“Unë jam Charlie, hebre, polic”, Parisi në momentin e një hapi historik kundër terrorizmit/
“Unë jam Charlie, hebre, polic”, ”Liri, barazi, vizatoni, shkruani”… qindra mijëra persona u mblodhën sot në qendër të Parisit për një manifestim historik, shfaqin bindjet e tyre, mes kujtimit për 17 të vdekurit në atentatet xhihadiste dhe manifestimit të vlerave të tolerancës dhe lirisë.
Disa orë para nisjes zyrtare në orën 15:00, nën ndriçimin e një dielli dimri, mijëra persona të të gjitha moshave janë mbledhur në sheshin ”Republika” në qendër të kryeqyetit, jo shumë larg ambjenteve të ”Charlie Hebdo”.
“Liri”, thërriti turma në këmbët e statujës së vendosur në sheshin ku janë mbledhur që prej të mërkurës ditën dhe natën qindra persona, të ardhur për të shprehur dhimbjen, emocionin, nervozizmin dhe shpresën.
Në statujën e Republikës është vendosur një pyetje: “Cilën shoqëri dëshironi të ndërtoni?”
Në tokë një mbishkrim: “U desh Charlie për të na bashkuar. Vazhdojmë…”.
Thirrjet shpërthyen kudo: “Mund të jetojmë së bashku sepse ndajmë të njëjtat vlera, liri, respekt për këdo”, deklaroi Daniel, 30 vjeç, muzikant dhe hebre.
“Islamikët nuk janë myslimanë, ata janë barabarë”, konfirmoi Riad, magazinier algjerian, 60 vjeç.
Më shumë se një milionë persona do të priten sot në marshimin historik kundër terrorizmit në Paris pas atentateve të ndodhura në Francë me pjesëmarrjen e 50 liderëve botërorë duke përfshirë drejtues të vendeve arabe dhe Izraelit.
Ky marshim, si dhe të tjera të organizuara në disa qytete të Francës, do të mbledhë pothuajse të gjithë zyrtarët politikë, sindikal dhe fetar francez, si dhe një numër të madh personalitetesh nga bota artistike dhe intelektuale.
Kryeministri britanik, David Cameron, kancelarja gjermane, Angela Merkel dhe kryeministri izraelit, Benjamin Netanyahu dhe shumë drejtues të tjerë botërorë mbërritën sot në Elyse ku u pritën nga presidenti francez, François Hollande para se të merrnin pjesë në marshimin historik parisian kundër terrorizmit.
TË JESH A TË MOS JESH CHARLIE HEBDO
Nga SKËNDER BUÇPAPAJ/
Ai, kur të gjithë të tjerët thonë Je Suis Charlie, thotë I Am Not Charlie, Unë nuk jam Charlie. Nga ai çast që e thotë këtë, në fakt, në të vërtetë, ai është Charlie, ai është sadopak Charlie.
Nga të gjitha opinionet (mendimet) e opinionistëve (mendimtarëve) të botuara këto ditë pas 7 janarit në mediat perëndimore, unë kam marrë në vëmendjen time vetëm shkrimin e sapopërmendur të David Brooks të 8 janarit 2015, të botuar në New York Times, ku ai, prej shumë vitesh, është kolumnist.
Ja si e argumenton ai, ndër të tjera, se nuk është Charlie:
“Shumica jonë e di se provokatorët dhe figurat e tjera të pazakonshme kanë role të dobishme publike. Satiristët dhe përqeshësit ekspozojnë dobësitë tona dhe kotësinë tonë kur ne jemi duke u ndier krenarë. Ata thumbojnë vetëkënaqësinë e të plotsukseshmit.”
“Provokatorët dhe përqeshësit ekspozojnë marrëzinë e fundamentalistëve. Fundamentalistët janë njerëz që gjithçka e marrin kallëp. Ata nuk janë të aftë t’i pranojnë pikëpamjet. Ata nuk janë të aftë të shikojnë se, ndërsa religjioni i tyre mund të meritojë respektin më të thellë, është e vërtetë edhe se shumica e religjioneve janë disi të frikshëm. Satiristët ekspozojnë ata që nuk janë të aftë të qeshin me veten e tyre dhe na mësojnë ne të tjerëve se ndoshta edhe ne duhet të mësojmë.”
“Me pak fjalë, duke menduar për provokatorët dhe fyesit, ne duam të ruajmë standardet e qytetërimit dhe të respektit, duke krijuar njëkohësisht hapësirë për njerëz kreativë dhe sfidues të cilët janë të pazakonshëm për mënyrat dhe shijet e mira.
Nëse ju provoni të nxitni këtë balancë delikate mes ligjit, kodit të shprehjes dhe shprehësve të mendimit të ndaluar, do të përfundoni në censurë të egër dhe në ndrydhje të bisedës. Është gjithmonë gabim të provosh të trysnosh shprehjen, të ngresh kode të shprehjes dhe t’u mbyllësh gojën atyre që flasin.”
Ja pse, mendoj unë, David Brooks, në këtë shkrim, është Charlie, është sadopak Charlie:
Ai thotë “Unë nuk jam Charlie” në një kohë kur të gjithë thonë “Unë jam Charlie”, kur eteri është mbushur me këtë thënie, kur mediat hapen dhe mbyllen me këtë thënie, kur kjo thënie është vënë në gojën dhe në penën e politikës dhe të publikut, dy faktorëve në konflikt të përhershëm, nganjëherë të papajtueshëm pikërisht ndaj së vërtetës.
Pra, të jesh Charlie do të thotë të guxosh kur të gjithë të tjerët kanë frikë, do të thotë të shqiptosh të kundërtën, krejt të kundërtën e asaj që e thonë të gjithë, do të thotë të jesh kundëropinion i të gjitha opinioneve, të kesh kundër-rrymë e të gjitha rrymave. Të jesh Charlie do të thotë të mos heshtësh për të vërtetën, kur të gjithë tjerët heshtin për të vërtetën. Ta shpallësh të vërtetën kur të gjithë e mendojnë atë dhe askush, secili për arsye të ndryshme, nuk e thotë atë që mendon. Ta shërbesh të vërtetën në atë mënyrë sikurse nuk do ta shërbente askush tjetër.
Duke guxuar të thotë “Unë nuk jam Charlie”, David Brooks, i fton të pohojnë të thonë të njëjtën gjë të gjithë ata që e ndjejnë se e kanë përdorur pushtetin, kanë instrumentalizuar ligjin, kanë bërë çfarë kanë pasur në dorë për të mbyllur gojët e së vërtetës, për të shtypur, ndrydhur kufizuar lirinë e shprehjes, të gjithë ata që i janë kundërvënë së drejtës së publikut për ta ditur të vërtetën, së drejtës së publikut për t’u shërbyer me të vërtetën nga mediat që marrin jetë prej tij.
Në jehonën që iu bë në kryeqytetet tona masakrës së kryer në Paris ndaj kolegëve të Charlie Hebdo, i vetmi shembull që u muar nga realiteti shqiptar ishte djegia e selisë së gazetës Koha Jonë gjatë trazirave të vitit 1997 në Shqipëri.
Ata që u ftuan nëpër studiot e televizioneve, ata që dhanë deklarimet e tyre për masakrën terroriste të 7 janarit 2015, nuk denjuan të përmendnin gazetarët shqiptarë të cilët dhanë jetën gjatë Luftës së Kosovës apo pas kësaj lufte, vetëm pse e thanë atë që nuk guxoi askush ta thotë. Ata janë Ali Ukaj, Shemsi Popova, Enver Maloku, Bekim Kastrati, Xhemajl Mustafa, Bardhyl Ajeti.
Asnjë nga shoqatat e gazetarëve në Republikën e Shqipërisë, në Republikën e Kosovës apo tjetërkund në mediatikën shqiptare nuk e ka ngritur zërin as kur vrasja e këtyre kolegëve paralajmërohej, as kur vrasja e këtyre kolegëve ndodhi, as më vonë. Asnjë nga ato shoqata, asnjë nga politikat e derisotme në Tiranë apo në Prishtinë nuk ka bërë asgjë për ndriçimin e vrasjeve dhe për dhënien e drejtësisë ndaj këtyre vrasjeve.
Kolegët tanë Ali Ukaj dhe Shemsi Popova, kolegët e mi Enver Maloku, Bekim Kastrati, Xhemajl Mustafa, Bardhyl Ajeti ishin Charlie. Këta që thonë në media apo tjetërkundër në publik këto ditë “Unë jam Charlie” në fakt nuk janë Charlie, janë anti Charlie.
Presidenti Bujar Nishani dekoroi këto ditë një gazetare që vdiq aksidentalisht në krye të detyrës. Ai e kishte dhe e ka rastin të bëjë atë që nuk e bënë paraardhësit e tij dhe të nderonte gazetarët e vrarë në Kosovë.
Vinjetistët e Charlie Hobde deri më 7 janar 2015 ishin martirë të gjallë të fjalës së lirë, të mendimit të lirë. Nga 7 janari 2015 ata janë martirë të ndarë nga jeta, të ndarë mizorisht dhe padrejtësisht nga jeta. Martirë të gjallë të janë të gjithë ata guxojnë kur të tjerët kanë frikë apo parapëlqejnë të kenë frikë, ata që shqiptojnë të kundërtën, krejt të kundërtën e asaj që e thonë të gjithë, ata që janë kundëropinion i të gjitha opinioneve, ata që janë kundër-rrymë e të gjitha rrymave. Ata nuk heshtin për të vërtetën, kur të gjithë tjerët heshtin për të vërtetën. Ata e shpallin të vërtetën kur të gjithë e mendojnë atë dhe askush, secili për arsye të ndryshme, nuk e thotë atë që mendon. Ata e shërbejnë të vërtetën në atë mënyrë sikurse nuk do ta shërbente askush tjetër.
Reshida Coba, poetesha e zërit të Haiku-t shqiptar në Kaliforninë amerikane
Poeteshën korcare Reshida Coba e kam mike të fëmijërisë, lindur e rritur në një lagje, por edhe më tej, tetëvjecaren e kemi bërë në një shkollë. Lagjia jonë ishte aq e vecantë, për vetë pozicionin e saj gjeografik, se kishte perëndimin më të bukur të diellit. Cdo mbrëmje njerëzit, përfshirë edhe mua e Reshidën dilnim sofateve të shtëpive, jo vetëm bënim ndonjë punëdore me grep apo qëndisnim jastëket, por kënaqësinë më të madhe ndjenim në atë përcjelljen e ngrohtë të diellit, sikur të ishte pjesëtar i familjes tonë/ së tyre. Të gjithë njerëzit na dukeshin të bukur me bekimin diellor dhe dashurinë për njëri tjetrin, dhe ishin të tillë! Përvec atyre qëndismave me yje, trëndafila dhe perëndimin e diellit, bëlbëzonim vargje poetike nën tinguj serenatash. Reshida na jepte edhe një kënaqësi më shumë, si folëse në Radio-Korca, ku recitonte vargjet e saj të shkruara nën përqafimin e perëndimit diellor, por lexonte edhe ato vargjet fillestare, tonat. Përvec se në këndin letrar të shkollës, poezitë e atëhershme të Reshidës u botuan edhe në revistën “Shqiptarja e Re” dhe “Drita”. Më pas ajo emigron në SHBA-ës, ku jeton, punon e krijon prej 20 vjetësh. Poetja korcare –tashmë shqiptaro-amerikane, i rishikon edhe njëherë poezitë e saj të para, por edhe duke krijuar të tjera dhe do të zbulonte se ishte dashuruar me Haiku-n, pa e njohur atë, përmes ndjeshmërisë dhe bukurisë që përshkruante marrëdhënien e njeriut me natyrën dhe njerëzit që e rrethojnë, por edhe vetë temperamentin e natyrës njerëzore me botën natyrore. E fortë, kurajoze dhe duke qenë vetvetja në cdo varg të Haiku-t, ajo arriti të botojë librin e titulluar “Unë, Gruaja R’, me vargje prekëse, që të mbeten në mendje dhe që nuk mund t’i anashkalosh pa i lexuar disa herë. Për stilin poetik të poetes Reshida Coba janë shprehur pena të njohura të letrave shqipe; që nga shkrimtari Nasho Jorgaqi, i cili mendon se: “Shprehja e saj poetike është e thjeshtë e komunikuese, larg retorikës spontane. Mendimet e autores mbartin filozofinë që më shumë ndjehet, sesa shprehet. Kjo e bën poezinë e saj lirike me një feminitet të këndshëm, me figura të përvijuara lehtazi, të dhëna me dashuri e dhimbje, që shpesh vjen larg.” Ndërsa Petrit Ruka shprehet se,-“Vetëm sinqeritete të tilla kaq shkundulluese në vargjet e një gruaje , mund të të shtien në shpirt drithërima kënaqësish estetike.”
Edhe dicka më shumë, Reshida është nëna e Miss-it më të suksesshëm shqiptar, Valbona Coba.
Në këtë intervistë Reshida na tregon se cfarë është Haiku-dhe pse ajo zgjodhi pikërisht atë për të shprehur shpirtin e Gruas, R!
Bisedoi: Raimonda MOISIU
-Kam lexuar me interes të vecantë mbresa, mendime dhe këndvështrime të maturuara profesonalisht rreth poezisë tuaj, nga kritikë dhe autorë të vlerësuar të letrave shqipe. Sapo jeni vlerësuar me Cmimin e Parë në poezi, nga Revista Kuvendi, -Michigan. Përpos urimeve, dëshiroj të di se si jeni ndjerë ju vetë për këto vlerësime?
Vetë jeta është pjesë ideale dhe pjesë ndikimi, ndaj them se u gëzova dhe përcolla një emocion jo të zakonshëm. Kjo më shumë se nuk e dija, që do isha konkuruese, mbasi unë nuk ju përgjigja dot ftesës dhe rastësisht pashë njoftimin në internet për cmimin. Në mërgim cdo lajm përjetohet ndryshe, ndjeva se nuk mbërriti vetëm një grusht me gërma për një vlerësim, por një copë toke Shqipërie, më e bukur se vetë Kalifornia ku jetoj, e cila më la shijen e gjatë të mallit dhe lotin më të ëmbël. Vlerësimi im me Cmimin e Parë ndërmjet kaq poetëve nga Diaspora Amerikane dhe Europës, nuk se më bën mua poeten më të mire, thjesht fati takoi emrin tim. Kam lexuar poezitë e shumë konkuruesve të tjerë dhe them se kishte shumë poetë të tjerë të talentuar.
– Kush ka ndikuar në mënyrë të konsiderueshme në krijimtarinë tuaj poetike: prindërit, arti, letërsia apo njerëzit e thjeshtë; qoftë edhe një person i vetëm që ka luajtur një rol të veçantë në frymëzimin tuaj.
Nuk ka luajtur rol ndonjë person, poet apo shkrimtar dhe asnjë nga familja ime nuk ka shkruar, thjesht ka qenë natyra ime observuese, cilesi kjo dalluar nga prindërit si vecanti, që në moshë shumë të vogël. Ndonjëherë entuziasmuese për ta e ndonjëherë disi e tepruar në vëzhgimin e tyre. Kur më vonë takoja njerëz të rritur më thonin: “Cfarë do na pyesësh tani? Shejtan ke qenë, pyesje cuditshëm! Po unë nuk pyesja më, kisha turp, kisha filluar të lexoja dhe aty shuaja kurreshtjen time. Mbaj mend se kam filluar të shkruaj, që kur mësova si shkruhej. Ndjeja se nuk më merrte asnjëherë uria për bukë, por kudo që isha, nxitoja të shkoja brenda të shkruaja dicka. Nuk luaja gjatë si fëmijët e tjerë, sa hyja në lojë, dilja. Kisha dëshirë të shikoja veprimet e tyre, cfarë bënin me njëri- tjetrin në lojë, s’di pse paraqitja maninë të dalloja kush ishte i mirë dhe kush ishte i keq. Kisha qejf të flisja bukur, modelin e shihja te mamaja dhe pse ajo nuk kishte shkollë, kishte një oratori të vecantë shoqëruar me shumë ekpsresione dhe me lëvizjen e duarve, krijonte karaktere në cdo rrëfim që bënte. Mua më dukej njeriu më inteligjent, them se po të dinte të shkruante mbase do ishte një poete. Kuptova shpejt se të shkruarit të mëson t’i thuash gjërat më mirë. Emocioni për të shkruar i ngjan lirisë, ku zgjedh ushqimin më të përsosur, për të konsumuar, por dhe që mund të helmohesh.
-Dhjetra vargje poetike të përbledhura në vëllimin me poezi “Unë Gruaja R”. Si erdhi ky libër në jetë? Përse ky titull?
Dobësi e hershme tek unë për gruan si nocion, përcaktim. Ndoshta kjo krijesë u bë më përfekte se burri, se zoti korrigjoi gabimet që bëri tek burri.(thjesht shaka ).
Tek unë gruaja përjetohet ndryshe, dhe në poezi emocionohem me shumë kur lexoj dicka të bukur nga një grua se sa nga një burrë, dicka tjetër, tjetërsohem dhe unë (shpresoj të mos gjykohemnga burrat).Unë jam femër dhe e njoh shumë mirë botën e saj, vec kësaj cilësova që te gruaja shoh krijesën e bukur, delikaten dhe të fuqishmen, të thjeshtën dhe të komplikuarën, interesanten dhe provokatoren,. Gruaja është krijesë e orientuar mirë, qysh herët në familjen time. Unë mësova ta mbroj shumë mirë atë dhe ta zhvilloja shumë ndryshe nga sa mundesha, nuk cuditesha kur më duhej shpesh të luaja rolin e burrit dhe të gruas, të bëja dhe sakrifica të mëdha. Të jesh grua je pjesë e zgjedhur e botës. Titulli “Unë Gruaja R”, erdhi si rezultat, se unë i këndoja vetes, shkruaja thjesht për veten, për gruan tek unë dhe kjo një jetë e tërë. Edhe për Ducen pak e dinin që ishte poet, të shkruarit është qëllim intelektual, të botuarit është qëllim përvehtësimi i emrit poete. Të botosh një libër është frikë. Kur dorëzon një vepeër, nuk e dorëzon se është përfunduar, thjesht e braktis se i erdhi koha. Poezia ishte ajo që gjithcka ishte lënda ime e gruas.Gruaja te unë është ajo pjesa intime, gjysma e personit, qënies njeri, pjesa që guxon e hyn në kontraditë me kompromiset, tendencat shpirtërore, gjen idetë dhe zgjidhjet. Këtë gjysmën tjetër të qënies, unë e shoh më shumë natën, kur nuk jam aspak nën ndikimin e dritës, as të njerzve, jam vetëm unë dhe vetja ime, rri gjatë dhe flas gjatë me veten.Natën e quaj lluksin tim dhe s’di pse lidhjet midis gjërave funksionojnë aq mirë dhe në harmoni. Jam shumë komode me cdo ndërhyrje veprimesh e mendimesh dhe di t’i pajtoj mirë gjërat, edhe lidhjet midis emrave, përemrave dhe ndajfoljeve, më duket sikur lidhen më bukur. Përjetoj ndryshe cdo gjë femërore, di ta përdor mirë botën. Jo më kot Virgjinia Ëolf thotë: “..një grua që të shkruajë duhet të ketë një dhomë më vete dhe para. A nuk janë shkruar veprat më të mëdha dhe a nuk janë bërë dashuritë më të mëdha natën ?? Nuk më është ngatrruar asnjëherë gruja me poeten, por Reshida me poteen, por dhe i kam dhënë lirinë sado paradoksale të dukej krahut të së drejtës. Netëve mendoja, kjo grua që shkruan pa fund si nuk ka një libër të vetin në dorë.Të kesh një libër në dorë është si të gdhihesh pa ditur me Alpet në krye, me shikimn hedhur tek mali Shkëlzen, ku poshtë grurgullon dhe flet Valbona me gjuhën e ujit dhe kjo gjuhë bëhet fe. Por koha nuk vinte asnjëherë për mua dhe pse duam që ora të ketë më shumë se 60 min, ajo aq ka gjithmonë.Vëmendja ime ishte e përqëndruar te fëmijët dhe qendra e university, kur je nënë dhe ke dy vajza, shkon te ato. Të jesh nënë nuk fillon vetëm me zgjedhjen e emrit me sa më shume kuptim për ty e sa më të bukur, kujdesi për të rritur dhe shkolluar, por është një sjellje e tërë, e ngarkuar cdo ditë e më shumë me të panjohura, me mëndjemadhësitë e x apo y, që shfaqen të ato në procesin e rritjes, ndryshimeve, ndikimeve të shoqërisë.
-Po veçoj disa tituj të poezive tuaja: “Letra e Gruas”, “Unë dhe vajzat”, “Kafja dhe nëna”, “Dashuria”, “E dua diellin dhe në perëndim”, “Luksi me gaxhij”, “Gjiri i gruas”, “Puthja e Lypsarit”, etj. Vërej, se keni përshkruar karaktere komplekse e dominuese femra, të tillë që lexuesit lidhen vërtet me to. A mund të na thoni se si e arrini ju këtë?
Këto tituj mendoj se kanë ndenjur në mendjen e gruas tek unë ndër vite dhe tani thjesht transportohen në kohë, sigurisht që nuk do të humbnin, ishin pjesë e materies sime, ashtu si nuk humbin dot elementët e tabelës së Mendelejevit dhe pse nuk janë zbuluar ende, ato e dinë se ku e kanë vendin e tyre. Një libër poezie, ashtu si një dashuri, të ndryshon jetën dhe po s’deshe ti. “Të dashuruarit, të cmëndurit dhe artistët janë bërë nga e njëjta lëndë -Bghagat Singh”. Nuk di c’të bësh nganjëherë me kaq shumë ngacmime në mendje dhe vendos të shkruash. Mëson si të menaxhosh sulmet e mendjes, si t’ja hedhësh mendjes. Shkrimtari është ai person që të shkruarit është pikërisht, gjëja më e vështirë, se për ata që nuk janë poetë apo shkrimtarë, Robert Benchley shkruan: “Më mori 15 vjet të kuptoja se nuk kam talente të shkruaj, po nuk tërhiqesha dot, se tashmë isha bërë shumë i famshëm”. Qëllimi im i të shkrurit nuk është të shkruaj për një elitë të caktuar, më tërheq dhe ngjall impresion gjithmonë vlera njerëzore te njeriu.Sado i zgjuar të jetë njeriu nëse nuk ka këto cilësi, nuk më entuziasmon aspak edhe sikur të jetë një shkrimtar i madh apo një poet i madh. Me c’ rast as libri i tij as poezia e tij nuk merren si vlera konkrete për ta lexuar, bile në rast se e lexoj rastësisht, jam e bindur se shpejt do ta harroj mesazhin e tij. Në art, nuk ka tolerancë.
-Në vëllimin tuaj poetik, “Unë Gruaja R”, ju kini dhjetra vargje poetike në stilin e Haiku-t . Pata kënaqësinë t’i lexoja të gjitha. Ishin vargje prekëse, që të mbeten në mendje dhe që nuk mund t’i anashkalosh pa i lexuar disa herë. Çfarë është Haiku për ju, dhe pse keni zgjedhur atë, për të shprehur shpirtin tuaj?
Haiku është forma poetike nga më të shkurtat dhe nga më të vështirat përsa i përket kufizimit dhe teknikës. Në pak hapësirë duhet të thotë të vërtetën. Haiku të bën poet të miqësive të holla, është esencë filozofike, do inteligjencë dhe koncentrim, të luash me skajet e horizontit në pak sekonda që shfaqet.Thjesht vibrim i shpejtë rrokjesh. Unë nuk u nisa të shkruaj Haiku-n, për të bindur idetë e mia se mundem! Fillimisht nuk besova se do të gjeja vehten aty ,por e adhuroj dhe Haiku-n klasik dhe atë modern. Vendosa të bëj dicka të vështirë dhe të rrallë. Shpesh më ndodh që ndjehem e imunizuar nga ato që bëj dhe nuk kam asnjë kënaqësi, ndjej se dua një motiv të ri e të vështirë, që përligj gruan në dimensionin që ka pasur. Gruan në lëvizje, të kuptoj se jam akoma ajo qënie, që ka trashëguar disa dhunti.E nisa si aventurë Haikun dhe pashë që kisha rezultat.Mora disa leksione dhe një klasë për Haikun në Los Angeles. Nuk e besoja as vetë, kur disa herë Haiku im zgjidhej Haiku i ditës, edhe pse aty kishte njerez qe kishin botuar libra me Haiku-n.Kjo ishte më shumë se një duartrokitje për librin tim të ardhshëm dhe fillova të mendoj më seriozisht. Ndoshta shpejtësia që do Haiku në vjedhjen e emocionit, përshtypjes, ishte shumë afër natyrës sime, më mërzit ngadalësia. Edhe trupi im ka tipin e të shpejtit. Haiku nuk do të vendosësh se do shkruash një Haik, ai vjen ose nuk vjen si emocion. Inteligjenca emocionale zbuluar kohët e fundit, si pjesa më e rëndësishme e inteligjencës, është faktor vendimtar në perceptimin e një Haiku të suksesshëm. Meqënse nuk ja falja dot vetes vonesën në paraqitjen e librit, mendova të sillja dicka të re në Shqipëri dhe e bëra. Haiku me një rrjesht dhe dy rrjeshta u bë pjesë e ideve të mia dhe më shoqëronte cdo natë në pagjumësinë time, dhe kisha merak se a do e bëja dhe sa do e arrija, për më mirë. Mora guxim të madh kur një Haiku im me një varg paraqitur në një konkurs fitoi një cmim modest me disa qindra dollar: “Cfarë hedh krahëve natën, ky fshat pa male?”. Haiku me një rrjesht është shumë i mundshëm të bjerë në kurthin e një fjalie dhe të humbë poetika. Të transportosh eksperinecën tënde në disa rrokje, është njëlloj si të dish ekzakt me sekonda, kur do dalësh jashtë e kur do të kthehesh. Haik-u duhet të bëhet substancial artistik. Influenca më e madhe për Haiku-n e këtij lloji, ka qenë për mua -Marylin Mountain dhe Cor Van Den Havel.
-Në Haiku-n tuaj ka trishtim, pasion, ka magjinë e vet në zbulimin e botës intime figurshëm dhe metaforikisht, dhe një uri të thellë për ta parë këtë botë më mirë. Si e shikoni botën rreth jush? Është poezia një mënyrë për ju, për të shprehur ndjenjat tuaja të brendshme dhe, ndoshta, të sjellë ndryshimin në këtë botë?
Nuk ka të vërtetë më të madhe se dhimbja dhe unë shpesh i përjetoj trishtimet, si pjesë e zakonshme jetës. Ndodh që kur nuk kam trishtim për asgjë më duket sikur dicka është gabim, ndjehem në nivelin mediokër, atëhere vërtet shkruaj Haiku-n e trishtuar si; Gjithmonë shkoj në funerale, T’i them vdekjes do të vonohem… Nuk jam tip që mund të rri në shoqërinë e kërmijve, por mund të adaptohem shumë mirë në shoqërinë e sorrave të Van Gogut, në shkretëtirën e bardhë të Kllondjakut. Haiku është zgjuarsi, densitet. Është një tentativë e hapur për prerjen e artë dhe teknikën e saktë. Akoma pa filluar të shkruash Haiku të kërkon të dijë, se ku do të bëjë pushimin. Në natyrën time jam tip i guximshëm,e fortë, por në momente të caktuara shëndrrohem në tip melankolik “blues”.Truri renditja me e ndërlikuar dhe e rregullt në mënyrën e vet. Të guxosh të hysh në shpirtin tim gjen aty shumë copëza të disiplinuara dhe organizuar shumë mirë ashtu si gjen dhe shumë copëza të interzemëruara nga gruaja, nëna, bija, njeriu.Poezia është zhdukje nga personaliteti dhe e dorëzon veten komplet te emocioni, dhe ky është suksesi i poezisë, se ka raste kur mendimi gabon dhe emocoini, jo. Me shtimin e komunikimit në teknollogji, ajo që është prekur dhe dëmtuar më shumë, është e vërteta, koha është një lumë me ngjarje. Asnjë nuk është i vaksinuar nga erozioni i kohës në zhvillimin e saj të shpejtë të teknologjisë softëare. Haiku është teknikë shumë e virgjër dhe që do teknikë të kualifikuar. Të transportosh eksperinecën tënde në disa rrokje është art i kufizuar, është njëlloj, si të dish ekzakt me sekonda, kur do dalësh jashtë, dhe kur do të kthehesh, ndaj Haiku është zgjuarsi, densitet. Haiku nuk është poemë, por eksperiencë precise.
– Ju keni jetuar një pjesë të jetës tuaj në rregjimin komunist, ku dominonte frika dhe varfëria. Sa ka ndikuar kjo në Haiku-n tuaj?
Nuk është i panjohur fenomeni, që ndodh me emigrantët si njerëz të mallëngjyer e të përlotur shpesh. Sapo zbresin në tokën e huaj, gjëja e parë që mësojnë instiktivisht është se koka mbahet gjithmonë mbrapa, andej nga ke lënë identitetin, zemrën. Grumbullohen si pikat e shiut në një pellg malli i paparë, për gjuhën shqipe, per vendin, per njerëzit, në një kohë që stresi dhe puna për të mësuare komunikuar kudo me një gjuhë të re, për tu ambientuar me tiparet dhe sistemin e një shoqërie të re, janë stres dhe cmenduri më vete. Emocioni ka mënyrat e veta të pohimit e mohimit, dozat, simpomat e malli i ngjajnë më shumë simptomave të një sëmundje dhe shpesh e gjen veten të tradhetuar nga realiteti,të tkurrur, ngrirë nga momenti, ke frikë të kujtosh njërin mall se fillon pikon një malli tjetër.
-Ju jeni një grua e fortë, kurajoze e guximtare, jeni vetvetja. Sa ndikon kjo te ju si autore femër, poete, në një komunitetit poetik dominuar kryesisht nga meshkujt?
Gruaja është mrekulli e gjenezës njerëzore, ndjehem mirë me intuitën dhe reflekset e gjinisë së saj. Mendoj seriozisht e thellësisht, i përkushtohem të shkruarit po seriozisht. Lidhja ime më shpirtërore dhe modeste është lidhja që unë kam krijuar, me tavolinën prej druri, që është shëndrruar pjesa më e dashur ku ndjehem mjaft mirë në studion time. Nuk më impresionin fakti, nëse kam ose jo mobilje të shtrenjta për dekorin e shtëpisë, më mjafton vetëm ajo tavolinë dhe kafja herë mbas here, që është edhe “mikja” ime më e ngushtë prej vitesh, por që sigurisht ka edhe ajo pjesën më intime ndër shkrimet e poezitë e mija, mbas asaj dite të gjatë e të lodhëshme, duke ngarë makinën në trafikun e ngaekuar të Hollivudit Poetët burra! Disi delikate kjo pyetje, për t’ju përgjigjur, po me delikatesë. Ata i shoh vetëm si të mësojnë të kundërtat e tyre, që i [ërkasin seksit të tyre. Dikush befasinë, ironinë, arësyen, meditimin, dhimbjen dhe mendoj se unë nuk e dalloj, nëse ata janë meshkuj apo femra. Në kishë shkojnë të gjithë, por gjithësekush lutet me mënyrën e vet. Jam e imunizuar mirë nga instiktet jashtë intelektualizmit, shkëputem lehtë nga to. Poezinë e shfrytëzoj, kur dua të zhdukem nga realiteti i kushtëzuar, është një cast kapërxim personaliteti, kapërcim emocionesh që të riorganizohem, ashtu si mendoj unë se duhet.Vetë trupi i njeriut është shëmbulli praktik i një dhurate, organizmë qelizash me një shkallë të lartë të vetëdijes. Poezia është tempulli ku mësoj mirësinë dhe le aty mirësinë time,vetë natyra është tempulli me kolonat e saj. Është kurajo ta prezantosh veten ashtu sic je me koefidencë ashtu krejt ndryshe nga të tjerët si cdo filozofi. Shkruaj, kur nuk mundem të ndryshoj dot mendimet e të tjerëve, vajzave, njerëzve që i dua, një grua qoftë dhe një garë 100m të bëjë dhe të fitojë është aventurë. Gruaja e mëncur di të pajtojë kontradiktat, të zgjidhë cdo arritje, është instikt më shumë për gruan. Ashtu si me nikoqirllëk, cdo gjë në natyrë, kursen oksigjenin për të përdorur, shkatërrua, ditën e nesërme. Nuk mud të jesh pa komplekse në këtë botë moderne dhe duke qenë në kërkim të fenomenit public, e ndikuar nga dëshirat e tyre.
– Cili është vizioni juaj për poetët në vendin tuaj, Shqipërinë, në krahasim me poetët amerikanë, në SHBA-ës, ku ju jetoni aktualisht?
Amerika të mëson të duash veten e të jesh ai/ajo që je. Dielli i madh i Kalifornisë ku unë jetoj nuk vihet re, por jetohet me shumë dritë, mund të them, se ky vend ka fatin e perëndive greke, që ushqeheshin me nektar. Këtu poetët dhe shkrimtarët kanë fatin të kenë në cdo ditë të vitit mrekullinë dhe ngrohtësinë e natyrës. Edhe këtu ka ndryshuar influenca dhe tendenca e të shkruarit si cdo gjë në evolucion të shpejtë dhe marramendës, bile mund të them se vihet një lloj hutimi, vrapimi për të arritur të pamundurën me ndryshimet kaq të shpejta të teknollogjisë, shoqërisë ashtu si ka ndryshuar dhe nocioni i pjesës më të vogël që nuk është më atomi, neutronet, por është stringu i krijuar nëpërmjet valëve. Poezia si kudo edhe këtu është i vetmi ledh’ që i reziston kuptimit shpirtëror. Këtu sheh gjithsekush punën e vet dhe kur ka ndonjë replikë a kontradiktë ndërmjet poetësh a shkrimtarësh, i shmangen kategorikisht qoftë dhe sikur shmangia të jetë më e kushtueshme, nuk pëlqejnë grindjet, kohën e kanë shumë të kufizuar për tu marrë qoftë dhe me hapje zarfi, për dicka që nuk është porosia e tyre. Kam lexuar me keqardhje nga njerëzit e letërsisë në Shqipëri për replika dhe grindje të panevojshme publike, duke deklaruar deri dhe neveritjen ose urrejtjen ndaj njëri-tjetrit. Oh !!! Këtu këto ekstreme nuk ndodhin të deklarosh se neverit ose mëshiron dikë, është njëlloj si të deklarosh se vuan nga një sëmundje e ndrojtur, por nuk ke turp ta publikosh. Është bukur të banosh në mendjen e një njeriu të dashuruar, por jo në mëndjen e njeriut cinik. Pendimet nuk vijnë me etikën e fajtorit të dikujt tjetër, por me etikën e jetës, përmirësimit.
-Në vazhdim të pyetjes më lart. Cila është gjendja e Haiku-t në komunitetin poetik të letrave shqipe? A është ky një medium popullor që praktikohet nga ata?
Jam befasuar me suksesin e Haiku-t në Shqipëri dhe me numrin e poetëve që e lëvronin atë. Dhe është një vecanti më shumë që Haiku në shqip tingëllon shumë mirë. Haiku nuk tregon histori, pikturon imazh të saktë, jo sepse nuk ndodh dicka në Haiku, por veprimi duhet të mbetet i pazbuluar, Haiku deklaron pa deklaruar. Për shkak të gjatësisë së shkurtër, cdo rrokje ka rëndësi të madhe. Haiku klasik ka evoluar në Haiku-n modern jo vetëm në anglisht por dhe në Japon. Kjo sepse nuk mund t’i rezistonte evolimit të jetës, kur Basho krijoi Haikun njerëzit jetonin në fshat dhe cdo eksperiencë merrej nga emocioni, që krijohej midis njeriut e natyrës, luleve, insekteve të vogla, pemëve, ndërsa tani njerëzit jetojnë në qytet dhe cdo ditë ndeshen me eksperiencat midis njerëzve, ndjesive për njëri tjetrin, marrëdhënieve midis tyre. Poetët e sukseshëm nuk ju qëndrojnë strikt rregullave, i krijojnë ato. Është gati e paimagjinueshme, që një vend i vogël, ka asimiluar kaq mirë këtë formë letrare kaq të vështirë dhe në aspektin klasik dhe atë modern, si p.sh, Haiku i botuar nga i ndjeri Milianov Kallupi që njihet edhe si Haiku shqiptar, nga prof. N. Jorgaqi, Dritero Agolli, Petraq Risto, Adem Zapllha, Sokrat Habilaj, Gjon Necaj, Lida Lazaj.Vetë Nobelisti i vitit 2014-ë, Tomas Tranströmer shkruan dhe ka botuar Haiku-n, N. Jorgaqi ka guxuar të kapërcejë Haiku-n klasik dhe duke i veshur atij harlisjet modern, duke na sjellë Haiku-n me një fytyrë të re dashurie, për vuajtjen, mallin, pendimin, që di të lerë natyrën aktive të dashurisë. Po kështu Haiku e Lulzim Logit nga Tropoja vinjë shumë të freskëta dhe me erën e stilit japones, përshtatur shumë mirë, shijes shqiptare.
“Kur malli përvëlon,
rri skaj ëndrrës
babai ma bën me dorë..” figuracion filozofik i tablove, sintezë dhe elegance befasuese. Lulëzim Logi është Zëri i Haiku-t në veriun shqiptar.
– Mendoni se keni arritur aty ku duhet me krijimtarinë tuaj apo kini akoma për të bërë?
Truri është qënie elektrike dhe nuk e dimë kurrë se cfarë ngarkese, do të marrësh të nesërmen apo mbas një kohe nga kjo që unë po shkruaj.Nuk mendoj se kam arritur cfarë dua dhe më shumë se një shkrimtare e mirë, unë jam një rishkruese, korrektuese e mirë dhe poezitë e librit, nuk i lë rehat, i ndryshoj akoma. Ndjesi e cuditëshme kur sheh librin tënd shumëzohen ngjarjet, ngrihen copa të heshtura në këmbë, që si kishe lënë kurrë të duken, jetojnë kohën e tyre dhe ti vec se ndihesh sikur po jeton më shumë se një jetë. Filozofi nuk është ajo që lexon, ajo që kupton e grua të bën peërcjellja e delikatesës femërore. Dua ta përjetoj gruan ashtu si është dhe si e përfytyroj unë kudo që e kam parë dhe nuk më shqetëson fakti i konkurimit midis grave, qoftë ky i bërë dhe simbas vargut të gjatë të alfabetit, unë dua të jem unë, vetvetja. Edhe Frojd e vlerëson poezinë me thënien: “Kudo që shkoj, mendoj se atje ka qenë poezia më parë.. .”.
-Pse shkruan Reshida…?
Shkruaj, se dua të shkruaj të vërtetën, atë njerëzoren. Jeta e cdo kujt ka momente të bukura dhe momente dëshpërimi të mëdha, të trishta, përderisa kemi gjithmonë krah të djathtë dhe krah të majtë. Di se jam një grua, që mendon thellë, ndonjëherë më shumë se sa dua dhe sa duhet, kjo më duket sikur thellon mendimin dhe shkurton kohën time. Pëlqej gjeometrinë dhe poezia thotë Gustavo Flaubert është aq ekzakte sa edhe gjeometria. Kur mendohem shumë behem pesimiste dhe ndaj filloj të imponoj ndjesitë e tjera, nuk e kam vështirë kalimin nga një gjendje në një tjetër, jam qenie e adoptueshme lehtë dhe tolerante, kur arrij atë që unë dua, atëhere bëhem optimiste. Poezia të ndryshon jetën, përmbush shumë boshllëqe, që jeta sjell nganjëherë. Më ka ndodhur në momente depresioni të mëdha, kur kam menduar se kam humbur rrugën komplet dhe në cdo fund rruge, ku doja të ikja ishte mbyllur, atëhere vetëm poezia ishte ajo, që hapte rrugë të reja dhe unë mund të zhdukesha nga trishtimi im. Nuk kam kaluar kohë më të errët dhe të vajtueshme, se sa kur më vdiq mamaja. Nuk e kisha menduar ikjen e saj kaq të papërballueshme. Kam një dhimbje të madhe për mungesën e saj dhe di se që kur ka ikur ajo më mungon një pjesë trupi, nuk di cila dhe sa e madhe është, po mua me të vërtetë, dicka më mungon. Njeriu është i influencuar dhe shpjegon më mirë cdo gjë, ato që eksperimenton në mendjen e vet, bazuar në natyrën njerëzore, duke i lidhur me veëmendjen ndaj zgjimit emocional dhe që kthehen në fakt, ndihmuar nga sensorët shqisorë. Kam shkruar shumë poezi për nënën, mund të bëhet një libër me vehte. Librin e shkrujata më shumë për t’ja u dedikuar vajzave dhe t’jau lë si kujtim. Pjesa më e vështirë e librit dhe shqetësimi im u bë ky dedikim. Dedikimi është gjëja e fundit që bën një poet. Ai duhet të jetë shumë i sinqertë, nëse poeti nuk e beson dhe vetë, dedikimi është i dështuar. I mbushur plot me vargje, ky libër do ishte bosh, pa ju, pjesën më të rëndësishme, më të bukur, më të sinqertë, të jetës sime, dy vajzave të mia Eda dhe Valbona. Poezia është tempulli ku unë gruaja shkoj atje, mësoj dhe lë mirësinë time. Shkruaj duke u përpjekur t’ja hedh mëndjes sime, kur është e mërzitur. Jeta nuk është vetëm një manifestim dashurie. Nëse shkruaj për dashurinë shkruaj, sepse është e vetmja fe që besoj dhe e vetmja e vërtetë. Një dashuri është thjesht qëllim intelektual, është emocion, ndërsa seksi është instikt gjenetik, tendencë. Poeti nuk pyetet pse është poet. Ka poetë, që kanë bërë emër dhe me një poemë, p.sh Kulla Eifel e J.Gorotza, bën pjesë në galerinë e klasikëve të Meksikës dhe pse ka vetëm një poemë. Nuk ngatërroj pasionin me impulsin. Shkrimtarët e mirë gjithmonë shkruajnë dhe shkurtojnë, ata e dinq pse shkruhet. Thjesht nuk di të marr poza në poezi..nuk kam asnjë tendencë influence kur e shkruaj, dua të kënaqem unë para, kur ta lexoj.
Kur lexoj të tjerët rënqethem, i jetoj si të vërtetë, sa kthehem te poezia ime, fillon vuajtja, nuk e besoj shumë. Poezia të bën intim dhe me njerëzit dhe me veten, i thua vetes gjëra, që si ke menduar kurrë. Shkruaj për dhimbjen, e trajtoj si mënyrën më të përkryer, për tu shprehur.
Ju faleminderit!
Bisedoi: Raimonda MOISIU
Nje dite me Abaz Kupin
Nga Julian Amery*/
Ishim akoma te zene me hollesite e organizimit por, sic ishte vendosur ne Derje, nje oficer i ri zogist erdhi se bashku me disa trima per te me shoqeruar tek Abas Kupi. Gjithe pasdreken ecem te hipur ne kuaj, permes pyjesh bushi dhe pishe, te nderprera nga udhe prej zejesh te vegjel, ku s’mbinte kurrfare bari. Erresira na mbuloi ndersa ishim duke kapercyer vargun e maleve per te zbritur ne luginen e Shupalit. Megjithate, hena u ngrit shpejt dhe vazhduam rrugen derisa ne mes te nates arritem ne fshatin Bruc ku ajri ishte mbytes. Aty u pershendetem nga djali tetembedhjete vjecar i Abas Kupit, Petriti, i cili e ruante vendin me nje force te vogel zogistesh. I ati gjendej akoma nje ore larg ne kembe dhe, duke pare se ishte vone, Petriti me tha se duhej te kaloja naten si mysafir i tij. Pranova me gjithe qejf, sepse kisha me teper se tete ore qe kaleroja.
Petriti me udhehoqi ne nje shtepi te ulet njekateshe, ku nje numer guerilesh zogiste ishin ulur prane zjarrit. Dhoma ishte e mbushur me tym dhe m’u deshen disa minuta te shihja dhe te merrja fryme lirisht. Nderkaq, u ula prane vatres, ku ishte shtruar nje qilim dhe, duke pritur qe te behej gati darka, bisedova me Petritin. Ai e fliste mire frengjishten, duke qene se kishte studiuar ne liceun francez te Korces, ku per ironi te fatit, Enver Hoxha kishte qene mesuesi i tij. Ai ishte i etur per lajme jashte Shqiperie, dhe vargu i pyetjeve qe me behej, pengohej vetem nga fisnikeria e natyrshme e tij, pasi une isha mik ne ate shtepi. Ne pamje nuk ndryshonte nga i ati, megjithese ishte i forte nga trupi dhe kishte levizje me te ngadalshme. Me paten thene se ishte dalluar mjaft ne luftimet e vjeshtes se kaluar. Pervec kesaj, Petriti zoteronte autoritet natyror dhe me gjithe moshen e re, dukej se u frymezonte respekt malesoreve te rrepte qe e shoqeronin. Disa prej ketyre malesoreve flisnin pak italisht ose serbisht dhe bisedimet e asaj nate, me dhane pershtypjen e pare mbi opinionet qe mbushnin mjediset zogiste. Geget nuk jane llafazane si greket apo sllavet. Por ndjeva, nga fjalet e tyre, se ata kishin teper dyshime mbi qellimet e englezeve.
Made ata ishin te shqetesuar shume me teper per parandalimin e perhapjes se komunizmit ne Shqiperi, se sa per luften kunder gjermaneve. Aty nga ora nje, bisedimi yne u nderpre me ardhjen e darkes qe perbehej nga supa, mishi i zier dhe djathi. Hengrem ne heshtje dhe sapo mbaruam u terhoqa qe te shlodhesha mbi shiltet, qe i zoti i shtepise kishte shtruar per neve, mbi dysheme.
Diten e neserme, gjate pasdrekes, Petriti me shoqeroi ne vendin ku Abas Kupi kishte vendosur perkohesisht shtabin e tij luftarak. Kjo ishte nje ndertese prej guri boje hiri, ndertuar ne nje brinje te dale, te kreshtes se malit. Atje arrihej duke kaluar permes nje shtegu te ngushte dhe te pjerret, sa u detyrova te lija kalin dhe ta beje me kembe pjesen e fundit te rruges. Abas Kupi doli perpara ndersa po kaperceja oborrin e shtepise se rrethuar me mur dhe me uroi mireseardhjen me pershendetjen tradicionale “tungjatjeta”. Me udhehoqi duke hipur neper shkallen prej druri, e cila qendronte si nje shkalle e zakonshme e mbeshtetur ne murin e shtepise. Duke me kapur per dore me futi ne nje dhome te erret dhe te pluhurosur, ku shiheshin pushke dhe mitraloza te varur ne mur. Dhoma ishte e mbushur plot me parine zogiste dhe me trimat e tyre. Dukeshin njerez te eger dhe te ashper, me gjerdanet shtrenguar brezit, me kobure te stolisura, me thika dhe granata dore. Shumica e tyre kishte veshur brekushe te zeza dhe te gjera te modes turke, me xhamadane te zinj, ose ngjyre kafe, te bere prej shajaku dhe me gajtane. Rreth belit mbanin breza shumengjyresh, ndersa ne koke feste te bardha apo qeleshe. Disa me prapa ishin me uniforme, te cilat i kishin mbajtur qe ne kohen e sherbimit te tyre ne ushtri ose i kishin marre si placke lufte nga italianet, ndersa te tjeret, vecanerisht udheheqesit, mbanin xhamadane prej leshi ose lekure, te pershtatura sipas uniformave ushtarake apo veshjes se vendit te tyre.
U ulem pertoke, sipas modes turke, prane zjarrit. Ndersa ishim duke pire kafe e shkembyer urime, guerilet te mbledhur ne grupe te vegjel rreth e rrotull nesh benin zhurme si nje mulli, pa e hequr vemendjen nga bisedat. Nje te huaji keto pershperitje i dukeshin ogurzeza dhe konspirative, por per vendasit ky zakon nuk perbente shkak fyerje. Nevoja i kishte detyruar guerilet qe te benin nje jete te perbashket. Gjithkush e shihte shokun e tij edhe ne levizjet me te vogla dhe, vetem me ane te peshperitjes mund t’i jepnin bisedimit nje karakter privat. Ndodhesha aty prej gati gjysme ore, kur, me nje shenje te Abas Kupit, guerilet dolen jashte dhomes dhe mbetem vetem me Shaqirin, perkthyesin tim dhe kolonel Murat Bashen. Basha kishte qene nje oficer karriere ne kohen e Mbretit Zog dhe kishte arritur te negocionte me Abas Kupin ne Beograd me 1940. Tani ishte kryetar i shtabit te zogisteve, por me beri pershtypje qe ne fillim, sjellja e tij prej pedanti, gati per te nxjerre veshtiresira ne cdo gje. Sic do te provohej me vone, ai ushtroi influence disfatiste ne shtabin e Pergjithshem zogist. Ndonese personalisht nuk ishte frikacak, ai u druhej aksioneve, si shume oficere te tjere madhore, te cilet i paten fituar gradat e tyre me shume ne sheshet e rrugeve se sa ne fushat e betejes.
Fillova nga bisedimi duke i treguar Abas Kupit kredencialet e mia. Keto perbeheshin prej nje letre te Sterlingut, i cili kishte qene miku i tij dhe prej nje fjale per bashkepunim qe me kishte dhene Mbreti Zog. Kjo ishte nje marreveshje qe porosiste te gjithe shqiptaret qe te mbronin jeten time dhe nese nuk do t’ia arrinin qellimit, se paku, te me merrnin gjakun. Pasi provova ne kete menyre mirebesimin tim, u kujtova mbledhjen tone te Beogradit me 1940 dhe i thashe Agait (term qe perdoret gjate gjithe librit per Abaz kupin) qe te na tregonte pervojat qe pati fituar gjate kesaj kohe. Doja te degjoja kete histori vetem per qejf, dhe pervec kesaj, me dukej se interpretimi i se kaluares do te me lejonte shpjegimin me te natyrshem te kohes se tanishme. Ai vuri buzen ne gaz dhe filloi te tregoje me hollesi aventurat e tij, te cilat kete here gjalleroheshin nga grimca te nje humori talles e te hidhur, por pa zbukuruar gje. Ishte vetem nje rrefim i vertete i atyre cfare kishte provuar ne ato kohera. Fliste me ze te ulet duke trazuar prushin ne vater, dhe duke veshtruar here pas here, nese kuptimi i fjaleve te tij, me perkthehej besnikerisht. Ishte gati mesnate kur mbaroi tregimin, qe ne te vertete ishte dicka e bukur. Permes ketij rrefimi dilte ne shesh burri dhe shkathtesia, me te cilen ai e kishte ruajtur pavaresine prej gjithkujt qe qe perpjekur ta perdorte si vegel. Prej ketyre njerezve ne ishim te fundit, ndaj, diten e neserme, ne nje mesazh te shkurter drejtuar Maklinit (i derguar tjeter britanik ne hqiperi), i shkruajta: “Ky eshte nje peshk, te cilin shume veta, jane perpjekur ta zene ne rrjete. Por askush s’ka arritur ta nxjerre nga uji”.
Vazhduam bisedimin tone te nesermen ne mengjes dhe folem mbi strukturen dhe politiken e levizjes zogiste. Fuqia luftuese kryesore perbehej nga forcat e Matit, te Krujes dhe te Tiranes. Secila nga keto treva kishte njefare lidhjeje te vecante me kauzen zogiste. Zogu ishte nga Mati dhe gjate mbreterimit te tij, lugina ishte pasuruar me teper ne krahasim me krahinat e tjera te Shqiperise. Tirana kishte qene kryeqyteti i zgjedhur prej tij, pretendimet e banoreve te se ciles ai i kishte mbrojtur kunder qyteteve rivale te Shkodres dhe te Vlores. Sa per Krujen, ajo ishte vendlindja e Abas Kupit dhe ai e kishte qeverisur per pesembedhjete vjet nen Mbretin. Agai pretendonte se fiset ne keto tri krahina mund te nxirrnin dhjete mije njerez, por ishin te paarmatosur dhe kishin shume pak municione. Megjithate, levizja ishte duke u perhapur pertej Shqiperise se Mesme dhe tanime siguronte perkrahjen e nje numri ish- oficeresh te ushtrise dhe xhandarmerise, te disa prijesve trima gege dhe toske, si edhe te pjeses me te madhe te Tiranes. M’u dha lista e anetareve te komitetit qendror dhe aty pashe emrat e disa njerezve te shquar, shumica e te cileve ishin cifligare ose intelektuale, por qe dalloheshin per qendrimin e vendosur qe kishin mbajtur kunder italianeve.
Qellimi kryesor i Agait ishte krijimi i aleancave me udheheqesit dibrane dhe me fiset katolike pertej Drinit. Megjithate, ai nuk me fshehu propozimet qe i ishin bere nga qeveria e Tiranes dhe nga Balli Kombetar dhe, me foli sinqerisht mbi kontaktet e tij me udheheqesit “kolaboracioniste”. Keta te fundit e dinin fort mire, ashtu sic e dinte edhe ai, se gjermanet e kishin humbur luften dhe se tashme ishin teper te shqetesuar per sigurimin e kthimit ne shtepite e tyre. Ne thelb, Kupi thoshte se vlente te shfrytezoheshin influencat qe “kolaboracionistet” gezonin ende pasi natyra e tij, nuk ishte mesuar te urrente dhe te persekutonte ata, te cileve nuk u trembej. Kur preka ceshtjen e partizaneve, pashe menjehere se ai, i konsideronte keta armiq. Ne fakt, nacionalclirimtaret perbenin rrezikun e vertete per kauzen e tij, ne kundershtim me “kolaboracionistet”, te cilet, kishin me pak fuqi per ta demtuar. Prirja e Kupit kishte qene shkaterrimi i partizaneve para se te beheshin shume te forte dhe e kishte frenuar veten nga sulmet kunder tyre, vetem per respektin qe ndjente ndaj deshirave te britanikeve. I parashtrova me kembengulje argumente te ndryshme ne favor te nje pajtimi por, megjithese pranoi perparesite e ketij pajtimi ai dyshonte nese ky ishte akoma i mundshem. “Po te jete se ju arrini te vendosni nje pajtim midis nesh, une do te gezohem. Por une i njoh mire dhe vallahi ata nuk do te pranojne”.
Me pas u kthyem ne piken kritike, ate te veprimeve ushtarake. Agai m’u pergjigj se ishte ne lufte me gjermanet dhe, si nje prove, vuri ne dukje veprimtarine e misioneve ushtarake britanike ne territorin e tij. Ne te vertete, pranoi, se nuk kishte bere aksione qysh nga vjeshta, por dimri kishte qene i eger dhe, te gjitha energjite e tij, ia pat kushtuar organizimit te levizjes, me te cilen mund te udhehiqte nje kryengritje te pergjithshme ne momentin e duhur. Pervec kesaj, populli ishte i demoralizuar nga deshtimi i luftes se vitit te kaluar. Misionet britanike i kishin nxitur per veprime ushtarake, ndersa zbarkimi i anglezeve po vonohej. Ne vend te kesaj, shtepite ishin djegur, te afermit e tyre i kishin internuar dhe te tjereve u kishin marre kopete e gjedheve. Gjermanet nuk ishin aq shkaterrimtare sa italianet, por ishin shume te eger, ndaj malesoret ngurronin t’i sulmonin perseri, te pakten perpara se ne t’u dergonim arme dhe municione. Pervec kesaj, koha kishte ardhur qe Aleatet te kishin besim tek shqiptaret. Keta kishin bere sakrifica te medha si nje komb prej nje million frymesh dhe, nese tani u behej thirrje te derdhnin gjakun ata kishin te drejte, se paku te dinin se cila do te ishte e ardhmja e tyre. Nderkohe, Kupi nuk mund vecse te perseriste kerkesat e tij te meparshme per njohjen e Mbretit Zog nga Aleatet, per pranimin e Shqiperise ne radhet e Kombeve te Bashkuara dhe per dhenien e nje sigurie qe fati i trevave te Kosoves, Camerise dhe Maqedonise shqiptare, nuk do te vendosej pa u marre parasysh deshirat e banoreve te tyre.
I nderpreme bisedimet tona per te ngrene dreke. Qellimisht e zgjata kohen e pushimit, duke menduar mbi fjalet e Agait dhe duke pergatitur pergjigjen time. Thelbi i verejtjeve te tij, mbeshtetej ne faktin se nuk shihte ndonje mundesi per arritjen e nje marreveshjeje me partizanet. Gjithashtu zogistet kerkonin furnizime me arme e municione dhe nje sere koncensionesh politike, para se te sulmonin gjermanet. Mua m’u duk se kushti i dyte perfshinte te parin. Te dy palet ndofta do te deshtonin ne perpjekjet e tyre per t’u marre vesh, por nderhyrja britanike mund te impononte nje aleance fluide dhe ne kete menyre, evitohej lufta civile. Nderkaq, nje nderhyrje e tille ishte e lehte te justifikohej, nese te dy palet do te ishin te angazhuara plotesisht kunder gjermaneve. Prandaj, hedhja e zogisteve ne aksion nuk duhej konsideruar si qellim ne vetvete, por si e vetmja menyre me anen e se ciles mund te pajtoheshin sakaq levizjet rivale te rezistences.
Pasi e konceptova problemin ne kete menyre, m’u desh paskesaj te mendoja se si do t’i mbushja mendjen Abas Kupit qe te fillonte luften. E dija me siguri se Forein Ofisi nuk do te jepte kurre koncesione politike te ketilla sic kerkonte Agai. Gjithashtu nuk mund te shpresoja se Kuarteri yne i Pergjithshem do t’i dergonte arme, para se ai te jepte prova te vullnetit te mire, duke rifilluar sulmet. Fjalet, rralle jane te mjaftueshme ne vetvete per te ndryshuar drejtimin e nje levizjeje politike. Megjithate, hapi i pare per ta cuar drejt fushes se betejes, konsistonte ne faktin se duhej t’u pergjigjesha verejtjeve te Kupit dhe te parashtroja arsye te forta per ta bindur ate te luftonte. Prandaj duhej t’i lija te kuptonte ne menyre te qarte se, sipas pikpamjes britanike, atij i takonte pikerisht barra te fitonte perkrahjen ushtarake dhe politike me ane te aksioneve dhe se nuk na takonte neve t’i mbushnim mendjen per te luftuar armikun e perbashket. Per kete qellim pergatita nje sere argumentash te cilat me vone ne thelb, perbene vijen kryesore te misionit tone. Pasdite kur po bisedonim provova per here te pare vleren e kesaj vije.
“Isha ne Beograd, i thashe, kur u bashkuat me neve, ne ditet e erreta te vitit 1940 dhe askush me shume se une, nuk e di sa keni bere ju, per kauzen tone te perbashket. Nese ju flas sinqerisht, kete e bej sepse ju vleresoj si miku yne”. Mund te jete e vertete qe ne te kaluaren Shqiperise i jane mohuar te drejtat. Por ne qofte se jane bere gabime, mekanizmi i ndreqjes se tyre eshte shume i nderlikuar nga percarjet e brendshme te vete shqiptareve. Abas Kupi kishte kerkuar qe ne te njihnim Mbretin Zog, por nacionalclirimtaret shqiptare ishin kundershtare te papajtueshem te rikthimit te tij dhe ata po luftonin kunder gjermaneve. Ai kishte propozuar formimin e nje qeverie shqiptare ne Londer, por nuk ekzistonte asnje marreveshje midis partive politike te vendit dhe askush nuk ishte ne gjendje te percaktonte se cilet perfaqesonin ne te vertete vullnetin e popullit shqiptar. Agai kerkonte pranimin e Shqiperise ne Kombet e Bashkuara, por nuk ekzistonte akoma asnje autoritet Sovran shqiptar, me te cilin organizata mund te hynte ne bisedim. Ishte dicka per te ardhur keq, por nuk ishte faji yne. Ne momentet qe kalonim ne mund t’u zotoheshim shqiptareve vetem per t’i ndihmuar ne rivendosjen e pavaresise se vendit. Abas Kupi kishte folur edhe mbi parimin e vetvendosjes se Kosoves dhe te Shqiperise se Jugut. Nderkaq, jugosllavet dhe greket ndonese kishin pretendime ne lidhje me keto krahina, sidoqofte po luftonin kunder gjermaneve. Ne deshironim qe te mbreteronte vetem drejtesia, por aleatet nuk ishim vetem ne dhe Kupi vlente te kuptonte se kerkesat e Shqiperise mund te demtoheshin fare lehte nga inaktiviteti i vazhdueshem i saj.
Agai na kishte kerkuar t’i dergonim arme. Ky ishte edhe qellimi yne kryesor i ardhjes ne Shqiperi dhe ne do ta benim kete ne nje shkalle sa me te gjere te ishte e mundur posa Kupi te fillonte luftimet. Na pelqente te ndihmonim qysh me pare, por kishte arsye te forta qe na ndalonin per nje gje te tille. Arsenalet tona nuk ishin te pafund dhe nga e gjithe Europa dhe Azia na drejtoheshin kerkesa per arme nga njerez te paarmatosur qe donin te luftonin armikun. Ne Shqiperi partizanet ishin duke luftuar prej kohe dhe do te ishte gabim nga ana jone t’u pakesonim furnizimet per te ndihmuar dike tjeter qe priste ende. Agai na kishte thene se zogistet ishin miqte tane, kurse partizanet nuk ishin vecse veglat e Rusise. Mund te ishte e vertete, por kjo nuk ishte arsye per t’ua mohuar armet njerezve qe po luftonin, duke ua dhene njerezve te tij qe vetem prisnin. Ruset ishin aleatet tane dhe po te vepronim ashtu sic na thoshte Kupi, do t’u jepnim mundesi atyre te na akuzonin se ne mendonim me teper per interesat tona te pasluftes se sa per vazhdimin e saj. Nuk kishte dyshim se vete ruset interesoheshin per te ardhmen e tyre, por te pakten komunistet justifikonin perkrahjen tone me numrin e gjermaneve qe vrisnin. Tani u takonte zogisteve qe te benin te njejten gje, pasi per hatrin e tyre ne nuk kishin ndermend te dobesonim aleancen me Rusine. Shpresa e fundit e Hitlerit, ishte qe te na percante dhe ne ishim te vendosur qe t’i shuanim keto shpresa. Agai mund te merrte me mend se ne c’ane shkonin simpatite tona. Britania e Madhe nuk ishte kot monarki, por zogistet nese deshironin perkrahjen tone duhej te jepnin prova te vleres se tyre.
“Po te luftoni, perfundova une, ne do t’ju dergojme arme. Po te luftoni do te bejme c’eshte e mundur per te rregulluar mosmarreveshjet qe keni me partizanet. Beni detyren tuaj dhe ne do te bejme tonen. E ardhmja e Mbretit dhe e vendit eshte ne duart tuaja”.
Abas Kupi u shqetesua nga keto argumente dhe disa caste pasi mbarova, ra nje heshtje varri. Natyrisht nuk mund te konceptohej qe te binim kaq shpejt ne nje marreveshje dhe Agai mund te besonte se, pasi kishte bere kerkesa te medha, hedhja poshte e cdo koncesioni nga ana ime fshihte ne vetvete nje pazar. Megjithate, nga toni i larte i grindjes qe sapo lindi midis Abas Kupit dhe Murat Bashes, isha i bindur se Agai donte te luftonte, por ishte stepur prej rrymave te fshehta brenda gjirit te levizjes. Pasiviteti shkaktohej sa nga mungesa e armeve, aq edhe nga mendimet e kunderta te perkrahesve te tij, por Kupi nuk donte te pranonte si shkak asnjerin nga keta, duke dashur te mos humbiste prestigjin para syve tane. Mbeshtetur tek nje instikt i pagabueshem, mendoja se nuk do te mund te benim asnje perparim me ane te bisedimeve te drejtperdrejta, derisa te mos e kishim studiuar vete levizjen zogiste. Kisha marre vesh se Agai do te ndermerrte se shpejti nje udhetim ne Mat dhe Kruje, ndaj pyeta nese Maklini dhe une mund ta shoqeronim. Kjo do te na jepte mundesi te njiheshim me udheheqesit zogiste dhe me anetaret e Komitetit Qendror, duke formuar keshtu per llogarine tone, nje ide mbi gjendjen e opinionit publik. Ai e mirepriti propozimin tim dhe gjendja e ndere midis nesh u lehtesua vetvetiu nga perspektiva e nje shkembimi te metejshem mendimesh.
Ishte erresuar pothuaj krejt kur bisedimet tona perfunduan. Megjithate Abas Kupi vendosi qe te shkonim po ate nate ne nje tjeter fshat. Ne fillim kujtova se ky vendim ishte nje mase sigurimi kunder ndonje sulmi te papritur por, pasi pyeta, mora vesh te verteten. Gjate dy diteve qe patem kaluar aty, trimat kishin ngrene te gjitha ushqimet qe u pati dhene fshati. Tashme nuk mund te kerkonin ushqime te tjera, pasi u dukej se cenonin besnikerine e banoreve. Uria ishte ne te vertete prova me e rende per guerilet dhe perpjekjet per te siguruar ushqime, mbeteshin burim shqetesimesh te vazhdueshme. U nisem ne mes te erresires dhe pas nje ore marshimi, arritem ne nje fshat ku bujta me Abas Kupin dhe shtabin e tij, ne nje shtepi te madhe dykateshe. Nje furtune bore shpertheu ne mes te nates dhe kur u zgjuam ne mengjes pame se si faqet e maleve ishin zbardhur. Prisja me padurim takimin me Maklinin qe te bisedoja mbi pershtypjet e mia, por egersia e elementeve natyrore na mbylli gjithe diten brenda. Nderkaq, te nesermen ne mengjes, era kishte pushuar. U ndava nga Abas Kupi dhe duke kaluar vargun e maleve, ne muzg arrita duke kaleruar ne fushimin tone.( “Bijte e Shqipes”.)
* Botohet me rastin e ditevdekjes te qendrestarit te 7 prillit 1939, i dekoruar nga Presidenti I Shqiperise z. Bujar Nishani, me 28 nentor 2014 me dekoraten: “Gjergj Kastrioti Skenderbeu”
*Sot, e shtune 10 Janar 2015, do te zhvillohet nje veprimtari perkujtimore nga Partia Levizja e Legalitetit, ne oren 12.00 ne Queens,ku prehen eshtrat e heroit kombetar.
“Mitologjia Skënderiane”, vepra Post Mortum promovohet ne Muzeun Kombëtar
“Mitologjia Skënderiane”, quhet vepra Post Mortum e autorit Dhosi Liperi, vepër kjo e cila do të promovohet në ambjentet e Bibliotekës së Muzeut Historik Kombëtar ditën e dielë ora 11:00.
Historiani Ilirjan Gjika, do të moderojë aktivitetin, ku gjatë së cilit do të ftojë të mbajnë fjalën e tyre lidhur mbi librin dhe autorin edhe Ing.Arlinda Baçin dhe studiuesin Behar Gjoka. Libri i Dhosi Liperit pasqyron perceptimet popullore mbi Heroin tonë Kombëtar të cilat janë mbledhur disa dekada më para, dhe i krahason ato me faktet e nxjerra nga burimet historike. Si ndodhi robëria, rikthimi, apo nga doli stema janë disa nga çështjet që Dhosi trajton në librin e tijë.
“Skëndërbeu simbas legjendavet ka qënë sak në Turqi, i marrë peng prej Sulltanit, bashkë me të vëllezërit. Sulltani si e pa këtë që ishte i vogël dhe shumë i shkathët e i squët, nuk e prishi si të vëllezërit, po e futi në shkollë dhe e mësoi dhe e rriti si djalin e tij. Ai ja vuri dhe emrin Skëndërbe. Kështu më janë përgjigjur shumë fshatarë që kam pyetur, që para shtatorit 1934 e gjer tani vonë, në shumë krahina të Shqipërisë së Mesme” është shprehur vetë autori më parë lidhur me një lloj prezantimi që a i ka bërë librit, apo edhe burimeve që ai ka pasur për të shkruajtur veprën, duke shtuar se
“Nuk e kuptoj dot origjinën e këtij besimi! Ky besim është sosur gojëpasgoje gjer më sot, qysh kur ai ka qënë gjallë apo ka ndonjë lidhje me variantin përkatës të Barletit. Fjala vjen, të vërtetën, për të cilën na flet kallëzonjësi, nga kush e ka dëgjuar? A mund ta ketë marrë nga historia në atë kohë?” ka shtuar ai.
Ndërkohë që emra si Kamber Sula, nga Tërnova e Zerqanit të Dibrës , Noel Lazri, nga Bllana e Lezhjes, Ago Lekaçi, nga Allejbegia e Dibrës, Nue Xhon Markaleka, Mëhill Pllumit, nga Gallata e Kurbinit, Said Veliut nga Homeshi i Dibrës, janë rrëfenjësit e hsitorisë të cilëve autori u është referuar për të krijuar veprën e tij.