘, thjesht se nuk është i fesë myslimane.