dgreca – Page 619 – Dielli

DY MOTRAT SHKODRANE, DY INTELEKTUALE TE ZESHME

April 27, 2020 by dgreca

Dy motra shkodrane, dy lule të bukura gjithë aromë të Mëmëdheut tonë/

Lamtumirë prof. Lume Juka!/

Dritë ju pastë shpirti në Parajsë!/

Eshtë ndarë nga jeta Prof. Lume Musa Juka një intelektuale e devotshme e Diasporës, bashkëpunëtore e ngushtë e NënëTerezës.

Si homazh po risjellë intervistën e realizuar me këtë zonjë të nderuar sa të kulturuar po aq dhe paqësore dhe shpirtërore.

Ka qenë një komunikim si me dritëz perëndie që akoma endet shpirtit tim.

Dy motra shkodrane, dy lule të bukura gjithë aromë të Mëmëdheut tonë…

Bisedë me zonjën Lume Musa Juka, ose “sister” Lumen siç e thërrasin motrat e Nënë Terezës.

Bisedoi Keze Kozeta Zylo

Zonja Lume Juka është një intelektuale e Diasporës, ajo punoi si profesore e frëngjishtes një jetë të tërë, por dhe pse e detyruar të largohej qysh në moshën fëminore nga Mëmëdheu, ajo kurrë s’e harroi vendin e të parëve, vendlindjen e saj, Shkodërlocen e bukur.
Eshtë në nderin tonë si shqiptarë, që kemi midis nesh këto figura të ndritura dhe që kanë punuar kaq shumë për Kombin, është në nderin tonë që të mos heshtim…!

Nga biseda telefonike që pata me këtë zonjë, ajo rrezatonte mirësi, gati-gati hyjnore, thjeshtësi të pazakontë, ajo nuk donte të fliste kurrë për vehten, por vetëm për dashurinë e motrës së saj, profesore Safete Jukën, familjen e saj, si dhe për Mëmëdheun tonë të shumëvuajtur.
Kam mbështetur idenë që profesore Safete Juka të shpallet “Nderi i Kombit”, por deri tani në vesh të shurdhët.
Unë me këtë rast dua të falënderoj z.Eduard Dilo, mikun e afërt të familjes Juka, si dhe pinjollin e familjes mëmëdhetare dhe të persekutuar Dilo me dekada të tëra, që më mundësoi këtë bashkëbisedim kaq të ngrohtë dhe tepër njerëzor.

Ç’zë i bukur më tingëllon në telefon, sikur të jeni një vajzë e re?

Vajzë e re jam, (qesh), shpirti nuk më plaket kurrë!
Kur kam kenë e vogël, gjithmonë dëgjoja për të më moshuarit urimin:
“Pleqni të mbarë”!
Nga ana tjeter thoshja me vehte: “Pse ja kujtojnë kaq shumë pleqninë”?
Në fakt plaku respektohej shumë atëhere, e vijshin në qoshe, në krye të oxhakut dhe e dëgjonin për fjalët e mençme!

Kur u larguat nga Shqipëria?

Unë u largova në moshën 11 vjeç dhe u vendosëm në Egjypt së bashku me familjen time.
Egjypti ka kenë qendra e kundërshtarëve të politikës komuniste.
Atje u takuam me Ali Kërcyrën, Koco Mukën etj… ata u bashkuan së bashku.
Babai im ndërroi jetë në Aleksandri.

Ju jeni vajza e Musa Jukës, ish ministrit në kohën e Zogut, c’kujtoni për babanë tuaj?

Babai im ka udhëhequr tri Ministri, Ministrinë Botore, të Ekonomisë dhe Ministrinë e Brendshme.

Qenka një rast i rrallë që të mbikqyrësh tre ministri?

Po, kjo është një e vërtetë, ai i drejtoi ato me profesionalizëm dhe kulturë për atë kohë.
Ai ishte shkolluar në Stamboll. Prindërit e mi vinë nga familje të pasura, nga Shkodra, por i kam dëgjuar shpesh, që thoshnin se ju vinte turp që ishin të pasur në atë vend të varfër. Shtëpia ka kenë e hapur për të varfërit, nuk kemi pasur shërbyese.
Shtëpia jonë është djegur dy tri herë.
Mbaj mend njëherë, se vëllai i vogël kishte ardhur prej shkolle dhe po dridhej së ftohti. Nana e pyeti, se ku e kishte xhaketën që kishte veshur në mëngjes?
Ai iu pergjegj se ja kishte falur një shoku, që kishte më shumë ftohtë se ai.
Kur baba i jepte ndonjë pare, ai gjithmonë i ruante dhe shkonte me shokët në kinema.
Mirësia ka qenë tipari i dallueshëm tek prindërit e mi.
Babai im ka qenë një burrë i heshtun.
Babai im dhe në burg kur bisedonte me njerëz të ndryshëm, iu thoshte, se të gjithë përpiqemi për Kombin tonë, por në mënyra të ndryshme.
Prindërit e mi e kanë admiruar shumë Faik Konicën, ata e kane vlerësuar mençurinë dhe diplomacinë e tij.

Ju flisni një gjuhë të kulluar, si është e mundur që e keni ruajtur kaq të pastër si bora e bjeshkëve të bardha?

Gjuha e pastër imja, është merita e prindërve. Edhe kur nuk e gjejshim ndonjë fjalë, ata na thoshnin gjej fjalën shqipe, mos e zëvendëso kurrë me fjalë të huaj.
Ne në shtëpi flisnim vetëm shqip, ata nuk na lejonin të flisnim gjuhë tjetër.
Ishin shumë të merakosur që ne të mos e harronim kurrë gjuhën tonë.
Kur keni shkuar në Shqipëri për herë të parë?

Për herë të parë kam shkuar në Shqipëri në vitin 1995 dhe kam ndenjur pranë familjes Petrela në Tiranë.
Ata kishin katër djem të mirë, punonin shumë dhe të gjitha të hollat ja dorëzojshin babës së tyre.
Për këtë gjë i çmoja së tepërmi, familjen shqiptari e ka pasur të shenjtë dhe ne duhet ta ruajmë si sytë e ballit. Aty pashë nga afër këtë traditë të familjes shqiptare, respektin reicprok që duhet të kemi për prindërit dhe fëmijët.
Arsyeja që ngulmova disa herë për t’ju intervistuar ishte, se kohët e fundit lexova në disa gazeta amanetin e motrës suaj, profesore Safete Jukës. Ajo kishte dhuruar një shumë 40 mije dollare, për t’i vënë në shërbim të Bibliotekës Kombëtare. Ç’mund të na thoni më tepër për këtë gjest sa fisnik po aq dhe human?

Ndërkohë ju i dërguat letër drejtorit të Bibliotekës Kombëtare, z.Plasari, ku e sqaronit për më shumë.

Kam kenë tepër e emocionueme, nuk e prisja që ajo letër kaq e thjeshtë do të kishte kaq emocion, kaq lexues. Motra ime këtë veprim e ka bërë në heshtje.
Mua më lajmëroi Banka Amerikane, që ajo kishte depozituar 40 mijë dollarë, për Bibliotekën Kombëtare.

Kam lexuar shpesh për prof.S.Jukën, kam mbështetur idenë, që ajo të shpallet “Nderi i Kombit”…

Unë kam dashur me shpirt të të falënderojë, që ju e vlerësoni të bukurën, intelektualizmin e çdo gjë.
Une ju falënderoj si familje për shkollën shqipe dhe për hapjen e Televizionit.
Kur lexova shkrimin tuaj për Diloiadën, lotët më rridhnin papushim, qava.
E kam njohur nga afër atë familje të persekutuar.
Motra ime e kishte në shpirt Kosovën. Nuk ka lënë një demonstratë pa shkuar për Kosovën, në shi dhe në borë. Ajo nuk dilte nëpër podiume, po e dini se cfarë bënte? Rrinte midis popullit dhe kur kalojshin të huajtë, ajo gjithmonë ju fliste për Kosovën, për genocidin serb, për popullin e vuajtur të Kosovës.
Ka pasur një personalitet tepër të thjeshtë, por gjithmonë më mundonte ndërgjegja se a është dashur me e lënë në heshtje, apo duhet t’i shkruaja letër Bibliotekës për amanetin e saj?
Iu luta Zotit për këtë veprim.

Kadareja e ka vlerësuar prof.Safete Jukën si një Dora D’Istria të dytë, keni komunikuar direkt me shkrimtarin e madh?

Kadareja këtë gjë e ka vënë në dukje, nëpërmjet Dr.Moikom Zeqos.
Më 1994, në Bibliotekën e Durrësit, Dr.Zeqo ka gjetur librin e saj me titull “Kosova”, dhe është magjepsur kur ka parë dokumentacionin e saj. Ai ka shkruajtur një artikull në gazetën “Koha Jonë”, për të.
Ka kenë i pari që ka shkruajtur rreth saj. I jam mirënjohese dr.Zeqos.
Ajo mbrojti doktoratën në filozofi në Sorbornë të Frances, më 1969.
Ka organizuar konferencën shkencore për Kosovën, në New York, dhe më vonë botoi librin “Kosova”, ku jep mjaft të dhëna për shqiptarët me dokumente historike.
Motra ime ka shkruar shpesh dhe në gazetën “Dielli”.
Ajo e donte këtë gazetë dhe bashkëpunonte me këtë organ të Vatrës.
Ishte shumë e shkëlqyeshme kur dëgjova që do të ribotohet përsëri gazeta “Dielli”, njëherë në muaj dhe editor do të ketë Dalip Grecën. E kam njohur qysh në Shqipëri Dalipin, i lexojsha shkrimet tek Suplementi dhe ishin shumë interesante.
I jam shumë mirënjohëse që shkruajti artikullin për motrën time dhe e publikoi në gazetën e Diasporës, Illyria” me botues z.Vehbi Bajrami. Edhe Zenepe Luka ka shkruar dhe mbështet mendimin për ta shpallur prof.Jukën “Nderi i Kombit”. Për mua S’ka rëndësi fare në se nuk ja japin, ajo punoi me shumë zemër. Janë të hapura dorëshkrimet e saj.
Mua më është coptue zemra, Safetja dhe vëllai im i shtrenjtë shkuan herët në atë botë, në të njejtin vit.

Ju jeni bashkëpunëtore e motrave Nënë Tereza dhe e keni takuar Nënë Terezën disa herë, c’kujtoni nga takimet me të?

Une ju thashë që në fillim të bashkëbisedimit tonë zonja Kozeta, që nuk dua të flas për veten, dua të flas vetëm për disa kujtime me motrën time Safete Jukën.

Ju lutem znj.Lume, unë e kuptoj thjeshtësine tuaj, por duhet ta bëni këtë vetëm për lexuesit, pasi mesazhet tuaja janë tepër njerëzore, janë për Kombin tonë të përbashkët.

OK atëhere, në se unë nuk jua prishi qejfin dua të flas vetëm për experiencë shpirtërore.Une kam dhënë mësime të gjuhës frënge, por ka dhe një gjuhë më të bukur se të gjitha gjuhët e botës, ajo është gjuha e zemrës, gjuha që ta duam njeri tjetrin.
Kur jepja mësim, nxënësit rrinin në klasë edhe pas mësimit, sidomos ata që kishin dicka për të diskutuar ose ndonjë paqartësi. Unë pasi mbaroja korrigjimet ulesha dhe diskutoja me ta me kënaqësi.
Njerëzit shpesh gjykohen nga diplomat, por duhet të gjykohen se cfarë bëjnë për të tjerët. Unë gjithmonë i lutem Zotit së bashku me murgeshat, unë jam bashkëpunëtore e motrave “Nënë Tereza”.

Ka ndonjë shqiptare tjetër së bashku me ju kur luteni?

Vonë kanë ardhur dy shqiptare prej Kosove që janë bashkuar me ne.
Në vitin 69 kishja një dhembje dhëmbi, dhe po prisja të shkoja tek dentisti.
Në dhomën e pritjes tek zyra e dentistit, lexova revistën që nuk del më, “Look”, brenda saj kishte shkrimin “Imagjinoni një yll të bardhë”
Unë po kaloja në një krizë shpirtërore, ishja idealiste. Kur e lexova që shkrimi fliste për një shqiptare, u emocionova pa masë! Nënë Tereza ishte shumë pak e njohur nga Diaspora.
E mora revistën dhe me entuziazëm të madh, u fola te nesërmen studentëve për Nënë Terezën. Unë ju fola të gjithëve për Nënë Terezën, bamirësinë e saj dhe mbi të gjitha që ishte një shqiptare.
Revistën e ruaj dhe sot, e kam në shtëpi, në Tiranë.
Une pashë dhe filmin “Disa gjëra të bukura janë harruar”, që i kushtohet Nënë Terezës. Autori ka kenë shkrimtar anglez, gazetar dhe punonte në TV.
Ja si e përshkruan autori Nënë Terezën, kur ajo ishte e ftuar në studion e tij:
“Po shoh se po vjen një murgeshë, nuk dija gjë me saktësi për të. E pyeta ku i keni shënimet? Tereza m’u pergjigj, se fjalët që kam me thanë, i kam nga Zoti. Filloi me folë, dhe ajo që më bëri më shumë përshtypje nuk kërkoi ndihma, kurse të gjithë të tjerët kërkuan ndihma. Gjysmë ore ishte programi, intervista me të ishte në orën 3 e gjysmë të mëngjesit, dhe në këtë orë nuk e shikojnë shumë, por ajo që më habiti më vonë ishte, se nuk pushuan ndihmat për të”.
Nga frymëzimi që pati gazetari për të, ai donte të shkruante një libër.
Kështu qe ai realizoi filmin për Nënë Terezën.
Gjatë kohës së filmimit ai kujton, se kur kishte ardhur koha me filmue, me fotografue femijët që ishin në rruge gjysmë të vdekur, s’kishte pasur dritë aparati.
Ajo i kishte thënë, mos u mërzit, filmoi dhe kështu pa dritë, është drita e Zotit brenda.
Kur autori shkoi në Angli dhe e lau filmin, fotografitë ishin më të bukura se të gjitha ato me dritë. Ai ishte ateist, por pasi u takua me Nënë Terezën dhe motrat e saj, ai u bë i besimit katolik. Ai ndjeu forcën e Zotit i cili thotë:
“Njeri, kam nevoje për ty, kam nevoje për zemrën tënde, unë me zemrën tënde shpreh dashurinë time në këte botë”…
Ai na ka lënë të lire me zgjedh.
Ka qenë forca e Zotit, që e mori Nënë Terezën për ta çuar në Indi, dhe për t’i shërbyer të varfërve. Ajo ka bërë dicka që se ka bërë kushdo tjetër. Autori e ka vënë në dukje, se cfarë ka bërë ajo në Kalkuta, ku njerëzit hidheshin në rrugë gjysmë të vdekur, ndërsa nënë Tereza i merrte dhe i vendoste në shtratin e saj.
Ajo i ka marrë një nga një për t’i pastruar. Ajo thoshte se po ju afroj një vdekje të bukur. Era e tyre dhe krimbat që ishin brenda trupit, bënte që asnjera prej tyre nuk e kishte guximin për me i pasture, vetëm ajo i merrte dhe i pastronte.
Në momentet e fundit të jetës së tyre, ata thoshnin se kemi jetuar si shtazë, por tani po vdesim si ëngjëj.

Si jeni takuar me Nënë Terezën?

Une jam bashkëpunetore, shkoj shpesh me motrat Tereza, motër Lume më thonë.
Më 5 shtator të ketij viti ishte përvjetori i vdekjes së saj. Unë shkova në meshë, u luta dhe pasi mbaroi mesha, më thoshnin se jam pjesë e saj…
E kam njohur shumë afër, kam banuar në kuvend me të, më shumë se dy muaj këtu në New York.
Në vitin 1969 erdhi vëllai i Nënë Terezës dhe u njoha me të direkt.
Ishte njeri me kulturë. Më 1976 erdhi dhe Nënë Tereza dhe i thashë motrës të shkonim. Kur shkuam atje ajo, na mori për dore dhe na çoi në një dhomë të vogël.
Na i mori duart të dyjave në prehërin e saj dhe filluam të bisedonim për shumë gjëra.
E pashë që kishte shumë pak kohë, por ajo na ka mbajtur për tri orë.

Si e realizuat takimin me Nënë Terezën, mbretëreshën Gjeraldinë dhe Princin Leka?

Takimin me Nënë Terezën, mbretëreshën Gjeraldinë dhe Princin Leka e organizova unë së bashku me motrën Andrea.
Iu luta Zotit qe të takoheshin. Kur unë i telefonova Motër Andreas, se kishja dëshirë që Nënë Tereza të takohej me mbretëreshën Gjeraldinë dhe Princin Leka, ajo më tha se Nënë Tereza është shumë e zënë, dhe është në lutje natë e ditë.
Iu luta që të bënin diçka të pamundur. E telefonova prapë dhe i thashë: Po Nënë Tereza a ha bukë? Po, – m’u pergjigjën ato, ja çojmë ushqimin me tabaka.
Atëhere i them, – ju lutem vendosini një shënim, se mbretëresha Gjeraldinë donte ta takonte, jo si mbretëreshë, por si besimtare dhe vendosni emrin tim mbi të.
Ato e pranuan këtë variant që iu afrova.
Pasi Nënë Tereza e kishte lexuar shënimin kishte pranuar takimin me ne.
Motra Andrea më telefonoi në orën 11 e gjysmë të darkës dhe thotë se Nënë Tereza ju prêt ne orën 6 të mëngjesit. Motrat Tereza çohen çdo ditë në orën 3 e gjysmë të mëngjesit dhe bëjnë lutjet.
E gëzuar mora princin Leka për takimin. Unë shkova herët dhe prita në holl.
Aty gjej mbretëreshën Gjeraldinë dhe më tha që ishte dita më e lumtur e jetes së saj, që do takonte Nënë Terezën.
Nëna Terezë po na priste në kapele, aty na hapi derën një motër e bukur si pranverë. Shkuam në nje dhomë, ndenjëm të tria, ndërkohë i tha Mbretëreshës, se nuk merrem me politikë, por dhe mbretëresha iu përgjegjegj: – as unë. Nënë Tereza i tha se jam lutur gjithmone për ju dhe familjen tuaj. Mbretëresha iu pergjegj: -se e kam ndie gjithmonë se dikush i lutej Zotit për mua dhe për djalin tim. Në këtë kohë, ngadalë, ngadalë u tërhoqa, dhe i prita jashtë. Kur dolën të dyja ndritshin me një dritë hyjnore. Kishin pasë të dyja dëshirë të madhe me u takue me njëra tjetrën.
Nënë Tereza vazhdoi bisedën ne lidhje me gjuhën shqipe. Ajo pohoi se i kam shkruajtur nënës sime vetëm në shqip.
Nënës së saj i thirrte nënë Loke. Edhe me vëllain flisnin shqip.
Unë personalisht shpirtin e kam me Nënë Terezën. Nuk di me u ndal për të. Njëherë na kishin thënë me shkue në orën gjashtë në kuvend, se do të hapej dega e lutjeve shpirtërore, në New York, ngase ishte habitur me vetminë që jetojshin njerëzit.
Nëna Tereza kishte dhimbje të madhe për njerëzit, prandaj dhe e hapi këtë degë.
Ate e shoqëronte një shkrimtare irlandeze. Ajo tregonte se kishin shkuar bashkë në Ambasadën e Shqipërisë në Romë, për të marrë vizë, për me pa nënën e saj, por fatkeqësisht i ishte refuzuar viza.
Ishte hera e parë që e pashë duke qarë vazhdoi ajo. Kuptova që vuajtjet e saja e bën që të kuptonte vuajtjet e të tjerëve.

Faleminderit Zonja Lume për këtë bisedë kaq të ngrohtë, e admiroj shumë thjeshtësinë tuaj, kishja se ç’të mësoja nga ju.

Edhe unë e kishja dëshirue shumë komunikimin me ju, ishte një bisedë shpirtënore.

Staten Island, New York

10 Maj, 2009

Staten Island, New York

JOZEF RADI, POET I MBRUJTUR NË PURGATORIN SHQIPTAR

April 27, 2020 by dgreca

Nga Thanas L. Gjika/Jozef Radi, ndryshe nga i ati dhe nëna e tij nuk e përjetoi ferrin shqiptar, që niste me arrestim, vijonte me tortura hetuesie dhe burgim, prej ku shpesh mund edhe të mos dilje i gjallë. Ai jetoi vetëm purgatorin shqiptar, gjatë jetës në internim.

Ai atje u lind, atje u rrit, atje u martua, u shkollua aq sa i lejohej, atje u dashurua, u martua dhe u bë burrë me fëmijë. Në kushte internimi punonte ditën me lopatë dhe mbrëmjeve lexonte libra… po edhe shkruante poezi. Atje e gjeti edhe ndërrimi i regjimit, burrë 33-vjeçar, baba me dy femijë.

Mbas këtij viti ai bashkë me familjen e vet dhe prindërit vendosen në Tiranë, ku krahas punës për të mbijetuar atë e bir filluan të botonin e kesaj kohe i përket edhe publikimi i revistës Letraro-Kulturore “Arbëria” dhe kohë më vonë ai do të drejtonte websitin kulturor internetik “Radiandradi.com” ku do të botonin krahas veprave të tyre edhe shumë krijimet të bashkëpunëtorëve.

Mbas vdekjes së nënës (1997) Jozefi me familje do të vendoseshin me banim në Itali, ku përsëri për të mbijetuar filloi të merrej me punë të ndryshme, pa u ndarë kurrë nga pasioni i krijimitarisë. Pikërisht këtu ai vijoi dhe vijon publikimin e revistës së tij brilane.

Jozef Radi është poet i lindur. Krijimtaria e tij poetike është e gjitha krijimtari realiste e mbushur me problemet e jetës së përditshme. Përmes saj autori jep me nota kritike jetën shqiptare të kohës së diktaturës komuniste dhe të kohës sonë të tranzicionit. Kjo krijimtari e filluar që në vitet ’70 të shekullit të kaluar vijon në të njëjtën linjë, sepse ai nuk iu nënshtrua zbatimit të normave të realizmit socialist. Kurse shkrimtarët e poetët e kohës së diktaturës komuniste që krijuan sipas normave të realzimit socialist, pas dështimit të atij regjimi nuk mund ta vijonin më krijimtarinë në po atë linjë. Duke mos pasur burrninë për të kërkuar të falur për krijimtarinë servile ndaj ideologjisë së regjimit të vjetër, këta krijues bënë përpjekje për të ndërruar linjë. U përpoqën të hiqen si modernë dhe të çliruar nga prangat e socrealizmit duke trajtuar tema intime erotike, filozofimeve dhe përkthimeve nga letërsia europiane.

Për nga vlerat ideore dhe artistike krijimtaria poetike e Jozef Radit meriton të studiohet në nivel monografik. Këtu, unë thjesht po bëj një përpjkje për të shpalosur disa nga vlerat e një tufe poezish që i zgjodha këto ditë, nga portali radiandradi.com

* * *

Duke i vlerësuar mundimet e shumta e të përditëshme të prindërve për mbarëvajtjen e familjes me tri fëmijë, Jozefi, më i madhi i tyre, që në fillimet e krijimtarisë së vet poetike i kushtoi vëmendje shprehjes së mirënjohjes ndaj sakrificës të prindërve. Mund e djersë për t’i edukuar me ndjenja dhembshurie e dashurie humane ndaj njerëzve që vuanin. Mund e djersë për t’i edukuar me vullnet për të përballuar me dinjitet vuajtjet dhe për të ndjerë neveri ndaj krenarisë dhe mburrmave që shprehnin sigurimsat dhe shtypësit e të internuarve.

Ende 17-18-vjeçar, Jozefi e gdhendi jetën e babait të vet plot vuajtje e qëndresë me rastin e 60-vjetorit të lindjes, në vargje 11-rrokësh si të Ciklit të Kreshnikëve:

“Gjashtëdhjetë vite të arta skalitën/ në shpirt një vullkan besimi/

gjashtëdhjet vite të errta ta venitën/ edhe ma të fundmen pikëz gëzimi”.

Dhe pasi përmend vuajtjet i jep kurajo atit të vet ta çajë e kapërcejë ditë-natën gjashtëdekadshe plot baltë e llucë ku vitet rrëshqasin si ngjalat dhe i shpreh besimin se dhe ai ka për ta prekur “atë dritë” [kupto ditën e lirisë] (“Jubilare – kushtue 60-vjetorit të tim eti”, 1975).

Ikja e nënës së tij ndodhi në mars të vitit 1997, kur shqiptarët si të marrë shkrepnin “Kallashnikov” për të shprehur revoltën qorre ndaj shtypjes së vjetër dhe gabimeve të qeverisë aktuale. Ishte një ikje e papritur, që i shkaktoi dhimbje të madhe sa një det. Tani poeti ka përvetësuar vargun e thyer migjenian të cilin e mbush me figura të shumta prekëse:

S’po di asgja!/ Di vetëm se mbeta pa ty o drita ime,/

o dhimbja ime kurrë e shkrueme!/ Mbeta pa ty o vuajtje e vuajtjeve/

pa ty o shenjtorja e mërgimeve të mia./ Mbeta pa ty o Nanë,/

e s’po di ku me i vu as duert, as fjalët,/ as dhimbjet… as sytë/

s’po di ku me i ndalë…” (“Ikja e Nanës”, 22 mars 1997)

Në vitet 1950-të në Tiranë u sistemua me punë vullnetare shtrati dredha-dredha i lumit Lana në një shtrat të drejtë. Vetëm një nga urat e vjetra që lidhnin më parë brigjet e lumit u ruajt si monument kulture me emrin “Ura e Tabakëve”. Kjo urë nuk lidhte më dy brigjet e lumit të dikurshëm plot ujë e gjallëri. Poeti e shfrytëzon ekzistencën e kësaj ure jo funksionale për të shprehur mendimin e vet metaforik se Shqipëria e vitit 1991, kur jeta dukej se po merrte gjallëri përmes lëvizjes demokratike që sapo kish filluar, por në fakt asgjë nuk kishte kuptim, sepse lëvizja e re nuk kishte një program e strategji të qartë. Poeti e kritikon gjendjen duke e konsideruar lëvizjen jo funksionale si Ura e Tabakëve:

“O Zot, ura pa lumë, si hana pa natë!/ Asgja s’gurgullon nën qemeret e saj/

n’at gjysmësy me veturll guri,/ asgja s’shofin kalimtarët e ngutun/

veç kapërcejnë idenë e brigjeve/ që s’duken askund”

Në fund thellohet kritika ndaj amullisë së lëvizjes duke tregur se dita që lindi po humbte:

“n’at lumë të çuditshëm,/ që rridhte gjithkah/ e s’derdhesh askund” (“Ura e Tabakëve”, 1991).

Më 2 prill të vitit 1991, në Shkodër u vranë para selisë së Komitetit të Partisë katër të rinj pjesëtarë të demostratës paqësore, të cilët ishin ndër drejtuesit e lëvizjes demokratike. Poeti shkoi aty dhe e përshkroi atmosferën e qytetit:

“Qelqe andrrash grimcue n’sheshe/ gëzhoja t’hjedhuna si oriz dasme/ e lulet e paçeluna u thanë!/ O Zot!/ Edhe gëzimin n’nji fitorje/ e firmosën me gjak” (“Prilli i përgjakun”, 1991)

Atmosfera vijon të jepet dhe te poezia “Qyteti i gjanave t’Mëdha”, ku autori takoi pjesëmarrësit e shpërndarë “N’Kafe të Madhe” ku piu me ta kafen të hidhët zeher, ndërsa “N’Kishë të Madhe” binin kambanat për ngjalljen e të Lumit pas një çerek shekulli, kurse “N’Arrë të Madhe” sythat plasnin me cicërima zogjsh. Në Shkodrën e “Gjanave t’Mëdha” përqafeshin Liqeni, Buna, Kiri dhe Drini… dhe në fund shpaloset qëndresa e popullit që nuk trembej nga urdhëri që kish dhënë Kupola e Krimit: “Drini i Kuq, qytetin me e përmbytë”!

Këto dy poezi të shkruara në vitin e ngjarjes, Jozefi i botoi së pari më 1993, por i ribotoi dhe në vitin 2017, kur Gramoz Ruçi u zgjodh Kryeparlamentar i Shqipërisë. Ai i ribotoi këto poezi shoqëruar me një shënim se nuk besonte që Partia Socialiste në pushtet po përpiqej ta shpinte Shqipërinë drejt demokracisë, përderisa këtë ish-Zv.Ministër të Punëve të Brendëshme të vitit 1991, nuk ishte dënuar por qe zgjedhur Kryeparlamentar mbas 26 vitesh pas kryerjes së krimit.

Nënë Terezën kur erdhi në Shqipëri kush mund ta priste me më shumë dashuri se të përndjekurit e ndërgjegjes? Jozefi gjeti rastin t’i jepte një tufë mimozash, si simbol të kokrrave të lotëve të fëmijëve shqiptarë, që i kishin ndjerë lutjet e saj në kampe izolimi. Poeti nuk le patheksuar se ishte i ndryshëm nga shumë pritës:

“Dola me e pritë, me i folë, me e puthë/ i papërziem me klithma hipokrite,/

dola thjesht, me e pritë si Nanë/ mes t’mirëveshunish shpirtëzbathun,/

që tan’ jetën Zotin e saj/ e kishin tallë./ Dola me e pritë/

njat grue t’vocërr sa grima,/ që hecte pothuej si era/ zbathun/

ndër plagët e mëdha/ t’kësaj bote” (“Tue pritë Nanë Terezën”, 1991).

Jeta pas ndërrimit të regjimit, kur nuk u dënua krimi komunist, solli një liri të përçudnuar. Të gjithë flisnin në klube e media, shkruanin dhe libra për jetën dhe vuajtjet e veta nën diktaturë dhe nuk merrej vesh kush kishte vuajtur vërtet. Kupola komuniste nuk deshi ta shfrytëzonte dështimin e saj për të kryer një rifillim më inteligjent, por vijoi përpjekjet djallëzore duke sharë të kaluarën për të justifikuar luftën për rimarrjen e pushtetit ekonomik e politik. Ky aspekt i jetës jepet përmes vargjeve:

“krijesa të zakonshme – karakatina t’mbathuna mirë/ ditën flasin nënzà lokaleve, natën shkruejnë libra dashnie/ e çojnë lehtë potere për padrejtsitë e papësueme kurrë/ po asnjiherë s’shpjegojnë pse vdekja e poetëve/ pak si të madhe e lëshoi hisen e ‘lavdisë’ mbi ta…/ Jetoj nën nji strehë me vrasësit e poetëve/ që flenë mbasdrekave me shpirt të patrazuem/ që shkruejnë pa prà libra për poetët, që vetë i vranë/ e aspak heshtja jonë… e as firmat e tyne!”

Në fund shpaloset shpirti madhështor i poetit të përndjekur, ku i kërkon Zotit jo hakmarrje, por mëshirë për shpirtrat e këtyre hipokritëve:

“Jetoj nën nji strehë me vrasësit e dritës!/ Zoti i pshtoftë shpirtnat e tyne prej Ferri…” (“Jetoj nën nji strehë me vrasësit e poetëve” nxjerrë nga libri “Fletorja e Vjeshtës” Pakti, 2011)

Jozef Radi ua bën të qartë lexuesve se kush është njeriu vërtet i lirë i kohës së djeshme dhe i kohës së sotme të tranzicionit:

“po liria s’asht çashtje hapsinash as qiejsh/ asht çashtje shpirtnash, çashtje dashnie…/ ata që ngrejnë rrethime, mure e karakolle/ tan botën le ta shetisin kurrë t’lirë s’do t’ndjehen,/ të lirë mbeten veç ata që botën e kqyrnin/ përtej frangjive, përtej telave me gjemba/ përtej konopit, përtej rrasave të ftohta t’gurve…” (“Ne u deshëm n’nji kamp telash me gjemba”, nxjerrë nga libri “Fletorja e Vjeshtës” Pakti, 2011).

Qeveritë e kohës së tranzicionit nuk e dënuan krimin komunist dhe nuk i vlerësuan si duhet vuajtjet e të përndjekurve politikë. Kur u krijuan dy muzeume, ai i kampit të internimit afër Tepelenës dhe ai i minierës burg të Spaçit, disa pushtetarë dhe studiues thanë se ata kampe internimi të kohës së diktaturës kishin pasur kushte të mira dhe nuk mund të krahasoheshin me kampet naziste të hebrenjve, si po shpreheshin të përndjekurit…. Dhe Jozefi, bashkëvuajtësi i kampit të Savrës, lëshoi klithmën e tij kundër këtyre gënjeshtrave mashtruese:

“Jeta ime prej hebreu/ i ka tan’ Triblinkat, Buckenvaldet, Mat’hauzenet/ pse i ulërijnë n’vesh Tepelenat, Spaçet, Myzeqeja/ po s’di kush dreqin ia ka shtuposë fytin/ për t’vërtetat e veta,/ që në t’vërtetat e të tjerëve/ bahemi aq të pavërtetë, aq të pshtirë…/ jeta ime prej hebreu/ asht e rrethueme gjithkah me monumentet e dhimbës pakufi/ edhe pse shumica s’shef asgjà… askund…/ …/ e ku pështymat e përbuzjes si shi mallkimi/ vazhdojnë me rà ndër gjelbërime të rreme…/ Jeta ime prej hebreu/ i ka me vedi tan’ tmerret e hebrejve/ edhe pse ka qëllue e pagojë/ për të vërtetën e tmerreve të veta…” (“Jeta ime prej hebreu”, 2013)

Edhe më fort e ngre zërin poeti për të ndërgjegjësuar popullin ndaj gënjeshtrave dhe mashtrimeve të pushtetarëve të tranzicionit që po përpiqen të përjetësojnë harresën ndaj krimeve të diktaturës komuniste:

“Jo! S’asht deka e vobegtë e askujt/ që ka me i randue gjethet e porsaçiluna të marsit/ pos deka e krejt nji fryme që i përgjunjet dhunës/ ndër do andrra t’vjetra t’nji dimni hikun kahera” (N’lkurë t’nji vrasësi dhe t’shumë vrasësve bashkë… prill 2014).

Botën shpirtërore të njerëzve të përndjekur, botë e pasur në ndjenja e sjellje njerëzore, Jozefi e ngre në monument te poezia “Na jena njerëz”:

“Na jena njerëz/ për aq sa dijmë me ndry tjerë njerëz/ jo ndër burgje cmirash e urrejtjesh/ po ndër lutje të përbashkta dashnie e humbje./ Na jena njerëz/ për aq sa dijmë me e tërhjekë derën/ kadalë n’për mesnatën ma të thellë/ e me ikë t’përlotun drejt nji bote të panjoftun./ …/ Na jena njerëz/ pse gjithçka të bukur, e bajmë me jetue/ përtej fjalëve, përtej zhurmave, atje ku heshtjet/ i kqyrin dashnitë e kryqzueme ndër shpirtna…” (“Na jena njerëz”, dhjetor 2015)

Kritika ndaj ish-përndjekësve të kohës së diktaturës arrin kulmin te poemthi “Ju s’kishit, Ju keni, Ju s’keni”. Forcën demaskuese të kësaj vepre do ta kishte zili çdo poet dhe vetë Migjeni. Jozefi, mbasi jep një imazh historik se si njerëzit që s’kishin erdhën me dyfek mbas shpine dhe zunë sheshet që i quajtën të tyret, botën e vogël e vunë të sillej e përsillej në të kundërt me Botën e Madhe, shfryn:

“me përdhunë u batë Gjithkushi e Gjithshkaja/ e pamëshirë zhytët cilindo n’Askush e n’Asgja,/ e megjithatë fitimtarë kurrë…”

Dhe vijon t’i japë dy botët në kontrast. Njëra palë me dhunë grabiti pasuritë e popullit, pala tjetër duroi dënimet e përvuejtnintë duke futur frymë foshnjash në stallat ku e hodhën të jetonte. Më tej kontrasti arrin maja më të larta:

“Ju morët nën zotnim fushat, malet, qiejt e detet,/ ne ruejtëm ndër shpirtna andrrën e fluturimit,/ Ju vratë tempujt e Zotit dhe u rrekët me u ngjitë maje tyne/ ne besimin n’Zot e mbrojtëm nën grykat e zjarrta të pushkëve tueja,/ …/ Ju folët për popullin që e batë vegël, e vratë gjithkend n’emën të tij/ ne dëshmuem edhe pa varr, se Njeriu jeton përtej lavdive t’rreme…”.

Veprave të shkrimtarëve, poetëve, këngtarëve e piktorëve të mobilizuar prej shtetit të dhunës, të përndjekurit iu përgjigjën me heshtje duke dëshmuar se ato vepra ishin pa art, se monumentet e shumta kishin brenda frymën e kalbur të gënjeshtrës e të dhunës. Dhe erdhi një natë që gjithçka mbaroi. Erdhi koha e dështimit, por ish-dhunuesit duke qëndruar si ujku në pritë, i kapën përsëri pushtetin e pronat si më parë dhe i mbajnë me dinakëri:

“Ja ku e keni palë mykun e krejt nji kohe të vdekun/ që e bojatisni pa prà netëve të dimnave që sollët./ Ja ku e keni edhe at talljen e madhe me kët popull/ që e bani përditë e ma të vogël… përditë e ma turmë,/ trumhasun n’harenë tuej mashtruese…”

Në fund poeti shpreh bindjen se kjo tragjedi do ta ketë fundin e vet:

“…Veç mos harroni,/ se n’fund të fundit gjithçkaja jueja s’asht pos asgjaja/ ajo ka me e brejtë përditë boshllëkun tuej,/ e nji ditë ka m’u kthye në gur katapulte/ e ka me ju përplasë ndër do mure t’lashta e t’lëmakshta/ ku asnji zezonë s’ka me pranue me ju mblue,/ e asnji Djall s’ka me mujtë me ju pshtue…!” (“Ju s’kishit, Ju keni, Ju s’keni”, 26 janar 2016)

Jozef Radi vijon krijimtarinë si më parë. Së shpejti ai do të botojë një përmbledhje me poezi të zgjedhura nga tre vëllimet tij të botuar në vitet 1993, 2000 dhe 2011. Për vlerat që do të kenë krijimet e këtij botimi, sugjeroj që Ministria e Kulturës dhe ajo e Arsimit të marrin përsipër sponsorizimin e këtij vëllimi që duhet botuar në mijëra kopje dhe shpërndarë në mbarë botën shqipfolëse në Ballkanin Perëndimor dhe diasporë.

ILIR HARSHORVA, BASHKËPUNËTORI I GAZETËS DIELLI, NUK JETON MË

April 27, 2020 by dgreca

Gazeta Dielli, ashtu si shumë gazeta të tjera shqiptare, ka humbur një nga bashkëpunëtorët më të kualifikuar, intelektual, autor librash, përkthyes, njeri vizionar, atdhetar i përkushtuar. Iliri shquhej për trajtimin e temave për nacionalizmin, antikomunizmin dhe çështjen Kombëtare, pa anshkaluar temat e politikës dhe ato sociale. Artikulli i fundit që publikoi në Gazetën Dielli ishte”Pandemia e Mortajës së Zezë”, botuar me 2 prill 2020. Por në kujtesën e lexuesit të Diellit kanë mbetur me dhjetëra shkrime të tij, si: “Masakra e 4 Shkurtit 1944 dhe Masakra e 21 Shkurtit 1951”, “Politika dhe Propaganda naziste, si shembull për politikën komuniste shqiptare”,”Lajmet e Dhunës dhe Qytetërimi”, Xhufi, intelektuali i mbrujtur në Perëndim dhe virusi i komunizmit”, “Tcveton Todorov dhe “Lulja e Diellit” e Simon Vizentalit”, Nënë Tereza në një Shkollë në New York”, “Dominimi i Drejtësisë, korrupsioni dhe Morali” etj…

Ilir Hashorva ishte djali i Ali Harshovës, mësues dhe përkthyes i njohur.Ai ka botuar librat vëllimi “Gandi – jeta”, “Gandi – filozofia dhe feja, Gandizmi” dhe “Analiza e komente për Gandin dhe Gandizmin”, përkthimin “8 orë nga Anglia” të autorit britanik Anthony Quale – një dëshmi historike e ndodhive të Luftës së Dytë Botërore, hedhur në botim nga autori menjëherë pas fitores të koalicionit antifashist, me dëshmi autentike dhe të pandikuara nga ngjarje të tjera të mëvonshme.
Një punë të shkëlqyer bëri Iliri edhe për përgatitjen për shtyp të përkthimeve me shumë vlerë të realizuara nga i ati, Aliu: “Skënderbeu” i Alessandro Cuttolo-s (Toena 2018), “Princi” i Niçolo Machiaveli-t (Toena, 2019) dhe “Dekameroni” i Giovanni Boçaçio-s (në proces botimi) .
Të gjitha këto vepra u përgatitën nga Ilir Hashorva.Ilir Hashorva jetonte në New York.

Pusho në Paqe miku ynë!

***

Po sjellim shkrimin e publikuar sot në media dhe rrjetet sociale prej Irena Toçi, Shtëpia Botuse”Toena”.

Shkruan Irena Toçi:

Lamtumirë i nderuari Ilir Hashorva!

Me dhimbje të thellë mësova për largimin nga jeta të Ilir Hashorvës, mikut dhe bashkëpunëtorit të Shtëpisë Botuese Toena për shumë vite.

Megjithëse këto ditë lajmërimet për largimin nga jeta janë bërë të “zakonshme”, lajmi për vdekjen e tij të beftë na gjeti të papërgatitur, na ngarkoi me dhimbje e trishtim të përligjur.

Bashkëpunimi i Shtëpisë Botuese Toena me autorin dhe përkthyesin Ilir Hashorva, të birin e denjë të mësuesit dhe përkthyesit të njohur Ali Hashorva, nisi diku rreth vitit 2009 me botimin e vëllimit të parë të përgatitur prej tij, për figurën emblematike të Gandit, titulluar “Gandi – jeta”. Në vitet në vazhdim ky vëllim i parë u pasua nga botimi i dy vëllimeve të tjera kushtuar Gandit: “Gandi – filozofia dhe feja, Gandizmi” si dhe “Analiza e komente për Gandin dhe Gandizmin”.
Pothuajse në të njëjtën kohë u botuan nga Botimet Toena edhe dy biografi të përgatitura me kujdes, kulturë e përkushtim të veçantë prej tij, njëra kushtuar “Nelson Mandela-s” dhe tjetra “Martin Luter King-ut”.
Me mjaft përkushtim e përgjegjësi përgatiti ai edhe biografinë e hebreut të mirënjohur Simon Vizental, biografi e cila u botua nga Toena më 2015, së bashku me librin e vetë Simon Vizentalit “Lulja e diellit”.
Në nder të 75-vjetorit e Çlirimit të Shqipërisë, ai zgjodhi të përkthejë dhe të sjellë në shqip “8 orë nga Anglia” të britanikut Anthony Quale – një dëshmi historike e ndodhive të Luftës së Dytë Botërore, hedhur në botim nga autori menjëherë pas fitores të koalicionit antifashist, me dëshmi autentike dhe të pandikuara nga ngjarje të tjera të mëvonshme.
Një punë të shkëlqyer bëri Iliri edhe për përgatitjen për shtyp të përkthimeve me shumë vlerë të realizuara nga i ati, Aliu: “Skënderbeu” i Alessandro Cuttolo-s (Toena 2018), “Princi” i Niçolo Machiaveli-t (Toena, 2019) dhe “Dekameroni” i Giovanni Boçaçio-s (në proces botimi) .
Të gjitha këto vepra u përgatitën nga Ilir Hashorva, ndërkohë që ai jetonte e punonte në Nju-Jorkun e largët, ku edhe do të prehet tanimë përgjithmonë.

Njeri serioz e i vetëpërmbajtur, intelektual me integritet dhe mendim të pavarur, autor dhe përkthyes i shkëlqyer, autor i dhjetëra shkrimeve në shtypin bashkëkohor gjithashtu, ishin cilësitë që e bënë të ishte një bashkëpunëtor të vyer të Botimeve Toena për më shumë se 12 vjet rresht.

Lamtumirë Ilir Hashorva!

I paharruar qoftë kujtimi Yt, përmes Veprës tënde të çmuar!

Irena Toçi
Botuese
Botimet Toena

27 PRILLI – DITA E TË PAGJETURVE TË KOSOVËS

April 27, 2020 by dgreca

-27 Prilli – Dita e të pagjeturve të Kosovës, 21 vjet pas luftës ende 1641 të zhdukur/

– EULEX: MË SHUMË SE 1640 ARSYE PËR ZBARDHJEN E FATIT TË PAGJETURVE/

-Në Mejë, në Lëndinën e Pikëllimit, në 27 Prill 1999, forcat serbe masakruan e zhdukën 377 shqiptarë që i rrëmbyen nga kolona e refugjatëve/

-Akademia Përkujtimore në Mejë, Gjakovë dhe Marshi Përkujtimor në Prishtinë, si aktivitete pothuajse të përvitshme, për shënimin e 27 Prillit – Ditës së të Pagjeturve të Kosovës, nuk do të mbahen për shkak të gjendjes nëpër të cilën po kalon vendi në përballje të pandemisë si pasojë e COVID-19/

PRISHTINË, 26 Prill 2020-Gazeta DIELLI/ Në Kosovë 27 Prilli është Dita e të Pagjeturve, që shënohet me mesazhe për zbardhjen e fatit të 1641 personave që ende figurojnë të zhdukur që nga lufta e përfunduar në Qershorin e para 21 viteve.

Në Mejë, në Lëndinën e Pikëllimit, para 21 viteve, në 27 Prill 1999, forcat serbe masakruan e zhdukën 377 shqiptarë që i rrëmbyen nga kolona e refugjatëve.

Asnjëri nga të ndaluarit në rrethimin e hekurt të kolonës së civilëve nuk kishte arritur të dilte i gjallë. Ajo ishte një nga kolonat e shumta të spastrimit etnik, të rreth 1 milion shqiptarëve të dëbuar nga Kosova, shumica drejt Shqipërisë.

Sipas Institutit për Hulumtimin e Krimeve të Luftës, në vitet 1998-99 forcat serbe me motive gjenocidale kanë vrarë e masakruar mëse 12 mijë civilë shqiptarë, ndërsa menjëherë pas luftës Kryqi i Kuq Ndërkombëtar evidenconte më shumë se 6.000 të zhdukur.

Kosova vazhdon të kërkojë zbardhjen e fatit të qytetarëve të saj të zhdukur dhe me këtë mesazh fotografitë e të pagjeturve janë vendosur e rivenodur gjatë viteve nga familjarët në rrethojat e Kuvendit e Qeverisë kosovare dhe te Obelisku i të Pagjeturve i ngritur aty në sheshin kryesor të Prishtinës.

Në një komunikatë të dërguar sot, Komisioni Qeveritar për Persona të Zhdukur në bashkëpunim me Këshillin Koordinues të Asociacioneve Familjare të të Zhdukurve të Kosovës dhe Shoqatën ’27 Prilli 1999 Mejë’, njoftojnë se ‘Akademia Përkujtimore në Mejë, Gjakovë’ dhe ‘Marshi Përkujtimor në Prishtinë’ , si aktivitete pothuajse të përvitshme, për shënimin e 27 Prillit – Dita e të Pagjeturve të Kosovës, nuk do të mbahen për shkak të gjendjes nëpër të cilën po kalon vendi ynë në përballje të pandemisë si pasojë e COVID-19.

Në këtë rast, Komisioni Qeveritar për Persona të Zhdukur në bashkëpunim me Këshillin Koordinues të Asociacioneve Familjare të të Zhdukurve të Kosovës dhe Shoqatën ’27 Prilli 1999, Mejë’, ftojnë familjarët e personave të zhdukur dhe gjithë qytetarët që përkujtimi dhe homazhi për të zhdukurit dhe gjithë të rënët për lirinë e vendit, këtë vit, të bëhet duke respektuar masat e caktuara nga institucionet kompetente në parandalimin dhe luftimin e pandemisë, përmes të cilave ndër të tjera ndalohen edhe tubimet në masë.

27 Prilli, përvjetori i Masakrës së Mejës ku u vranë e zhdukën 376 shqiptarë, por edhe Dita për Persona të Zhdukur, e shpallur me vendim të Kuvendit në nderim të viktimave të masakrës së Mejës dhe gjithë të zhdukurve si pasojë e Luftës në Kosovë, na përkujton se në luftë nuk ka humbje më të madhe se sa rrëmbimi dhe zhdukja e më të dashurve.

Edhe 1641 persona, vazhdojnë të jenë të evidentuar të zhdukur si pasojë e luftës. Jo vetëm personat e zhdukur, por edhe familjet e tyre vazhdojnë të jenë viktima në mungesë të përgjigjes për fatin dhe vendndodhjen e më të dashurve të tyre të zhdukur dhunshëm, andaj edhe sot, si çdo ditë, duhet të jemi me dhembjen dhe kërkesat e drejta të familjeve të cilët humbën shumë nga jeta e tyre duke përfshirë edhe më të dashurit e tyre.

Më shumë se dy dekada nga lufta, çështja e personave të zhdukur mbetet një kujtesë tragjike e të kaluarës së afërt të Kosovës dhe një nga temat më të dhimbshme që ka vendi. Edhe në këtë rast Komisioni Qeveritar për Persona të Zhdukur, me përkrahjen e Qeverisë e Republikës së Kosovës, shpreh zotimin se do të vazhdoj me angazhimin ndërinstitucional në koordinim të ngushtë me përfaqësuesit e familjeve të personave të zhdukur dhe partnerët ndërkombëtarë që janë të angazhuar në këtë proces deri në zbardhjen e fatit dhe vendndodhjes se të gjithë qytetarëve të Kosovës të zhdukur gjatë luftës.

Komisioni Qeveritar për Persona të Zhdukur në bashkëpunim me shoqatat e familjeve të personave të zhdukur do të vazhdojnë të jenë në angazhim dhe përpjekje të vazhdueshme që familjeve të personave të zhdukur t’ua lehtësojmë barrën e pritjes dhe ankthit të pritjes t’i vijë fundi.

Edhe njëherë i bëjmë thirrje bashkësisë ndërkombëtare që të shtojnë trysnin ndaj institucioneve të Serbisë për të qenë më bashkëpunuese në këtë proces, para se gjithash për të hapur arkivat e ish-Ushtrisë Jugosllave dhe për të ofruar informatat mbi fatin dhe vendndodhjen e qytetarëve tanë të zhdukur.

KOSOVË-EULEX: MË SHUMË SE 1640 ARSYE PËR ZBARDHJEN E FATIT TË PAGJETURVE

-“Ne kemi më shumë se 1640 arsye për të vazhduar punën tonë për zbardhjen e fatit të të pagjeturve,” thotë me rastin e Ditës Kombëtare për Personat e Pagjetur Shefi i Misionit të BE-së për Sundim tëLigjit/

-Shënimi i Ditës Kombëtare për Personat e Pagjetur me sloganin “Për 20 vjet në terr – në ora 20:00 ndali dritat për 2 minuta”/

Prishtinë, 27 Prill 2020-Gazeta DIELLI/ Me rastin e shënimit në Kosovë të Ditës Kombëtare për Personat e Pagjetur, Misioni i BE-së për Sundim të Ligjit (EULEX) në Kosovë bënëhomazhe për të gjithë personat që ende nuk janë gjetur dhe shprehë zotim për të vazhduar punën krah për krah me Institutin e Mjekësisë Ligjore të Kosovës për zbardhjen e fatit të mbi 1640 personave, qëende mbesin të pagjetur në Kosovë.

“Ne kemi më shumë se 1640 arsye për të vazhduar të punojmë së bashku me homologët tanë nga vendi për zbardhjen e fatit të personave të pagjetur dhe për dhënin e përgjigjeve familjarëve dhe më të dashurve të tyre, jetët e të cilëve kanë ndryshuar përgjithmonë,” tha Shefi i Misionit të Bashkimit Evropian për Sundim të Ligjit, Lars-Gunnar Wigemark.

“Fëmijët, bashkëshortët, prindërit, të afërmit dhe miqtë e personave të pagjetur kanë të drejtë të dinë se çka u ka ndodhur më të dashurve të tyre,” tha Wigemark, duke shtuar se, nga fillimi i mandatit të EULEX-it deri më tani, Misioni ka kryer 651 operacione në teren për gjetjen e vendndodhjeve të personave të pagjetur, çka ka rezultuar nëidentifikimin e 456 individëve, përfshirë 311 personave të pagjetur.

Duke e theksuar rëndësinë e ADN-së për identifikimin e suksesshëm të personave të pagjetur, Shefi i EULEX-it kërkoi nga familjarët e të gjithë personave të pagjetur që të japin mostra të gjakut për analiza të ADN-së. “Kjo do të lehtësojë procesin e identifikimit,” tha Wigemark, dhe shtoi se EULEX-i gjithashtu do t’iu ndihmojë autoriteteve të Kosovës për shqyrtimin e çështjes së rreth 300 mbetjeve mortore trupore në morgun e Prishtinës.

Sot, EULEX-i do t’i fikë dritat në selinë e tij në ora 20:00 në mbështetje të një iniciative nga Iniciativa e të Rinjve për të Drejtat e Njeriut – Kosovë, Qendra Burimore për Personat e Zhdukur, Integra, Fondi për të Drejtën Humanitare Kosovë dhe forumZDF-Programi në Kosovë për të shënuar Ditën Kombëtare për Personat e Pagjetur me sloganin “Për 20 vjet në terr – në ora 20:00 ndali dritat për 2 minuta”.

(Bashkangjitur gjeni foto nga puna e ekspertëve të EULEX-it në Institutin e Mjekësisë Ligjore)

“We have more than 1640 reasons to continue our work to establish the fate of the missing,” says Head of the EU’s Rule of Law Mission on the National Day of Missing Persons

27 April 2020

As Kosovo marks today the National Day of Missing Persons, the EU Rule of Law Mission (EULEX) in Kosovo pays tribute to everyone still missing and commits itself to continue working shoulder to shoulder with the Kosovo Institute of Forensic Medicine to establish the fate of over 1640 persons, who are still unaccounted for in Kosovo.

“We have more than 1640 reasons to continue to work together with our local counterparts to shed light on the fate of the missing and provide the needed answers to their families and loved ones, whose lives have changed forever,” said the Head of the European Union Rule of Law Mission , Lars-Gunnar Wigemark.

“Children, partners, parents, relatives and friends of the missing have the right to know what happened to their loved ones,” said Wigemark, adding that, from the beginning of EULEX’s mandate until now, the Mission has conducted 651 field operations to locate missing persons, resulting in the identification of 456 individuals, including 311 missing persons.

Stressing the importance of DNA in the successful identification of missing persons, the Head of EULEX asked all missing persons’ relatives to provide blood samples for DNA analysis. “This will facilitate the identification process,” Wigemark said, adding that EULEX will also assist the Kosovo authorities in addressing the issue of around 300 body remains in the Pristina morgue. Tonight, EULEX will turn off the lights at its headquarters at 20:00 in support of an initiative by the Youth Initiative for Human Rights – Kosovo, Missing Persons Resource Center, Integra, Humanitarian Law Center Kosovo and ForumZDF-Kosovo Program to mark the National Day of Missing Persons under the slogan “In the darkness of the missing people – Turn off the lights for two minutes”.

PËRSE SKA PATUR SHKOLLA SHQIPE NË PERIUDHËN OSMANE?

April 27, 2020 by dgreca

Nga Arben LLALLA/ Historiografia shqiptare ashtu si dhe historiografia e fqinjëve tanë greke, serbe, bullgare, etj., janë të mbingarkuara me Mite sidomos për periudhën e Sundimit Osman. Një nga çështjet që rëndon ende tek shqiptarët është Përse ska patur shkolla shqipe gjatë Periudhës Osmane? Por përse shqiptarët nuk pyesin a ka patur shkolla shqipe para Periudhës Osmane? Përse gjuha shqipe nuk ishte gjuhë fetare, pra e besimeve, lutjeve Kishës dhe Xhamisë? Si është e mundur që 500 vite sundimi Osman nuk pësuam gjenocidë, harresën e gjuhës shqipe ashtu siç ka ndodhur me popujt e tjerët të kolonive franceze, spanjolle, portugeze, britanike, holandeze? Faji duhet kërkuar edhe tek vetë shqiptarët, intelektualët dhe pashallarët të cilët dhanë një kontribut në Perandorinë Osmane.

Periudha Osmane interpretohet, kryesisht nga këndvështrimi i kombeve “të shtypur”, dhe shteti osman na paraqitet vetëm si një mekanizëm shtypjeje. Kjo traditë historiografike u krijua në fillimet e shek. 19, kur u themeluan komb-shtet, që nga historiografia sllave, greke dhe më vonë e kopjuar nga ajo shqiptare pas viteve 1945. Këto të ndikuara nga rrymat e romantizmit dhe pozitivitetit, por edhe nga nacionalizmi triumfues, e zhvilluan si historiografi kombëtare duka na u paraqitur si historiografi shkencore, akademike, si dhe format e tjera të botimeve, siç janë librat shkollorë, kanë riprodhuar këtë formë të rreme në vitet 1830 e deri më sot. Periudha e Perandorisë Osmane ka shumë pozivitet sidomos në vitet 1600, ku shkenca islame ishte shumë e përparuar dhe omanët konsideroheshin elita e qytetërimit në botë të cilët kishin krijuar mënyrën e vete të jetuarit, muzikën, funksionimin e shtetit, etj. Perandoria Osmane u tregua tolerante ndaj ortodoksëve, armenëve, hebrenjve, etj., të cilët ruanin të drejtën e jetës, besimit, shkollimin në gjuhën e tyre përderisa paguanin taksat e përcaktuar me Ligj.

Përse nuk ka patur shkolla shqipe në kohën e Perandorisë Osmane ka qenë fati i keq i gjuhës shqipe sepse ajo nuk ishte gjuhë fetare-kishtare si serbishtja, rumanishtja, bullgarishtja dhe greqishtja të cilat gëzonin statusin e të privilegjuarit në Perandorin Osmane. Dhe këto shtete u krijuan me moton e ortodoksizmit duke mbajtur kryqin dhe armët, e patur mbrojtjen e Perandorisë Ruse, Francës, Britanisë së Madhe, etj. Shkollat në këto gjuhë ishin në funksionon brenda institucionit fetar, Patriarkanës të cilat siguronin mbështetjen financiare nga tatim taksat e besimtarëve të tyre. Patriarkanët greke, serbe dhe bullgare ishin pjesë e administratës së Perandorisë Osmane.

Pra, gjuha shqipe duke mos qenë pjesë e lutjeve kishtare krijojë boshllëkun për të përgatitur mësonjësit e saj. Nëse shikohet pas do vërejmë se shumica e atyre që nisën hapat e para për hapjen e shkollës shqipe apo edhe për krijimin e fjalorëve, abetareve të gjuhës shqipe ishin ata shqiptar që kishin mbaruar shkollat pedagogjike në gjuhët e tjera si greke, rumune, etj. Shumë prej këtyre mësonjës e paguan me jetën e tyre hapjen e shkollave shqipe.

Sipas dekretit të reformës në Perandorinë Osmane të vitit 1856, çdo bashkësi kishte të drejtë të krijonte shkolla publike, shteti osman lejonte që financimi i këtyre shkollave të vinte nga fuqitë e jashtme si Austro-Hungaria, Rusia dhe Serbia. Një “Ligj i mëvonshëm për Shkollën” i vitit 1869 po ashtu deklaronte se mësimi mund të organizohej në gjuhën vendore.

Ndërkohë që historiografia shqiptare vazhdon të pasurohet me përralla të historianëve shqiptarë e të huaj se vetëm shqiptarëve Perandoria Osmane ua ndalonte mësimin e gjuhës shqipe. Por e vërteta është se shqiptarët ishin njerëz të privilegjuar në këtë perandori duke patur rreth 40 Vezirë të Mëdhenj, pa folur për Pashallarët apo Guvernatorët. Dhe kjo vërehet qartë që gjuha shqipe ishte më e fuqishme në përdorim në kohën e Perandorisë Osmane se sa pas vitit 1908, kur në pushtet erdhën turqit e rinj (Xhonturqit).

Ka ardhur koha që historianët në përgjithësi ata që ndërtojnë dhe mbështesin Mite, duhet të analizojnë keqkuptimet dhe realitetet e gabuara, duke u çliruar edhe vetë nga e kaluara e cila ka shumë mospërputhje midis historisë shkencore me atë që mësojnë në shkollat shtetërore. Historia që mësohet në shkollat shtetërore greke është e mbingarkuar me Legjenda-Mite, rrëfime emocionale, me përralla të trashëguara gojarisht që ia kanë shërbyer kombit grekë si histori të vërteta. Ndërsa historia shkencore është gjithnjë serioze duke u zhveshur nga emocionet të njëanshme kombëtare e fetare. Kështu, kjo historiografi shkencore zgjidh problemet dhe keqkuptimet e trashëguara. Historiani që thotë e mbron të vërtetën me baza të shëndosha shkencore gjithnjë prodhon punë të përgjegjshme që i reziston çdo Legjende-Miti. Ndërsa historia e riprodhuar disa herë me Mite që u ofrohen nxënësve në shkollat shtetërore mbetet shumë pas, në errësirë duke mos lejuar zhvillimin e miqësive midis etnive, besimeve brenda një shteti dhe më gjerë. Ndërsa Legjendat-Mitet i shërbejnë elitave politike që u sigurojnë atyre karrierë të suksesshme duke përdorur teorinë: Të rikthejmë epokën e lavdishme.

Dhe deklarata e shkrimtarit të madh Ismail Kadares (nëse vërtetë e ka thënë Kadareja) se: “Më 1887, në Shqipëri kishte tre mijë shkolla. Prej të cilave një mijë e dyqind shkolla publike turke, po aq shkolla private greke, treqind shkolla bullgare, serbe dhe vllahe, shkollë shqipe vetëm një, me drejtor Pandeli Sotirin”. Është MIT, legjendë dhe unë e sfidojë shkencërisht të na e vërtetojë me fakte dhe jo fjalë boshe se sa shkolla greke kishte në të vërtetë. Por përsëri dyshojë që ta ketë thënë shkrimtari i madh.

Perandoria Osmane nuk merrej me çështjet gjuhësore, përveç me fenë, pasi ajo kishte një administrim teokratik dhe drejtohej nga Islami. Në shekujt 17, 18 dhe 19, nuk kishte mijëra shkolla greke por një numër shkollash mbresëlënës, rreth 40, jo shumë prej tyre ishin me cilësi të lartë. Në disa raste ato ishin, në të vërtetë, të pajisura mirë, me fizikë, kimi dhe biblioteka në zonat dhe territorin e sotëm grek, Azinë e Vogël, Stamboll, Vllahinë dhe Moldavi.

Shqiptarëve gjatë Periudhës Osmane apo Sundimit Osman ua ngulën thikat përkthyesit e gjuhës osmane që ishin shumica grekë-romios. Gjatë shekujve të Peandorisë Osmane, ofiqi i kryedragomanit perandorak, gjithmonë është mbajtur nga grekë fanariotë, dhe u bë praktikisht Ministri e Jashtme.

Ka ende me mijëra dokumente, libra dhe dorëshkrime që gjenden nëpër bibliotekat shtetërore dhe private që nuk janë shfrytëzuar asnjëherë për këtë periudhë. Kuptohet që historianët që do merren me interpretimin e ri duhet të njohin mirë burimet përpara se të vazhdohet me qëllim që mos të kemi një ribotim të teorisë së vjetër. Interpretimi i ri do të ndihmonte brezin e ri që të njohë e të shohë tjetrin me syrin e fqinjit të mirë, dhe jo atë të armikut me urrejtje. Ka ikur koha e mësimit të historisë shkollore ku brezi i ri edukohej për një mobilizim e sakrificës për të mbrojtur shtetin-komb-fe. Kanë përfunduar besoj zgjerimi i territoreve për vendet e Ballkanit. Këtë duhet ta kemi të qartë si historianët, politikanët dhe njerëzit që duam të shohim të ardhmen duke e njohur edhe tjetrin që nuk është shumë larg nesh, por fqinjë që as mund ta përzëmë e as nuk mund të na përzërë.

Kuptohet që projektet për një interpretim të ri të historisë, të shkruar shkencërisht janë të vështira e të rënda sepse ato nuk i shërbejnë mitologjisë popullore dhe si rrjedhim as klasës politike e fetare në shtetet komb-fe të njësuar siç është rasti i Greqisë e cila nuk njeh asnjë pakicë kombëtare ku shteti është njësh me fenë ortodokse.

Historia ka një rol të rëndësishëm sepse ajo është përdorur e duhet përdorur si një disiplinë që mund të formësojë kushtet mbështetëse dhe pranimit në bazë të një mirëkuptimi të përbashkët të së kaluarës. Për këtë kanë më shumë nevojë vendet e Ballkanit, historitë e të cilave janë të mbingarkuara me Legjenda-Mite.