Kronikë/
Ndërsa Federata shënon dhjetëvjetorin e bashkimit të Shoqatave Shqiptare në Greqi, njëra nga Shoqatat, më e vjetra me emër të përveçëm, Shoqata “Vëllazërimi” vitin e ardhshëm do të shënojë njëzetvjetorin, ndërkohë që mërgata shqiptare në Greqi do të shënojë njëzet e pesë vjetorin…
Kohë rritje, kohë bashkimi, kohë hedhje rrënjësh në një truall tjetër, truall që nuk mund ta mohojmë se; pavarësisht fshesave, dhunës, racizmit-pjellë e ekstremeve të përbotshme, u bë dheu i dytë i jetës së afro një të tretës së popullsisë shqiptare. U bë burim jetese e rritjeje në Atdhe, në familjet që morën dhe marrin jo thjesht bukën dhe gjellën e ditës nga “djemtë në mërgim” por edhe mirëqenien modeste, shtëpitë dhe bizneset, rrjedhën një miliard dollarësh remitancash, postimi parash…
Salla e Bashkisë diku sipër “Evelpidhon”, e hapur gjithnjë për veprimtaritë e tubimeve shqiptare, ishte mbushur sa nuk gjej vend për tu ulur…
Midis mërgimtarëve të inkuadruar në shoqata, e këto të bashkuara në Federatë, ndodhesh edhe ambasadori i Republikës së Shqipërisë në Republikën e Greqisë Dashnor Dervishi, drejtues së bashkisë dhe të prefekturës, të Forumit të Emigrantëve të Greqisë, organizatës ASANTE, të organizatave jo qeveritare, përfaq1ësues të grupimeve të ndryshme nga e gjithë Greqia etj.
Festimi dhe Elona me respekt do të ngjisnin në podium të zotët e shtëpisë dhe mysafirët, fjalën përshëndetëse dhe mendimet e bluara mirë për të ardhmen e bashkimit të shqiptarëve në Greqi.
Etmont Guri, kryetar i Federatës së Shoqatave Shqiptare në Greqi, në përshkrimin historik të Federatës dhe të shoqatave do të vlerësonte nismëtarët, veprimtarët, zonjat dhe zotërinjtë që punuan dhe punojnë me përkushtim në vlerë të mërgatës shqiptare në Greqi.
Pyetjes nga salla se çfarë ka bërë Federata për emigrantët do t’i përgjigjej ambasadori i Republikës së Shqipërisë në Greqi z. Dashnor Dervishi. “Pyetja është për mua, tha ai, dhe jo për Etmondin edhe Federatën. Shoqatat dhe Federata nuk kanë fuqi ekzekutive, nuk i zgjidh ajo problemet e emigrantëve por shteti…”
Ishte një hyrje në fjalën e ambasadorit që nuk e kishim dëgjuar herë tjetër, një marrje përgjegjësie (të paktën me fjalë) për detyrimet kushtetuese të shtetit shqiptar për shtetasit e vet në mërgim, mbase një autokritikë për t’i parë emigrantët ndryshe nga sa është parë deri tani.
Do të ngjiteshin në foltore drejtuesit e parë të Federatës zotërinjtëAbilekaj eMëhilli të cilët përcollën momente të veprimtarive të shoqatave dhe Federatës në skena protestash për të drejtat e mërgimtarëve dhe në festime të ngjarjeve të mëdha që lidhen me vendlindjen.
Midis përshëndetjeve do të vinin melodi me iso dhe me çifteli, isoja e grupit “Lotë kurbeti” dhe “Vëllazërimi” dhe çiftelia dhe kënga e maleve mbi tela çiftelie e grupit “Zëri i vendlindjes”
Emocione solli ngjitja në skenë e “Kombëtares në emigracion” djemve futbollistë që përfaqësojnë mërgatën shqiptare në takimet me skuadrat vendase.
Në fund, për 14 vetë, në vlerësim të punës së tyre gjatë dhjetë vjetëve në radhët e Federatës së Shoqatave Shqiptare në Greqi u shpërndanë paketa mirënjohjeje.
Pas ceremonisë kënga dhe urimet do të shpërnguleshin në koktejin e organizuar me këtë rast ku të pranishmit shijuan ushqimet e përgatitura nga duart e amvisave shqiptare në Athinë, ushqime nga krahina të ndryshme të Shqipërisë.
Një ditë e bukur, një veprimtari që mbushi me gëzim të pranishmit…
Abdurahim Ashiku
Nëntor 2014
Hiret e letërsisë moderne shqipe
(fragment nga poetika)/
Poetika në këtë avanguardë./
Duhet thënë që në fillim se poetika me zërat e saj u bë më e ndjeshme dhe më prezent se proza. Madje hera-herës kaloi në faza eksperimentale. Sot në përgjithësi kjo aludon këtu. Nuk mund të themi akoma se ka një rrymë të mirëfillti. Ose do të pranojmë fazën eksperimentale të artit në përgjithësi. Thjesht si realizëm me haluçinacione, pavarsisht atij magjikut në prozë. Apo edhe absurdit. Sërisht janë tendenca eksperimentale. Megjithatë, le të konstatojmë hire të tjera të letërsisë moderne në poezi, përmes disa autorëve, menjëherë pas viteve 90 e deri sot. Janë një tërësi emrash, ndofta me ndërthurje moshash, por çështja është tek hapja e sistemit dhe se si e rriti shtatin poetika jonë në përgjithësi. Një lloj moderniteti u vu re që më herët, sidomos tek Xh. Spahiu. Vargëzimi me konstatim i tipit gurin e varrit shes/ të laj borxhet etj… E mbramja e bukur e Camajt, Sonte më lajmëruen se ka vdekë një njeri/ prandej jam i trishtueshëm, Lule. E plotë të tjerë emra. Por, nisur nga objekti për të cekur pjesën më të padukshme po i referohemi emrave më pak të përmendur. Në kuptimin e analizave, studimeve, apo asaj kritike që nuk pranon ekzistencën e vetvetes. Kështu në shumëlarmi, apo prirje.Të komentojmë dy poezi nga (-a), Flutura Açka
Kur nuk je
Në vazon ku dikur
mbaja lule,
mjete të zbukurimit banal,
tani shkund cigaret.
Por boshin
s’e mbushka
hiri prapë.
Tani
ca plasje muri
rrëzojnë suvatë.
Së pari është një subjekt poetik mbi zbrazëtirën shpirtërore. I përçuar me krahasim metonimik duke përfunduar në një konstatim fizik. Në një gjëndje. E gjitha është gjëndje, e vijosur, rrethrrotullim, ngritje, zbritje, anash; nga e majta në të djathtë dhe anasjelltas. Do të thosha se pikërisht gjëndja është më shumë se sa poezia. Gjëndja e përftuar, ajo çfarë ne përfytyrojmë dhe e prekim metonomikisht. Së dyti ai meditimi gri krejt si bosht brenda këtij universi. Të gjithë jemi viktima të boshësisë. Në çaste të tilla edhe gjërat më të bukura na duken bajate. Ose si në vazon ku dikur mbaja lule, mjete të zbukurimit banal. Vetëm për këtë hermetizëm kontravers, pasiv dhe jo entuziast, plasat e murit e rrëzojnë suvanë. Kushedi sa regresive do dukej nga koha e shkuar. Në të vërtetë është vetëm një beft poetik eksperimental.
Mesnatë dimri në Tiranë
Një qiri përzhit ajrin
si penel në të murrët i ngjyen muret,
tapeti që hodhi të vjetrin
mundohet të përgjunjë ftohtësinë
që ndjell dheu i nënkëmbëve,
një pikë-pikë që shkrin ngadalë
kubet e akullit të wiskit të papirë,
tryeza e pangritur me kupat e zbrazura në nxit
fotografia e motrës nuse e përkorë lëshon bardhësi
pegaso lodërth në heshtjen e vet terrin skërmit
karrigia rrotulluese vetlëviz pa fëminë që
po fle në errësi
duke kërkuar në ëndërr kandilushin
që diku në fund të detit bën dritë,
cd-të memece kanë harruar refrenet
dhe këngëtonjësit e tyre zëshuar.
Kjo jetë libër përgjysmë mbetur
pret të lexohet nesër o kurrmë.
Mesnatë dimri në Tiranë, do të përforcojë beftin poetik si prirje. Jo si qëllim regresiv, jo karshillëk për kohën, por si pjese organike e përtëritjes poetike. Një nate e madhe që fashitet, që frustron pagjumësinë. Një natë univers të ciën as përpiqet as e djeg dot një qiri penel, pastal fusha e sendeve një batalion i shpërbërë; tryeza e pangritur, foto e motrës nuse, gota e whiskey, figurinat, karrikat, cd etj. E gjitha është një libërth, këngë që në mos lexuar, duhet kënduar. Në këtë kontekts, dalim sërish në një beft poetik. Një meditim njerëzor me pamjen e ninullës. Thjesht një ndjesi që nuk i bën keq mendjes, nuk dëmton, nuk t’i prish sytë. Veç një pasthirrmë e butë si drita e qiririt. Më saktë një përpjekje e bukur për të mundur natën.
Përmendëm pak më lart Camajn. Një vazhdë të modernitetit të tij, në letërsisë shqipe e gjejmë tek Ledia Dushi. Një zë që na ndihmon edhe më gjerë për shkak dhe të gegërishtes.
(-b) Ledia Dushi me Seancë dimnash.
Ledia shkruan ne dialektin geg pasi ashtu ndihet më pranë poezisë. Në fund të fundit siç e thotë edhe studiuesi e kritiku i mirënjohur Ramadan Musliu, Gjuha e Letërsisë nuk është e njëjtë me gjuhën letrare. Kështu që ndjesia për të bërë poezi bëhet më e natyrshme dhe logjikisht që do pjellë një kumt letrar krejt natyral, më vatror dhe sigurisht, më lirik. Megjithatë Ledia vjen edhe si një lloj përftimi midis gegërishtes dhe toskërishtes, nëse i referohemi Lasgush Poradecit kur thotë se Gegërishtja ka energji fizike, toskërishtja ëmbëlsi shpirtërore. Tek Ledia ka një gjëndje të tillë…, midis. Lirikat janë aq të brishta dhe paraqitja e përftuar me sekuenca metonimike, tablo të sintetizuara apo ëndërrimi hermetik, etj…, përbëjnë parabolën e parashtruar nga Lasgushi mbi një trend gjuhësor në kuptimin e përjetësisë. Megjithëse kjo ndodh edhe për efekt të emancipimit dhe kulturës në aspektin e krijuesit që ka prekur shtresa, kultura të ndryshme, autorë etj. Siç nuk është e vështirë të dallohet struktura e hermitëkëve italianë, Kuasimodo (Salvadore Quazimodo), Xhosue Karduçi (Giosue Carducci), Ungareti (Giuseppe Ungaretti) në poezinë e Ledias, por këto janë pjesë e jetës artistike dhe organikisht zhvillohen me krijuesin. Ka edhe një detaj tjetër që e afron Ledian si produkt i parabolës së Lasgushit, është lidhëza që e toskërishtes në gegërishten e saj të mesme (sipas Lasgushit ky konstatim). Pra Ledia jeton midis…, domethënë që flatrat e shpirtrupit të saj janë gegërishtja dhe gjuha letrare. E para përbën leksikun, e dyta konceptin e saj filozofik në krijimtari i cili përmbushet nga emocione togjesh të tilla si fëmija i mençur, fëmija i habitur etj. Brenda gjenalogjisë së gurit dhe trëndafilit, shamashekut (kulprës) me avllinë, Migjenin me Shën Marinë, Camajn me folkun, Pipën me fonetikën etj. E gjitha kjo brenda njerëzores së një vajze e cila është njësoj reale dhe e vërtete si kur trembet nga ëndrra, edhe nga çelja e sythit në degën e kumbulles që cakon avlline.
n’pyllin
që digjet përdite,
lëkundem mbi djepa
që s’di
ku i kanë anët.
(fq-7)
Vëllimi poetik Seancë dimnash karakterizohet nga idoma hapësirash, të cilat fal gegërishtes fitojnë edhe muziken; togëfjalsha lehtësisht të krahasueshem që, si dy rreshtore veç e togje me vete, përbejnë kadencën. Madje, universi poetik që këtej bëhet më i plotë dhe përpjekja intelektuale, dalldis ëndërrueshëm poezinë e madhe.
Liria
ështe e gjelbrun,
e sytë e mij
binjakë.
Dashunia
ka emnin e prindve.
Fryeji qiellit
kur m’kerkon.
(fq-88)
Vini re togjet dy rreshtore si krahasohen, (liria është e gjelbrun) me (e sytë mijë binjakë). Ose, (dashunia ka emrin e prindve) me (fryeji qiellit kur m’kërkon) etj. Një emancipim të tillë e ka të domosdoshëm poezia jonë, ndofta poezia në përgjithësi, sepse nuk kemi për të vuajtuar nga dyzimet dhe mëdyshjet, por as nga bllofet poetike.
Qetësia
asht erë
që vjen
prej tjetër
Kohe.
Mbramë
vdiqen
lulet e fundit
tue ma lanë
formën
n’krye (fq-64)
Dy situata lehtësisht të shikueshme, me koncept të theksuar filozofik, mbi çështje
të vazhdueshmërisë… Vajza që beftësisht konstaton se qetësia asht erë që vjen prej tjeter Kohe, pra qetesia i perket te shkuares nga qe njeriu i se ardhmes eshte me aktiv. Dhe nga kjo e shkuar, përmes luleve, Mbramë vdiqën lulet e fundit tue ma lanë formën n’krye, evokohet përjetësia.
Duke zgjeruar konceptin e kritikës se Musliut, ndërsa edhe duhet përgezuar vemendja e tij në prurjet poetike te autoreve te rinj, ku midis te tjerave ai thotë se, kjo poezi shtron problemin e hapësirës dhe këtë e ndërton me përmasa imagjinative.Kam përshtypjen se hapësira jonë është pikë së pari ëndërrimi njerëzor, veçanërisht në poezi. Ka vetëm nje fakt të rëndësishëm për poezinë, të mbahet mend dhe të recitohet. E kjo ndodh plotësisht me prurjet e Ledia Dushit. Ka momente kyçe ku, emocionet duken pa vlerë në gjuhën e njësuar.
Diçka nga poetika e (c), Shaip Emërllahut. Referuar vëllimit Vdekja e pakët.
Ka një pyetje të padrejtë, për të drejtën. Më saktë me peshë të padrejtë. Poetikisht, përse vetëm shpezët të kalojnë kufirin? Eshtë një konstatim mbi të drejtën universale. Atë të munguarën.
pse vetëm shpezët të kalojnë kufirin
e dy Dibrat në një kurt
të mos flasin mes tyre
kur Tetovës t’i bien brinjët
nga të qeshurat
Shkupit, Vardari a do t’ia përcjellë
apo do t’i ngrijë buzëqeshja
në cep të buzës
e ndiej
ardhjen e ditës së talljeve
të këtyre viseve ’91
nga qeshja.
Në dallim nga ne të privilegjuarit, që jetojmë në atdheun e mbetur copësh, shtetërorin, meditime të tilla duke antike. Eshtë thjesht një meditim ndërkufitar, jo ndëretnik, ku pandehma poetike e krahasuar me tufën e zogjve shpreh një keqardhje për nocionin kufi. Apo telat me gjemba që ndajnë shqiptarët mes tyre. (Në dheun tim, të atit tim) siç thotë Kuteli. Këtë e dëshmon edhe përplasja artistike e dy Dibrave, si ekzistencë. Tek ky autor kam konstatuar pikëpjekje planesh poetike përmes krahasimit. Në lëmin e letërsisë moderne në përgjithësi.
dielli e gaboi rrugën
jugu kur nuk fryu..
(Sh. Emërllahu) nga letërsia shqipe.
u gabua pëllumbesha,
nis të shkoi për në jug,
shkoi në veri..
(R. Alberti) nga letërsia spanjolle.
Nëse do të ndërkëmbenim diellin me pëllumbin, është tërësisht e njëjta ndjeshmëri, e njëjta situatë dhe pamje.
Një tjetër autor (-ç), Agim Mato. Ka një ndërkëmbim të shkëlqyer planesh të meditimit modern me sens të ri në aspektin epik të fjalës poetike. Ose gjëndjes epike, ku plani bazë, dyshemeja është lirizëm hermetik. Një rrëfim që pritet në radhë teksti, me dy përftesa, dy kostatime në të njëjtën kohë; mbrëmja si fillim dhe mëngjesi si vazhdim. Megjithatë, thelbi është këndëvështrimi për vëllain. Zbritja nga kryqi, Krishti. Le të shijojmë sëbashku vjershën më poshtë.
Loshit, tim vëllai të vdekur
Çdo mbrëmje
zbret nga kryqi i mundimeve
ulet në tryezën e një lokali
me gurin filozofik në dorë
dhe kafka ëngjush rreth e rrotull
Çdo mëngjes
duket gjaku i tij i derdhur pranë gotave
të dëshpërimit
ku kamarjerët mundohen
të zhdukim
gjurmët e natës që shkoi.
1995
(d), Rita Petro! Në vjershën e mëposhtëme ka një tërësi gjëndjesh që konstatohen me frymën e një lloj ninulle për të rriturit, këshillimit me përkëdheli, tërësi botësh që vihen në dukje si të tilla. Mund të thuhet pa hezitim se është një nga gjëndjet më të bukura të përjetimit, nëse prek çdo timbër të ritmit të shtruar, ku sinteza toponimike Popull, Turmë, Shpirt, Poshtë, Lart, i ngjan universit të akustikës. Tërësia është një ekzistencë e ndërsjellë, por veç njerëzore pa qasjet hirearkike. Një lloj kumti magjik i ëndrrës së njëriut që i ka, por edhe nuk ka asgjë, përpunon konceptin mbi vazhdimësinë me shancin, fatin, urtësinë. Si thua Shpirt???? Pa ata, pa ne, lart, poshtë, turmë, betim, puthje etj…., thjesht muzikalitet.
Kënga jonë
Si thua Shpirt, s’mund t’i lëmë këta vetëm
Por edhe ne vetëm nuk mund të rrimë,
Pa ta, ne s’mund të jemi Popull,
Pa ne, ata do t’i quanin Turmë.
Ne gjithnjë o Shpirt kemi qënë.
Dhe do jemi ata, këtu Poshtë
Ndoshta mund të ngjitemi dhe Lart,
Ku i dihet jetës; e bëjmë një betim.
Po ti i paske duart e zëna! Edhe unë!
Puthemi buzë më buzë dhe në
Heshtje betohemi:
”Nëse ngjitemi ndonjiherë Lart
Do përpiqemi t’i dëgjojmë ata
Poshtë!”
Me sa duket rëndësi, u jepet rrafsheve. Ne jetojmë midis…, jemi të hallakatur por të bukur. Premtues, diçka besëdhënës. Por në natyrën e një gjysmë zëri, që është mirë të mbajmë tek veshi për tu rikujtuar. Lart, poshtë, ne, midis, muzikë prapë.
(-dh) Me që përmendëm gjysmën, në kuptimin më të pastër të ndjeshmërisë si gjëndje ledhesh të një ninulle për të rritur. Kemi edhe rastin Petraq Kote me vjershën …ti erdhe përgjysmë. Një lloj pishmanllëku i bukur. Diçka që gjithnjë, ose gjithmonë do të na mungojë. Ka një lidhje perfekte midis planeve apo rrafsheve të mësipërme me ndjesin gjysmë gjëndje të shpirtit njerëzor. Edhe pse kemi një ndërthurje meditimi modern me strofëzim zanoresh dhe tinguj fundorë. Kjo nga forma klasike e vargëzimit, por nisur si vazhdimësi nga dikundi. Ndofta nga rrafshet e mësipërme estetike si pavendodhje të saktë, por gjëndje të plotë. Një lloj qerthulli sërish akustik. Veçse me objekt të qartë frymëzimi, Ti-ja që është një legjendë sa e prekshme aq edhe e paprekshme. Rëndësi ka ta jetojmë.
Më poshtë, vrundet, ose vrundullohet e gjitha. Veç me qetësi meditative, përfytyruese, prapë një melodi.
… ti erdhe përgjysmë
ti erdhe tek unë në gjysmë të jetës
gjysma të patë mbetur diku
siç vjen gjysma e gjelit nga përralla e vjetër
siç del sirena nga deti blu
Ti erdhe tek unë me gjysmë mendje
në gjysmë shtrati u shtrive ti
gjysmën e trupit më fale mua
gjysmën tjetër se kujt se di
Ti erdhe tek unë me dëshirën e plotë
në ardhjen përgjysmë s’ishe veç ti
dhe kështu ndodhi gjysmë ndodhia
o vashë sirenë, gjysmë dashuri.
(1998)
(-h), Fatmir Terziu. Krijuesi elbasanas është nga më prodhimtarët e strukturës sintezë por me një dendësi enumerative të rrjedhshme, gati-gati botore, detaje pejzazhesh, çaste natyrore dhe nikoqir dashamirës për të treguar rëndësinë personale edhe të gjërave më të parëndësishme. Dikur Janis Ricos, poeti grek pati thënë se, (nganjëherë na duket se nuk dimë se për çfarë shkruajmë), por kjo na jep mundësinë e rimëkëmbjes të, pikërisht atyre më të ”parëndësishme”-ve gjëra. Poeti i gjërave të shpërbëra tek poezia më poshtë, mund të lexohet krejt në një fjali me tërësi enumerative të cilësuara dhe të nënkuptuara, deri tek tradita si mjet dallues. Siç është konstatimi poetik, kënga është stil tek ti. Se çfarë vjen pas saj, e thotë poezia në vijim. Lexojeni si një rend të vetëm.
Kënga është stil tek ti. Oksigjen që
të mbush me poret e trupit
dhe të kthen në një,
zog të artë, që vallëzon mbi tehun e ujit,
të lehtë e të mprehtë të Shkumbinit,
valëzim i pafjalë i flladit,
ëngjëll sy dashurie të ndjej
pos i trëmben mëkatit.
I ndjej dihmat e tua si zogj të prillit
kënga një zanë e hutuar,
mbretëron violinës së Myzyrit,
pos isoja e lehtë e Krastës
dirigjim i lodhur i mesnatës,
dremit mbi buzët e tua flakë,
dhe shtrin Egnatias shekullore,
thimthat e rruzares epshore.
Jam unë dëshira e fjetur në shtratin tënd,
në timin shtrat të shtruar në tis,
duhet të të mbaj siç më solle me këngë,
ti je vetë stili i mrekullisë,
për një Zonjë që më jep vrull,
dhe i fundit zë po të bitisë,
unë do të kthehem ninullë.
5. Përmbledhje përciptas
Siç e vutë re, në poetikë ka më shumë mundësi për të bërë prezente prurje moderne. Gjithsesi e theksoj ky është një vështrim i përciptë. Qoftë në prozë a poezi e përbashkëta qëndron në këndëvshtrimin modern. Se si paraqitet, apo prezantohet një gjëndje artistike nga bota e artistit të fjalës. I përciptë, pasi do të duhet më shumë përfshirje…, ka zëra që mund t’i përmendim edhe si emra, thjesht në kuptimin e sugjerimit. Ose të një kapje dore si ftesë për analiza krahasuese, të bashkëprurjes. Si Anton Gojçaj në Malin e Zi, Ndue Ukaj në Kosovë, Arian Leka etj. Ashtu sikur ka edhe autorë që u mbyllën në diktaturë, u kyçën, iu kërkua të vdisnin. Por ata mbijetuan për hir të veprës. Proza e Arbnorit, ka tipare të plota moderne. Ashtu sikur ka edhe autorë që i kanë mbetur besnik vargut klasik të lirikës me tetë, dymbëdhjetë e gjashtmbëdhjetërrokëshe. Por kanë risi në trajtën e konceptit. I tillë është rasti i gramshiotit Pozaet Qose.
E gjitha është thjesht një përpjekje për të shpjeguar ekzistencën e kritikës, e cila për shkak të diktaturës, si term u mbart me emocione negative. U mbingarkua…, ndaj sa herë përmendet kritika, të gjithë parafytyrojnë një institucion emotiv përvëlues. Në fakt është e kundërta, mund ta etikojmë çfarë të duam, përcjellje, reçension, koment, vënie në dukje, të prurjes, të të metave, të bashkëkohësisë dhe jo bashkëkohësisë etj. Gjithsesi, mendimi eseistik që shoqëron një vepër është institucion. E mira e do që ky, gjenalog ekzistencial, qënie, të mos përdorohet dhe të mos evidentohet si domosdoshmëri jetike. Përkrah krijimit artistik, është thjesht mjet komunikimi. Silla e një tavoline nga e përditshmja. Kritika ekziston, nuk ka vdekur. Përciptarinë time po e mbylll sot pas gati një dekade, me një tjetër gjëndje poetike, si kumt timin, modern i afimitetit universal të kritikës.
pak gjëra i mungojnë
kësaj shtëpie,
themelet,
muret dhe
çatia.
(J. Radi)
1994 – 2014- Lushnje – Deerfield Beach, Florida/
Rasti Bytyçi: Kongresi Amerikan shton presionin; Prokuroria serbe para provave të reja!
Fatos Bytyçi në Beograd në kërkim të vrasësve të tre vëllezërve të tij/
Nga BEQIR SINA- New York/
WASHINGTON D.C. : Prokuroria për krime lufte në Serbi, ka deklaruar se gjatë hetimit të ri, ka dhënë informata për njerëzit që janë direkt të përfshirë në vrasjen e vëllezërve Bytyçi.
Agron, Ylli dhe Mehmet Bytyçi, shtetas amerikan me origjinë nga Kosova, u vranë me një plumb në pjesën e prapme të kokës, dhe kufomat e tyre janë gjetur në vitin 2001, në një varr masiv në Petrovo Selo, në Serbi.
Fatos Bytyçi, i vëllai i Yll, Agron dhe Mehmet Bytyçi, të cilët u vranë në vitin 1999 në Petrovo Sello në Serbi, ditëve të fundit qëndroi në Beograd, ku u takua me përfaqësuesit e autoriteteteve dhe bisedoi për zgjidhjen e këtij krimi, citon Zëri i Amerikës.
Simbas saj ai dje ka biseduar në Beograd me kryeministrin Aleksandar Vuçiq dhe me prokurorin e krimeve të luftës Vladimir Vukçeviq për zgjidhjen e këtij rasti të krimit që ndodhi para më se 15 vjetësh.
Fatosi, i cili është shtetas amerikan disa here ka shkuar në Beograd dhe ka biseduar me përfaqësuesit e autoriteteve të ndryshme në Serbi, herën e fundit, ai u takua me kryeministrin dhe zv/kryeministrin e atëhershëm Ivica Daçiq dhe Aleksandar Vuçiq. Siç tha për “Zërin e Amerikës”, edhe ajo bisedë përfundoi si edhe të gjitha të mëparshmet – me premtime që nuk u përmbushën:
Duke shtuar se :“Ata vazhdimisht flasin. Prokuroria flet një gjë, MUP diçka tjetër, kryeministri diçka të tretë. Ivica Daçiq në atë kohë vetëm i premtonte qeverisë sonë dhe familjes sime. Asgjë në lidhje me kriminelët e luftës nuk bënë”.
Fatos Bytyçi, nga ana e tij si të dyshuar kryesor për vrasjen e tre vëllezërve të tij – shigjeton komandantin e Xhandarmërisë, sot anëtar i Këshillit të Përgjithshëm të SNS (parti që drejtohet nga A.Vuçiq), Goran Radisavleviq Guri. Siç konsideron Bytyçi, Radisavleviqin e mbron kreu i politikës dhe ia del t’i shmanget drejtësisë tash e 15 vjet.
Fatos Bytyçi, vëllai i viktimës, i cili është aktualisht në Beograd, në një intervistë të kaluar për Radion Evropa e Lirë, ka thënë se tani 15 vjet kjo çështje po mban “peng” bisedimet me autoritetet në Serbi dhe ato të rendit, të cilat kishin premtuar më parë se çështja do të zgjidhet.
Mirëpo sipas tij “Autoritet serbe deri tani kan treguar skepticizëm mbi angazhimet që janë dhënë deri tani,”
Fatos Bytyçi, vëllai i tre vëllezërve të vrarë, në mënyrë barbare nga policia serbe, ka deklaruar se ai nuk do të heqë dorë në këtë rast, deri sa drejtësia të shkoi në vend.
Ai ka deklaruar se “Në takimet e zhvilluara me përfaqësues të institucioneve të drejtësisë në Beograd, simbas tij; “të gjithë janë të frikësuar nga çështja e implikimit të “Gurit””, duke iu referuar një ish-oficer i lartë i policisë, Goran Radosavljeviç, i cili thirret me nofkën “Guri”, pasi gjenerali serb i policisë dhe udhëheqës i xhandarmërisë serbe …ka ende “autoritet”!
Dhe, shtonë :”Ata janë shumë të frikësuar nga përfshirja e “Gurit”. Unë nuk e kuptoj, se përse ” kjo është e rrezikshme për të ndjekur penalisht ata që kanë vrarë tre vëllezërit e mi Ylli, Mehmet dhe Agron “, ka thënë Bytyçi, duke përmendur faktin – se se ka pasur takime me përfaqësues të rendit në Serbi, edhe këto ditë në Beograd.
Bëhet e ditur sy ky gjeneral serb u “largua” nga policia në vitin 2005 dhe për një kohë të gjatë ishte konsideruar i zhdukur nga vendi. Në vitin 2007 ai rishfaqet në publik. Ai mendohet se është aktualisht një anëtar i Partisë Përparimtare e kryesuar tani nga Kryeministri serb, Aleksandar Vuçiç, dhe drejton një kompani të sigurisë në Beograd.
Bytyçi fajëson pikërisht këtë, rast siç e quan ai të miqësisë, e cila lidh “Gurin” “me interesa të mëdha financiare dhe krimit”, pse ish-gjenerali serb nuk është sjellë ende para drejtësisë.
Megjithatë , ai beson se ” Të gjithë shkelësit do të përballen me drejtësinë dhe ne do të gjejm bosët të tyre gjithashtu”, ka thënë Bytyçi, duke besuar se “Guri” nuk ka vepruar i vetëm.
Besimin e tij ai e lidhë edhe me interesimin që po tregon Uashingtoni për këtë rast. Ai ka cituar rezolutën e paraqitur në Dhomën e Përfaqësuesve të Shteteve të Bashkuara në këtë rast, të datës 22 tetor 2013, prezantuar nga kongresistët e njujorkut Eliot Engel dhe Michael Grimm – duke thënë se qeveria e Serbisë mund të bëj disa hapa të mëtejshme.
Rezoluta nga kongresisti Eliot Engel dhe Michael Grimm dhe u finalizua në pesë pika:
(1) Ata individë të cilët janë përgjegjës për vrasjen e qytetarëve amerikanë në korrik të vitit 1999, Ylli, Agron dhe Mehmet Bytyqi në Serbi, duhet të dalin para drejtësisë;
(2) Është e pafalshme se si asnjë individ nuk është gjetur fajtor për ekzekutimin e vellezerve Bytyci apo ndonjë krim tjetër lidhur me vdekjen e tyre dhe asnjë person është akoma i arrestuar dhe të përballet me akuzat për këto krime të tmerrshme;
(3) Qeveria dhe Ministritë relevante zyrat serbe, përfshirë edhe Zyrën e Prokurorit për Krime Lufte, duhet t’i japën prioritet hetimit dhe ndjekjes penale dhe të fillojn sa më shpejt të jetë e mundur për zyrtarë aktualë dhe të mëparshëm, të cilë besohen të kenë qenë përgjegjës për vrasjet, drejtpërdrejt ose tërthorazi ;
(4) Shtetet e Bashkuar duhet të angazhohen me anë të resurse të mjaftueshme për të ndihmuar dhe monitoruar tërësinë e saj në përpjekjet e qeverisë serbe në mënyrë efektive dhe ministritë dhe zyrat përkatëse për të hetuar dhe ndjekur penalisht sa më shpejt të jetë e mundur për ata persona të cilët besohet se janë përgjegjës për vrasjet e tre vëllezërve( me shtetësi amerikane), të drejtpërdrejtë ose të tërthortë;
(5) Progresi në zgjidhjen e kësaj çështje, ose mungesa e saj, duhet të jetë faktori kryesor në zhvillimin e mëtejshëm të marrëdhënieve ndërmjet Shteteve të Bashkuara dhe Republikës së Serbisë.
Për vrasjen e 3 vëllezërve Bytyçi – Agron, Ylli dhe Mehmet, deri tani janë të akuzuar: policët Sreten Popoviç dhe Milosh Stojanoviç, të cilët u liruan pas dy gjyqeve.
Me vendimin e lirimit të tyre duke marrë parasyshë justifikimin tyre në maj 2012, kishte reaguar edhe Departamenti i Shetit nëpërmjet Ambasadës së Shteteve të Bashkuara , fillimisht nëpërmjet ambasadës në Beograd, e cila kishte kërkuar nga autoritetet serbe të sjellin para drejtësisë ata që janë përgjegjës për vrasjen para vëllezërve Bytyçi – Ylli – Agron – dhe Mehmet.
Gjyqi kishte filluar në vitin 2006 dhe kishte dëgjuar një total 105 dëshmitarë.
Gjykata e Apelit në Beograd e kishte anuluar vendimin e shkallës së parë të ish-këshillit për krime lufte në Gjykatën e Qarkut në Beograd, sipas të cilit i akuzuari Popovic dhe Stojanovic ishin liruar.Procesi i ri gjithashtu përfundoi me vendimin për lirimin e të akuzuarit
Unë isha aty
Tregim nga Përparim Hysi/
Tek kthehesha nga një promovim libri, hyra në kompjuter që të shkruaja përshtypjet e mia nga promovimi. Kam një praktikë pune: së pari, vështroj e-mailet nga miq e të njohur se, ndoshta, për ndonjë nuk pret puna për një përgjigje. Dhe u çudita që në adresën time elektronike kish ardhur përmjet e-mailit ky tekst ku fekste titulli: “Unë isha aty!”. Pa dyshim, jo vetëm që e lexova me kërshëri, por, nuk kam se si e mohoj një fakt shumë domethënës: u mundova të çaja mjegullën që kish vënë koha mbi kujtesën time. Personi që ma shkruante, nuk ish se fshihej ” pas gaxhoit”, kur thonë, por qe defekt i kujtesës sime dhe aq. Ende jam rob i asaj mjegullle dhe jam i sigurt: edhe po të jem ballas me të, as që do ta dalloj. Se kanë kaluar jo pak, po plot pesëdhjetë vjet.
***
Unë do ta sjellë pak me “arna” tekstin që më erdhi dhe dua, që, sado pak, të ndërtoj “legjendën” për të zhbiruar një ndodhi të gjysëm shekulli më parë. Dhe për mos e bërë tërkuzë, po flas në vetën e parë, siç më flet e panjohura që, ndoshta, nuk do arrij ta takoj.
* * *
E di që do çuditesh. Dhe ke plotësisht të drejtë. Kanë kaluar plot pesëdhjetë vjet dhe unë po heq siparin, për të përqasur atë pak kohë kur kemi punuar bashkë. Kemi punuar?! Po të ishte për kaq, as që e vlente që të shkruaja. Por ka ndodhur më shumë se sa kemi punuar. Tek do flas çiltër, e kam vënë kryqin mbi shpinë dhe nuk kam më droje. Jo vetëm jam një gjyshe, por, për fat të keq timin, vuaj dhe nga një sëmundje që nuk lë vend për shumë entuziazëm. Pse po flas tani? Epo pas pesëdhjetë vjetësh hapen arshiva sekrete shtetesh dhe jo mos rrëfehem unë që tani jam për “andej” nga nuk kthehesh më.
Lajmi erdhi para se të vije ti. Drejtori komunikoi në personel: gjuhën e letërsinë në shkollë do ta japë një mësues që vjen nga Fieri. Dhe, kur drejtori, tha emrin tënd, Lilua, që të njihte që nga shkolla e mesme, tha: – Aha, kur do të ketë bërë ndonjë “proçkë” se jo më kot e bien nga 60 km larg.
– Ka bërë ç’ka bërë, ka bërë se ka gjetur, po këtu… me demek, jam zot unë, e kishte për vete drejtori. Po Lilua si Lilua, as që u druajt nga drejtori, po vazhdoi me të tijën:- More e njeh atë ti? Për tri vjet me radhë në shkollë ka qenë me notë të thyer në sjellje dhe shkollën e mbaroi se qe i dalluar në mësime.
-Po lëna, o Lilo, me gjithatë. Se këtu ka zot hauri. Lilos sikur i hante hunda për sherr.
Drejtor,- tha Lilua,- mos të duket vetja më i zoti se Vasil Kamami, ty?
-Po ç’hyn, Vasil Kamami?
– Hyn, si nuk hyn? E njoh mirë unë: sa punon mirë, aq dhe kokëshkretë është. Ne, të tjerët, veç dëgjonim dhe mezi prisnim se ç’ mostër do ishe. Kur erdhe ti, s’është se të lije përshtypjen e një njeriu që, pse kishe bërë një “proçkë”, pa dhe të kishin degdisur
larg. Shumë larg. Ne qemë mbledhur në personel dhe ti na përshëndete. Lilua t’u hodh në qafë dhe, pa lënë të bësh as
gëk as mëk, tha duke qeshur:- Epo sa ndreqet gunga e gungaçit, aq ndreqesh dhe ti. Po hë, më qafshë,- të shpoi ai,- ç’korroqyqe bëre?
-Po, jo , mor Lilo,- u përjgigje gjysmë me të qeshur,- jam ushtar i partisë dhe shkoj atje ku më thërrret detyra.
– Dhe kush? Një si ti? Po unë shpohem në hundë,- vazhdoi Lilua,- kur mos ia ke bërë bamp.
Por ç’ta zgjat? Ti fillove punën dhe ne që nuk të njihnim, prisnim kur do filloje që të bëje nga ato “proçkat” që thoshte Lilua. Le “proçka” që nuk bëre, po ne, të gjithë, po të shikonim me një sy tjetër. Nxënësit të donin dhe unë mend plasa nga zilia, kur Moza, motra ime më e vogël që vazhdonte klasën e shtatë ( atë kohë shkolla ishte me 7-vjet), më tha: – Jame ( për dijeni unë jam Bajamja që i jepja ato lëndë para se të vije ti), e di se sa mirë që shpjegon. Edhe kur vjen ora e pestë as që e ndjejmë lodhjen apo urinë. Harrohemi pas tij. Sidomos, kur reciton! Mandej, ca nga ca, ti po lakoheshe dhe nëpër shtëpitë e fshatit ku bujtje si jabanxhi. Siç duket,- i them Lilos,- ai miku yt është djegur nga qulli dhe po i fryn kosit. Dhe Lilua, ma pat mu në sy të të gjithëve:
– Jame, po cila nuse e theu shtëmbën që në javën e parë? Fliste me rromuze Lilua dhe më shumë i binte pragut që të dëgjonte dera. Ke parë ti që Lilua kish patur të drejtë. Sa kish hyrë nëntori (dy muaj kishte “nusja” që pritej të bënte “proçka”) dhe, kur të dëgjojmë ty që i thoshe drejtorit. I thoshe… aha, qe larg kjo “thoshe”, po bërtisje: – Ore, xhuxhmaxhuxh ( nuk është për të qeshur, por drejtor-ziu qe më i shkurtëri nga të gjithë), po kujt i flet me atë gjuhë ti? A e di se çfarë të bëj? Të kap prej zverku e të hodha nga këtu tek përroi i Gadurovës! Dhe u sule andej, po Lilua që t’i dinte “huqet” të doli përpara dhe të solli në personel. Neve na u bë qejfi që ia theve atij “buburrecit” që xhëç i dukej vetja. Unë që atë çast, fillova që të shikoja me një sy tjetër dhe, sikur mos mjaftonte kaq, nuk më linte rehat Moza. – Jame kështu e Jame ashtu. Kur na tregoi për “Manteo Falkone”, kur për “Vajza e kapitenit”. Po ku mbaroheshin “kuret” për ty. Dale, dale,- tha Lilua. Prapa vjen haberi.
* * *
Dhe “haberi” erdhi. Sado që qe “haber” i hidhur, unë e kujtoj sikur ka ndodhur sot. Ka qenë ditë e shtunë e nëntorit të vitit 1964. Drejtori apo xhuxhmaxhuxhi si e “përkëdhele” ti, qe hakmamrrës i egër. Kur nuk mundej vet, donte që të “vriste” me duarët e botës. Fyerjen ( nuk qe fyerje, po kërcënim!) tënde nuk e përtypte dot. Kish lajmëruar inpsektorin dhe ai, si të ish pas derës, u rrëfye në mëngjesin e asaj të shtune. Atë të shtunë nuk e harroj dhe, pse nuk e harroj, po të dërgoj dhe këtë e-mail që nuk është imi. Gjykuar kështu, ky do jetë i pari dhe i fundit. Po sa rëndësi ka tanimë kur “byreku” që po “gatuaj” tanimë është i djegur. Po le të mos ngutemi. Çdo gjë me radhë. Mbrriti inspektori. Si erë me shi dhe, si e rrahën mirë e mirë problemin, kokë për kokë, inspektori i zgjati tentakulat e hakmarrjes. – Do na shohin sytë ndonjë adhap,- foli Lilua. Kur pamë inspektorin që seç bisedoi me ty dhe, mandej, hyri pas teje në orën e mësimit, e dinim se ky “kontroll si me porosi”, kish një prapavijë të keqe. Kur mbaroi mësimi, ne u futëm në sallën e personelit dhe, ndërsa prisnim seç do thoshte inspektori, pamë që ky hyri me drejtorin në drejtori. Drejtoria qe ngjitur me personelin. Qe drekë dhe, ndërsa prisnim ç’do bënim, pamë që një nga mësuesët ( gjithmonë si në tërë kolektivat dhe këtu kishte nga ata që qenë “sytë e veshët” e pushtetit), nga shtëpia solli një pulë të pjekur, një shishe me raki dhe në një sini ca vesha rrushë.
– Do hanë,- thamë ne,- po si nuk e thirrën dhe Fatmirin se vetëm ky është jabanxhi.
Ti as që e bëre veten, por tek të shihja nga banka ku qeshë ulur, të lexohej një shqetësim i madh. Hëngrën e pinë sa u dëndën dhe, për turpin e tyre, të servirën ty “diçka” nga ajo që kishin lënë. Turp i madh. Mallakastra është e varfër, po për mikun bëhet copë. Kur ta zgjatën atë “pjatë lëmoshë”, ti nuk e deshe veten, por e ruajte gjakftohtësinë.
– Të faleminderit,- i the atij syfetit që u shërbente,- por nuk më hahet. Ndërkaq, erdhën ata. Drejtori dhe inspektori. Drejtori, dy pëllëmbë mbi tokë dhe inspektori, i gjatë si një hosten nga ata me çapë që bujqit e përdorin kur lërojnë.
Tani,- tha inspektori,- do fillojmë mbledhjen e këshillit pedagogjik.
Me leje,- fole ti. A ka mundësi që të largohem unë,se jo vetëm jam larg, po kam dhe një javë pa shkuar në shtëpi?
– Jo, mor jo,- foli tërë mlllef inspektori. Paske një javë? Epo punë e madhe se ke një javë. Ti do ikësh në shtëpi, kur të duam unë dhe ky. “Ky”, merret vesh që qe drejtori. dhe kaq mori përpjekur, sa u duk se u rrit nja dy pëllëmbë të tjera. Ti, dalëngadalë, si puna e asaj makinës që sa ndizet dhe merr xhiro, po e rritje tempin dhe, përsëri, u mundove të ruaje gjakftohtësinë:
– Dëgjo, mor shoku inspektor, unë jam dakord me të gjitha ato që do diskutohen këtu, por pa merrni pak me mend: jam familjar; kam një çun të vogël në shtëpi për të cilin më ka marrë malli.
-Avash, avash se na përgjërove nga malli!- hingëlliti ai. Kur tha kështu, atëherë ti shpërtheve:
-More abrash që nuk i ke lënë gjë gorillës, mos fol më se ta mora atë tepsinë që ke aty pas dhe ta vërvita surratit. Shimpanze! Tfu!- mbështyte. Jo vetëm “dordolecët” u futën si kërrminjtë në guackë, por dhe ne u mpimë. Bëre kështu, hodhe xhaketën mbi sup dhe deklarove: – Juve, të dyve, kurrë të mos u shoh surratin! Ditën e mirë, shokë. Dhe dole. Më nuk erdhe në shkollën tonë. Unë tek të shihja që dridheshe nga inati, fillova të të doja. Të të doja sipas mënyrës sime. Femrat i duan njerëzit e guximshëm. Të doja po as të thashë dhe as më the gjë. Mbledhja u prish (ajo paskej qenë enkas për ty) dhe, tek more çantën me libra nga klasa, unë të rashë pas:
-Edhe unë sot jam për Fier. Do shkoj nga halla. Do më presësh?
-Patjetër,- the ti.
* * *
Shkova në shtëpi dhe, sa bëra këmbë të bashkohesha me ty, ime ëmë ma priti:- Deri në Fratar do të vijë dhe Petriti ( im vëlla i vogël). Aq u mërzita, sa doja të kthehesha, po ti po prisje. Me një barrë turp, erdha së bashku me tim vëlla.
-Paske marrë trim me vete!- shpotite ti. Unë u skuqa. Po a flet “faji”? Ca më tepër qeshë si “fajtore” pa faj. Bëmë goxha rrugë tok. Po qemë tre. Vetëm e mbaj mirë në mend që të thashë:- A ç’ua bëre mirë atyre dyve, ndyrësirave! Ti as pohove dhe as mohove. Prita që të thoshe ndonjë gjë, por siç duket nuk të linte “trimi”, sado që qe nxënës në klasën e katërt fillore. Kur zbritëm në Fratar, dita qe thyer fare dhe këmbë makine për Fier nuk kishte. “Skodat” të ngarkuara me qymyr në Memaliaj, vendet i kishin të zëna dhe ne, për ta bërë pak më të lehtë gjetjen e një makine, u dhamë këmbëve për në Bejar. Se në Fratar kish të tjerë hallexhinj si ne. Prit e prit dhe po errej. Aha,- the ti,- natën do ta gdhijmë tek mullarët e Bejarit, se makinat sikur kanë vdekur. Mua m’u duk se u rrotullua dynjaja dhe u kthye përmbys. Tek mullarët e Bejarit dhe me kë? Me këtë që është i famshëm për “proçka!!!”. Epo laj-thaj, unë e ti qemë e bjerë përmbys. Ti nuk e di seç tirrje me vete, po unë asaj “furkës” sime i kisha vënë një goxha shtëllungë që vetëm frikë tirrte. Mend po dridhesha nga e keqja. Kur dhanë ballë dy pleq të moshuar. I ngulën dhe ata putrat aty. Për Fier, jemi dhe na,- tha plaku. Plaka nuk u ndje. Tani dhe mua më erdhi gjaku në vend. Prit për makinë dhe nuk ka. Tek mullarët,- foli plaku. Dhe ne, si ushtarë të bindur, pas tij. Zumë vend dy nga dy dhe, kur xha Zeneli (kështu quhej plaku) e ndezi, ti i the:- Xha Zenel, ruhu se mos na vë flakën, se, sado nëntor, por kashta është si barot. Por xha Zeneli më kish qenë barot nga goja, aty për aty, na e priti: – Këtij zjarrit tim, e di vet babai se si fle me nënën, po atij zjarrit tuaj, nuk i bëhet dermani. Dogra e rëndë kjo që zbrazi xha Zeneli. Jo vetëm kaq, po u tregua që nuk ia hante qeni shkopin kollaj dhe, dinak nga natyra, tha:- Moj keçe e xhixhait, shko mblidhu me atë “kërcuren” time, se unë e qy (ky) do vdesim me burrat!!! Hajde- hajde, se në ç’usta që ramë! Tek po mblidhesha me atë “kërcuren” e xha Zenelit, trak ma bëri zemra! Nuk qe e thënë. Dhe as që mbylla sy. Për ty nuk e di, po me vete e mallkova xha Zenelin: – T’u bëftë në grykë!
* * *
Sa u gdhi, gjetëm makinë e sosëm në Fier. Më nuk u pamë. Lilua tha një ditë:- Iku. E kanë çuar ushtar andej nga veriu. Dhe nuk u pamë më. Por, papritur e pakujtuar, ime mbesë më ftoi në këtë promovim.
-Hajde, gjyshe, se është nga fshati yt,- tha. Dhe unë erdha. Për ty as që e dija se do ishe. Po kur dëgjova emrin, tak dhe u kthjellova dhe solla në mend atë kohë. Sa m’u bë qejfi, se, kur more fjalën, ndryshe nga të gjithë, fole në këmbë. Jam mësues,- the,- dhe mësuesit, po u ul, i thyejnë notën në sjellje. M’u bë zemra mal, kur the:- Kam qenë mësues atje dhe bukën e atij fshati e kam në grykë. Atje kam ndjerë atë mikpritje: urdhëro, se në mos kemi bukë, e kthejmë me ujë. Tani e kupton që unë kam qenë aty. O Zot, pse më erdhën parasysh të gjitha dhe pse u ndjeva si sot e pesëdhjetë vjet të shkuara? E di që koha nuk kthehet pas, po kohën mund ta përjetosh siç dhe po bëj. Tani t’i thashë të tëra dhe jam më rehat. E-mailin tënd e gjeti imembesë në facebook dhe jam e çliruar që të shkrova. Të jesh mirë, o njeri i “proçkave” që vetëm porçka nuk bëje.
E solla ashtu si më erdhi dhe më nuk shtoj asnjë fjalë. Po të shtoja, më duket se i ikte dhe shija dhe kripa. A më sëmboi një e- mail i tillë? As që e mohoj, por , në se vihem në kërkim të James, kam frikë se prish një tabu. Edhe kaq, besoj se ia vlen.
Tiranë, 19 nëntor 2014
OPUSI POETIK I MAKU PONES-DRITË E BARDHË E ARTIT TË FJALËS
Shkruan: MSc. Albert HABAZAJ*/
Emri i Maku Pones është ndier në skenën poetike qysh në vitet ’50 të shek. XX. Profili letrar i tij shfaqet në disa plane: si poet, si prozator (tregimtar, novelist e romancier) dhe si dramaturg, me kontribute të dukshme në dy fusha: në letërsinë për të rritur dhe në letërsinë për fëmijë. Në nënfushën letrare të dramaturgjisë, sipas studiuesit të njohur kanadez, Robert Elsie, ndër autorët shqiptarë, që i kanë kushtuar energjitë e tyre me shumë sukses skenës, është edhe Maku Pone. [shih: Elsie, Robert, “Histori e letërsisë shqiptare”, Tiranë – Pejë, Dukagjini, 1997, f. 433]. Shtylla vertebrale, që mban në këmbë konstruktin e fortë poetik të Pones është drita e bardhë e artit të fjalës së kulluar, sa hënore, aq tokësore. Dy këmbët, që mbajnë harmoninë e urës poetike nga koleksioni klasik i letërsisë së sotme shqiptare në poezinë bashkëkohore, janë ndjenja me “gjak dashurie në rrënjë” dhe mendimi filozofik, që fqinjësohet me “rrufetë” e perëndishme, si “vizion brirësh a eshtrash”. Libri më i ri “Dritësi e terr”, (2014) është pjesë e trilogjisë poetike të autorit të njohur fierak, dhe përbën vëll. 2, i cili ka pararendës vëll. 1 me titull “Në kërkim të fytyrës” i cili pritet të botohet së shpejti. Po ashtu, pret të shikojë dritën e botimit edhe vëll. 3 i trilogjisë me titullin metaforik “Zjarr i hidhur”. Spunton për këtë vëllim poetik, autori e ka marrë nga shkrimtari dhe diplomati i njohur grek Vassilis Vassilikos (18. 11. 1934), trajtuar, kuptohet, sipas këndvështrimit të tij poetik. Libri më i ri “Dritësi e terr” i poetit Maku Pone është një gëzim letrar për ne, lexuesit e vëmendshëm të librit të mirë dhe përdoruesit e dobishëm të penës. Gjykoj të shpreh një vlerësim sentencial në trajtë urimi, sepse bisturinë kritiko – redaktoriale e ka përdorur me ndershmëri profesionale në parathënien e librit, kritiku letrar, poeti, publicisti dhe mësuesi i dashuruar me letërsinë, tepelenasi i fierakizuar, Bujar Xhemal Rama, të cilin e përgëzoj për punën e vlertë që ka bërë për vëllimin poetik të profesor Makut, ndërtuar për jetën reale mes antitezës “dritësi” dhe “terr”. Në këtë kohë, ende të pakthejlltësuar letrarisht, kur gufosemi nga lukunia barbare e librabërësve, që unë po i cilësoj vandak me bezga të njoma, që s’ndezin as në palcë të korrikut [shprehje frazeologjike, mospërf. njeri i trashë nga mendja], libri me poezi “Dritësi e terr” i Maku Pones, vjen si thërrime diellore, që na ngroh bukurisht me fisnikëri botën tonë shpirtërore, duke na përmirësuar në ndjenjë, në mendim dhe në shijet estetike. “Dritësi e terr” na ngarkon me emocione të fuqishme pozitive dhe vjen si një mrekullim mëngjesor i këtij poeti interesant për vullnetin e tij balzakian në portën e moshës e bardhë, ku sapo ka trokitur si hirësi me reflekse vezulluese të mesazhit universal të poetikës poniane. Në fakt, unë kam ardhur sot nga Vlora, që të zihem me punonjësit e Gjendjes Civile të Rajonit Nr. 2 të qytetit të Fierit, ku banon profesor Maku (bëj shaka), sepse jam zemëruar me ta, nga që më kanë dhënë informacion të paduhur. Sipas tyre, poeti Maku Pone qenkërka 75 vjeç për 76! Në fakt, sipas këndvështrimit tim (dhe besoj me mua janë dakord gjithë poetët këtu), poeti Maku Pone na duket 57 vjeç, se aq është me shpirtin poetik, me vitalitetin shembullor, me idealin qytetar, misionar dhe vizionar. Ai diti shkëlqyeshëm dhe natyrshëm ta kapërcejë traun e vjetër (biles, as dhe nuk mori infeksion nga vjershërimet e angazhuara, të kërkuara, të porositura e të përkushtuara). Ai udhëtoi e udhëton i sigurt në shinat e poezisë së re, ecën pa pengesa në hapësirat e saj të pamatë. Poeti universal i dashurisë Maku Pone shquan për artin e bërthamës së dashurisë, sepse siç qe nëna e tij çadër mes shiut për të, edhe ai bëhet “çadër për t’i ruajtur e për t’i mbrojtur/ jo vetëm nga një shi/ gruan e jetës dhe fëmijët”, pasardhësit, njerëzit, miqtë, dashamirësit. Për këtë humanizëm të prekshëm altruist kërkon vend, aq sa zë një fill bari. Duke lexuar poezinë “Për pasardhësit”, mua më shfaqet imazhi i Uitmanit myzeqar (Walt Whitman, 1819 – 1892) në kohën që jetojmë me banim në Fier. Ky imazh më bëhet më i qartë, kur lexoj poezi të tjera të Pones, ku vërej një lidhje të plotë e shpirtërore me natyrën, si novator dhe për ndjesitë mistike. Maku Pone njihet tashmë edhe si mjeshtër i portretit poetik, sepse pena e shpirtit të tij ka gdhendur emrat e fisnikëve të poezisë shqipe, mesdhetare, europiane e botërore, që nga Fatos Arapi e Alen Boske, Janis Ricos e Migjeni, Jorgo Luis Borges e Frederik Reshpja, Dhimitër Jano e Majakovski e deri te i biri, Edvini, që ka vizatuar portretin e mëmës në mur. Kur lexova poezinë “Obeliskët”, kushtuar poetit të paharruar Ilia Kule (1944 – 1987), u ndala, pulita sytë dhe shijova artin e ndjesisë së hidhërimit te vargu “Varret u dashkan hapur në qiell”. Këtë varg nuk e kam dëgjuar apo lexuar më parë ndër poetë të tjerë. Është prodhim original (bio, si i thonë sot) i imagjinatës krijuese sa magjike e hyjnore, aq tokësore e të prekshme të poetit të bardhë Maku Pone. Dëshiroj të nënvizoj në këtë kumtim urues, se Maku Pone ka siguruar mbështetjen e tokës në poezi. Ai ka arritur ta ketë të sigurt dhe mbështetjen e ajrit me artin e tij brilantin të fjalës së zgjedhur poetike. Poezi si “Funerali i një zogu”, apo “Personaliteti i qenit” janë shembëlltyra artistike e mbështetjes së ajrit dhe të tokës që ka siguruar krijmi i Maku Pones. Opusi letrar i M. Pones përbën një ndihmesë për çiltërsinë e letrarishtes poetike në gjuhën shqipe, duke kryer njëherazi një obligim për artin e fjalës dhe një detyrë atdhetare e qytetare. M. Pone është një figurë me integritet letrar dhe, me vëllimin “Dritësi e terr” klasifikohet memorie poetike e kohës, e moshës që përfaqëson. Ai, ndërkohë, ravijëzohet si poet i kontrasteve dhe i ngjyrave, që ka privilegjin si i pranueshëm i të dy kohëve për nivelin artistik, cilësinë poetike dhe funksionin estetik të krijimtarisë së tij të bukur, të mirë dhe të dobishme, duke arritur të jetë person kontakti për poezinë e brezave. Pone do të ketë fatin të rrojë sa poezitë e tij, si një zog në fluturim të përhershëm, si poet e si njeri. Është fat i bukur, që në Principatën e Shkrimit, një dritë e bardhë si Maku Pone, na e bën shkëlqimin e poezisë së lartë. Për shoqërinë tonë letrare, Maku Pone, me 34 libra të botuar, nga të cilët, 14 me poezi, 4 me prozë, 6 libra për fëmijë dhe me 10 drama, është një florin në formë njeriu, që ka shtydhur mushtin poetik të jetës njerëzore për ne.
Biografia: Maku Pone – (lindur më 1 Mars 1939 në Fier, Shqipëri) është poet, prozator dhe dramaturg shqiptar. Fëmijërinë e kaloi në qytetet e Fierit, Pogradecit dhe Tiranës. Studimet e mesme i kreu në Shkodër; studimet e larta në Moskë për inxhinieri nafte. Ka studiuar gjithashtu për filozofi. Pasi u diplomua, punoi si inxhinier për një periudhë relativisht të shkurtër në industrinë e naftës. Në vitin 1974, filloi punë si kryeredaktor në gazetën lokale të qytetit të Fierit. Pas debutimit me disa drama, që u vunë në skenat profesioniste, në vitin 1983, filloi punë si libretist (dramaturg) pranë teatrit “Bylis”, Fier. Më pas punoi në televizionin rajonal TV Apollon. Pavarësisht nga punët që ka kryer në vite, krijimtaria letrare ka qënë drejtimi kryesor i jetës së tij. Në letërsi ka botuar qysh në vitet pesëdhjetë të shekullitXX. Në vitin 1969, ka dalë me librin e tij të parë poetik “Kur buzëqeshin shokët”. Përveç poezive, ka shkruar mjaft për teatrin dhe një kohë i është kushtuar edhe letërsisë për fëmijë. Ka fituar pesë çmime të ndryshme në konkurset kombëtare: në gjininë e poezisë (2 herë), në prozë (2 herë) dhe në dramaturgji (1 herë).
Libra të botuar:
I – Poezi (14 libra): “Kur buzëqeshin shokët” (1969), “Yje mbi bar” (1973), “Në brazdat e kësaj toke” (1975), “Lulëzim” (1982), “Gjaku i verdhë i lulediellit” (1998), “Në portat e erërave” (1999), “Çeku i reve” (2001), “Dëbora e Orientit” (2005), “Triologjinë poetike” (2009): “Qiparisat e muzgut”, “Muzikë dimri”, “Një kafe me gurin”, Në kërkim të fytyrës (2014), “Dritësi e terr”, (2014) dhe “Dritësi e terr”, (2014).
II – Dramaturgji (10 libra): “Shpërthimi” (1976), “Fundi i sinorëve” (1977), “Asgjë nuk është harruar” (1979), “Atje në Ebro” (1979), “Natë e pagjumë” (1980), “Udhë të mbarë” (1982), “Shokë dhe vite” (1984), “Dosja 63” (1985), “Shqetësimet e një mjeku” (1988) dhe “Një vajzë e fyer” (1990).
III – Prozë (4 libra): “Shtëpia midis mollëve” (1984) (novelë), “Trëndafilat e mesnatës” (1987) (roman), “Motër e vëlla” (2003) (roman) dhe “Balona me bedena” (2004) (tregime).
IV – Letërsi për fëmijë (6 libra): “Naftëtarët e vegjël” (1969), “Ne jemi gjeologë” (1969), “Postieri ynë” (1970), “Na thërret trumpeta” (1971), “Pushimet dimërore” (1971) dhe “Motër e vëlla” (2003).
*MSc. Albert HABAZAJ
Drejtor i Bibliotekës Qendrore ‘Nermin Vlora Falaschi”,
Universiteti “Ismail Qemali”, Vlorë, ALBANIA.