*Muharrem Hudënishti një apel për Historinë/
*në gjurmë të një luftëtari patriot përmes faqeve të Monografisë “Muharrem Hudënishti atdhetar me rrënjë e shpirt” autorë Haki Balliu, Flori Slatina/
Nga Dhimitër Gegprifti/
Nuk është një rastësi, por një realitet historik, kur do të mbylli kalendarin e ditëve të tija viti 2015 dhe do të shfletojë fletët e para Viti i Ri 2016. Ky ndërrim vitesh lidhet me një përvjetor, që nuk duhet të kalojë në heshtje biblike, siç ka kaluar jo pak, por rreth tetë dekada, deri në vitin 2012, kur filloi të dali në dritë e të vlerësohet kontributi patriotik i përmasave të bashkëkohësve dhe bashkëluftëtarëve të Muharrem Xhydollarit (Hudënishti), megjithëse edhe Demokracia shqiptare kishte hyrë në dekadën e dytë të saj. Ky vit mbyll 139-vjetorin e lindjes dhe 23 nëntori po i këtij viti shënoi 76-vjetorin e vdekjes së këtij patrioti të vërtetë sa Hudënishtar, aq Pogradecar, Korçar, po aq Mokrar e Gorar, pse jo dhe Strugan. Të gjitha këto të marra së bashku, të sintetizuara në një të vetme kanë shërbyer si një motiv i fuqishëm, patriotik e njerëzor i autorëve H.Balliu e F.Slatina për t’iu drejtuar për disa vite rresht arkivave, koleksioneve dhe botimeve të ndryshme në mënyrë shteruese duke kërkuar për patriotin e anatemuar nga historia dhe historigrafia shqiptare, për faktin e “thjeshtë”, se luftoi e sakrifikoi jetë e pasuri nën moton e pavdekshme “Nder e Atdhe”.
Me punën e tyre ata bënë të mundur të sjellin para lexuesit me librin e tyre jetën dhe sakrificat sublime, kur atdheu ynë Shqipëria thërriste bijtë e saj, ku veçon figurën humane e luftëtare të këtij patrioti të madh, ta mbronin nga invazionet e të gjitha anëve, por më i theksuar ai: osman, grek, serb, bullgar dhe italian. E ndër dhjetra e dhjetra syresh, midis tyre e bashkë me ta dëgjohet fjala dhe emri i M. Hudënishtit, dëgjohet krisma e dyfegut të tij, dëgjohet kënga “Për Mëmëdhenë”, por gjejmë edhe firmën në letra e proklamata drejtuar Fuqive të Mëdha dhe personaliteteve të kohës vetëm për çështjen shqiptare, për kufijtë, për teritoret, për Lirinë e Shqipërisë. Në historinë e këtyre trevave janë të rrallë rastet, kur trima të çartur popullor, si Muharremi me shokë të “braktisin” mbiemrin e të marrin mbiemër emrin e vendlindjes, të shkrihen një me të e të bëhen mish e gjak, duke mos jetuar pa njëri-tjetrin. Një i tillë ishte dhe u bë heroi ynë Muharrem, po kështu i madhi Lasgush Poradeci, Gjok Shqiptari, Todi Mokrari, Themistokli Gërmenji, Spiro Bellkameni, Aqif Pashë Elbasani, Kajo Babjeni, Ismail Dërdusha e të tjerë. Autorët Balliu e Slatina me këtë botim, por edhe pasardhësit e trungut të M. Hudënishtit me interesimin e tyre plotësojnë më së miri jo thjesht një histori familjare, por bëhen edhe një burim informacioni për historinë shqiptare, që deri tani ka qenë i shpërndarë në faqe librash e gazetash, të shkruar nga autorë të huaj dhe vendas, duke na sjellë para syve tanë dhe memorjes sonë figurën e plotë të këtij patrioti të denjë për t’u bërë pjesë reale e historisë së Shipërisë.
Prandaj, mendojmë ne, që ky botim është edhe një apel për historinë dhe historigrafinë tonë, e cila ka anashkaluar jo pa qëllim vlera të tilla.
Ato tashmë kanë dalë në dritë të vërtetë nga: “Mbi honin e Ferrit”, “Hudënishti në rrjedha të Historisë” të M.Hudënishtit, (i riu) dhe “Muharrem Hudënishti atdhetar me rrënjë e shpirt” i të dy autorëve. Ky botim është para së gjithash një homazh për këtë patriot, por edhe për historinë shekullore të kësaj familje me tradita në të gjithë jetën e saj.
Në mënyrën e konceptimit, të trajtimit, të konfigurimit, në formë e në përmbajtje i takon denjësisht letërsisë dokumentare, por i pasuruar edhe me praninë e elementit subjektiv të autorëve për personazhe apo ngjarje të kohës duke i vlerësuar ato me këndvështrimin e tyre specifik atdhetar.
Autorët me mënyrën e strukturimit të librit u përmbahen dy linjave kryesore: Jeta, nga lindja më 1876 e Hudënishtit, luftrat dhe përpjekjet deri në sakrificë sublime më 23 nëntor 1939 në burgun e Tiranës dhe linja e dytë që fillon me ngjarjet e 19 dhjetorit 1912 deri në 7 prillin e vitit 1939. Linja që janë të lidhura ngushtë me njëra-tjetrën. Ato regjistrojnë e datojnë ngjarje kulmore e të dhimbëshme të popullsisë së këtyre trevave, dhe njëherësh ato janë dhe një provë reale, ku zbulohen cilësitë, veprimet dhe qëndrimet ndaj tyre të shtresave të ndryshme të popullsisë dhe të luftëtarëve patriotë në ato vite. Raporti dhe marrdhëniet me to të M.Hudënishtit, ku spikasin cilësitë e tij atdhetare, ku çdo veprim e qëndrim e lidh me Atdheun.
Ashtu si vdekja e M.Hudënishtit mbetet një enigmë, tani enigma për jetën dhe veprën e këtij patrioti të këtyre përmasave dhe të trungut të tij familjar është e zgjidhur dhe është në dritë të diellit, u shkri përfundimisht ajo mjegullnajë e hamendësuar informative e qëllimshme ose jo. Tashmë realiteti historik është i dokumentuar dhe për këtë merita u takon autorëve, H.Balliu, i veçantë me erudicionin e tij në këtë fushë dhe F.Slatina specialist për konceptimin dhe trajtimin e këtyre temave kushtuar figurave të tilla. Për Muharrem Hudënishtin Demokracia nxori në dritë veprën e tij patriotike, si pjesë e veprimtarisë së tërë patriotizmit të kohës, i shprehur në të gjitha ngjarjet e mëdha historike nga Lidhja e Prizrenit, Luftrat Ballkanike e ato Botërore, nxori në dritë motivet dhe humanizmin shpirtëror të këtij njeriu dhe të kësaj familje, kontributet e pallogaritshme të saj në interesin kombëtar.
Të gjitha këto vlera të anatemuar i shkundën autorët nga pluhuri i rëndë i harresës së qëllimshme me këtë botim historik dokumentar, që qetëson shpirtin e pasardhësve të sotëm të kësaj familje dhe njëherësh shton krenarinë për të kaluarën e tyre historike. Jeta, vepra, luftrat, përpjekt, sakrificat e M. Hudënishtit duhen parë e vlerësuar në një këndvështrim tjetër me një diapazon më të gjerë, pasi i tillë është kontributi i tij në histori, i barazvlerësuar dhe barazpeshuar me bashkëkohësit e tij, në mos më shumë. Vlerësimet “Certifikatë Nderi”, “Nderi i Komunës”, “Certifikatë Mirënjohje” nuk janë të mjaftueshme për shumë arsye, kur mendojmë se “ishte më shumë se luftëtar popullor”, “ishte më shumë se Dëshmor”, kur “ e kualifikojnë të futet në histori e të ngrihet në përmendore” në fshatin e tij apo në qytetin e Pogradecit, që i deshte dhe i vlerësonte aq shumë. Këtë duhet ta bëjë dikush. Historia bën Apel.
Search Results for: themistokli germenji
TË QËMTOSH HISTORINË TËNDE
-Botim dinjitoz i Muharrem Xhydollarit (Hudënishti) për vendlindjen. “Hudënishti në rrjedhat e historisë”. Një “guidë” për historianët tanë-/
Nga Shefqet Meko-Minneapoli/
Vitin e kaluar, bashkëpogradecari Muharrem Xhydollari (Hudënishti) më mori në telefon, dhe më tha se sapo kishte botuar një nga librat e tij më të dashur: Histori për vendlindjen. Me atë pasion shpërthyes përmes telefonit, që vetëm Muharremi di ta dëftejë, më premtoi se një kopje e veantë do të nisej në Minneapolis. Për aq sa më tregoi miku i bisedave në telefon, dukej se ishte një punë akumuluese, dhe jo fantazi, ishte kërkim, fakte, memorie,arkiva, të vërteta, ngjarje, njerëz, fise dhe degëzime fisesh në vite e vite… Dhe mezi prita të “takohesha” me një botë të jetuar dhe të panjohur. Libri erdhi. Që në kopertinë: tërheqës dhe joshës. Por më befasuese dy fjalët dedikuese të autorit: “Shefqetit, Shefqetit, dhe vetëm Shefqet Mekos…” Autori. Natyrisht jo pa emocion mirëprita këtë dhuratë.Unë e kam takuar vetëm një herë krejt shkarazi Muharrem Xhydallarin, kur entuziastë siç ishim të gjithë, hidhinim hapat e lirisë, pas dikataturës së deklaruar komuniste. Ai erdhi si një lloj “vetëtime” aty në sheshin “Skënderbej” pranë Muzeumit Kombëtar. “E ke nga Pogradeci, është pogradecar…” më tha gazetari Bashkim Koçi. Por Muharremi i sapodalë nga errësira e Spaçit, iku si një erë e fortë, që nuk munda të shpopisja më tej. Ishte i zënë, por ngeli ai moment në kujtesën time, si çast pritjeje që një ditë do vinte ndryshe…
Ndërsa më tingëllonte zëri i Muharremit “Njatjeta pogradecar”, mu kujtuan vitet 70 kur unë sapo kisha filluar vitin e parë në shkollën e mesme veterinare, që sapo ishte hapur në Pogradec. (Dhe po aq shpejt u mbyll). Unë e kisha parë Muharremin e ri të lëvizte plot energji nëpër rrugët e Pogradecit dhe në gjimnaz apo bibliotekë të qytetit. Për atë kohë atë e quanin “kokëkrisur” sepse fliste “kundër sistemit”. Unë nuk isha aq trim sa ta takoja e t’i thosha ndonjë fjalë, por thellë meje ngeli diçka që nuk harrohej. Energjia e tij shpërthyese, ndërsa lëvizte rrugëve të qytetit tim të dashur, Pogradec.Natyrisht, ai “pagoi” me vite rinie atë “energji të pa kontrolluar”, duke “investuar” pak edhe për mua, edhe për ty, edhe për shumë të tjerë… Ky njeri i “arshivuar” në memorin time, befas më telefonon në Amerikë dukë më bërë surprizën më të këndëshme telefonike në këtë botë të përtej Atllantikut. E dhe pse çdo gjë ishtë e thënë në efir, ai kishte mbetur energjik si në vitet ’70-të… Qysh atëherë mbetëm miq në distancë, që na afrojnë librat dhe bisedat për Shqipërinë e dashur. Librin e tij të parë “Mbi honin e Ferrit” për koincidencë e kam lexuar dukë fluturuar gati 4 vite më parë nga Minneapolis në Londër, Paris dhe Stamboll. Unë akoma nuk shpjegohem pse nuk munda të shkruaja diçka për librin e parë, por duket se duke qënë lexuar në fluturim edhe koha fuluroi, ndaj ky është shansi i dytë që nuk po e le të ikë. Sepse kjo është histori e një fashti, që ngjan dhe nuk ngjan me fashin tim, por mbi të gjitha është aq e detajuar, aq e vërtetë në fakte, analiza, rrëfenjëza , arshiva…dhe aq e ftohtë në gjykim, saqë thua : “Vërtet e ka shkruar nga një njeri që ka i ka mbijetuar Spaçit?”. Po. Është shkruar nga Muharrem Xhudollari , i cili iltërsisht thotë: “…mendoj se me këtë libër, kam dhënë një shkëndijë ndriçuese, zjarrin e së cilës shpresoj ta ndezin brezat e ardhshëm.Jam përpjekur që librin për fashtin tim, të ketë hije te mbahet në shtëpinë e bashkefashtarëve të mi, pse jo edhe të atyre të huajve që kurioziteti, jeta aventureske po turisike, do ti shtynte drejt prekjes së këtij realiteti..” Modest, i saktë, tejshikues në kohë – këto janë tiparë të autorit që në radhët e para të librit.
Muharremi Xhydollari nuk është një njëri që i friket përkatësisë së vet. Ai e thotë me gërma të mëdha se “është bir i një fashti”. Është tipi im, që nuk frikem nga jam apo nga emri që kam. Sot realiteti shqiptar përpiqet të injorojë vlerat që sjellin njerëzit inteletkualë që rastësisht kanë lindur në fshat. Duke qënë se shumë qytetarë janë varfëruar në ide, dhe duke pasur shumë politikanë katundarë në koncepte, madje dhe emrandryshuar, ka përpjekje që në mënyrë diskreminuese, të përdoren epitete fyese dhe aspak qytatetare ndaj njerëzve të mirë që rasti i ka lindur në fshat. Në fakt një djall mund të lindë kudo edhe në fshat, edhe në qytet… Djalli është djall dhe djaj në Tiranë ka plot…
Ajo që dua të them është se fshatbanuesit, janë njerëz të mirë që e dinë si nxirret buka e gojës dhe se si manaxhohen familja dhe jeta. Dhe libri i zotit Xhydollari vjen si një testament brezash: ” Shqiptarë, njihni veten tuaj”. Çdo histori dhe çdo qytetërim fillon diku dhe shkon tutje. Nëse pretendon të mohosh identitetin tënd, nuk mund të ëndërrosh apo ndërtosh të ardhmen. Këtë përpiqet të thotë libri në fjalë, i cili është një histori fshati detajësisht e shkruar dhe përshkruar thuajse “shikon” nje film në 3D. Muharrem Xhydollari e fillon me historinë e liqenit të Ohrit, flet për Enkelejtë etj… dhe për të vijuar në detaje me Hudënishtin, vendlindjen e vet, kur flitet për heronjtë, fiset, luftrat, paqet dhe dasmat, për kryepleqtë dhe kryetarët e kooperativës,për dëshmorët dhe të dënuarit e fshatit, për vizita të rangjeve të larta të politikanëve të kohës, për lulet e fshatit(Kaçet, aguliçet,lulekuqet) dhe instrumentat popullore, për fyellin, gajden, lojrat argëtuese, për lumenjtë dhe përrenjtë, për luadhet dhe puset e fshatit, për sinoret me Mëmëlishtin, Rodokalin apo Mokrën, për zogjtë cicërues, bilbilat dhe qyqet,për cironkat dhe ngjalat në liqen… Asgjë nuk i ka shpëtuar syrit të autorit, që tmerrësisht i dashuruar pas së vërtetës dhe memoroies së vet, dhe fakteve treguese, di të “qëndisë” një histori lokale, që është realitet me të gjitha dimensionet e veta. Dhe si askush tjetër më parë, në librin “Hundënishti në rrjedhat e historisë” Muharrem Xhydollari boton edhe pemët gjenealogjike të familjeve në këtë fshat. farë investim i mençur për vendlindjen, çfarë punë në dukje e thjeshtë, por tejet kohëkushtueshme dhe e vyear. Çfarë tejndriçim i së shkuarës, për t’i dhënë kuptim të sotmes dhe së ardhmes. Me këtë “kapak” të librit të tij, me mençurinë e vet, Xhydollari nënkupton diçka më të thellë: Po ju politikanë që keni zaptuar parlament e qeveri, a keni një “pemë” të tillë si unë që duke gërmuar në rrënjët e bashkëfshatarëve të mi tregoj një përkatësi? Po ju, “gërrues” të shpirtit të një populli, a e dini nga vini? A keni një “pemë gjenealogjike” që të dimë se kush jeni a nga rridhni?
Let të jemi realistë dhe të saktë në gjykim dhe vlerësim: Hundënishti është një fshat i zaknoshëm i rrethit të Pogradecit. Ai nuk është as Voskopoja, as Rozafa, as Berati, dhe as Butrinti …ku koha dhe historia “arshivojnë” identitetin e një kombi. Hudënishti, është një fshat buzëliqenor, ku një bashkësi njerëzish, kanë ndërtuar jetën e tyre prej shekujsh. Të ardhur prej diku, apo të lindur aty, të dhënë pas peshkimit apo pas punëve në bujqësi, të dhënë pas tregëtisë apo në vajtje-ardhje kurbeti, hundënishtarët kanë jetëshkrimin e tyre si komunitet. Është meritë e autorit, që këtë fshat të zakonshëm, e vëzhgon imtësisht nga brenda, qëmton fakte interesante dhe i interpreton fenomenet shoqërore përmes të cilave ka mbijetuar vendlindja e autorit. Parë në këtë kontest, libri nga një “histori fshati” në dukje, kthehet në një bumerang në kërkim të së vërtetës, që fundja, let ta themi shpesh në nivel kombëtar, është një “kakofoni kafenesh”, një mishmash fjalësh dhe gënjeshtrash të përgënjeshtruara…(!!!) Me guxim Xhydollari thotë: Pa njohur saktësisht të shkuarën, nuk ndërton dot të ardhmen.
Me një mendje të “akullt”, por gjykim të mprehtë,autori tregon dhe analizon qetësisht se kush është vindlindja e tij, si përballoi pushtimin osman dhe si kontriboi për pavarësinë, si aktivisht ka qënë pjesë e furtunave të paspavarësisë, se si e priti mbretërinë dhe si mori pjesë në qeverisjën e përgjegjshme të vendit, si mori pjesë ne luftë kundër pushtuesve dhe si u keqpërdor kontributi patriotik, si mbijetoi në komunizëm dhe çfarë i solli paskomunizmi…Duket se nuk mban “anë” dhe as lëndon kënd. Autori rrëfen qetësisht çfarë ka ndodhur në Hundënisht. “Në Hundënisht e deshëm mbretin, që s’na lidhte asgjë në fis e gjak, sepse pamë të ndërtohej shtet”, pohon autori pa ekuivoke. Është një galeri e gjallë personazhesh reale, që “udhëtojnë” në mendjen e autorit dhe bëhen “miq” në memorien tënde, ndërsa lexon zellshëm një jetëshkrim fshati… Ata janë njerëz që kanë jetën dhe kontributin e vet në këtë komunitet dhe më tej si Muharrem Hudenishti, Nevruz Xhydo, Banush Aliaj , përmendën dhe analizohen kontributet e Aqf Pash Elbasanit, Selam Blloshmit, Ismet Dërdusha,Seit Zagroçani, Kapedan Kajo Babjenit, Themistokli Gërmenji, Nafus Xhydo… Etj etj.. (Pa harruar të përmendë emër më emër edhe luftatrë vullnetarë nga fshati që kontribuan dhe luftuan për çështjën kombëtare).
Autori, duke qënë një admirues i flaktë e çdo pune të mirë të bërë për vendlindjen, nuk harron të përmendë secilin, dukë bërë librin e tij një “Enciklopedi” të kontributeve në Hudënisht dhe më gjërë.
Libri i Muharrem Xhydollarit (Hundënishti) është një “tornedo” në arkivat e kujtesës së një fshati, dhe si i tillë nuk lihet detaj mënjanë, nuk lihet fakt i injoruar duke filluar nga lufta antisomane deri tek dëshmorët e Pojskës, ai nuk rresht së treguari, nuk rresht së analizuari, nuk “fshin” nga kujtesa askënd, duke filluar nga shekkuli i XX deri edhe drejtues të kooperatives bujqësore. Muharremi i thekur pas të vërtetës, dëshiron të tregojë atë në mënyrë pasionante, pa humbur aspak kontekstin e pozitives. Natyrisht të “zbërthesh” këtë memorie komplekse të Xhydollairt, do të duhet të shkruar një libër të dytë, por le të sjallim disa detaje interesante që e sjellin këtë fshat në një kahshikim shumë të gjërë të jetës dhe patriotizmit shqiptar. Aty gjen të ndodhura që nuk janë treguar më parë, ose qëllimisht janë pluhurosur në arkiva. I tillë është një fakt tejet mgacmues,siç tregon autori për një kuvend të Podgories, ku janë mbledhur 3 mijë pjesëmarrës si përfaqsues të 140 fshatrave më 7 maj 1919, duke nënshkruar një dokument për Konferencën e Paqes në Paris , duke kërkuar të drejtat kombëtare. Autori citon këtë dokument të nënshkruar edhe nga hundënishtari Humarrem Hudënishti: ” Në këtë mbledhje kemi treguar edhe njëherë mejtimin tënë që nuk duam kurrsesi t’i shtohemi Sërbisë, se jemi e duam të mbetemi Shqipëtarë! Se nuk do thyhen kurrë ato lidhje që na bashkojnë me Atdhenë..” Autori nënvizon në këtë proces atdhetarie, rolin e madh të patriotit Pandeli Evangjeli, që përcolli mesazhin në fjalë drejt Lidhjes së Kombeve, duke mbajtur lidhje me të madhin Fan Noli, i cili më 17 Dhjetor 1920 konfirmoi lajmin e fitores.Pra del qartë se brenda fshati, vijnë protagonistë të një lëvizje të madhe siç ishte lëvizja kombëtare gjithëshqiptare, e cila duhet pranuar ishte përpjekja më titanike dhe rezultatdhënëse e shqiptarëve atdhedashës për të mos lejuar të zhbëhej Shqipëria.
Po ashtu, është gjithëtregues fakti që kur Shqipëria veriore rrezikohej nga sulmet malazeze, nga ky fshat kanë luftuar shkuar të luftojnë në mbrojtje të territoreve shqiptare 5 djelmosha, nga të cilët tre prej tyre ranë dëshmorë: Ahmet Xhydo, Sulejamn Tarollari (Sulka i parë) dhe Sejat Xhydo… (Gegë e toskë, të gjithë bashkë). Po aq rrëngjethës është fakti, që bashkëfshatarët nderojnë këtë akt dhe dëshmorët duke udhëtuar nga Hudënishti në Malsinë e Madhe, në vendprehjen e eshtrave të tyre, duke vendosur lule e nderuar aktin flijues për Atdhe. Autori përmend me emra këta udhëtarë të largët që nderojnë dëshmorët në vitet 1920. Natyrisht, të plugosh në një vendprehjë dëshmorësh, të një çështje kaq kombëtare , është një mëkat që vetëm ata që e bënë e kanë mbi qafë dhe përtej varrit. Por, të jëmi realistë, komunizmi ishte i pamëshirshëm kur hiqte “vizat e kuqe”…
Duke shleftuar fletë më fletë librin në fjalë, shokohesh kur mëson gjëra interesante, që të kujtojnë anën tjetër të Durontinës së Kadaresë, kur autori rrëfen se një nga djemtë e Hudënishtit, Refat Ismail Dokollari, solli për herë të parë në këtë fshat “nuse nga Stambolli”. Apo kur autori di të të rrëfejë se kush e solli për herë të parë në fshatin e vet klarinetën, këtë vegël muzikore aq popullore në këto anë. Ishte Shefki Xhafer Yzellari… Po kaq interesante janë edhe detaje te tjera ku tregon se si erdhën nga Stambolli tryezat e rakisë apo sofrat e pritjes, komletet e finxhaneve, apo kush ishte nusja e parë në fshat të martohej e para pa duvak etj etj…
Jo pa domethënie janë edhe fate të tilla kur autori tregon se në fillim të shekullit të XX fshati kishte 235 frymë, dhe ishte shumë produktiv në prodhimet bujqësore e blektorale duke shënuar që për çdo frymë të kishte 19 bagëti të imta dhe dy lopë… Ku mund të ishte sot Hudënishti, apo vetë Shqipëria, nëse fryma e lirë e sipërmarrjes private nuk do ishte cunguar e privuar, duke përfunduar tek “tufëzat” famëhidhura?
Mund të vijohet me sa e sa detaje të tjera të librit, të cilat jo vetëm janë një sjellje e re, por në çdo gërmë tejet të verteta. Pa dyshim autori është një “arkivë” intelektuale jo vetëm e fshatit që e lindi, por edhe në një rreze-radar gati pa kufi, por me ekspertizë të konfirmuar për zonën e Pogradecit, Gorën, Oparin, Mokrën deri në Ohër e Strugë. Ai vëzhgon historinë e fshatit të vet në një këndshikim aktiv ,kur tregon se si Starovë e Trebinjë, në Podgorie dhe Dërdushë, në Korçë deri dhe në Paris, hudënishtarët kanë qënë aktivë dhe pjesë jo vetëm në jetë e krushqi, por mbi të gjitha në atë që ne e quajmë: Atdhedashje. Heronjtë e zonës “flenë” në mendjen e autorit, për ta lënë atë pa gjumë. Ai tregon bëmat e tyre një më një, datë më datë e vend më vend. Kështu flet për Kuvendin e Zboqit, për atë të Podgories, për inlfuencën franceze në Korçë, për trimat e Gorë-Oparit… Admirueshëm flet për kontribute të burrave kapedanë si Kajo Babjeni, Ismail Dërdusha, Shahin Matraku,Sali Butka, Muharrem Xhydollari, Xhelo Selca, Jonuz Zemblaku, Muharrem Sovjani, apo ideatorë e gjithëkombëtarë si Themistokli Gërmenji, Çerçiz Topulli, etj.
Autori tregon për ato gjëra që njeh mirë, dhe gjykon për fenomene komplekse që kanë influencuar në jetën e bashkëfshatarëve të vet. Ai tregon me emra se kush e pësoi nga fashizmi, nazizmi dhe komunizmi. Kush u internua dhe kush u pushkatua. Çfarë ishte e drejtë dhe çfarë ishte intrigë. Në analizën e pasçlirimit, autori duket se nuk ka në dorë “penelin e zi”, por majën e mprehtë të penës, edhe pse më dhimbshëm se kushdo jetoi “Ferrin e Spaçit”. Kjo e bën autorin të veçantë në gjykimin e vet dhe më tepër se realist. Duke qënë se kemi bashkëjetuar ato kohë dhe është shkruar aq shumë, unë do ta përshkruaja kështu gjykimin e Muharremit: “Me këmbë në tokë”.
Ai nuk ka frikë të thotë atë që është bërë mirë, dhe atë që solli dhimbje dhe mjerim.
Me librin që Muharrem Xhydollari ju ofron së pari bashkëvendlindsave të vet, por dhe një auditori lexuesish më të gjërë, ka hedhur një “blok diturish” në hapësirën e paditurisë sonë. Ky është libër që kur e lexon, kthehesh dhe thua: “Këtë gjë nuk e kam ditur, le ta rilexoj prap”. Kështu më ndodhi edhe mua ndërsa gjeta në rradhët e autorit çezmat e fshatit tim, që ne i quajmë “Çezma e Sanxhakut” por që autori e thërret këtu “Çezma e Pretushës”, ku sipas rrëfimit në libër dha frymë patrioti Ismail Dërdusha.
Ky libër të fut në mendime. Kur lexon qartësisht se sa shumë “mall cilësor” ka në çdo fletë të librit,kur gjen të përshkruara talentalisht nga Muharrmi, sa e sa rite, zakone, tradita, dasma, gjëra të jetës së përditshmë që i ke jetuar edhe vetë, pyet veten: Si i di kaq mirë autori? Po unë ç’mund të bëj për fshatin tim?
Secili ka përgjigjen e vet, por mendimi im i parë që më ka trokitur në mendje ndërsa kam shfletuar librin e zotit Xhydollari ka qënë ky: Po historianët tanë, ç’mund të mësojnë nga ky libër?
Unë e di që tregjet shqiptare janë mbushur me më shumë libra, se sa lexues, por ky libër bën një ndryshim të madh: qëmton të vërteta historike. E vendos çdo të vërtetë në kohën e vet. Ky libër nuk ka “verbim” faktesh, ky libër flet me fakte dhe detaje, që të mahnitin.
Dhe për hir të së vërtetës, është fati i banorëve të Hudënishtit, që të kenë një punëmadh e qëmtues të vëmendshëm si Muharremi, që ka mbledhur një më një, mijra e mijra të thëna, fakte, rrëfimë, personazhe, drama dhe suksese të një bashkësie njerëzish që ndajnë të njëjtat fate në jetë, që ecin në të njëjtat rrugë dhe përshëndesin çdo ditë njëri-tjetrin, që shohin çdo ditë rrezëllimin e deillit mbi “liqerin pa kufi” , që janë janë trashëgimtarë të personazheve të këtij libri-histori, dhe kanë një dhuartë të tillë nga bashkëfshatari i tyre Muharrem Xhydollari (Hudënishti).
Ky është një libër që do të shfletohet sot dhe nesër, sepse brenda lëndës që ofron, ka shumë gjëra që duhet “ripërtypur”, që duhen riparë, jo vetëm duke filluar nga ato varre dëshmoresh të rënë në veri, që janë zhdukur, por edhe për të gërmuar më tej se cili ishte investimi intelktual në fshat i studenëve të parë të këtij fshati Besim Xhudollari dhe Nuri Xhydo… Çfarë ndodhi më “rrjetat e peshkut “, apo ku është tani “eshka” e Hudënishtit dhe çmund të bëhet me të?… Sot Hudënishti është një fshat, nesër do jetë një lagje-fatlume e Metropolit Pogradec. Ndaj duhet parë për nesër, duhet parë tej viteve 2050, kur ne do kemi ikur mbase, por një e ardhme e paqtë dhe e begatë do të ndrisë me siguri, buzë atij liqeni që na ka mahnitur të gjithëve me kristalësinë e pashoqe, ndërsa kemi udhëtuar nga maja e Qafë-Plloçës, apo topkthesa e Qafë-Thanës. Kjo befasi mbetet më e bukura për këdo që do ketë fat to udhëtojë në ato anë… Ështa fati i Hudënishtit të jetë në “kërthizë” të kësaj bukurie natyrore e ti thonë çdo ditë “Mirëmëngjes” valëve të liqenit. Ndaj ky fat “thërret” edhe për përgjegjësi të reja.Nuk mund të këtë një platformë më të mirë për të ringritur Muzeun e Fshatit Hudënisht, nëse ora ime nuk ka ngelur pas. Në vendlindjen time Muzeu i parë dhe i fundit është ngritur nga mësuesi dhe intelektuali Edip Mullaj në vitet ’70. Kuptohet ishte plot ngjyra dhe limite politike, por ishte muzeum fshati… Kjo krijesë e mekullueshme u zhduk. Unë nuk besoj së në vendlindjen time Pretushë, ka një vullnet për të ringritur muzeum.Njerëzit kanë halle të tjera. Por Hudënishti ka një paltformë perfekte dhe të gatshme. Ky liber meriton të “përkthehet” në muze, sepse është një muze e gjallë e memories së një fshati, që mençurisht është derdhur në gërma-fakte.
Të marrësh përsipër të flasësh për një libër, nuk është punë e lehtë. Por për hir të së vërtetës, në shkrime të tilla përpiqesh të thuash gjithshka, dhe prap ke lënë thuajse gjithshka pa thënë. Ndaj, lexojeni këtë libër, që së paku shenimet e mia të harrohen, dhe ju hidhni tuajat.
Unë hapur admiroj këtë punë intelektuale. A jam “xheloz”? Sigurisht, por xheloz që nuk isha i pari.
I pari mbetet autori i shumëvuajtur, por dhe fateplot, Muharrem Xhydollari (Hudënishti), shqiptaro-amerikani që jeton në lindje të vendbanimit tim, dhe unë në perëndim qytetit të tij.
Shefqet Meko
Minneapoli, SHBA
01/03/2016
Diktatura vdiq, Korça është gjallë
U përpoqën për ringjalljen e Korçës, përfunduan në burgje dhe internime. Diktatura vdiq, Korça është gjallë/
Nga Vepror Hasani/
Pas vitit 1912 banorët e Korçës kaluan vite të vështira. Me ardhjen e ushtrisë greke, (7 dhjetor 1912), pazari u plaçkit dhe banorët morën arratinë. Qytetit i mbetën vetëm muret. Mjerimi dhe tmerri ishte i madh. U kthyen sërish kur erdhën francezët, 22 tetor 1916. Me ikjen e tyre, (24 prill 1920), nisën të mendonin për ringjalljen e Korçës. Nuk ishte e lehtë, por e kishin ngritur me duart e tyre dhe u dhimbsej. Kur Korça iu bashkua Qeverisë së Tiranës, më 26 prill 1920, festuan deri në agim.
***
Muaj më vonë, më 28 nëntor 1920, festuan në Xhami ngritjen e flamurit. Këndonin dhe qanin. Festa nisi dy ditë para. Qyteti u mbush me flamurë:
Pas të premtes, “Të shtunë mbrëmanet, 27 nëntor, më ora 7, banda kombëtare “Vatra” vajti në gjithë zyrat qeveritare dhe lojti disa marshe të zgjedhura, dhe pastaj shëtiti në disa rrugë të qytetit duke u pasuar (shoqëruar) prej një shumice të madhe prej popullit. …Të dielë, 28 nëntor, më ora 9 në mëngjes, u bë në Xhami lutje ku u ndodhë gjithë zyrtarët dhe një shumicë e madhe prej populli sa nuk i nxinte Xhamia. … Që nga Xhamia të gjithë vajtën në Kishën e “Shën Gjergjit” ku u bë lutje…”.
(“Gazeta e Korçës”, e mërkurë, 1 dhjetor 1920)
***
Korça priste t’i rikthehej shkëlqimi. Nga banorët e saj u mendua ngritja një godine të madhe dhe të bukur qeveritare ku të vendoseshin të gjitha zyrat e shtetit sepse qyteti ishte zgjeruar mjaft. Fshati Peskëpi, ose Varoshi, siç u quajt më vonë, ku jetonin ortodoksët, tashmë ishte pjesë reale e Korçës. Përpjekjet e para për të qenë bashkë u bënë më të prekshme më 1879 kur Korça u bë bashki, por dy komunitetet vijuan të qëndronin të ndara së paku deri në vitin 1914. Ideja e ngritjes së godinës qeveritare u kundërshtua nga një grup banorësh të Varoshit. Për ta, gjithçka e re duhej të ndërtohej në Varosh. Varoshi do të ishte Korça e re. Si u zgjidh ky konflikt? Përgjigjen e gjeni në fund të këtij shkrimi, por nëse dëshironi të krijoni një ide më të qartë, ndiqeni rrëfimin që nga ngjarja e parë.
***
Një nga ngjarjet e para që u prit me kënaqësi ishte krijimi i xhandarmërisë:
“Që njëdizaj nisi në Prefekturë zyra e Xhandarmërisë Ndjekëse nën komandën e atdhetarëve z. kapiten Ferid Frashëri dhe togerit Tosun Selenica”.
(“Gazeta e Korçës”, 9 tetor 1920”
Korça i kishte 4 ndërtesa ushtarake të ndërtuara që nga viti 1892:
“… Këto janë 4 ndërtesa të reja të bukura që u ndërtuan nga themelitë më 1892 më të mëngjër të udhës së madhe kur shkojmë në Manastir, ndë mes të lumit të Barçit dhe Shelgjeve të Gorgurit. E para nga këto, që është edhe më e bukura, është për kryetarët e ushtrisë, e mesmja është për të mbajtur rroba, armë dhe të tjera gjëra të ushtrisë, të dyja këto janë me dy kate; edhe e treta për të ndenjur ushtarët, është e vogël me një kat se Korça është vend klyç ushtrie (pra nuk është vend stategjik). E katërta ndërtesë, e cila është prapa së mesmes, është e vogël, e mbuluar mirë, e mbështjellë me mure të forta; këtu mbajnë fishekë, barutnë etj, të cilat më parë i mbanin më një ndërtesë të vogël afër Qeverisë dhe Burgut. Prapë një ndërtesë e vogël është në lindje të Qeverisë, të cilën edhe këtë e kanë për të ndenjur ushtria që bën shërbimin në qytet (xhandarmëria).
(Ilia Ballauri, Korça Encyclopedica, Nr. 6 f. 103)
***
Banorët Korçës u ndjenë të lumturuar kur vunë re se në qytetin e tyre po vinin sërish njerëz të artit dhe të kulturës, këngëtarë dhe prestigjiatorë për të dhënë shfaqje. Korça nuk kishte vdekur:
“Një dervish jabanxhi prej Shkodre, nesër të diel do të dëftejë disa mrekulli të Rafahive, të vërteta. Ay që s’beson mund të vijë të shikojë ato shishe, të cilat do të jepen në dorë për të besuar. Sefte ngulen shishkat, pastaj shuhet hekuri i kuq me gjuhë dhe së fundi merr topuzë e theret me të. Biletat shiten në han të Alo Beut në “Udhën e Postës” që më ora 3-5, dhe astaneli fillon që më ora 5”.
(“Gazeta e Korçës”, e shtunë 28 korrik, 1923)
***
U mendua për një spital të ri. Selim Mborja dhuroi truallin për ndërtimin e tij:
“Në numrin e njëditshëm patëm shkruar se Selim Mborja dhuroi në jetimët e Jetimores nga një kostum, rroba për shpirt të të ndjerëve, atit dhe vëllait të tij, kështu edhe një arë (truall) që t’ia falë Bashkisë për një spital. Sot po marrim vesh se z. Selim Mborja po përpiqet për ta mbaruar me qëllim që të shkruhen emrat e të ndjerit Mustafa dhe Selim Mborja si shenjë mirësie….” (Spitali do të mbante emrin Selim dhe Mustafa Mborja)
(Gazeta “Koha”, 26 korrik 1924)
***
Për vajzat dhe gratë u hapën vende pune. Nazima Ypi ngriti trikotazhin e Korçës. Shtypi njoftonte:
“Një rast i mirë për vajzat dhe gratë që dëshirojnë të mësojnë mjeshtërinë e trikotazhit dhe të qepurit. Ju bëhet e njohur të gjithë të intersuarëve që dëshirojnë të punojnë në fabrikën tonë, për të marrë gjithë çkoqitjet le të adresohen në godinën e Ali Efendi Qytezës ku ishte internati i vajzave që u transferua tani. N. Ypi&C”.
(“Gazeta e Korçës” e mërkurë 28 korrik 1926)
***
Për Korçën teatri ishte bërë domosdoshmëri. Lëvizja teatrore mori jetë për herë të parë nga klubi i shqiptarëve “Dituria shqip” e Orhan bej Pojanit më 1908. Tashmë udhën e tij po e ndiqte profesor Ali Cungu:
“Një pjesë e djemve të shkollës teknike po bëjnë një turne në tërë Shqipërinë duke shfaqur drama dhe komedira. Këta djem janë nën drejtimin e profesorit të asaj shkolle, të zotit Ali Cungu…”
(“Gazeta e Korçës”, e mërkurë, 28 korrik 1926)
***
Spitali i Selim Mborjes nuk po ngrihej. Kryetari i Bashkisë, Vasil Avrami, siç njihet prej kronikave të kohës, zvarriste realizimin e projekteve. Banorët e Korçës e zgjidhën vetë. Mehmet Panariti vuri në dispozicion shtëpinë e tij:
“Spitali i shtetit, i këtushëm, transferohet prapa Xhamisë së Madhe në shtëpinë e Mehmet Panaritit, cilido që të ketë nevojë, le të urdhërojë atje”.
(“Zëri i Korçës”, e martë 5 tetor 1926)
***
Korça me radiogram. Te Xhamia u vendos edhe një zyrë radiogrami për t’u ardhur në ndihmë njerëzve për dhënie-marrjesh njoftimesh dhe lajmesh. Post-Telegrafa, siç dihet, funksiononte që nga viti 1871:
“Sikundër ishte vendosur para një viti, arritën këtu veglat e një radiogrami të vogël dhe po instalohet në një shtëpi pranë Xhamisë”.
(“Gazeta e Korçës”, e shtunë, 18 shtator 1926)
***
Në xhami u instalua energjia elektrike:
“Këtë javë u instalua elektrik në Xhaminë e Madhe të qytetit tonë , jashtë dhe brenda. Pas pak kohe do të instalohet dhe në dy xhamitë e tjera. Përgëzojmë iniciatorët e kësaj vepre se është një vepër përparimtare”.
(“Zëri i Korçës, 23 tetor 1926)
***
Fazlli Frashëri, mik i Faik Konicës, mori përsipër ringjalljen e shoqërive sportive të filluar nga klubi i shqiptarëve “Ditura shqip”:
“Këto ditë u themelua këtu në Korçë klubi sportiv nën kryesinë e z. Fazlli Frashëri, i cili kohët e fundit po tregon një energji me pasion për organizimin e sportit. Këto ditë do të kërkojnë lejen e qeverisë dhe do të nisin nga veprimet…”.
(“Gazeta e Korçës”, 17 gusht 1926)
***
Agronomi Demir Alizoti u kujdes për krijimin e hapësirave të gjelbra në qytet, mbjelljen e luleve, pemëve etj. Ai u vu në krye të një shoqërie të madhe bujqësore, ndihmoi edhe prodhimin bujqësor. Nën kujdesin e tij u krijua lulishtja “Princesha Senije Zogu”, “Themistokli Gërmenji” dhe “Lëndina e Lotëve”.
(Referenca, “Gazeta e Korçës”, 15 mars 1927
***
Tefik Lamçe krijoi shoqërinë “Shëndeti”, për realizimin e ndërtimeve që përmirësonin cilësinë e jetës së banorëve, si: furra buke, fabrikë biskotash, hamame dhe ndërtime të tjera të këtij lloji:
“Në tri vitet e fundit qyteti ynë pati fatbardhësinë të zbukurohet me disa ndërtesa moderne e sistematike. Një prej këtyre që u nis vjet në verë është në të mbaruar e sipër. Kjo është ndërtesa e banjove që ngriti shoqëria thjesht shqiptare “Shëndeti”, pranë Jetimores. Sipas informatave që kemi, për së shpejti do të bëhet inaugurimi i banjave, të cilat plotësojnë një nga nevojat më të para që ka patur qyteti ynë. Është e para ndërtesë kësidore që ndërtohet në Korçë dhe ndofta e vetmja në tërë Shqipërinë dhe nga më të mirat në tërë Ballkanin”.
(“Zëri i Korçës”, 15 maj 1928)
***
Demir aga Mborja vendosi të ndiqte shembullin e Mehmet pashë Plasës, i cili në vitin 1798 ndërtoi ujësjellësin e parë të Korçës. Edhe Mborja gjithçka do ta bënte me shpenzimet e veta:
“Z. Demir aga Mborja, i cili nga koha në kohë ka lënë kujtime duke ndërtuar çezma, disa ditë më parë, me shpenzimet e veta ndërtoi një tullumb uji në Pazarin e Madh të drithit. Vepra e tij duhet të bëhet shembull për të tjerë dhe gëzohemi që ay të lërë kujtime të tjera si këto ngaqë është i pasur dhe ka qëllimin kurdoherë për bamirësi. Shpresojmë se mirëbërësia e tij do të vazhdojë për të mirën e popullatës”.
(“Zëri i Korçës”, 1 mars 1930)
***
Kaluan 6 vjet, spitali nuk po ndërtohej. Atëherë, Asim Mborja, një tjetër banor i pasur i Korçës, vendosi të ndërtonte një spital me shpenzimet e tij:
“Marrim vesh se zoti Asim Mborja po ndërton një ndërtesë shumë të mirë ndë anë të qytetit, në udhën e Kolonjës. Ca miq të tij i thonë që ta bëjë në (atë) mënyrë që të shërbejë si spital sepse, siç është e ditur, nuk kemi ndonjë ndërtesë të saktë për t’u instaluar spitali i shtetit të këtushëm”. (Spitali pati dy kate dhe 28 dhoma)
(“Zëri i Korçës”, e shtunë, 23 gusht 1930)
***
Ringjallja e sportit, krenari për Korçën. Fazlli Frashëri kërkoi ndihmën e Qemal Omarit dhe Servet Teufik Agajt të linin Stambollin e të vinin në Korçë: Dhe ata e lanë Stambollin, erdhën të dy. Omari mori rolin e kapitenit të përgjithshëm. Në një nga kronikat e shtypit thuhet:
Z. Qemal Omari ka njëzet vjet që po merret me futbollin. Disa vite më parë ka marrë pjesë edhe në skuadrën nacionale të Turqisë, vjete me radhë ka qenë sekretar i përgjithshëm i Federatës së Stambollit, ku shërbeu për sa u kthye në atdhenë e tij. Është një arbitër internacional me kartë arbitri FIFA-s (Federation Internacional de Football Association). Në kohërat e fundit organizoi në Stamboll një shoqëri të re sportive “Istambulspor”, e cila sot ndodhet në kategorinë e parë dhe skuadra e saj futbollistike fitoi vjet kupën e atij qyteti”. (Më 1933 Korça u shpall kampione).
(“Gazeta e Korçës”, e shtunë, 6 qershor 1931)
***
Korçës i duhej një gjykatë e re. Ajo u ndërtua nga deputeti Bexhet Frashëri:
“Gjykatorja e këtushme u instalua në godinën moderne të ngritur rishtazi prej deputetit z, Bexhet Frashëri. Kjo godinë u rindërtua sipas dëshirës dhe planit të kërkuar prej nëpunësve dhe ndodhet në mes të Tregut, ku nevojtarët gjejnë lehtësirat e duhura, pasi lokali i mëparshëm ndodhej larg nga Tregu”.
(“Gazeta e Korçës”, e shtunë 26 shtator 1931)
***
Major Hysni Dema formoi shtëpinë e oficerëve:
“Të dielën pasdreke u bë inaugurimi i shtëpisë së oficerëve të trupave të Korçës që do të shërbejë me restorant, kafe e sallë këndimi. Shtëpia u formua me iniciativën e komandantit të grupit z. major Hysni Dema, që pat formuar shtëpinë e oficerëve në Shkodër”
(“Gazeta e Korçës”, e martë, 15 dhjetor 1931)
***
Për burrat mundësi të reja punësimi. Selim Mborja ngriti fabrikën e birrës. U punësuan 220 veta dhe 25 specialistë italianë:
“Të hënën, më dt 4 të këtij muaji, ora 5.30 pas dreke, u bë inaugurimi i fabrikës “Birra Korça” e shoqërisë Umberto-Mborja. Ishte e ftuar një shumicë e madhe me autoritetet në krye. Të ftuarit e shumtë vizituan më parë fabrikën, e cila ishte në punim e sipër dhe admiruan makinerinë e fabrikës. Ishin shtruar pa kursim birra me mezera të zgjedhura
Birra e fabrikës Korça është me të vërtetë prej kualiteti më të mirë se shumë birra të huaja. Ajo është e njëjtë me atë të fabrikave më të dëgjuara gjermane. Uberti dhe Selim Mborja pritën urimet e sinqerta të të gjithëve për mbarëvajtjen e shoqërisë së tyre. Shitja e birrës së Korçës filloi që dje. Çmimi i saj u caktua prej shoqërisë 4 lekë për shishet e mëdha dhe 2 lekë për të voglat”.(Konstituimi i fabrikës ishte bërë më 18 dhjetor 1933)
(“Gazeta e Korçës”, e hënë, 4 qershor 1934)
***
Për prodhuesit dhe tregtarët, ambiente frigoriferike. Bashkëpronari i “Birra Korçës”, Umberto Umberti, pohon:
“Ishim të parët ne që u pajisëm me ujë e korent, (energji elektrike) ujin e famshëm të malit Morava që e solli fabrika jonë, furnizon sot një pjesë të madhe të qytetit. Ishim të parët në Shqipëri që krijuam për të mirën e vendit magazinat figoriferike, me të cilat do të pasurojmë më vonë tërë qytetet, atje ku prodhohet më tepër djathi, bulmeti u përmirsua dhe njëkohësisht prodhonjësit e tij shpëtuan nga spekullimet e specialistëve të huaj. Nuk është një gjë e vogël kjo, kur mendojmë se Shqipëria prodhon një sasi të madhe bulmeti, sasia që gjen sot prodhimin e saj më të përsosur”.
(Gazeta “Tomorri”, 18 korrik 1942, shkruar nga Petrit Avreni)
***
Më në fund, pas 11 vitesh spitali u ngrit mbi truallin e Selim Mborjes, por as dje dhe as sot, spitali nuk mban emrin e Selim dhe Mustafa Mborjes edhe pse amanetin nuk e tret as dheu.
Selman Xhuçi ngriti në oborrin e spitalit një shatërvan:
“Në kopështin përpara godinës sëspitalit të shtetit u ndërtua një shatërvan i bukur me të hollat e dhuruara prej Selman Xhuçit”.
(“Gazeta e Korçës”, e shtunë 31 gusht 1935)
***
Mbështetje për institucionet arsimore. Xhafer Luarasi dhe Lutfi Zvalani shtëpitë e tyre i kthyen në konvikte për liceun e Korçës:
“Internati i liceut kombëtar të Korçës, siç dihet, ndodhet pranë shkollës fillore mashkullore nr 1 te ura e Hyqymetit të vjetër. Ndërtesa është prona e trashëgimtarve të Xhafer Luarasit. Shtëpia është mjaft e përshtatshme, sidomos me ndërtimet e reja, me të cilat është plotësuar kohë pas kohe, ka dy kate, përveç katit pas tokës dhe nga një oborr mjaft të gjerë në të dy anët e saj. Në 2-3 vjetët e fundit është marrë me qira edhe një ndërtesë aty pranë, kundrejt Postës së vjetër, një shtëpi e mirë e Lutfi Zavalanit”.
(“Gazeta e Korçës”, e shtunë, 6 nëntor 1937)
***
Tashmë kemi mbërritur te ngritja e godinës qeveritare.
Çfarë ndodhi? E mësojmë tani. Kërkesa e parë për ngritjen e kësaj ndërtese u bë më 1921, por gjithnjë thuhej: Nuk ka fonde.
“Këshilla administrative vendosi që të ngrihet një ndërtesë e madhe ku të përmblidhen të gjitha zyrat qeveritare. Por, me qenë se për ndërtimin e kësaj, arka publike jep vetëm 93.000 franga ar, dhe se për të mbushur shumën duhet të formojë një komision për të mbledhur të holla nëpër popull. Ndërtesa do të ngrihet përsëri në atë vend ku ishte hyqymeti i vjetër në kohën e Turqisë.
(“Posta e Korçës”, 6 shtator 1921).
***
Kërkesa e banorëve të Korçës për ngritjen e godinës qeveritare nuk reshti asnjëherë, por asgjë nuk bëhej. Pas 15 vitesh çështja u mor sërish në shqyrtim:
“Me iniciativën e prefektit z. Ismet Kryeziu, pardje u bë një mbledhje e gjerë për çështjen e ngritjes së godinës qeveritare në këtë qytet. Pas shpjegimeve që dha zoti prefekt mbi dobinë e madhe të kësaj vepre, për të cilën ka siguruar edhe një shumë të hollash nga shteti, mbledhja pranoi me duartrokitje proponimin e zotit prefekt dhe u formua një komision për të mbledhur ndihma. Në fushatën e ndihmave do të marrë pjesë i tërë qarku. Iniciativa e zotit prefekt meriton tërë lavdërimet se ndërtimi i një godine qeveritare ku të përmblidhen të gjitha zyrat është një lehtësi e madhe për popullin dhe më anën tjetër edhe qyteti do të zbukurohet me një godinë madhështore. Prandaj jemi të sigurtë se populli nuk do të kursejë ndihmat, por me kënaqësi do të përgjigjet për ngritjen e godinës qeveritare”.
(Gazeta e Korçës, 9 janar 1936).
***
Një grup tregtarësh të Varoshit dolën kundër godinës qeveritare. Në faqet e shtypit shkruhej:
“Odës së Tregtisë iu paraqit një shkresë me shumë nënshkrime prej tregtarëve të qytetit, të cilët kërkojnë prej asaj Ode, që të intervenojnë pranë Komisionit për ngritjen e godinës qeveritare, që kjo të mos ngrihet atje ku është vendosur, por në vendin ngjitur me Bankën Kombëtare, pasi ky vend është në qendër dhe më i përshtatshëm”.
(Gazeta e Korçës, e premte 24 janar 1936)
***
Kërkesa e tregtarve të Varoshit u shpërfill edhe nga mbreti Zog. Banorët e Korçës e ngritën ndërtesën qeveritare me shpenzimet e tyre. (Sigurisht një pjesë e fondeve u dha nga shtetit, por dhuruesit ishin të shumtë). Projekti u hartua nga arkitekti Qemal Butka. Ndërtesa qeveritare ka 2 kate, 85 dhoma dhe 1 kat të nëndheshëm. (Në këtë ndërtesë u vendos Prefektura, sot Bashkia e Korçës). Guri i parë në themelet e ndërtesës u vu nga ministri i Brendhshëm Et’hem Toto. Ja çfarë tha ministri për grupin e Varoshit që doli kundër godinës qeveritare:
“Pastaj e mori fjalën shkëlqesi e tij, ministri Toto, i cili çfaqi kënaqësinë e tij të madhe për hedhjen e gurit të parë të themelive të kësaj ndërtese madhështore në qytetin më të bukur të Shqipërisë.
Për këtë vend, (vendi ku u ndërtua godina qeveritare) – shtoi z. ministër, – u bënë shumë fjalë, porse ato kanë patur qëllime personale. Korça, e cila ka dhënë gjithnjë shembull atdhetarie dhe që në vija të përgjithshme përparimi e zhvillimi qëndron më lart nga çdo qytet tjetër i Shqipërisë, nuk duhet të ketë parasysh interesat individuale, porse të mejtojnë gjithnjë për të mirën e kolektvitetit. Është koha që të gjithë shqiptarët të mejtojnë shqiptarisht…”
(“Gazeta e Korçës”, e martë, 11 gusht 1936)
***
Pas tri vitesh Shqipëria hyri në luftë. Me përfundimin e saj u instalua diktatura. Ata që u përpoqën për ringjalljen e Korçës përfunduan në burgje dhe internime, u arrestuan si borgjezë, si pronarë dyqanesh, hotelesh, magazinash, hanesh, fabrikash etj. Korça u rrëmbye nga diktatura. Gjatë kësaj kohe Korça pësoi gjymtime të herë pas herëshme, por ajo sërish shkëlqen si për t’u treguar të gjithve se është e papërsëritshme.
***
Dhuruesit
Lista e tyre është tepër e gjatë, për këtë arsye veçuam dhuruesit nga 100 franga ari e lart:
Selim Mborja 1000
Rexhep Merdani 500
Ismail Haki Deveja 500
Muhamet Zavalani 400
Bexhet Frashëri 400
Sali dhe Rexhep Qeska 400
Adem Vila 300
Kristaq Kosturi 300
Afëz Xhafer 300
Muhamer Abidin Liço 300
Shefqet Abidin Tuxhari 240
Vëll. Baçe Mborja 200
Faik Dishnica 200
Tefik Panariti 200
Qazim Frashëri 200
Tefik Mborja 200
Qani Sulejman 200
Maliq frashëri 200
Hysen Nikolica 200
Qamil Qyteza 200
Hysen Refit Dvorani 120
Shaban Plasa 200
Kasëm Sakolli dhe shoku 150
Emin Menkulasi 150
Elmas Ahmet 150
Hysen Iljaz Kole 150
Musa Hoshi 150
Mehmet R. Babani 120
Osman Dalip Zeme 120
Selim Mborja 100 franga ari
Lytfi Zavalani 100
Xhemal Kostreci 100
Vëllazëria M. Mano 100
Vëllez. Ll. Terova 100
Faber dhe Avakian 100
Hysen Myteveli 100
Bektash Melçani dhe shoku 100
Mehmet Shtylla 100
Sheraf Emin 100
Vllazëria Haxhi Zëmblaku 100
Hysen Qyteza 100
Izet Adem 100
Rifat dhe Selim Kacithika 100
Dr. Hivzi Kasimati 100
Neki Jaup Frashëri 100
Muharrem Pepellashi 100
Ing. Sotir Plluska 100
Myrteza Haki Bejlli 100
Subhi Arif Bejlli 100
Vëllazaria Zahara 100
Fadil Ismail Garo 100
Petraq Katro dhe vllezëria 1000
Fiqret Hasan Çelo 100
Bijtë e K dhe M. Lakos 100
Baba Zylfo 100
Orgonizata koperativa 100
Tashko Ilo 100
Sali Doko 100
NDIHMAT QË ERDHËN NGA FSHATRAT
(Në franga ari)
Melçani 140
Biranj 180
Vinçani 431
Dvoran 358
Voskop 925
Pendavinj 233
Nizhavec 164
Kreshpanj 79
Plasë 387
Zëmblak 854
Podgorie 424
Pojan 1234
Zvezdë 700, dhuruan edhe 15.000 ok gërqele, dorëzim në Korçë
Pirg 161
Libonik 147
Çaushli 160
Kolanec 189
Sovjan 124
Zvirinë 48
Bickë 57
Senishtë 43
Plovisht 35.50
Leminot 38
Symizë 26
Gocë 17.80
EPOKA E PLISIT, 100 VJETORET E DHIMBJES E KRENARISË KOMBËTARE
Dy simbolet e shenjta tashmë krahas Atdheut, Flamurit Kombëtar e Gjuhës Shqipe.
Ngadhnimi i ekipit kombëtar të futbollit në stadiumin e Beogradit ku djemtë tanë si matador mbrojtën Flamurin e Skënderbeut përballë demave të tërbuar të kujton Betejën e Termopileve të 300 spartanëve të Leonidhës përballë ushtrive të panumërta perse të Kserksit.
Mustafa Aranitasi, themeluesi i qeverisë së parë shqiptare në Korçë
Nga Vepror Hasani/
Qeveria shqiptare e Korçës e krijuar nga Mustafa bej Aranitasi dhe e mbështetur nga oficerët hollandezë mbahet mend për mposhtjen e kryengritjes së armatosur “vorioepiriote” të 2 prillit 1914 dhe ngritjen e flamurit kuq e zi mbi Korçë. Nga kjo kryengritje e përgatitur prej dhespotit Gjermanos për të kërkuar bashkimin e Korçës me Greqinë mbetën 112 të vrarë.
Ngjarjet rrodhën me shpejtësi. Ushtria shqiptare prej 250 vetash hyri në Korçë më 2 mars 1914. Koloneli grek Kondulis nënshkroi dorëzimin e Korçës. U formua Këshilli i Qeverisë shqiptare. Oficeri hollandez, major Johan E. Snellen van Vollenhoven mori komandën e Mbrojtjes së Korçës. Bashkë me kapitenin Jetze Doorman organizuan xhandarmërinë shqiptare. Vunë në në përdorim vulën zyrtare me shqiponjën dykrenare në mes, me nënshkrimin “Comission de Controle Provisore Korça” (Komisioni i Kontrollit të Përkohshëm, Korçë. I kërkuan dhespot Gjermanos shpërndarjen e “batalioneve të shenjta” (Ierus loqus), të krijuara prej tij pas vizitës së Jorgos, birit të mbretit Kostandin në Korçë, më 16 maj 1913.
Qeveria pati këtë përbërje: Pandeli Vangjeli, prefekt; Abdyl Ypi, nënprefekt; Themistokli Gërmenji, shef policie dhe Hysen Nikolica, komisar policie. Pas kësaj, Mustafa beu shkoi në Kolonjë për ngritjen e qeverisë shqiptare edhe atje. Përplasja mes forcave të Qeverisë së Korçës dhe andartëve të dhespot Gjermanos nuk do të vononte.
Dhespoti i Korçës ndihej i favorizuar. Ushtria greke kishte bërë sikur ishte larguar, por në të vërtetë një pjesë e saj ishte fshehur në Mitropoli, të tjerë te spitali grek dhe pjesa tjetër përrenjve përreth Korçës. Batalionet e shenjta prej 1000 vetash qëndronin të armatosura.
Qeveria shpejtoi ngritjen e trupës së parë të xhandarmërisë. Organizoi paradën e parë ushtarake për të demonstruar forcën. Njerëzit vetofroheshin për të qenë në shërbim të Korçës. Për këtë arsye ata u quajtën “vetëdashës”. “Kurrë s’do të harrohet dita e diel, që për të parën herë në histori të Përlindjes së Shqipërisë, nacionalistët mundën të shikojnë një nga dëshirat e gjalla që ëndërronin; kurrë s’do të harrohet themi, se të gjithë që muarrë këtë detyrë ishin me gjithë zemër vetëdashës dhe jo zordashës si ishte në kohët e kaluara, vinin nga frika e kërbaçit dhe e bajonetës…”
(Gazeta “Koha”, 18 mars 1914).
Fillimisht numri i xhandarëve ishte 120, por çdo ditë regjistroheshin të tjerë. Edhe Gjermanos vijonte me përgatitjet. Nga trupa e vetëdashësve nisën të dilnin qëllonjëtarët e parë (snajperat), si Kristo Pema, Qerim Butka, Koli Kaluci Zenel Plasa etj, prej të cilëve do të krijohej batalioni i qëllonjtarëve. Në Moravë u dërguan 1500 burra të armatosur për të qenë gati në mbrojtje të Korçës.
Dita e kryengritjes mbërriti. Më 2 prill 1914, rreth orës 03-04.00 të mëngjesit, qeveria shqiptare u sulmua nga kryengritësit e dhespot Gjermanos. “Batalionet e shenjta” u vunë nën komandën e Jorgji (Gjergji) Sulios. Gaqo Busho zuri vend te vreshtat e qytetit për të mos i lejuar kapedan Kajos hyrjen në Korçë. Doktor Harisiadhi, (Epaminodha i Mit’hat Harizit), me 400 veta do të pengonte ardhjen e mborjarëve në ndihmë të Korçës. Ushtarët grekë që rrinin të fshehur përrenjëve, u lajmëruan të niseshin urgjentisht.
Kryengritja zgjati 5 ditë e 5 netë. Në krye të forcave të qeverisë dolën: komandant i Mbrojtjes së Korçës, majori Johan E. Snellen van Vollenhoven; kapiteni Jetze Doorman; kapiten i xhandarmërisë Leopold de Gilard; kapiteni i misionit hollandez, Reimers në Pogradec; konsulli amerikan, major Harold Sherëood Spencer; Themistokli Gërmenji, Abdyl Ypi, Hysen Nikolica, major Mustafa Elmazi, kapiteni Sadik Rexhepi, doktor Osman Feriti, leitant Ismail Hakiu, Ferit Frashëri, Riza bej Helmësi, Dervish Filja i teqesë së Turanit etj. Princ Vidi përcillte urdhërat nga Durrësi dhe ndiqte më vëmendje çdo hap të kryengritjes. Fundi i kryengritjes u shënua me ardhjen e çetave të kapedan Kajos, Agush Çaushit, Muharrem Moglicës, Zalo Prodanit, Gani Butkës etj. Nëpër rrugët e Korçës u gjetën 112 të vrarë
Andartët e dhespot Gjermanos u mbyllën në shtëpitë e tyre duke nxjerrë nëpër dritare flamujt e bardhë të dorëzimit. Më pas nisën të dilinin me duartë lart. U bënë shumë arrestime. U arrestua edhe dhespoti Gjermanos.
Në mbrojtje të Korçës mbërritën edhe gegët. Tmerri i grekomanëve u bë edhe më i madh. Përgjonin me ankth çfarë do të ndodhte. Hajdar Blloshmi në krye të 300 trimave tha: “Neve gegët e kemi për detyrë të vijmë në ndihmë dhe të luftojmë për të shpëtuar dhe liruar Toskërinë nga armiku barbar, më parë edhe për Korçën se është e ditur dhe e provuar që Shqipëria pa Korçën s’mund të rrojë dhe të përparojë siç duhet”.
(Gazeta “Koha”, 3 maj 1914).
Bashkë me Hajdar Blloshmin kishte mbërritur dhe Shaban Blloshmi me të tjerë. Më pas arriti edhe tabori i xhandarmërisë së Tiranës: “Ardhja në Korçë e taborit të xhandarmërisë së Tiranës nën komandën e z, Shaban Adil lë të kuptohet edhe një herë më shumë vëllazëria e shqiptarëve. Vetëdashësit e Korçës duke bërë nderimet dhe gjithë populli e pritën me një gëzim të madh dhe me këngë kombiare”.
(Gazeta “Koha”, e shtunë, 3 maj 1914)
Princ Vidi vijonte të interesohej për Korçën, dërgonte armë dhe veshje për ushtrinë, ndërsa grekomanët ende nuk gjenin dot qetësi: “Gjer më sot arrinë nga Durrësi në Korçë 400 barrë me armë dhe 500 barë me fishekë. Armët janë nga më të mirat, të sistemeve të reja. Gjithë oficerët që kemi pyetur kanë mbetur fort të kënaqur … Nesër priten të arrijnë në Korçë dhe 12 topa që dërgoi qeveria jonë nga Durrësi. Topat, siç mësojmë, janë nga më të mbaruarat (përkryerat) që kanë dalë deri më sot”… Uniformat që porositi Qeveria e Korçës për ushtrinë e Korçës është fort e pëlqyer dhe e bukur. Pas tri ditësh shprehemi që do të jenë gati të vishen nga ushtria…”.
(Gazeta “Koha”, e shtunë, 3 maj 1914)
Ndërkohë u ngrit një komision për analizimin e ngjarjes, ku “…të fajimit do të gjykohen prej komisionit nderçim (të ndershëm), që u formua nga z, prefekt Pandeli Vangjeli, nënprefekt Abdyl Ypi, komandanti hollandez Snellen van Vollenhoven, dhe Kristo Floqi”
(Gazeta “Koha” e enjte 17 prill 1914)
Grekomanët prisnin të merrnin vesh kush do të arrestohej…
- « Previous Page
- 1
- …
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- …
- 26
- Next Page »