Ju përcjellim shkrimin e AFP (Agence France-Presse) dhe shihni si e përshkruajnë gjendjen katastrofike të qytetit te Gjirokastrës,  e ku  ndërsa qyteti rrënohet përditë ministrja Mirela Kumbaro thotë “qyteti “nuk është më në rrezik” dhe se qeveria e ka marrë këtë problem në dorë.(KT)

Nga Briseida Mema and  Nicola Gaudichet/

GJIROKASTRA (AFP) – Banesa e Lolomanëve, dikur shtëpia e familjes osmane me atë emër, dikur kishte një pamje mbresëlënëse në qytetin malor të Gjirokastrës në Shqipërinë jugore. Tani shtëpia është kthyer në gërmadhë, si dhjetëra të tjera në “Qytetin e Gurit”, të përkufizuar nga kështjella e saj, rrugët me kalldrëm të pjerrët dhe strukturat gëlqerore të argjendta me pamje nga Lugina e Drinos pranë kufirit me Greqinë. Shumë prej ndërtesave shekullore, të fortifikuara, që i sollën qytetit një vend në listën prestigjioze të Trashëgimisë Botërore të UNESKO-s në vitin 2005, janë një atraksion turistik, por në rrezik zhdukja. Disa janë të braktisur ose nuk janë ruajtur për vite, të tjerë kanë pësuar ndryshime që kanë shkatërruar vlerën e tyre historike, ose kanë më shumë se një pronar, që nuk bien në një mendje për punën e nevojshme ose janë shumë të varfër për ta bërë këtë. Autoritetet në këtë vend ballkanik nuk kanë gjithashtu mjetet për t’i rinovuar ato. “Ndjej dhimbje për çdo gur, çdo mur që po dëmtohet”, psherëtin Email Nacaj, bojaxhi 58-vjeçar, i cili kujton rënien e shtëpisë Lolomani në dimër 2016. Më poshtë, kulmi i shtëpisë së tij ka rënë gjysma. “Kam frikë këtu, por nëna ime nuk dëshiron të largohet”, thotë ai. Edhe nëse kishte para, nuk mund të bënte asgjë – sepse kushëriri i tij, i cili jeton në kryeqytet, Tiranë dhe është bashkëpronar, refuzon. Nga 615 monumente në qendrën historike të qytetit “më shumë se gjysma u nënshtrohen ndërtimeve ilegale ose jashtë kushteve teknike, ndërsa 169 janë në gjendje kritike ose në rrezik kolapsi”, paralajmëroi Europa Nostra, një federatë pan-europiane e OJQ-ve të trashëgimisë, në fillim të këtij viti.  “Na ishte një herë…” Shumica e ndërtesave datojnë që nga shekulli i 17-të dhe 18-të, edhe pse origjina e qytetit shkon më tej në histori dhe muret e tij janë ndërtuar në shekullin e 3-të. Shkrimtari më i famshëm i Shqipërisë, Ismail Kadare, e përshkroi qytetin e tij të lindjes Gjirokastër, si “qytet i pjerrët, i vendosur në një kënd më të mprehtë se ndoshta çdo qytet tjetër në tokë”. “Me siguri ishte vendi i vetëm në botë ku, nëse rrëshqisje në rrugë, mund të bije në çatinë e një shtëpie”, shkroi ai në romanin e tij të vitit 1971 “Kronika në gur”. Emigracioni masiv ka komplikuar fatin e ndërtesave, pasi Gjirokastra nuk ka qenë imune ndaj prirjes që ka prekur Shqipërinë. Popullsia e qytetit ka rënë nga 34,000 në 2011 në më pak se 25,000, sipas Engjell Seriani, kreu i turizmit të qytetit. Shtëpitë e qytetit janë emëruar sipas pronarëve të tyre origjinalë, personaliteteve të Perandorisë Otomane si Lolomani, Karaulli, Fico, Zeko, Babameto, fuqia e të cilëve është matur me numrin e oxhaqeve në shtëpitë e tyre. Sot, Sokol Karaulli, pasardhës i një prej këtyre familjeve fisnike, thotë se mënyra e tij e jetesës është shumë larg nga zhurma e pesë oxhaqeve të mëdha të shtëpisë së tij. Një ish-ushtarak, por ende nuk ka të drejtë për pensionin e tij, ai thotë se ata mbijetojnë vetëm në sajë të pagës së gruas së tij që punon në pastiçeri. “Dita kur do të themi “Na ishte dikur Gjirokastra “, ka ardhur paralajmëroi 60-vjeçari. Karaulli ndërpreu rrymën në katin e parë dhe vendosi enë plastike për pikat e ujit, për të mbledhur ujin që rridhte e që kishte përfshirë tashmë trarët prej druri të shtëpisë së tij të shkatërruar. – “Përkeqësimi i përditshëm” Rreth pazarit të qytetit, fasadat e pastra janë poshtë në një restaurim prej tre milionë eurosh (3.5 milion dollarë), të vendosur nga një shoqatë shqiptaro-amerikane dhe Banka Botërore. Shitore të vogla u japin suvenire turistëve, 77.000 prej të cilëve vizituan kështjellën vitin e kaluar. Numri i tyre rritet 10 deri 15 për qind në vit. “Sidoqoftë Gjirokastra nuk është vetëm pazari dhe ato vende emblematike”, tha arkitektja Lejla Haxhiç, i OJQ-së Trashëgimia Kulturore pa Kufij (CHwB). Diku tjetër, “situata … po përkeqësohet dita ditës,” i tha ajo AFP. Në vitin 2014, OJQ-ja kishte paralajmëruar për “shkatërrimin e shpejtë” të rretheve historike të qytetit, ku ish-diktatori komunist shqiptar Enver Hoxha u rrit. Nga 650 ndërtesat që mori në konsideratë, CHwB tha se 40 ishin në gjendje shumë të keqe, 34 ishin në gërmadha ndërsa 15 ishin në prag të rënies. Tani, numri në gërmadha ka shkuar deri në 47, thotë. -“Vetëm një Gjirokastër në botë” Sot rreth 80 shtëpi janë të pabanuara, duke ngritur mundësinë që një çati qe pikon të ndikojë në strukturën prej druri. “Çdo ditë shoh diçka që është e gabuar, sikur ndërtesa të më pëshpërit për të bërë diçka”, tha zëvendëskryetari i bashkisë Vangjel Muço. Por me një buxhet të përgjithshëm prej 2.5 – 3.0 milion euro, komuna e tij nuk mund ta trajtojë çështjen siç duhet. Ministrja shqiptare e Kulturës Mirela Kumbaro këmbëngul se qyteti “nuk është më në rrezik” dhe se qeveria e ka marrë këtë problem në dorë. Që nga viti 2013 janë ndaluar ndryshimet strukturore në shtëpitë e Gjirokastrës. Ajo gjithashtu ka shpresa të mëdha për një ligj të sapo miratuar mbi themelet kulturore, si dhe për turizmin pas konvertimit të rreth 20 shtëpive në hotele. Por CHwB (Trashëgimia Kulturore pa Kufij) beson se Gjirokastra mund të shpresojë për “jo më shumë se 10,000 euro” nga buxheti kombëtar. Dhe renovimi i vetëm shtëpisë Babameto kushtoi 160,000 euro që erdhën nga Suedia. Vetëm për të përforcuar të gjitha rrënojat do të duhen 1.2 milion euro, sipas Hadzic. “Të gjithë aktorët që merren me trashëgiminë kulturore duhet ta marrin atë me seriozitet dhe të ndërhyjnë sa më shpejtë që të jetë e mundur, sepse ka vetëm një Gjirokastër në botë”, paralajmëroi ajo.

Pergatiti: Traboini Studio