Gezim Zilja – Page 4 – Dielli

Mbi veprën e Musine Kokalarit: “Dasmë… Sa u tunt jeta”

June 29, 2022 by s p

Gezim Zilja

Në vitin 1944 Musineja botoi veprën e saj “ Dasmë…Sa u tunt jeta”. Me një gjuhë të pasur në dialektin e mrekullueshën të krahinës së Gjirokastrës, plot ngjyrime, hollësira e delikatesë, na shpalos ritet mahnitëse të një dasme gjirokastrite, kryesisht atë që bëhet në shtëpinë e nuses deri në çastin, që ajo del nga shtëpia dhe përcillet për në derën e burrit të ardhshëm. Dasmat zakonisht fillonin ditën e enjte dhe mbaronin ditën e diel. Ditët e dasmës jepen të emërtuara sipas traditës: Dita e Nishanit, (Ç’thanë për mua e për tinë/ Trëndelinë moj trëndelinë/Dojë të prishnin krushqinë/Dhanë e dhanë e dot se prishnë/Kot që vejnë e kot që vijnë/ Se ne kishmë dashurinë.) Dita e Nigjahut, (Moj dora me bezeliqe, /Ç’dolle në udhë e më prite/Diç më the më porosite/ Për një par’ vëthë nazike/Në Janinë ç’i porosite.) Dita e Vetullave, (Vetullatë pse tu nxinë/Sikur ke vënë mazinë?/Jo, jo, jo për perëndinë/Po kam vetë bukurinë.) Nata e Brumit, (Uromë baba uromë!/Gëzomë baba gëzomë!/Sonte që zëm brumëto/Me mjalt e me qumështo). Dita e Kënasë, (Erdhi koha për këna/Xhemile fat madhija/ Shkëputu nga vallija/ Lum babai që të ka /Vure Xhemile kënanë!/Se të rri nanaja pranë.) Nata e vajzës, (Dallandushe vogëlo/Dale, dale ref./Primë sa të rritemo!/Të bënem sa shoqeto/Sa Libohoviteto/Sa gjirokastriteto/Të vemi në kasaba/Të zëm’ shtëpi me qira/Me xhame e taraba/Jashtë e brënda me boja’.) Dita e nuses, (Ç’ke moj nuse që mejtone?/I mejtonem vashërisë/Se u’ vajzë s’bënem kurrë/Më thonë grua me burrë.). Këngët e vallet në këto katër ditë dalin nga shpirti i popullit shqiptar, ku vuajtjet ishin të shumta dhe gëzimet e ditët e lumtura të pakta. Në ritet e dasmës përfshihen babai, nëna, vëllai motra, dhëndëri, vjehri, vjehra, fisi e gjithë të ftuarit e tjerë. Sigurisht që motivi kryesor në këngët ku pikon malli për ndarjen e vajzës nga prindërit, janë besnikëria ndaj fjalës së dhënë: (A në prill a në maj/Gjersa vdekja të na ndajë), bukuria e vajzës dhe djalit, shtëpia që do të krijojnë, fëmijët që do të vijnë si bekim për familjen etj. Ditët e dasmës te shtëpia djalit dhe e vajzës përcillen me valle e këngë popullore ku krijues e aktorë janë vetë dasmorët, pa përjashtuar as fëmijët, të cilët kanë rolin e tyre. Autorja shkruan: “Niset kënga nga Dita e Shënimit, tek Nata e Brumit me mashalla nëpër udhë me pishë të ndezura nga të vegjëlit në duar, si nga ana e djalit dhe ashtu e vajzës. Vepra 2, faqe 169” Janë rreth 5.000 vargje të zgjedhur me shumë kujdes, midis mijëra të tjerëve, të vendosur, plot sqimë, me një dialekt jugor, që tigëllon me një bukuri e muzikalitet të rrallë, (Tatëpjetë malit vije/Jelek verdha veshuro/Thaçë se vije tek unë/Dolla duke qeshuro/Me duar përveshuro/Ti vajte te kishe punë/Hira zemëruaro/Me duar lëshuaro/Mik në të mbeti qejfi/Kthenem në të shkuaro) sa është e pamundur ta mos shkëputesh për një çast nga leximi i tyre e të përfytyrosh atë mori njerëzish, që kërcejnë e këndojnë, japin e marrin me njëri-tjerin, (Bota janë vrarë e prerë e janë pajcuaro/Ne as vrarë as prerë jemi/Fjalë s’kemi ndërruaro.) plot optimizëm, humor e gëzim, sa ndjen edhe ti dëshirën të bashkohesh me ta, për të kënduar e kërcyer, për të gëzuar jetën, që paraqitet aq natyrshëm, aq thjeshtë e plot dashuri, ku gjithkush ndihet aq mirë, duke lënë mënjanë urrejtjen, mëritë e zënkat e kota. Këngët këndohen zakonisht nga gratë e fisit dhe të lagjes mes humorit,( Juve krushq hai e pini/Lugëtë mos i fshihni/Thela në xhep mos vini.) gëzimit, merakut për tu zbatuar me rreptësi gjithë zakonet, duke sajdisur veçanërisht njerëzit e pranishëm, të ftuar e të paftuar. Krahas humorit brilant nuk mund të mos vihet re edhe nepsi për pak birek nga i dasmës për ata që nuk mund të ishin aty për arsye të ndryshme: (Lum ti more birek/E vë Haxhua nëpër xhep/E kanë porositurë/Haxho moj të keqenë/Birek nga të dasmësë.) Ndërsa dëgjon këto këngë të mrekullueshme ndjen që shpirti të mbushet plot hare e vetvetiu të vjen të buzëqeshësh e të thuash i mrekulluar: Sa bukur! Do të këndoj edhe unë e do të marr një valle se shpirtin e kam plot. E rritur në një shtëpi të pasur për kohën dhe e pajisur me dashuri për vendin dhe kulturën shqiptare, Musine Kokalari nuk mund të mos vinte re krahas të bukurës edhe varfërinë e sidomos jetën e mundimshme të gruas shqiptare për kohën kur jetonte. Kjo bijë e Gjirokastrës, plot ëndërra e dëshira për vendin e saj, krahas përshkrimit të gjallë e jetësor të riteve të mrekulleshme të dasmës gjirokastrite, ku shpalosen gëzimi dhe humori popullor, me të gjitha ngjyrimet, nuk mund të rrijë mospërfillëse e të mos vërejë varfërinë e zakonet e tjera, që shtypin, ndrydhin dhe kufizojnë të drejtat e gruas shqiptare. Pasi shpalos me pak fjalë bukurinë e dasmave, në faqet e fundit të librit, krahas trishtimt dhe dhimbjes, Musine Kokalari thurr një himn madhështor për qytetin e lindjes, që nuk e kam parë në asnjë libër të shkruar i deri sot: “…Kush u martua dhe s’u gëzua? Dasmë pa mishra s’bënetë, dasmë pa hatëre të mbetura nuk ka. Gjirokastra bota e madhe pa funt që s’kish shoqe për moshën time të parë. Gjirokastra ime an’e mbanë me shkëmbinjë e udhët plot gurë. Vendi ku ke lerë e je rritur është dashuria e parë që hedh rrënjë në zëmërat tona. E shkuara ëndërr e bukur… Gjirokastra e kujove dhe këngëve që buçitnin një herë e një kohë nga dritaret e mëdha të shtëpive buzë përronjëve ndënë hijen e rëndë të kalasë së Ali Pashës. Sa u tunt jeta, është ëndra e shkurtër e pak ditëve të vajzës gjirokastrite, që pas asaj ajo vihet nën thundrën e vjehrës, rron nën tmerrin e vjehrit, me frikën e burrit, që fjala e tij është urdhër për të…”

Musineja thekson se kohët kanë ndryshuar për mirë dhe gruaja me guxim po kërkon të zerë vendin e duhur në shoqërinë shqiptare, si në të gjithë kombet e përparuara. Në mbylljen e librit ajo shprehet plot besim për të ardhmen, duke dhënë më vonë shëmbullin e saj, bashkë me pak gra të tjera, që u bënë kurban nga diktatura se kërkuan një rend shoqëroror demokratik, ku njerëzit të ishin të barabartë para ligjit dhe të shprehnin lirisht fjalën. Plot dhimbje e shpresë, plot 80 vjet më parë përfundon: “Gruaja sot nga bota e perënduar e djeshme zuri udhën e saj dhe kërkon të jetë përgjegjëse për vehten e saj dhe të marrë pjesë në të gjitha ngjarjet e kohës, kërkon të dijë se ku rron e përse rron në jetë, për të drejtën që ka si pjesë e pandarë e asaj që është. Fq. 225-228.” Këto bindje të hershme të kësaj gruaje trime dhe të mençur, arsimuar në Itali, që Zoti veç të tjerave e kishte pajisur me një bukuritë mbresëlënëse, do të binin ndesh me pikëpamjet e udhëheqësve komunistë, që pllakosën si një murtajë mbi Shqipërinë, duke e mbajtur nën terror për dyzetepesë vjet me rradhë. Pranoi çdo dënim dhe një jetë plot vuajtje, sakrifica e mundime, por nuk u dorëzua dhe nuk kërkoi ndjesë për bindjet e saj. Studimi “Dasmë sa u tund jeta” hyn në veprat më të mira të letërsisë shqiptare për historinë, këngën e traditat e dasmës shqiptare.

Folklori si ruajtës i gjuhës dhe vlerave kombëtare

June 16, 2022 by s p

Gezim Zilja/

Në shekullin e XV, kur Shqipëria i bëhej mburojë Evropës, duke u sakrifikuar me gjithësej, duke u kthyer në një tokë të djegur e të shkretuar, kjo jetonte Rilindjen e saj, duke hapur shkolla, teatro, universitete, duke arritur majat më të larta të zhvillimit ekonomik artistik e kulturor. Me rënien e Arbërisë, shqiptarët u gjendën në kushtet e një terrori të pashëmbullt; nga të gjithë popujt e pushtuar të Ballkanit vetëm ai shqiptar u ndalua të shkruante e të mësonte gjuhën amtare. Kjo hata e padëgjuar kurrë më parë zgjati deri ditën kur Shqipëria shpalli pavarësinë. Në qiellin shqiptar për 450 vjet ndriçoi drita e zbehtë me ngjyrë meiti e gjysmë-hënës turke, që u ul këmbëkryq në ato troje të lavdishme, ku kodi i besës dhe i nderit ishin nenet themelore të jetesës dhe organizimit shoqëror. Pushtuesit turq nuk u mjaftuan me rrafshimin e kështjellave dhe qyteteve por mëtuan të zaptonin, shkatërronin e të zëvendësonin kulturën, traditat, filozofinë, këngët, vallet, meloditë, kostumet e gjithçka tjetër, që shkakton zvetënimin dhe rënien e një kombi. Gjithë kjo orvajtje për të zëvendësur botën shpirtërore të shqiptarit (që nënkuptonte asimilimin e tij) me një kulturë tjetër shumë më pak të zhvilluar se e tyre, barbare dhe armiqësore, gjeti kundërshtimin tërësor të banorëve të Arbërisë. Gjatë katërqind vjetëve lufta do të zhvillohej sërish e egër por në një plan tjetër, atë shpirtëror. Në këtë betejë 450 vjeçare shqiptarët treguan se janë një popull i pamposhtur dhe tepër më superior se pushtuesit. Qëndrueshmëria dhe papërkulshmëria tashmë do të shpreheshin në mënyrë të shkëlqyer në ruajtjen me fanatizëm të gjuhës amtare, të riteve, zakoneve, këngëve, valleve, veshjeve, e gjithçka që dallon një komb nga një tjetër. Ruajtja e gjuhës dhe traditës u kthye një një mision historik, që do të bënte të pamundur depërtimin e kulturës së pushtuesit turk. Kënga e poezia popullore tashmë do të zhvillohej e do të kapte maja të papara. Në të gjithë atë perandori që shtrihej në tre kontinente vetëm gjuha shqipe u dënua me vdekje. Sulltanët njëri më i egër se tjetri ndaluan, që kjo gjuhë me të cilën kishin folur perënditë në vigjilje të njerëzimit, të shkruhej në libra e sidomos të mësohej në shkolla. Gjithë “kujdesi” i pushtuesit ishte që kjo gjuhë të mos kishte alfabetin e vet e të mos shkruhej. Edhe në fund të shek. XIX e fillimet e shek. të XX, kur bota ecte me ritme të larta drejt zhvillimit e përparimit, pushtuesit turq ndonëse ishin armiq me grekofonët bashkëpunuan me ta, duke ndaluar përhapjen e shkollave dhe arsimit shqip.

Në këto kushte kënga dhe poezia popullore zuri një vend qëndror në jetën e shqiptarit. Ajo kishte një qëllim final fisnik, të mbijetesës së gjuhës, traditës dhe historisë. Kënga dhe poezia do të ishin elementët kryesorë, që interpretoheshin në mjediset familjare, në dasma, fejesa, mbas punës së përditëshme, në gostira me miq, në vaje e fatkeqësi. Ato do të ishin një kronikë e saktë e jetës shqiptare, asaj të përditëshme dhe asaj së shkuar. Në repertorin e këngëve do të ringjalleshin e shfaqeshin si kurrë ndonjëherë eposi i kreshnikëve, baladat e vjetra të murimit, Doruntinës, Ago Imerit, këngët që evokonin kohën e lavdishme të Skënderbeut, këngët e qëndresës kundër pushtimit turk, këngët e vajit, të trimave, kaçakëve, të kurbetit, këngët historike dhe ato të mrekullueshmet, këngët e dasmave, fejesave, të dashurisë, të bukurisë, të martesës, ninullat, këngët për natyrën, e ato humoristike; të gjitha ato këngë që tregonin se ata ishin shqiptarë, se gjysmëhëna ishte e huaj dhe nuk kishin asgjë të përbashkët me ta. Në librin e tij “Autografia e popullit tim në vargje” Ismail Kadareja do të shprehej: “Për shumë shekuj me rradhë poezia popullore ka qenë për njeriun shqiptar kronikë e jetës së tij: historia, dijet, morali, urtësia, arkivi, kujtesa kombëtare kumti i tejçuar nga brezi në brez. Ajo zëvëndësonte shkollën, botimet, gazetat, universitetin akademinë. f.12”. Vërtet në Shqipëri deri në shek. XIX nuk u vunë në skenë vepra teatrale, apo operistike, por kënga dhe vallja popullore vazhdoi të përsosej e transmentohej brez pas brezi si një shoqërues i pazëvendësueshëm i identitetit kombëtar. Edhe pasi gjuha shqipe u lejua të shkruhej e të botoheshin libra, kënga popullore e në përgjithësi folklori shqiptar nuk do ta humbte rëndësinë e tij, përkundrazi njohu një zhvillim të mëtejshëm. Ai vazhdoi të pasqyronte me vërtetësi, jetën e shqiptarit, varfërinë, kurbetin, qëndresën ndaj padrejtësive, këngët e dashurisë, pamundësisë për të zgjedhur njeriun e jetës, të mallit e ndarjes, duke sfiduar shpesh letërsinë dhe poezinë e shkruar. Edhe gjatë diktaturës kënga popullore e ruajti indentiten e saj megjithëse u ndodh nën trysninë e doktrinës komuniste, që duhet me patjetër t’i këndonte e thurte lavde diktatorit, partisë dhe “jetës së lumtur.” Madje dhe kuptimi i Atdheut dhe këngët për të, u rrudhën e mpakën sepse në plan të parë, e mbi çdo dashuri tjetër u vendos partia dhe udhëheqësi i saj. Megjithatë kënga popullore ruajti fizionominë dhe pavarësinë, duke u zhvilluar më shumë në drejtim të këngëve të dashurisë, kurbetit e sidomos ato të trimërisë e historike, duke mos u vunë tërësisht në shërbim të diktaturës. Ishin më të shumta këngët e poezitë kushtuar jetës së përditëshme, dashurisë, të kaluarës heroike, përpjekeve për liri e pavarësi, sesa ato që i thurrnin lavde diktaturës dhe diktatorit. Poezia dhe kënga popullore nuk shkoi paralel por “devijoi” nga kultura, letërsia dhe arti zyrtar, i diktuar nga teoria socialiste apo komuniste. Në librin “Autobiografia e popullit tim në vargje” botim i Onufrit, viti 2002, Ismail Kadereja shkruan: Dihet se kultura borgjeze dhe sot kultura revizioniste janë përpjekur të thyejnë pa mëshirë mekanizmin e mrekullueshëm të artit gojor, si një gjë të bezdisshme, kundërshtuese dhe penguese për to. Socializmi përkundrazi jo vetëm nuk e thyen mekanizmin e vjetër sepse s’ka asnjë arsye për ta bërë këtë, por e ndihmon atë të mbahet në efiçencë sa më të plotë të regjenerohet e të vazhdojë të prodhojë vlera poetike krahas artit të kultivuar të realizmit socialist. Vetëm në socializëm mund të themi me plot gojën se “autobiografia dhe “biografia” e popullit shkrihen në një.” Po të kemi parasysh botimet e këngëve folklorike pas vitit 1944, kupton se ç’gjëmë u përpoq t’i bënte politizimi i tejskajshëm socialist këngës popullore. Me vështirësi mund të gjesh aty midis qindra-mijëra vargjeve këngë dashurie, pune, dasme, qoftë dhe argëtuese ose ninullë, që të mos përmendet partia dhe Enveri. Manifestimi më i madh i këngës dhe valles popullore, që trumbetohej me aq bujë nga diktatura ishte Festivali i Gjirokastrës, ku nga fillimi deri në fund mbizotëronte llumi i këngëve të politizuara. Midis atij deti këngësh e vallesh për partinë dhe Enverin (Marsho Dibra e Partisë/Fole shqipesh , buz’ kufinit/Ylli i Artë ç’të ndrin në gjoks/Moj kala gur’ rubinit.) ose (Brigada në punë/ shkon si vetëtimë/ këngën më të bukur/ këndon për partinë. ) tek-tuk shkëlqenin këngët e vjetra si ajo për Zenel Gjolekën, Hajredin Pashën, Oso Kukën, Çelo Mezanin apo për ngjarje të veçanta si “Janinës ç’i panë sytë.” Janë me dhjetëra botime luksi të Akademisë së Shkencave, të emërtuara “Këngë popullore të periudhës së ndërtimit socialist” që edhe kur përmendeshin heronj të Rilindjes, Pavarësisë e të Luftës, do të futej emri i partisë apo diktatorit, se vetëm partia dhe Enveri i vuri në vendin që meritonin, i nderuan apo dekoruan. Ky politizim bëri që kënga popullore të humbte përkohësisht vërtetësinë, muzikalitetin, sinqeritetin, muzën, dhe shpirtin e pastër duke u shndërruar në këngë propaganduese: Është mjelëse me lopë/E dua shokë me kokë/E dua shokë e dua/Se ajo është për mua/Punëtore s’lodhet kurrë/Në çdo garë merr flamurë.) ose, Nënë më thërret partia/në aksion do shkojmë/Është e jona Shqipëria/Do ta zbukuromë/Atdheun dhe socializmin/Nëno do t’i mbrojmë/Armiku le të pëlcasë/Ne do të marshojmë.) Jo rrallë kënga popullore ishte e detyruar të paraqitej si një shërbyese e zellshme e doktrinës gjakatare komuniste me vargje makabre: Oh, sa gëzim ka fshati/ U arrestua Reshati/Reshati armiku ynë/ Partia ia bëri mirë. Nga sa arsyetova më lart nuk mund të thuhet e të provohet përfundimi i Kadaresë se: Vetëm në socializëm mund të themi me plot gojën se “autobiografia” dhe “biografia” e popullit shkrihen në një.” Mund të themi me plot gojën se socializmi u përpoq ta deformonte, ta shëmtonte, ta falsikonte e ta vinte në shërbim të politikës, këngën popullore, por nuk ia doli. Sot, folklori shqiptar gjendet sërish në “vështirësi,” në “garë” me këngët moderne, por duke qenë i lirë nga politika po ia del me sukses t’i sfidojë këngët e kultivuara. Kudo në festa gëzime, fejesa e martesa mbizotëron kënga e vallja popullore e vjetër dhe e re, në raport me atë moderne. Kjo është tjetër fitore e qëndrueshmërisë, fantazisë, bukurisë e pastërtisë së këngës, valles e muzikës popullore.

Ndaleni marrëzinë e kryeministrit me portet e Durrësit

June 1, 2022 by s p

Gezim Zilja/

Porti i Durrësit është projektuar, që të përpunojë rreth 8 milionë tonë mallra në vit. Edhe në vitet më të mira ky proces nuk e ka kaluar kurrë shifrën e përpunimit të katër milionë ton mallrave, pra nuk arrin të shfrytëzohen as 50% të kapaciteteve të tij. Tani na del “nevoja” të ndërtojmë një port të ri në Porto Romano me kapacitet 50 milonë tonë në vit që sipas KM-së: “ky ishte qëllimi ndaj qysh prej fillimit e pamë që porti aktual ishte rrëmujë e tërë, nuk kishte kapacitet për t’u zgjeruar, ndërkohë që porti i ri ka potencial, kapacitete dhe na bën portën hyrëse në gjithë Ballkanin Perëndimor. Zgjatimi i portit në Prishtinë është kryevepër. “ Sa i papërgjegjshëm është KM-ja ynë?! Porti ekzistues nuk shfrytëzohet as 50% e ky dërdëllit plot arrogancë për zgjerim kapacitetesh e investim miliardash, në një vend të varfër si Shqipëria!

Një vendim i tillë nuk ka ardhur si kërkesë e tregut apo nevojave, që ka sot aktiviteti portual, as e ndonjë studimi të veçantë, por ka ardhur thjeshtë si pasojë e vendimit të KM-së, me një mendjelehtësi marramendëse, delirante, të një plani faraonik për të hyrë në histori si një Keops. Qëllimi kryesor i tij është gllabërimi falas nga arabët i 80 ha tokë, në zemër të bregdetit shqiptar, 60 ha akuarium dhe katër km kalata të portit të Durrësit për ndërtime futuriste alla Dubai ( tashmë në formë shqiponje) pa asnjë mendim, studim inxhinierik dhe ekonomik të thelluar. Po me këtë mëndjelehtësi pa asnjë studim, KM-ja vendosi që porti i Durrësit të kalojë në Porto Romano. Kjo thjesht me një të rënë të lapsit pa bërë asnjë konsultim me banorët e Durrësit, grupet e interesit dhe qarqet akademike, inxhinierike e detare të Shqipërisë.

Qeveria shqiptare me këto veprime injoron plotësisht marëdhëniet dhe planet e zhvillimit të portit të Durrësit në marrëveshje me Bashkimin Europian. Ka një plan të transportit kombëtar, të financuar nga BE,-ja që është përfunduar në fund të vitit 2019. Ky plan nuk parashikon ndonjë projekt për ndryshimin e destinacionit të këtij porti. Madje BE-ja ka ende projekte për zgjerimin e modernizimin e mëtejshëm të Portit të Durrësit. Në raportin e vitit 2021 të paraqitur nga ana e Komisionit Evropian për Shqipërinë (Raporti i Komisionit në Komitetin e Marëdhënieve me Jashtë 26.04.2022) theksohet sërish se projektet infrastrukturore, duke përfshirë dhe atë në Portin e Durrësit, duhet të jenë në përputhje me standardet e BE-së sa i përket prokurimit publik, të cilat janë përcaktuar në marrëveshjen e Asociim Stabilizimit. Ministrja e Infrastrukturës, Belinda Balluku, që zbaton me symbyllur urdhërat e KM-së dhe që as ia ka idenë ndërtimit të porteve, në interpelancën e para dy muajve në parlament pyetjes, përse u hartua një ligj i posaçëm për të shmangur konkurrencën, në kundërshtim me udhëzimet e Brukselit nuk iu përgjigj. Për gjysmë ore projekti i ndërtimit të portit në Porto Romano (rreth dy miliard euro) u aprovua, në 3D nga KM-ja. Theksojmë se specialistë të inxhinerisë dhe detarisë gjejnë mjaft mangësi në projektin hollandez dhe e quajnë gati të pamundur (kosto shumë e lartë, mosarritje e thellësisë së nevojshme, porta hyrëse etj.) ndërtimin e një porti të përmasve të tilla në Porto Romano. Ato që përcaktojnë investimet janë tregu, fitimi, leverdia ekonomike. Osman Metalla, dekan në Universitetin e Durrësit dhe profesor në Departamentin e Shkencave Inxhinierike dhe Detarisë, është shprehur: “Vendime të tilla kërkojnë bazë të gjerë të dhënash. Një vendim i tillë ka ardhur si pasojë e metodës top-doën, nga lart-poshtë. Nuk ka ardhur si kërkesë e tregut apo nevojave, që ka sot aktiviteti portual, por ka ardhur si pasojë e vendimit të një individi, i cili vendosi që portin duhet ta kalojmë diku tjetër.” Për ta mbyllur po shtroj disa pyetje, për parlamentarët shqiptarë, që hanë fara luledielli, bëjnë gër-mër ose i servilosen paturpësisht KM-së.

Pse do të çvendoset Porti i Durrësit në Porto Palermo, kur ai nuk shfrytëzohet as në 50% të kapacitetit të tij?
Si mund të bëhet një projekt i tillë, për çvendosjen e të parit dhe ndërtimin e të dytit, pa studime fizibiliteti për të cilët kërkohen të paktën dy vite punë?
Sa është vlera e ndërtimit të portit të ri dhe nga do të financohet ai në vlerën marramendëse të parashikuar nga specialistët shqiptarë? Pse projekti është pranuar pa garë, duke injoruar plotësisht vërejtjet e BE-së për tenderim dhe mosndryshim destinacioni të portit ekzistues?
Si do të organizohet çvendosja, që të mos ndërpritet puna e të mos largohen klientët e përhershëm të portit ekzistues?
Sa kohë do të zgjasë ndërtimi i Porto Romanos?
Një port i përmasave të tilla ( më i madhi në Ballkanin Perëndimor sipas KM-së) pa ndërtuar më parë linja hekurudhore dhe autostrada, që të lidhin Porto Romanon me Prishtinën, Podgoricën, Shkupin, Sofien, Varnën, Lubjanën, Sarajevën, Beogradin është aventurë. Që këto të realizohen duhen të paktën dhjetë vite. Pa këtë infrastrukturë, ndërtimi i portit është si të shkosh për gjah pa çifte, vetëm me zagarët. Ndërkaq në Greqi e Kroaci janë dy porte super modern, ai i Selanikut dhe Rijekës (në përfundim) që pranojnë ankorimin e anijeve të gjeneratës së fundit.
Do të jetë porti më i madh dhe portë hyrëse për Ballkanin Perëndimor, tha KM-ja. Po portet moderne të mallrave të Greqisë, Kroacisë, Malit të Zi e Sllovenisë nuk do të punojnë më? Porti mund të bëhet ( 50 milion tonë në vit) por ka një logjikë ekonomike e gjeografike mbi shfrytëzimin e porteve, dhe mbi këtë bazë caktohet kapaciteti i tyre?! Mjafton për këtë vetëm dëshira e piktorit, alias KM-ja i Shqipërisë dhe jo mendimi i specialistëve?
A ka dijeni qeveria e Prishtinës për “portin e thatë” të Prishtinës, është kjo një rritje shpenzimesh nga hollandezët apo e parashikon Open Ballkani?
PS: Heshtja e deputetëve socialistë për aferën e porteve është tradhëti ndaj kombit. Ndërkaq opozita ka humbur rripin e pantallonave dhe akademikët e Akademisë së Shkencave janë nën urdhërat politikë të gjeneralit të ‘97-ës Skënder Gjinushi.

Xhaketa e Xhaferit

May 26, 2022 by s p

Gezim Zilja/

Xhaferi binte në sy të fëmijëve për këmbët e holla e të gjata, sit ë lejlekut, ku pantallonat lëviznin lirisht, kokën me majë të qethur zero dhe trikon e leshit, ngjyrë qepe, që i vinte deri te gjunjët.

-Ta ketë,- kishte thënë e ëma, pasi e kishte mbaruar – dhe për vitet e tjera, se do zgjatet si i ati. Në klasë të tetë trikua i vinte deri te rripi i pantallonave. As që i bëhej vonë fare madje as për emrin e ri që i kishin vënë shokët: skërfyell. Në vit të parë gjimnaz Xhaferi ishte zgjatur aq shumë sa trikua i binte thuajse mbi kërthizë. nga i dukej barku gati ngjitur pas kurrizit. Trikua ndërkaq e kishte humbur ngjyrën e qepës dhe vinte laramane. Kopsat ishin ndërruar me kohë dhe nga gjashtë kishin ngelur vetëm vetëm tre: dy ushtarake dhe një grash.

– Nuk shkoj më në shkollë po nuk më bëtë xhaketë të re,- i dha ultimatum të ëmës. – Nuk bëhem më gazi i botës. Po ishte e vështirë. Kishin pak të ardhura se prindërit ishin punëtorë. Po Xhaferi nguli këmbë si cjapi. Një ditë nga fundi i gushtit e ëma e çoi te rrobaqepësja e lagjes për të marrë masat për xhaketë të re. – Do të më shikoni, se kush do tallet tani,- u tha shokëve. Ditën e parë të shkollës Xhaferi lëvizte gjithë krenari kokën e tij me majë, që dilte mbi gjithë të tjerat dhe thoshte: – Hë ore po tani pse nuk thoni gjë, ëëë.

Aty nga viti i tretë gjimnaz, xhaketa iu kap në një gozhdë në palestër dhe dikush zbuloi se pjesa e brendshme ishe e më vjetër. Ishte xhaketa e vjetër e të atit që rrobaqepësja plot finesë e kisht “e kthyer” si thuhej asokohe.

– Më mirë kishe trikon me kopsat ushtarake se këtë,.. – e qesëndisën shokët. Bëri sa mundi sherr me prindërit por fati i xhaketës ishte vulosur: do ta mbante deri në fund të shkollës së mesme; kur të shkonte në Universitet do t’i blinin një frigo të re dhe jo të zezë. U kandis Xhaferi. E drejta e studimit i doli për letërsi po punë e madhe: Mjafton të bënte shkollën e lart. Bëri sherr për një xhaketë të re por nuk ia doli. Ajo e vjetra kishte marrë nja dy mballoma të brrylat e ngrënë.

– Është përforcim nuk është andër. Copa mban ende, – i kishte thënë e ëma. Deri në nëndor do të priste, ndryshe do të linte studimet, ishte betuar. Në fund të nëndorit Xhaferi u shfaq me xhaketën e re fringo, me kuadrate e dy të çara mbrapa. Skërfyell ishte prapë. po dukej i bukur. E veshi, doli jashtë, u fut brenda, pastaj gjezdisi me nge, nga salla e madhe e studimit, nga biblioteka, nga menca, nga konviktet e vajzave… Pasdite, ulur mbi krevat rrotullonte në duar xhaketën e vjetër dhe e krahasonte me të renë. Po mund të mbante dhe ca ajo e vjetra. Pse ta hidhte poshtë? Le t’ia dhuronte dikujt! Po kush ishte ai student, që mund të vishte xhaketën e stërkthyer e me andrra? Pasdite, ashtu fshehtas nga shokët, doli jashtë dhe e vendosi mbi një gardh te disa shtëpi të vogla qerpiçi në kufi me qytezën e studentëve.

– Do kalojë ndonjë varfanjak e do ta marrë,- mendoi. I vinte aq keq ta hidhte poshtë. U fut në dhomë, pa xhaketën e vjetër dhe gjithë krenari u deklaroi shokëve: – Shkova te ato shtëpitë poshtë. Po kur më dolën ca gra: ma jep mua për burrin njera, e ma jep mua për djalin tjetra. Ore më shqyen keni parë ju apo jo? Madje njëra donte të më jepte dhe ndonjë lekë por unë nuk pranova. Ia dhashë asaj që po më lutej për djalin … Ca e dyshimtë ajo puna e pagesës por shokët e lanë me aq –Bravo! Paske bërë sevap,- i thanë. Aty nga ora gjashtë e gjysmë ndërsa studentët (ishin pesë shokë në dhomë nga i njëjti qytet) po bëheshin gati të dilnin, dera troket me forcë. Dikush e hapi dhe para derës u shfaq portreti i dashur dhe i pafajshëm i pastrueses së konviktit.

– Ç’patët me xhaketën more të uruar!? iu drejtua me fytyrë qortuese studentit, që hapi derën. – Turp të kini! Këto nuk janë shaka! E gjeta te gardhet poshtë. Shyqyr që nuk e kishte marrë njeri?! Pastaj iu drejtuaXhaferit: – Merre të keqen nëna se jashtë është ftohtë! Nuk është aq e vjetër. Mban dhe ca kohë. – Xhaferu shtangu. E mori xhaketën, e vari me kujdes në kremastar dhe e futi në dollap. Pas shumë vitesh edhe kur Xhaferi mbaroi studimet xhaketën nuk e lëvizi njeri nga dollapi, mbeti aty. U kthye në një lloj ikone.Vinin studentë nga gjithë fakultetet madje edhe vajza para provimeve. E shikonin, e preknin me gishta e buzëqeshnin të sigurt që sillte fat. Aty ka qenë deri vonë. Godina 14, dhoma 103, kati i 4-t.

LEGJENDA E DUKATIT DERVISH ALI AJANI 1794-1851

May 13, 2022 by s p

Gezim Zilja/

Bej të stolisi Kadëna/Të mbathi çizmet e rënda,/T’i dha armët e ergjënda…/Ec o bej, t’u bëftë e mbarë /Të luftoç me pashallarë! Kur lexon dy vargjet e para mendon se Kadëna, e shoqja, e ka stolisur beun, për të shkuar në ndonjë dasmë, apo diku në ndonjë festë në krahinën e tij. Vargu i tretë, sa befasues aq dhe i drejtpërdrejtë, nuk të le të hamendësosh shumë, por ta jep në “lule të ballit”: t’i dha armët e ergjënda. I armatosur dhe madhështor mbi kalin e tij, beu do të niset në një luftë të shenjtë jo të zakontë, ku vajtja dihet e kthimi jo. Por Devish Ali Dukati, që e di mirë ku po shkon e ka një pishmanllëk të vogël. Dhe një burrë i tillë, sado i ashpër dhe krenar, pasi i hipën kalit, ashtu “nisur e stolisur”, kthen kokën nga Kadëna e tij e dashur:Dolle në divan në shkallë,/Hype balashit me shalë/M’u te porta më të dalë,/Të vate dora më pallë,/Ktheve kokënë mënjanë,/ Seç të tha zonja dy fjalë… Dhe ajo fare hapur, si një grua labe e vërtetë, pa pishmanllëk, sy më sy, e uron ashtu shqiptarçe: Ec o bej, t’u bëftë e mbarë/ Të luftoç me pashallarë!/Të luftoç me turkomanë, /Të përpiqesh për nizamë!

Rrallë të gjesh vargje të tillë, ku vetë gruaja vesh, stolis e armatos burrin për luftë dhe i uron udhën e mbarë. Thuhet se gratë e Spartës e bënin një veprim të tillë, por këtu hasim një të vërtetë, që ka ndodhur në Dukat të Vlorës, 170 vjet më parë. Dervish Ali Dukati, ashtu si mijëra luftëtarë të tjerë morën një porosi të shenjtë: të luftojnë me pashallarët turq ose jo turq sepse: Nizamë dhe xhelepe s’ka/,Është vendi fukara,/Jetojmë me lakëra,/ Katër shtëpi me një ka.

Bëhet fjalë për kryengritjen e famshme të vitit 1847 kundër Reformave të Tanzimatit. Dervish Ali Dukati, ishte një nga udhëheqësit e shumtë, që nxorri ajo luftë e pashembullt, që la gjurmë në historinë e shqiptarëve. Ishte një nga bejlerët e Dukatit, që iu përgjigj thirrjes së Lidhjes Shqiptare (Kuvendi i Mesaplikut, qershor 1847) për luftë. Mesaplik te rrapi i thatë/,Për një ditë e për një natë,/ U mblodhë gjithë kazatë. Luftëtarët e Labërisë do të prezantoheshin në luftën e Qafës së Sinjës në Berat, nën komandën e Zenel Gjolekës, si komandant i forcave të Jugut, vendosur në Kuvendin e Mesaplikut.Tre sahat more eranë/Luftoje me pashallarë./Me pashallarë luftoje,/Tanzimanë nuk e njohje./Turçe dije por nuk doje,/ Me terxhymanë bisedoje.Dy vargjet e fundit i hasim dhe në gojën e Rrapo Hekalit, Hodo Aliut, Tartar Memushit apo të ndonjë luftëtari tjetër, në gjyqin kundër bejlerëve të Beratit. Si duket edhe Dervish Ali Dukati ka qenë në grupin, që gjykuan bejlerët e Beratit në Qafën e Sinjës, bashkë me Rrapo Hekalin e të tjerë. Përpjekja tjetër do të bëhej në Urën e Konisbaltës, ku Dervish Aliu, në krye të luftëtarëve të Dukatit dhe të Tragjasit, do të zhvillonin betejën më heroike të tyre, që përshkruhet me ngjyra të gjalla në shumë këngë. Figura e tij, hipur në kalin e bardhë “sa një kullë”, të mbetet në mendje, si personazhet në Eposin e Kreshnikëve: Tragjas e Dukatë shumë,/Djemuria një furtunë,/ Del o Kanina me vulë!/Dervish Aliu kish nurë,/Çil’ i bardhë sa një kullë. Dhe ja se çfarë bën ai, me ushtarët turq sikur të ishin bagëti e imët: Halldupët gunëmurrë,/I qëndron si dhentë në shtrungë,/U rrij’ me këllëç në hundë,/I përmbys për nënë urë./O Dervish Ali Ajani/Ç’e bëre si të desh xhani! Por luftëtari, që e ka fituar të drejtën për t’u përjetësuar në këngë, me bëmat e tij, nuk është vetëm. Në këngët e shumta historike, krahas drejtuesve qendrorë të luftës si Zenel Gjoleka, Rrapo Hekali, Hodo Aliu, Gjikë Thanasi, Çelo Picari, Shahin Kolonja, etj., kronikani popull nuk harron dhe luftëtarët e tjerë, duke i përmendur pothuaj të gjithë, qoftë me një varg ose vetëm me emër. Përndryshe asnjë nga udhëheqësit e kryengritjes së vitit 1847 nuk do të zinte vend në panteonin e pavdekësisë, nëse nuk do të kishin me vete trima si veten. Në luftën e Urës së Konisbaltës vullnetarët e fshatrave Dukat e Tragjas, do të tregonin se ishin luftëtarë të rallë, të lindur vetëm për të fituar: Djemtë e Dukatit fodullë,/Lëftojnë e s’e luajnë gurë./Djemtë e Tragjasit levenë,/Ç’e punojnë keq dyfeknë./O dukat’ more dukat’/Palla juaj këllon gjak! Rapsodi popullor vazhdon me kujdes, të mos harrojë luftëtarët e tjerë, që u përjetësuan në luftën për mbrojtjen e Urës së Konisbaltës. Në vargjet e mëposhtme jepet figura e Elmaz Rodakut, Kamber Gjolekës dhe ajo e Brahim Sulos nga Dukati: I shkreti Elmaz Rodakë,/ Sokëllin e po bën lartë!/Elmaz Rodak ballëverdhë,/Dhe me ca shokë të tjerë,/ Në Urë të plagosur mbenë. Në vazhdim kemi këngën me titullin: Qaj o fshati nënë Qorre, për Selmanë Alinë nga fshati Dukat: Qaj o fshati nënë Qorre,/Për Selman Ali me more (i mençur)!/Selman Ali nga Dukati,/Nikëhilë nga llagapi,/Dërgon më Dervish Alinë, /Konisbaltë kemi pusinë… Midis luftëtarëve ka një lidhje të fortë edhe në situatat më të vështira. Dervish Ali Dukati, ndërsa luftohej, porosit për Elmazin e plagosur: Dervish Aliu seç tha:/O Kamber të kam vëlla, /Merre Elmazin në krah,/Se këtu mereqet s’ka! Ura e Konisbaltës do të ishte varri dhe lavdia e bijve të Dukatit e të Tragjasit: Te Ura në Konisbaltë,/ Mbenë dukatë e tragjastë./ Rrapua hidhejë në flakë,/Topi vu, e s’çqitej prapë. Thuhet së në këtë përpjekje me forcat turke nga 187 luftëtarët e Dukat-Tragjasit mbetën të gjallë vetëm 83. Dervish Ali Dukati, nuk do të vritej si shumë shokë të tij, në luftërat e vitit 1847-1848. I plagosur rëndë ai do të sillej në fshatin e tij. Nga sa informon kënga: Plagosnë Dervish Alinë,/Iu vra dhe kali i thinjë,/Shokët e prunë në kra,/Në Dukat në Llogora./Kush e pruri atë burrë/Njëqind okë e ca më shumë? Portreti i Kamber Gjonlekës dhe Brahim Sulos të kujton Trimat e Jutbinës: E pruri Kamber Gjoleka,/Brahim Sulo krahëfleta./Ezhdërha nga trupi bollë,/Që i zë derrat me dorë,/Sikur janë koqe mollë. Dervish Ali Dukati, nuk do të pushonte përpjekjet e tij kundër Reformave të Tanzimatit sidomos kundër rekrutimit të djemve shqiptarë për llogari të Turqisë. Në disa vargje, duket se autoriteti i tij ishte shumë i madh, sa vetë zyrtarët turq e kishin frikë dhe i druheshin: Hajmedet ç’e gjet Alinë,/Që s’e kish për gjë kapinë,/Dil bën telendi myshirë./Myshir të mbledhç fiqirë/Se të ngarkoj me zinxhirë,/E të dërgoj në Janinë! Kjo do t’i kushtonte jetën trimit të Dukatit. Tradhtisht, krerët turkomanë të Vlorës e helmuan, kur ai shkoi i ftuar të bisedonte, për heqjen e shërbimit ushtarak, (kurasë), për djemtë e Labërisë. Hajmedet o Dervish be,/U krodhe në kafene,/Te berberi u rrove’/Të hodh’ helm, e ti s’e pe. Lajmi shkon vetëtimë në Dukat. Sigurisht që do të ishte një mot i keq, ku era frynte si e tërbuar: Frynë murrë që tundet dheu,/Erth’ fjalë se Dervish beu/Kullën e kuqe e preu…Të premten që menatë,/Seç na u hap një mandatë,/Vdiq një bej i Dukatë,/Dervish Aliu namlartë. Kënga do të vazhdojë, me haberin çuar Kadënës, që tashmë u bë si e marrë. Nuk e priste Zonja e Madhe e Dukatit, që beu i saj trim e luftëtar, që e kishte nisur e stolisur vetë për në luftë (Ajde bej t’u bëftë e mbarë/Të luftoç me pashallarë) e që ia kishte mjekuar plagët me aq kujdes, të helmohej tradhtisht në mënyrë aq të ulët: Kadënës kur i thanë:/Del e merr mushkën me shalë,/Se në Vlorë e lamë aganë,/Për të hequrë kuranë/Briti sa çkuli dynjanë/Edhe odat me tavanë… Pas tronditjes së parë, e ulur pranë trupit të pajetë të beut të saj, e qau me ligje, qetë e shtruar, ashtu si dinë të qajnë gratë e pazakonta të atyre trevave, duke i përmendur një më një bëmat dhe mençurinë: Na vdiq një trim nga Dukati,/Dervish Ali mëndjelarti./Të mbet’ mushka me (y)zengjin,/Që çaje me të ordhinë,/E gjykoje mbi valinë./O Dervish Ali luleja,/Nizamët ajde, eja,/Merr Turqija, e vra Moreja. Dy vargjet e fundit shprehin dhimbjen e protestën për atë që ndodhte me shqiptarët e turqit qysh nga pushtimi i Shqipërisë. Për këto e të tjera plagë të mëdha, që shkaktoi sundimi turk, luftoi pashai i Dukatit me shumë shokë të tjerë, por nuk ia doli. Emri dhe bëmat e tij vijnë deri në ditët tona. Diku më tej Kadëna a ndonjë grua tjetër ka vazhduar vajin duke plotësuar: O Dervish Ali Dukati,/S’jeshe të qajnë gratë, /Po të qajnë gjithë kazatë! Epitaf më të saktë për një luftëtar të përmasave të tilla nuk mund të gjesh.