• Home
  • Politics
  • Opinion
  • Culture
  • Sports
  • Economy
  • Interview
  • Reporting
  • Community
  • Vatra

Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Vepra letrare si sistem universal letrar dhe filozofik antitotalitar

October 12, 2016 by dgreca

NGA MINELLA ALEKSI/
Prej disa vjetësh çdo fillim vjeshte bën bashkë në një përzgjedhje më të mirësh dy emra shkrimtarësh të mëdhenj, Philip Roth amerikan dhe Ismail Kadare. Kur mora të rilexoja romanin “Kështjella” të Kafkës kisha parasysh dy rethana ndërthurëse shumë interesante. Shkrimtari Roth është një studjues i veprës së Kafkës dhe ka krijuar dy romane bazuar në shpirtin kafkian ndërsa studjuesit europian e ata anglishtfolës e gjejnë veprën e shkrimtarit Kadare të krahasueshme me veprën e Kafkës.
Natyrisht që të influencon kjo ndërthurje autorësh të mëdhenj që të arrish të kuptosh më thellë vlerat e artit të madh, mesazhet filozofike që nëpërmjet tyre përcillen .
Sigurisht nuk marr përsipër që të bëj një studim kritikë për Kafkën. Më shumë është një mendim personal që edhe pse me rezervë më shtyn drejt një krahasimi domethënës.
Studjuesit pohojnë se Kafka ka ndikuar praktikisht çdo shkrimtar të njohur perëndimor që erdhi pas atij. E konsiderojnë si pararendës të realizmit magjik të Gabriel Garcia Marquez.
Mbas L2B dy botët e ndryshme Perëndimi dhe Lindja komuniste kishin dy qëndrime të ndryshme në lidhje me veprën e Kafkës.
Interesant është fakti se te intelektualët e perëndimit në vitet 60të egzistonte një vizion romantik mbi shkrimtarët e Lindjes komuniste mbasi ishte opinioni se ata “vuanin në emër të letërsisë”. Të vuash në emër të letërsisë!!?? Tingëllonte shumë kavalereske, i bënte që në mënyrë mosbesuese të tundnin kokat ata që e dëgjonin.
Fillimisht do të paraqes qëndrimin zyrtar që mbahej në vendet e ish Bllokut komunist ndaj veprës së Kafkës e më pas mbi “vizionin romantik” në Perëndim.
Bazuar në qëndrimin mohues zyrtar të ish Bllokut komunist natyrshëm lind pyetja, çfarë arritën të kuptojnë intelektualët dhe kultura perëndimore te vepra e Kafkës?.
Kafka ka shkruar letërsi gjatë dhe pas luftës së parë botëore. Në Pragë kaloi pjesën më të madhe të jetës.
Në universitetin ku studjoi për jurist gjuha gjermane praktikohej njëlloj si gjuha çeke. Me edukacion prej ebreu, me kulturë gjermanike, edhe pse jetoi në Pragë nuk i përkiste kulturës çeke. Intelektual që në veprimtarinë e tij krijuese shpërfilli nocionin komb, shtet, rend shoqëror dhe u vetzbeh edhe si gjerman. Krijimtaria e tij letrare tërhoqi menjëherë vëmendjen e intelektualëve perëndimorë të kohës. Në vitin 1946 studjuesit perëndimorë për herë të parë përmendin fjalën “kafkian” apo “bota kafkiane”, 22 vjet pas vdekjes së tij. Pas L2B çuditërisht ndërsa në Perëndim studjohej dhe debatohej intensivisht për veprën e Kafkës, në vendet e ish Bllokut komunist u ndalua. Duke filluar nga viti 1948 në Çekosllovaki Kafka konsiderohej “tabu”, u ndalua, politika kulturore zyrtare e cilësoi shkrimtar dekadent. Për ti diskredituar veprën origjina e tij prej ebreu gjerman me maniera borgjeze ofronte një pretekst më shumë. Në 1959 Jiri Hajek do shkruante në revistën “Tvorba” atë që u bë “mantra kulturore” e Bllokut Lindor komunist: Shkrimtarit Kafka i njihej rëndësia e përshkrimit të tjetërsimit të njeriut në shoqërinë perëndimore, por meqë në socializëm njeriu nuk është “aspak i tjetërsuar” atëhere Kafka nuk është aktual, nuk është i nevojshëm si inspirues letrar për shkrimtarët e vendeve socialiste. Kritiku amerikan H. Fast shkruante në vitet 60të se Kafka në vendet komuniste ishte vendosur në majë të gropës së plehut kulturor të reaksionit. Në BS qarkullonin dorëshkrime të “Proçesit” të shtypura në mënyrë artizanale që kush i lexonte ishte i bindur se ishte vepër e ndonjë shkrimtari sovjetik. Kush tjetër mund të njihte më mirë me detaje absurdin dhe sistemin totalitar stalinian!
Në vitin 1956 në Moskë me Krushovin në pushtet u botua një përmbledhje e krijimtarisë së Kafkës, por në parathënien prej 60 faqesh B. Suchkov e konsideronte shkrimtarin “mëkatarë me shtatë mëkate kardinale: Injorues i konvencioneve letrare, pesimist, tërhiqte vëmendjen e lexuesit nga problemet bazë të shoqërisë, nihilist, deprimues shpirtëror nga humbja e kurajos ose e shpresës, pasivitet, dhe tjetërsim të njeriut”.
Filologu sovjetik Efim Etkid i emigruar, shkruante nga Parisi ku jetonte: “Kafka e kishte përshkruar njeriun të tjetërsuar, me izolim në një sistem shoqëror shumë të ngjashëm me sistemin totalitar komunist”.
Nga vitet 70të Kafka ishte i pranishëm në vendet socialiste në nivel minor. Vetëm në Gjermaninë Lindore ndodhi që “e pranuan në dhomën e ndenjjes por e detyruan që të qëndronte në fund, te qoshja. Ndërsa në Hungari u lejua si “shoqërisht i pranueshëm”.
Vëndet e ish Bllokut komunist e konsideronin Kafkën si një kundërshtar të socializmit dhe njëkohësisht një shkrimtar antirealist. Antirealist sepse nuk përfaqësonte entusiazmin dhe aspekte të zakonshme të jetës së përditëshme njerëzore.
Vetëm në vitin 1988 në kongresin e shkrimtarëve çekosllovakë vepra e Kafkës nga “pasqyrë e dekadencës” u njoh zyrtarisht si “shprehje ndershmërie e një romancieri, dëshmi e një shpirti të vënë në provë”.
Krejt tjetër vizion ishte zhvilluar për veprën e Kafkës në kulturën Perëndimore.
Si e thotë filozofi L.VVittgenstein Kafka “ I theu rregullat e mjeshtërisë, të artit të të shkruajturit. Sepse e jetoi gjithë jetën e tij në kufirin e limiteve të gjuhës dhe që janë edhe kufijtë e botës, atje ku mbaron dominimi i shkencës, i artit, i filozofisë, i njohjes njerëzore, atje ku poezia dhe besimi fillojnë të angshtohen nga mungesa e ajrit. Në fund të jetës Kafka vetë ishte bërë një skelet i banuar nga qiellorja. Zëri i tij nuk kuptohej më”.
Kafka me nerv humori të zi i vendos personazhet e tij të kapur në kurthe, në lidhje çorientuese brenda sistemesh aspak mikpritës. Në vepër përfshin temat e izolimit shpirtëror, të refuzimit të sistemeve sociale, të zhgënjimit dhe të dëshpërimit përpara një të ardhmeje të pa administrueshme. Krijimet e Kafkës lexohen si testamente të një njeriu të demoralizuar. Vepra e tij me “kompleksin kafkian” nënkupton se karakteret e tij operojnë në situata administrative komplekse shumë të shtrira, bizare, të çuditshme, alogjike, ku individi gjëndet i pa fuqishëm që të kuptoj apo që të kontrolloj atë që ndodh para syve të tij, i frikësuar nga një armik të cilin nuk e di se ku ndodhet.
Studjuesi Guido Crespi në një studim sjell opinionet interesante të regjizorit R. Polanski dhe shkrimtarit M. Kundera mbi atë se çfarë tjetër specifike ndryshe nga lexuesi perëndimore dallonin popujt e ish Bllokut komunist te vepra e Kafkës.
“I mirënjohuri regjisor R. Polanski ka pohuar se gjithmonë konstatonte te vepra e Kafkës një nerv të ndjeshëm komiciteti, humori të zi. Dhe shtonte se kjo gjë i shpëtonte pothuaj plotësisht një spektatori apo një lexuesi jo europianolindor, sepse mësoheshin për fat të keq nga shkolla apo nga librat me konceptin që Kafka ishte ekskluzivisht shkrimtar i fajit, i ankthit dhe i boshit. M. Kundera e mbështet plotësiht këtë opinion të Polanskit: “Mënyra sesi jo vetëm unë por të gjithë çekët në përgjithësi e kuptojnë Kafkën është e ndryshme nga ajo e lexuesit perëndimor. Për ne Kafka është një shkrimtar realist sepse vepra e tij përmban një vizion të shkëlqyer të realitetit. Si ne askush tjetër i lexon si alegori librat e tij. Për pasojë jemi shumë më sensibël ndaj humorit të tij.
Specifika e humorit të tij qëndron në atë që një lloj komiciteti e shoqëron njeriun në të gjitha veprimet e tij”.
David Foster VVallace romancier dhe eseist amerikan mendonte se pjesa më e madhe e humorit kafkian nuk është aspak delikate, e lehtë, përkundrazi është e kundërta. Humori kafkian varet nga një lloj letrarizimi radikal i së vërtetës që zakonisht trajtohet si metaforë. VVallace konkludon që “historitë e Kafkës janë si një lloj porte që hapet nga jashtë”. Trajton frustrimin dhe tjetërsimin e njeriut që kërkon të integrohet në një sistem që ndërsa e fton, e margjinalizon dhe e largon në të njëjtën kohë.
Sigurisht që të dy kulturat e të dy sistemeve ideologjike të ndryshme e kanë kapur jashtëzakonisht mirë artin e madh dhe mesazhet filozofike të veprës së Kafkës por nuk kam aspak dyshim që, popujt e ish bllokut komunist e kanë shijuar veprën e Kafkës shumë më tepër sesa lexuesit perëndimorë.
Kafka stigmatizon e vë në lojë në mënyrë të vazhdueshme problematikën dhe dëshpërimin e veprimeve njerëzore në lidhje me rendin Hyjnor. Raporti i tij me realitetin është krejt ironik, mosbesues, i shtyrë nga vullnete të këqija, njëlloj si prestigjatori me pajisjet e veta. Natyrisht nuk është vetëm humori i zi i vetmi çelës i interpretimit të veprës së Kafkës. Duhen mbajtur mirë parasysh simbolika e lidhjeve të Kafkës me ebraizmin, të raportit midis ebraizmit dhe humorit në veprën e tij. Humori ebraik është një armë e shkëlqyer mbrojtjeje dhe sulmi. Një proverb ebrai thotë: “Njeriu mendon, Zoti qesh”. Kultura ebraike ka zhvilluar progresivisht një nerv humori që tenton të bashkëbisedojë me të vetmin anëtar të bashkësisë sonë të vendosur në qiell. Ata që e besojnë thënien e mësipërme e imagjinojnëe egzistencën tonë si një teatër komik për një Spektator të vetëm. Ky Spektator nga lartësia qiellore buzëqesh me përpjekjet tona të kota për të njohur botën, për ti dhënë asaj një kuptim e që për Atë veprimet dhe mendimet tona edhe ato më të tëmerrshmet ka mundësi që përbëjnë një spektakël zbavitës. Psikanalisti C. Musatti thotë: “Ebreu është ai që edhe në fatkeqësi, në mizerje dhe mundime, me tërësinë e elementeve individuale karakteriale nga njëra anë dhe zotësisë për të ditur si të përpiqet në këto situata, ia arrin që të konvertojë nëpërmjet humorit vetjak palumturinë e tij në një gjëndje situate të dominuar me vetëdije.
Dramaturgu hungarez Miklos Hubaj përshkruan një episod shumë interesant që lidhet me “humorin realist” të Kafkës. Mbas dështimit të revoltës së vitit 1956 në Budapest shumë intelektualë u morën nga shtëpitë, ua mbuluan sytë me shami në një udhëtim që zgjati disa orë, të bindur se po i çonin diku për ti pushkatuar. Kur kamionët u ndalën, ua hoqën shamitë dhe vunë re se ndodheshin në një peizazh malor (ishin në Rumani) të dominuar nga një kështjellë burg. Mbetet emblematike në këtë rast thënia e filozofit hungarez Georgy Lukash e thënë me zë të lartë dhe që provokoi te të pranishmit një të qeshur çliruese: “Gjithmonë kam menduar se Kafka ishte një shkrimtar abstrakt e një borgjez i vogël. Tani po kuptoj se ka qënë një shkrimtar i madh realist”.
Nënvizova në fillim vizionin romantik që mbizotëronte në Perëndim për shkrimtarët e lindjes komuniste të cilët “Vuanin në emër të letërsisë”.
I pa qartë mbi këtë vizion romantik dhe i magjepsur nga letërsia e Kafkës shkrimtari i njohur amerikan Philip Roth ndërmer për disa vite rrjesht (1972-1977) udhëtime në Çekosllovakinë komuniste në kërkim të Kafkës, të studimit dhe kuptimit në thellësi të asaj që quhej bota kafkiane. Këto vite eksplorimesh u kurorëzuan nga Roth me dy romane ku ngjarjet dhe karakteret përshkruhen në kontekstin e shpirtit kafkian. Ajo çka Roth gjeti në këto udhëtime ishte, po të citojmë Kunderën, “Kafka i ndaluar në vende, kultura e të cilave ishte masakruar nga invazioni shtetëror dhe kulturor sovjetik”. Thellësisht i impresionuar nga dimensioni politik i jetës kulturore në vendet e ish Bllokut komunist Roth filloi botimin e librave të disa autorëve të bllokut Lindor komunist në 4 volume (1975-1980) nën okelion “Shkrimtarë nga Europa tjetër”, (Philip Roth, Milan Kundera, Bruno Schulz, Tadeusz Borovvski, Daniol Kis, Joseph Brodsky, John Updike, Jan Kott). Fryma e romanit të Philip Roth “The Professor of Desire” 1977, ishte një reflektim i thellë mbi atë se përse regjimet totalitare të ish Bllokut komunist kërkoninheshtjen totale për Kafkën. Ja një përcaktim mbi këta shkrimtarë:
“Një regjim që bazohet në mashtrimin, që u kërkon njerëzve që të shtiren, një regjim që ka frikë nga cilido që kërkon të kuptojë domethënien e veprimit që bën, nuk mund të lejojë dikë që ndershmërisht ka arritur tu flasë njerëzve në nivelin e vërtetësinë magjepsëse perfekte ose tmerruese”.
Këta ishin shkrimtarë nga një botë ku “njerëzit janë shumë të interesuar, pasionant rreth ideve, ku intelektualët përbëjnë problem. Ku kultura dukej që ishte një armë në luftën kundër sistemit, ndërsa intelektualët ishin ngritur në nivel heronjsh”. Një pjesë e mirë e këtyre intelektualëve ishin socialist që me gjithë energjitë e shpirtit besonin se sistemi mund të reformohet dhe përmirësohet nga brenda. Me një fjalë vazhdonin që të luftonin për një socializm “me fytyrë njeriu”. (Cituar nga studimi i Timothy Garton Ash, Londër Penguin 1999).
Kjo deri më 20 gusht 1968 kur pakti i Varshavës pushtoi brenda 6 orësh Çekosllovakinë.
Shumë interesant është gjithashtu opinioni i Ph. Roth mbi “shkrimtarët nga Europa tjetër”.
Pavarësisht preokupimit personal dhe letrar si shkrimtar perëndimor për vështirësitë e pengesat e ndalimit me ligj të autorëve të Europës Lindore, Roth mbeti i kujdeshëm, i matur me idenë e shumë diskutuar të “muzës çensuruese” që i atribuohej krijimtarisë artistike të këtyre shkrimtarëve. “Muza çensuruese” interpretohej si besim se, vetëm autorët nën trysninë e kontrollit të shtetit janë të aftë që të japin vepra letrare të rëndësishme, ndryshe nga autorët në vendet ku gjithëçka ecën normalisht. Me këtë temë Roth ka pasur një polemikë të nxehtë me shkrimtarin e kritikun e njohur franko-amerikan Francis George Steiner. Habitem, i drejtohej Roth debatuesit Steiner, përse të gjithë shkrimtarët e Europës Lindore që njoh dhe që e urrejnë regjimin duke uruar gjithë pasion zhdukjen e tij nga faqja e dheut nuk arrijnë që ta konkretizojnë, sikurse thotë Steiner, që ky është momenti i tyre për të manifestuar talentin e tyre të madh letrar? Roth insistonte që sistemi totalitar jo domosdoshmërisht prodhon vepra madhore arti. Theksonte se dëmtimet fizike në jetën private e profesionale dhe atë shpirtërore që u shkakton autorëve, kjo po është e sigurtë sidomos kur zgjat shumë. Roth është larg glorifikimit të “muzës çensuruese” dhe idealizimit të intelektualit disident.
Në romanet dhe refleksionet e tij nga Praga e Lindja komuniste Roth çfaqi një balancë të arsyetuar qartë midis admirimit e keqardhjes për shkrimtarët disident nga njëra anë dhe një vlerësimi të sinqertë për letërsinë e tyre që shpesh ishte jo në raport respektiv me biografitë e tyre të komplikuara nga persekutimi, nga ana tjetër.
“Ata që si Steiner dëshirojnë që ti shikojnë disidentët e Europës Lindore si heronj të pakujdeshsëm që luftojnë për letërsinë e madhe me siguri që i kanë parë romanet e Roth me temë nga Praga jo të përshtatshëm, madje disi problematikë. Në të vërtetë karakteret e romaneve të tij nga Praga nuk janë sipas shijes së George Steiner, por i bën ata personazhe autentik”. (cituar nga studimi i M. Bryla, Univ. i Sevilias, 2013).
Le të arsyetojmë tani se çfarë arritën të kuptojnë intelektualët dhe kultura perëndimore te vepra e Kafkës?. ë
Në shumë raste institucionet kulturore perëndimore e përdorën modelin e Kafkës si një mjet denoncues gjatë dekadave të Luftës së ftohët në sensin që simbolizonte një njeri të kapur brenda një shoqërie totalitare ndalimi i veprës së të cilit tregonte egërsinë e vendeve socialiste.
Që Kafka ishte kuptuar si një instrument efikas për demokratizimin e regjimit socialist evidentohet gjatë Konferencës së Moskës për çarmatimin në korrik 1963.I influencuar nga egzistencializmi Jean Paul Sartre pjesëmarrës në mbledhje bëri thirrje për rëndësinë e çarmatimit kulturor. “Kafka përbën një shembull real të rivaliteteve kulturore, kultura nuk ka nevojë që të mbrohet as me ushtarë e as me politikanë, kultura ka nevojë që nga ndërhyrjet të sigurohet. Kjo është detyra jonë, kjo kërkohet nga të gjithë ne intelektualët, që ta demilitarizojmë. Sidoqë fjala e Sartrit nuk u publikua në gazetat kryesore të Moskës, prapëseprapë luajti një rol në afrimin e Kafkës në këto vende. Me këtë rast letrari gjerman R.Karst u shpreh: “ Të pranohej Kafka vetëdijshëm në letrësinë sovjetike nënkuptonte që hapur apo heshturazi të pranoje egzistencën e një pluralizmi, të paktën në letërsi.
Megjithatë nuk mungoi letërsia e madhe. Ata shkrimtarë që e përshkruan me realizëm, me talent artistik të lartë, s’kish sesi të mos krijonin me veprat e tyre pika takimi afërsie me veprën e Kafkës. Shkrimtarit rus Mikhail Bulgakov-së me veprën “Mjeshtri dhe Margarita” botuar më 1966 (20 vjet pas vdekjes së autorit) tërhoqi vëmendjen e studjuesve perëndimorë. U cilësua si një satirë fantastike e burokracisë dhe establishmentit sovjetik, me nënkuptime filozofike në terrenin e paranojës së Rusisë sovjetike. Intrigë demoniake, tronditëse ku herë herë të duket sikur je i përfshirë në kompleksin kafkian.
Në fillim të shek. të frymëzuar nga ideologjia komuniste shumë vende të Europës lindore hynë në epokën e sisteme diktatoriale komuniste. Pushteti komunist u vendos me revolucion, me terror e gjakderdhje. Po të mbajmë parasysh konceptin universal që çdo veprim ka në të njëjtën masë një kundërveprim atëhere konkludojmë se, te vepra e Kafkës u mishërua me të njëjtën masë Kundërveprimi historik ndaj sistemit totalitar komunist. Intutita e shkrimtarit gjeni kapi dimensionin katastrofik që ndaj racës njerëzore paraqiste diktatura komuniste. Me gjenialitetin e tij Kafka krijoi veprën, sistemin letrar-filozofik që koha kërkonte si kundër reagim për të zbërthyer dhe denoncuar sistemin totalitar komunist, fatin e rrezikuar të njerëzimit në konditat e diktaturës. Kjo bën që në kulturën botërore vepra e Kafkës të qëndrojë si paraprirëse kundërvënëse ndaj totalitarizmave. Kështu i erdhi njerëzimit dhe këtë rol luajti vepra e Shekspirit 400 vite më parë në epokën e popujve të skllavëruar nga mbretërit sundimtarë. Këtë funksion emancipues për njerëzimin luajti vepra e Dante Aligerit 700 vite më parë. Kafka renditet në klasikët pikërisht për vlerat universale emancipuese..
Studjuesit perëndimorë jo pa qëllim e kanë lidhur letërsinë e Kafkës me atë të shkrimtarëve nga ish bota komuniste. Vlera e saj universale i bën që të theksojnë se mendimi i sotëm letrar ka nevojë për Kafkën. Kujtimi i diktaturave e sjell më afër mesazhin e veprës së tij.
Kur themi që Kafka ishte një herë “tabu” në vendet e mëdha të ish Bllokut komunist kuptohet që, së paku ishte dy herë i tillë në komunizmin ekstremisht barbar shqiptar. Një botë ankthi e paranoje e futur në çdo qelizë të shoqërisë shqiptare, një teatër i gjallë ku luheshin përditë fate individësh të pafajshëm.
Kur lexon për shtatë mëkatet e shkrimtarit Kafka, apo përcaktimet dekadent, antirealist, pesimist etj, ne shqiptarëve mendja na shkon menjëher te kritikat dhe etiketimet që në diktaturë i bëheshin shkrimtarit Kadare.
Kur themi që Kafka filloi të pranohej në ish Bllokun e Lindjes në vitet 70të nuk mund të lemë jashtë vëmendjes një fakt shumë domethënës në lidhje me krijimtarinë e shkrimtarit Kadare. Nuk di të them me saktësi se kur është njohur Kadare me veprën e Kafkës. Po të kemi parasysh që iu dha mundësia e udhëtimit në Perëndim në mes të viteve 70të kohë kur tashmë e kishte dhënë një të tretën më të rëndësishme të krijimtarisë së tij letrare atëhere pa ngurim mund të themi se gjenia e tij letrare e ka pasur brenda vetes Kafkën, “kompleksin kafkian”. Mbas botimit të “Dimri i madh” në Francë kritika franceze filloi që të përmendëte fjalët “bota kadareane, universi kadarean”.
Kaq realiste janë përshkrimet në veprën e Kadaresë sa lexuesi ndjehet i çvendosur nga përditshmëria e momentit kur është duke lexuar në një situatë kohore dhe teatër ngjarjesh që përshkruhet në libër. Kjo përbën magjinë letrare që shkrimtari i madh indukton në psiqikën e lexuesit.
Kritika serioze botërore e krahason shkrimtarin shqiptar I. Kadare me shkrimtarin Kafka. Pohojnë se te të dy qëndrojnë bashkë shkrimtari gjenial me filozofin.
Arti i madh i Kadaresë përcillet me anë të shqipes. Shqiptarët janë me shumë fat që kanë mundësinë që ta shijojnë veprën e Kadaresë në origjinal.
Ja si shprehet filologu Xhevat Lloshi për gjuhën e Kadaresë:
“Pas Kadaresë gjuha e letërsisë shqipe nuk është më ajo e dikurshme; është mbushur me një ligjërim tjetër. Ai e bëri atë jo thjesht më të pasur, por edhe më të lirë, më të bukur, më artistike, më të zhdërvjellët, më shprehëse, më intriguese, më tronditëse. Shqipja sot është një gjuhë botërore e letërsisë artistike.
Me prozën e tij u pasuruan format e rrëfimit letrar, që perceptohen si novatorizëm edhe kur librat e tij përkthehen në gjuhë të tjera”.
E kanë krahasuar me Gogolin, me Kafkën, me Orvvellin, por ai i Kadaresë është zë origjinal, universal, e prapë me rrënjë thellë në tokën e vet. (Independent on Sunday)
“Një zë universal kundër totalitarizmit” ishte motivacioni i çmimit Asturias. Motivacioni i titullit të nderit “Komandant i Legjionit të nderit” – Autor i mrekullueshëm i historisë së Ballkanit. Avokat i pasionuar i kulturës europiane”. Nënkupto avokat i lirive dhe i të drejtave unisversale të njeriut.
“Vepra e Kadaresë, madhështore, parajmëruese, me një hije muzgu, një “Komedi Hyjnore” e epokës së stalinizmit.(Frederic Ferney)
“Nuk dyshoj se Kadareja është një shkrimtar heretik………Heretiku në ndryshim nga rebeli është i qëndrueshëm në kundërshtimin e tij, ka një vijë të veprimit dhe një strategji të sjelljes, që buron nga parimet”, shprehet Arshi Pipa.
Kështu mund të vazhdojmë gjatë në pasqyrimin e vlerave universale të veprës së shkrimtarit Kadare të shprehura fuqishëm nga kritika serioze botërore.
Dua të theksoj se hapësira ose trualli gjeografik i ngjarjeve në librat e tij kapërcen kufijtë e Ballkanit dhe të Europës.
Megjithatë studjuesit seriozë të shkrimtarit Kadare unanimisht kanë pohuar që, me veprën e tij Kadare ka rindërtuar, ka ringjallur botën shqiptare, një Shqipëri europiane. Ai e ka lidhur ngushtësisht fatin e veprës së tij me fatin e vendit, të popullit dhe të gjuhës shqipe që kanë qënë disa herë në kufijtë e zhdukjes.
Mendje shumë të holla antishqiptare nga vendet fqinjë e kanë ndjerë dhe e kanë kapur shpejt këtë tipar përcaktues patriotizmi te vepra e shkrimtarit Kadare. Tërë vepra e tij, jehona dhe fama e saj europiane e më gjerë u ka dalë përpara si një mur i pakalueshëm kulturor historik në mbrojtje të vendit, popullit dhe gjuhës shqipe.
Këmbëngulës në projektet e tyre antishqiptare çfarë kanë bërë pas këtij konstatimi? Të palodhur për ta zbehur e dëmtuar famën e shkrimtarit Kadare, e kanë etiketuar nacionalist, anti islamist, despot letrar, antikatolik, racist, etj..
Me vullnet të palodhur antishqiptar sidomos krahu serb, kanë krijuar mekanizma për të zvogëluar sa më shumë të jetë e mundur efektin shoqëror patriotik që vepra letrare përmban në vetvete. Që nga kohët kur fqinjët e Veriut nisën luftërat pushtuese mbi shqiptarët dhe e bënë të tyren Kosovën, serbët nuk kanë pushuar asnjë çast me insinuatat diskredituese, kundërvënien sistematike me njërëzit e shkencave social-historike për të paraqitur shqiptarët si një racë që nuk i përket familjes europiane. Shkrimtar nacionalist nuk mund të jetë një i tillë që vjen nga një vend e popull kaq i vogël sa jo vetëm që nuk mund të fantazojë e projektojë iniciativa nacionaliste por që i duhet të përpunojë mekanizma vetmbrojtjeje për të mos u zhdukur pa farë e nishan. Vepra e Kadaresë është sistemi i vlerave të racës shqiptare me reflex universal për kulturën europiane e më gjerë. Sipas studjuesve Kadare qëndron denjësisht në nivelin e veprës së autorëve klasikë që ndërtuan sisteme kulturore e filozofike antitotalitare e emancipuese shoqërore 100 vjet, 400 dhe 700 vite më parë.
Imagjinoni që të mos egzistonte vepra e shkrimtarit Kadare, ky gjigand kulturor e gjuhësor shqiptar. Mendoj se Kadare duke e lidhur fatin e veprës letrare me fatin historik të vendit, të popullit dhe të gjuhës shqipe ka një avantazh për të cilin populli dhe vendi i tij duhet ti jenë pafundësisht mirënjohës.

Filed Under: Analiza Tagged With: dhe filozofik antitotalitar, Minella Aleksi, si sistem universal letrar, Vepra letrare

Poeti përballë vlerësimit të lexuesit

August 1, 2016 by dgreca

Nga Minella Aleksi/*
 Në këtë bashkëbisedim mbi vëllimin poetik “Midis dy kontinentesh” të autorit Dalan Luzaj kam mirë parasysh raportin rezervues, jo dashamirës që kam krijuar në vetvete me ceremonitë promovuese. Ceremoni në të cilat opinionet vlerësuese të pa përgjegjëshme në shumicën e tyre me të drejtë i bën objekt përfoljesh, për të mos thënë çfaqje sjelljesh hipokrite.
 Bazuar në përshtypjen që marr prej një krijimi poetik bëj një klasifikim. Autorët i ndaj në ata të cilët thjeshtë i quaj “krijues” ngaqë kanë guxuar që të krijojnë një produkt për tregun e lexuesve, dhe në ata që me produktin e tyre artistik arrijnë në nivel më të lartë, në atë të poetit të mirëfilltë, të cilët me talent artistik i imponohen auditorit serioz.
Natyrisht që egzistojnë dhe janë pranuar nga shoqëria nivele të ndryshme krijimesh të cilat u korespondojnë gradëve të ndryshme energjish, talentesh krijuese të poetëve.
 Te krijimtaria poetike e Dalanit janë ndjeshëm të pranishme dy linja të domosdoshme bazë të cilat në vetvete konvergojnë: Kreativiteti dhe Refleksioni. Dalani është shumë i përgjegjshëm si poet ngaqë e kupton mirë peshën e fjalës artistike. E ndjen dhe e shkruan poezinë si një nevojë të shprehjes së shpirtit, e që me dhuntinë e talentit e vesh këtë formë shprehjeje me stil artistik të admirueshëm. Mbas publikimit të një poezie ai bie në heshtje në pritje me durim të një gjykimi realist. Sa më shumë e shqetëson cilësia artistike e krijimit të tij aq më e vështirë të bëhet ta komplimentosh. Duket që te ai vetpërmbajtja ndaj modës së lëvdatave ecën paralel me bindjen se niveli i mirë artistik e gjen natyrshëm rrugën për te lexuesi. Kondensimi i vargut te ai të bind se ka kaluar përmes një proçesi të ngjashëm me cikatricën-shenjën e veçantë që mbetet në lëkurë si rezultat i një plage të thellë e të dhimbëshme, si shenjë e pa ndryshueshme e një plagosjeje të kapërcyer. Mjerimin e vendit në diktaturë e vuan njëlloj si fatin e tij të keq si individ. Mendoj se kjo e karakterizon poezinë e këtij autori: një rezultat-cikatricë e një Ideograme Emocionesh që kanë pasqyruar me rrahje të furishme gëzimet e forta të zemrës, zemërimet e pa përmbajtura si valvula të shkarkimit shpirtëror, frikërat dhe ankthet që i kanë bllokuar gjoksin, trishtime që i kanë konservuar energjinë krijuese, që i kanë nxiur sensibilitetin perceptiv dhe që, si një valë e pandalshme i kanë influencuar mendimet drejt refleksioneve artistike si poet. (sidomos në krijimet: E çuditëshme jeta,.Rrufepritëset, O Njeri, Trishtimi s’të kuron, Kosova, Larg te Nëna, Fshati në agoni, Kur u largua babai, etj).
 Ndiej keqardhje kur dëgjoj autor poezish që ankohen se në kohën që jetojmë shoqëria nuk është mirëpritëse e poezisë. Kur poezia vjen po aq natyrshëm njëlloj si vijnë gjethet e pemëve në pranverë kontakti me lexuesin është i pa frenueshëm. Është si është koha shoqërore, arti poetik i vërtetë imponohet me forcën e talentit artistik dhe me novitetin e ideve që transmeton.
 Nuk do nxitesha të shprehja këtë opinion në rast se do kisha ndonjë rezerve në drejtim të vlerës artistike që përmban krijimtaria artistike e poetit Dalan Luzaj. Ai vet nuk flet për çfarë ka krijuar. E lë krijimin mbi tavolinë njëlloj si vendoset në raft një produkt përpara blerësit bazuar në parimin ofertë – kërkesë. Më pas lexuesit e vëmendshëm njëlloj si blerësit selektiv janë ata që s’mund të heshtnin, që kanë diskutuar dhe përhapur fjalët për përmbajtjen me vlera artistike të kësaj krijimtarie.
 Shumica e krijuesve kanë një ngutje, shpejtojnë në mbledhjen e lëvdatave. Madje janë këta që i bëjnë shërbimet më të mira pompozitetit të ceremonive promovuese. Këtu dallon Dalani nga shumë krijues të tjerë.
 Dallohet qartë se në punishten e tij artistike e ka filtruar imtësisht realitetin, ëndrrën dhe fantazinë nëpërmjet mënyrës së tij të të shikuarit, të ndjerit dhe të interpretimit. Përpara një krijimi të tillë artistik lexuesit s’i mbetet tjetër përveçse të përvetësoj, të ushqej mendjen e shpirtin me këtë material artistik. E rikujtoj shpesh definicionin e përcaktuar nga poet të mëdhenj se poezia është si muzika. Ajo me fjalë duhet të përmbaj logjikën e saj, duhet të jetë e interpretueshme, duhet të zgjojë sensacione, emocione, kujtime gërvishëse të largëta e të afërta, të ndjekë mendimin, të jetë spontane, e sidomos ti shmanget stilit “ndërtues”të vargut. Në shumë prej poezive të këtij vëllimi ndjehet qartë që poeti lirohet shpirtërisht ku, me dy fjalë të thjeshta të hap një botë të tërë. (Qershitë, Urim për Shën Valentin,, Murishtja, Je gjethe tërfili, Mikja ime e vjetër, Kujtesë, Pajtim, Një tjetër shije, etj).
 Shumë komentues poezish përdorin shprehjen “nikoqir i fjalës”. E mendoj të papërshtatëshme këtë shprehje pasi poezia nuk është titrim fjalësh, ajo rrjedh. Në rastin e diskutimit mbi krijimtarinë e Dalanit do thoja se, në shumicën e poezive të tij të spikatura kam qëndruar më gjatë i mbërthyer nga harmonia midis metrikës dhe rimës. Këto ka të vetat poezia jo shprehjen “nikoqir i fjalës”. Metrika është ritmi, loja e thekseve me ulje ngritje të tonit, muzikaliteti i vargut. Jo më kot metrika nënkupton “masë” nga greqishtja, është pikërisht respekti i masës midis vargut dhe ritmit muzikal. Shumica e vjershëtorëve masivë e kuptojnë poezinë si rimë. Nuk mund të bësh rimë, stonon pa metrikën e duhur. Poezia pa metrikën është një kontradiksion mendimesh pa muzikalitet. Aq e nevojshme është metrika për poezinë sa thuhet që po të jetë se egziston muzika pa nota atëhere mund të egzistojë edhe poezia pa metrikën. Ka shumë amatorë të poezisë të cilët përpiqen që të imitojnë metrikën e poetëve të mëdhenj. Mungesa e talentit artistik nuk i lejon që të rriten artistikisht për të gjeneruar origjinalitet. Reçensuesit konformistë nxitojnë që tu shprehin lëvdata të pamerituara, të bardhën ua bëjnë të kuqe, të zezën ua bëjnë të verdhë, mirëpo një biçikletë sado e bukur nuk mund të jetë një automobil apo e kundërta.
   Në kapakun e mbrapmë të vëllimit Autori shkruan: “S’ka prind që të gjykoj fëmijën para turmës, në vazhdim të këtij ligji të pa shkruar u sjell për gjykim këtë vëllim”. Më ngjan që me tonin e akullt ka krijuar atmosferë si gjatë një proçesi gjyqësor. Me durim qëndron si ai i pandehuri në pritje të verdiktit. Nuk më habit ky qëndrim prej poeti ndaj krijimtarisë së vet i cili me përgjegjësi artisti përulet modestisht përparaçdo gjykimi të ftohët realist. Madje çfarë kam shkruar më sipër me bindje më ngjan se shkon në mënyrë logjike me nivelin e admirueshëm artistik të krijimtarisë së poetit. 

 Ne foto: Poeti Dalan Luzaj
Click here to Reply or Forward

Filed Under: ESSE Tagged With: ballë vlerësimit, Dalan Luzaj, Minella Aleksi, Poeti për, të lexuesit

Z. Vehbiu, nuk të shkon roli i atij që e kanë keqkuptuar

January 30, 2014 by dgreca

Nga Minella Aleksi/

Ca kohë më parë kisha shkruajtur një mendim kritikë me titull “Inati dhe poshtërsia na mbajnë gjallë” në adresë të A. Vehbiut në lidhje me një opinion denigrues që ai shprehte ndaj shkrimtarit Kadare.(botuar edhe ne Dielli)

Atëhere z.Vehbiu nuk reagoi. E drejta  etij. Mirëpo mbas një farë kohe për të njëjtin argument lexoava në gazetën Panorama një shkrim kritik ndaj z. Ardian Vehbiu nga një penë e njohur në letrat shqipe, z. Sadik Bejko.

Z. Bejko krahas të tjerave në shkrimin me titull “Çmimi britanik dhe shkrimtari Kadare” i kërkonte Z. Vehbiu që të prononcohej mbi akuzat e ashpra që z. Aleksi i drejtonte.

As kësaj here Z. Vehbiu nuk lëvizi nga llogorja e tij. Bëri të heshturin. Përpara një jave e kam kritikuar zotin Ardian Vehbiu lidhur me shkrimin e tij «Tradhtia e besnikëve».

Reagoi në mënyrë të menjëhershme me përpjekjen për të na bindur se shumica e lexuesve idenë e tij e kanë keqkuptuar. Nuk harroi të theksonte atë që rëndom e përdor si formulë justifikuese se shkrimin dikush pa leje ia ka marrë nga uebsiti i tij dhe e ka hedhur në të tjera blogje deri edhe te gazeta Express e Prishtinës.

Me këtë justifikim përpiqet që të shpërndajë disi ndjenjën e fajit. Do të thotë se nuk na qënka faji i atij që e ka shprehur mendimin në blogun e tij, fajtori është ai që shkrimin e ka marrë dhe e ka shpërndarë pa leje. Shumë naive. Në uebsitin e A. Vehbiut mund të shkojë kushdo, s’ka derë, të lexojë gjithëçka që publikohet aty dhe kjo qartazi duket që atij vet i pëlqen. Ndryshe do i vendoste derë e do e mbyllte me çelës për të pa dëshiruarit.

Kur ia do puna si në këtë rast zë e ankohet. Njëlloj si ai që nxjerr një krevat apo një tavolinë në anë të rrugës për tu marrë nga ndonjë nevojtar dhe të nesërmen fillon e ankohet deri në bashki se dikush ka marrë krevatin në anë të rrugës pa lejen e atij që e nxorri për tu marrë. Kjo lloj perdeje ndarëse e uebsitit e sajuar si valvul shpëtuese kur ia do puna, është tepër transparente për të mbajtur të fshehura ato mendime që vet z. Vehbiu është shumë i interesuar për tua bërë të njohura të tjerëve.

Dihet se sa e vështirë është të polemizosh me spekulantët. Të mësuar me dredhi, me fraza ekuilibruese, ata i shmangen përgjigjeve direkte, sajojnë çështje të paqena, e devijojnë diskutimin.

Kritikat e mija kanë qenë konkrete. Në këtë shkrim të Vehbiut, për të ilustruat tezën e tij për besnikërinë e shkrimtarëve ndaj komunizmit, ai ka interpretuar në mënyrë skandaloze, sipas meje, një episod fare anësor të romanit «Koncert në fund të dimrit». E kam kritikuar Vehbiun jo vetëm sepse «Koncerti» është një nga veprat më të vlerësuara të letërsisë në Shqipëri dhe në Europë, dhe në dhjetëra artikujt dhe studimet për të, askush nuk ka gjetur gjurmën më të vogël të «besnikërisë së autorit ndaj partisë». Në të kundërt, të gjithë, kanë vënë në dukje tablonë negative të komunizmit botëror, që jepet në këtë roman, arsye për të cilën ai është kritikuar e madje ndaluar për një kohë të gjatë, në vendin e vet.

Në reagimin e tij kundër meje A.Vehbiu nuk jep asnjë përgjigje për ato çështje që ngre unë. E kam kritikuar Vehbiun për krahasimin që ai bën midis dy shkrimtarëve tepër të shquar të Ballkanit: Ivo Andriçin dhe Kadarenë. Sipas meje, kur merresh me «gabimet» e tyre, është e padrejtë që të vihet shenja e barazimit midis Ivo Andriçit , që fatkeqësisht ka aprovuar doktrinën e Cubrilloviçit për zhdukjen e kombit shqiptar, me «gabimet» e Kadaresë, i cili s’e ka bërë kurrë një gjë të tillë për kombin serb.

Në reagimin e Vehbiut nuk ka asnjë përgjigje për këtë.

Në shkrimin tim kam trajtuar shpifjet shumë të rënda kundër Kadaresë, duke u përqëndruar te shprehja «jashtëqitja e kombit». Kjo nuk ka qenë vetëm punë shprehje. Sipas kësaj shprehjeje të sajuar e të përhapur nga Sigurimi shqiptar, shkrimtari Kadare iu kundërvu lëvizjes për emancipim të vitit 1990, duke hedhur baltë mbi pararojën e saj: refugjatët shqiptarë. Sipas meje, Vehbiu, në vend që të ndihmojë për sqarimin e kësaj shpifjeje, kundër së cilës jane dëshmitarë njëqind mijë banorët e Tiranës, i shmanget së vërtetës, duke e pranuar përgjysëm atë.

As për këtë A.Vehbiu nuk jep përgjigje në reagimin e tij me titull “Kur paguan autori”.

Vehbiu ankohet shumë për kritikat ad-hominem që i bëhen atij, por ai bën të njëjtën gjë kundër Kadaresë. Mendimi im ka qenë shprehur qartë se kryesorja tek një shkrimtar mbetet vepra e tij. Megjithatë askujt s’mund t’i ndalohet të merret me biografinë. Por në këtë të fundit duhen parë të gjitha aspektet. Vehbiu flet për Kadarenë si anëtar partie e vjershat për partinë, për nderimet që i janë bërë dhe kjo është e drejtë e tij. Por unë e kritikoj se ai s’ka të drejtë që, duke folur për njerën anë, të lejë në heshtje anën tjetër të tablosë, që është krejt e kundërta. Në shkrimin tim unë përmend dosjen «Ziçishti» të vitit 1982, madje emrin e hetuesit që është ende gjallë, ku shkrimtari akuzohet me akuzën absurde për komplotist.

Në reagimin e tij Vehbiu nuk jep përgjigje as për këtë.Z.Vehbiu përpara sesa të nxitojë e ta quaj kritikuesin profan, i cili edhe as hiçgjë nuk është, le tu japë përgjigje këtyre çështjeve që janë parashtruar më sipër, jo për të “begenisur profanin”. Studjuesi serioz nuk mund t’i shmanget qëndrimit serioz ndaj lexuesit objektiv.

Studjuesi dhe shkrimtari A.Vehbiu është tepër i tronditur për reagimet jashtëzakonisht të ashpra kundër tij, lidhur me shkrimin e tij «Tradhtia e besnikëve». Në këtë ngjarje, shpresoj, që ai të ketë nxjerrë mësim për një të vërtetë të hidhur për të dhe për gjithë kritizerët, që me shumë lehtësi sulmojnë të tjerët, por që s’durojnë dot t’i prekë askush. Këta kritizerë duhet të kuptojnë se lexuesit shqiptarë pavarësisht nga vërejtjet që mund të kenë, janë të vendosur të mbrojnë vlerat e letërsisë dhe të shkrimtarëve të shquar shqiptarë.

A.Vehbiu, duke hyrë me vonesë në botën e shkrimtarëve duhet të kuptojë se në këtë botë ka rregulla të tjera dhe spekullimet dhe dredhitë nuk pijnë ujë. Në këtë botë nuk hyhet me bërryla, duke shtyrë të tjerët.

A.Vehbiu ka botuar kohët e fundit një libër me tregime me nivel tepër të zakonshëm, për të mos përmendur fjalën mediokër. Kjo është një arsye më shumë që ai të jetë më i përmbajtur kur kërkon t’u japë mësime dhe të fyejë shkrimtarët e përmasave të mëdha. Në një rast të tillë dihet fati dhe pozicioni i shkrimtarit që ndjek rrugën e gabuar. Ai është i humbur dhe pa shpresë.

Shprehja: “studjuesi A. Vehbiu do bëj të heshturin si ajo vajza që, kur dikush i futet në shtrat, ajo bën sikur fle”, ishte zilja që e “zgjoi” të alarmuar Vehbiun. Reagoi aq shpejt, gjë që si çdo gjë e nxituar e largoi nga thelbi i argumentave, nga gjykimi me urtësi. Nga gjykimi i denjë për nivelin ku pretendon se ndodhet në fushën e letrave.

Z. Vehbiu duhet ta dijë se “inati, hakmarrja është një pjatë që duhet ngrënë e ftohtë”. Përndryshe ndodhesh ngushtë, nga e keqja si në këtë rast e kërkon shpëtimin te arsyetimi që shumë lexues më kanë keqkuptuar, doja të paraqisja një qëndrim jo bardhe e zi, ngaqë unë e vlerësoj shkrimtarin Kadare, etj,. Përfundimisht shkrimi “Tradhëtia e besnikëve” dëshmoi dy gjëra: ishte shkrim i menduar për keq, me një argument spekulativ ndaj shkrimtarit Kadare dhe së dyti, si pasojë logjike e së keqes që mbart tregoi pamundësinë, panikunçorientues për të dhënë përgjigje direkte mbi çështjet e ngritura në shkrimin “Mbi marifetin psikanalitik “Loyalty mod” të Ardian Vehbiut”.

 

Filed Under: Featured Tagged With: i atij, Minella Aleksi, nuk te shkon roli, qe e kane keqkuptuar, z. Vehbiu

Mbi marifetin psikanalitik “loyalty mod” të Ardian Vehbiut

January 14, 2014 by dgreca

….Është qesharake, denigruese që të marrësh këtë moment të reagimit të një grupi tankistësh në romanin “Koncerti”e ta përcaktosh si model të shprehjes të dashurisë e besnikërisë së shkrimtarit për partinë…. Më naive apo më fëminore s’ka si bëhet/

 Nga Minella Aleksi/

Më tërhoqi vëmëndjen një shkrim i A. Vehbiut para pak ditësh te gazeta Exspress ku ai për të shpjeguar dukurinë sipas tij “Tradhëti e besnikëve” kishte gjurmuar e gjetur modelin fanta-shkencor të ofruar në librin Quarantine.Më bëri përshtypje të veçantë endja gjatë e gjatë e modelit për të dalë më në fund te roli i shkrimtarit Kadare përgjatë viteve të diktaturës “si besnik i E. Hoxhës”.Ata lexues që janë të interesuar i ftoj ti shkojnë deri në fund këtyre argumentave që parashtroj pavarësisht nga vlerësimi pro ose kundër. I ftoj mbasi nuk dyshoj që studjuesi i përmendur në këtë shkrim do bëj të heshturin, do bëj si ajo vajza kur dikush i futet në shtrat, ajo bën sikur fle.Me mënyrën sesi z.Vehbiu e argumenton opinionin e tij nga vepra e Kadaresë, ky episod prej tij merr sot një rëndësi që edhe për kohën kur ka ndodhur nuk ka pasur ndonjë vlerësim apo jehonë. Është qesharake, denigruese që të marrësh këtë moment të reagimit të një grupi tankistësh në romanin “Koncerti”e ta përcaktosh si model të shprehjes të dashurisë e besnikërisë së shkrimtarit për partinë…. Më naive apo më fëminore s’ka si bëhet.

Shkurt për dijeni të lexuesit. Loja ushtarake me rrethim të godinës së komitetit të partisë është një ndodhi që nuk është krijuar nga fantazia e shkrimtarit. Ajo ishte diçka reale, e pëshpëritur, të cilën qytetarët kur e dëgjuan e konsideruan si “gomarllëk” të atyre që e menduan ndërsa refuzimin e komandës tankiste si shprehje të frikës e të servilizmit ndaj partisë.

«Koncerti» është vepër themelore e Kadaresë, e përkthyer dhe e çmuar në gjithë botën si një nga tablotë më të pamëshirshme të komunizmit. Kur kritika botërore përmend shprehjen «atmosferë shekspiriane», si referencë kryesore merret ky roman. Kurse për studjuesin tonë, meqenëse një nga personazhet e rastit të librit, një oficer me bindje komuniste, i cili nuk pranon të rrethojë me tanke ndërtesën e komitetit të partisë, kjo mjafton si argument që të vërtetojë se autori ka të njëjtat bindje. Vallë nuk e di Vehbiu atë që ka mësuar çdo nxënës shkolle se autori i një romani s’mund të identifikohet me personazhet? Përndryshe ku do t’i fusnim vrasësit, të cilët te Kadareja janë me shumicë?

Në shkrimin e z. A. Vehbiu ndjehet një tis ngazëllimi sepse duket që mendon se nëpërmjet krahasimeve të paraqitura ka gjetur më në fund mënyrën e duhur për të implikuar shkrimtarin Kadare si një besnik i Kupolës (Esemble-it) diktatoriale.

Nga mënyra sesi e shtjellon idenë te shkrimi me titull “Tradhëtia e besnikëve” kërkon me ngulm të na bindë se shkrimtari Kadare ka qënë mbartës i një misioni tepër diabolik, mekanizmi i të cilit më në fund është bërë i qartë në një libër të shkruar më 1992 nga një shkrimtar australian. Një analogjizëm që mbështetje shkencore nuk i gjen dot, me të vërtetë fantazist..

A. Vehbiu për të gjetur këtë model na paska humbur shumë kohë, një çerek shekulli derisa ndeshi në librin “Quarantine” , në modelin që e ndihmoi për të arritur që të kapi “funksionin djallëzor” të shkrimtarit Kadare me librat e tij në jetën e shqiptarëve këto 50 vitet e fundit. Po mendoja, çfarë humbje e madhe, çfarë gjëme do ishte për historinë e diktaturës shqiptare sikur ky, libri Quarantine, të mos na i kishte rënë në dorë eseistit tonë A. Vehbiu. Dhe pa këtë libër në pluhurin e historisë do harrohej historia e tankistave besnikë që refuzuan urdhërin.

Këmbëngulës në obsesionin e tij për të denigruar shkrimtarin Kadare, përpiqet me shumë mundim, duke ecur në një rrugë interpretative shumë të gjatë e me shumë dredha paradoksesh. Mundohet që të bashkëngjit arsyetime të cilat kanë në thelb një kontradiktë themelore me të vërtetën e kohës për të cilën bën fjalë në shkrim.

Do doja t’i thoja ose t’i kujtoja se, ajo çka A. Vehbiu e shtron si tezë në lidhje me atë që ne njerëzit lindim me një “loyalty mod” të çkyçur e që më pas në “time and mind evolution” kyçet në një drejtim të caktuar shoqëror, na vjen e shpjeguar qartë në një botim të autorit A. O. Hickman me titull “Exit, Voice, Loyalty”, (largimi-dalja, tentativa për riparim të mardhënies, besnikëri). Tezën e tij shumë racionale ky autor e ka riparaqitur në një ese në vitin 1992 kur ka analizuar rënien e strukturës social-politike të Gjermanisë Lindore, në planin e situatës së organizatave politike dhe të situatës ekonomiko- shoqërore.

Pra kemi nga njëra anë një keqinterpretim të qëllimshëm nga Vehbiu, aspak bindës në argumentat e përdorura në funksion të një qëllimi të parafiksuar dhe nga ana tjetër interpretimin e A. Hickman Të bazuar në një teren shoqëror politik konkret, real, jo në fanta-shkencë dhe sidomos lodhës. Na u mbars mali dhe na polli një mi “tankist”. Në këtë rast artikulli psikanalitik me këtë motivin e tankistëve ngjan sikur është kërkuar me urgjencë. Ndoshta nga mungesa e shkrimeve anti Kadare kohët e fundit ishte krijuar një boshllëk!??.

Në shkrimin “Tradhëtia e besnikëve” A. Vehbiu e quan shkrimtarin Kadare “kallëzimtari i romanit”, një mënyrë tepër banale të shprehuri për një studjues, i cili me sharlatanizëm letrar duket që na thotë se bëhet fjalë për një të tretë, për një kallëzimtar i cili egziston veças romanit dhe autorit. Sikur të bëhej fjalë për një gazetar i cili në nëj film dokumentar komenton ngjarjet që pasqyrohen në film. Kjo mënyrë të shprehuri më duket tinëzare, pak prej frikacaku, ku u thotë lexuesve se kemi të bëjmë me njëkomentues që kallëzon. Në fakt kallzuesi është vet denigruesi, Vehbiu. Kjo e ka kapsulën e helmët të mbuluar me shejtanllëk. Ngaqë një njeri i thjeshtë kur lexon hyrjen e artikullit të Vehbiut, psikanalizë krejt pa vend, e kupton dhe i beson në mënyrë naive. Për inerci i beson edhe përrallës së oficerit tankist që refuzoi rrethimin me tanke të komitetit të partisë dhe për pasojë shkrimtari I.Kadare duke afirmuar këtë fakt ka firmosur si të thuash dhe ai besnikërinë e tij ndaj E. Hoxhës. (Këtë kërkon e don të thotë Vehbiu). Ku e paska gjetur në gjithë atë roman voluminoz, që përshkruan një realitet të frikshëm e që mosha jonë e njeh kaq mirë, mikroepisodin e tankeve!. Z. Vehbiu të më falni po në qoftë se në këtë roman kaq të trishtë nuk keni ndjerë një lloj talljeje të hollë që nga fillimi deri në fund që Autori i bën regjimit dhe jetës së asaj kohe, nqse ju jeni njëqind përqind i sigurtë në atë që shkruani dhe konstatoni, në këtë rast unë do ju kërkoja sinqerisht një ndjesë të fortë për analizën kritike që ju bëj. Dhe do u jepja një këshillë: “Mos shkruani më se jua marrin për ters”.

 Natyrisht që për sa po parashtroj në këtë artikull nuk kanë për të më munguar etiketimet si adhurues, partizan i verbër i Kadaresë, etj, etj. Me këtë rast dua të vë në dukje që shkrimtarin Kadare e kam takuar, kam pirë kafe po aq sa herë kam takuar dhe kam pirë kafe me shkrimtarin H. Balzak, shkrimtarin E. Heminguej, shkrimtarin E. Remark, shkrimtarin D. Buxati, etj. Pra nuk e kam takuar asnjëherë. Si plot të tjerë kam shijuar pafundësisht artin në veprat e tyre, shoqërinë ideore dhe ushqimin shpirtëror që me talentin e rrallë këta magjistarë të mendimit dhe të fjalës kanë prodhuar për të gjithë ne.

Mendoj se nuk gaboj në konstatimin që, A. Vehbiu e ushqen veten në mënyrë rritëse i nxitur edhe nga ata të njohur përreth tij që e lëvdojnë se ai tashmë është një eseist i afirmuar, më shumë i prirur si eseist sesa si shkrimtar. Do uroja me gjithë zemër që kjo të ishte kështu. Mirëpo i endur në dy dekadat e fundit sa në një vend në një tjetër në kërkim të afirmimit, Vehbiu nuk ka sjellë ose parashtruar ndonjë test bindës që të bind një opinion me ide apo tezë që të tërheqë vëmëndjen e opinionit kulturor. Mënyrën më të mirë për afirmim dhe përfitim ka gjetur atë të hedhjes herë pas here të mendimeve kondraverse mbi aspekte të veprës së shkrimtarit Kadare. Kam përshtypjen se ka disa njerëz të cilët për shkak të rrethanave, (origjinës familjare e të shoqërisë familjare përreth tyre), ushqehen dhe fillojnë të kenë një autovlerësim të lartë të mbështetur në opinionet që thuhen lartë e poshtë për kapacitetin e tyre që në fillim. Kapacitet që mendoj se më shumë iu atribuohet nga lidhja që u bëhet me familjen e tyre të njohur në shoqëri, me emrin e një prindi që si profesionist ka shkëlqyer, etj. Pra kanë një bazë nisjeje, fillimi prezantues, hyrjeje në klasën e personave publik shumë më të kollajtë për shkak të këtyre rrethanave më sipër, sesa krahasuar me shumë të tjerë që nuk e kanë pasur këtë “pedanë” kërcimi në shoqëri. (sa për ilustrim të mungesës së “pedanës”, afirmim me përpjekjet e meritat e veta përmend gazetarët Mero Baze, Përparim Halili, M. Nano, A. Thano, etj.)

Këta lloj “kapacitetesh kulturore” si A. Vehbiu të befasojnë kur ua dëgjon argumentat e pa plota, shpesh kapërcyese në rrjedhëshmërinë e tyre, gjatë një interviste, në një bisedë serioze të nivelit të lartë, kur u lexon ndonjë libër, etj. sepse i influencuar edhe nga thëniet lartë e poshtë të ndonjë opinionisti i ke menduar si njerëz prej të cilëve do dëgjosh mendime dhe përfundime logjike që përcaktojnë rol të prekshëm, të dukshëm në ambjentin shoqëror.

Këta lloj tipash, (përfshi edhe A. Vehbiun – alias U. Eco shqiptar ?? ah, mos harroni – ka edhe një VVebsite si U. Eco) më ngjajnë si makinat e markave më të mira luksoze ku si shembull, një makine “Kadillak” mbasi i kanë hequr motorin e vet i kanë instaluarnjë motorr motorr çiklete të vjetër “Java” 250 kubik – dy kohësh. Kadillaku hijerëndë lëviz, por nuk merr dot shpejtësinë që i ka hije për emrin që mban, sforcohet, zhurmon, përpëlitet, ama merret vesh shpejt se trupin metalik e ka të klasit të parë ndërsa motorrin për fat të keq e ka të “Javës”.

 

Para pak kohësh vura re se A. Vehbiu ka publikuar një libër me titull “Sende që nxirrte deti”. Niveli i studjuesit, eseistit ku e konsiderojnë A. Vehbiun, ishte zhgënjyes edhe me këtë libër. Mendoja me vete se, eseisti A. Vehbiu e ka një mundësi të mirë, të veçantë si temë studimore, që do sillte një vlerë të pamohueshme për shoqërinë mirëpo i mungon kapaciteti intelektual për tu marrë me mëndje të hapur me atë temë. E kam fjalën për studimin dhe mësimet që mund të nxiren nga sistemi i punës me ekspertizat psikiatrike specifike që bëheshin në diktaturë nga Prof. Y. Vehbiu i madh brenda asaj filozofie që Vehbiu i vogël e quan “loyalty mod” besnikërie.

Kjo më kujtoi kohën kur mbas bashkimit të Gjermanisë shoqëria gjermane i drejtohej homologut gjerman të neuropsikiatrit shqiptar Y. Vehbiu me fjalët: nuk mjafton të na tregosh presionin që ushtronte STASS-i mbi ju në lidhje me ekspertizat psikiatrike të kundërshtarëve, raportin e detajuar të të cilave e adresonit në K.Q. të Partisë. Na shpjegoni atë tjetrën, sesa besnikë, sesa me mëndje të kyçur, me “loyalty mod” i keni qëndruar besnikë Partisë në interpretimin e këtyre ekspertizave, në rekomandimet dhe informacionet përkatëse, subjektivizmin pro partiak për individë të caktuar të pa nënështruar. Këtu mendoj se me mëndje të hapur, të çkyçur, studjuesi A. Vehbiu do ndihmonte realisht shoqërinë, do ngrihej seriozisht në nivelin e eseistit studjues. Gjë që duket se nuk ka për të ndodhur asnjëherë. As Vehbiu i madh dhe as Vehbiu i vogël nuk kanë dashur që të çkyçen në kohën e duhur, të hapen e të merren me këtë problem. Kuptohet t’a studiojnë si fenomen, si instrument dhune të diktaturës, pa cënuar privatësinë e pacientëve të egzaminuar. Kjo më bën të mendoj se te këta lloj tipash “loyalty mod” vazhdon të mbetet e gjallë dhe e shëndoshë, në kuptimin që siç pëlqen të shprehet Z. Vehbiu qeni mbetet kafshë besnike edhe kur e ka humbur të zonë, në kuptimin e pa të keq.

Shtyhem të bëj pyetjen –vallë a e ka kuptuar dhe rilexuar letërsinë e Kadaresë ky i mbajtur për gjuhëtar, A. Vehbiu ashtu si unë e si shumë të tjerë lexues shqiptar?. Përgjigjen vetes ia arsyetova thjeshtë. Padyshim, ky student i viteve kur shkrimtari jepte leksione të letërsisë moderne, është ushqyer me veprat e tij në vitet e rinisë, është e pamundur që të mos e mendojë, të mos e ketë diskutuar në ato vite rinie, nën atë frymë që e mendonin shumica jonë që e lexonim. Kur kam lexuar veprën e S. Ngjelës, gjeta rikonfirmim të atij opinioni dominues, ashtu si e kisha menduar personalisht se librat e shkrimtarit Kadare e emancipuan mendimin shoqëror shqiptar në vitet më të errëta të diktaturës. Mendoj se nuk ka sesi të jesh studjues serioz kur veprën letrare të shkrimtarit Kadare në ato vite e shikon nën optikën dashakeqe denigruese të shkrimtarit “besnik” ndaj dogmës ideologjike të asaj kohe. Natyrisht që nuk mund të pajtohem me atë denigrim të parafiksuar që në mënyrë përsëritëse autori A. Vehbiu i bën figurës së shkrimtarit me prapamendime që nuk i shpjegoj dot. Ose që mund t’i shpjegoj por me një disavantazh të madh moral për Z. Vehbiu.

Shtrohet pyetja: “përse këto sulme të përsëritura kundër shkrimtarit Kadare?” Për një gjë jam i sigurtë. Ata që e sulmojnë me qëllim të mbrapshtë denigrimi si vlerë e mendimit dhe letrave mbarë shqiptare ia njohin shumë mirë rëndësinë, ia dinë “karatët” që ka shkrimtari Kadare për kombin shqiptar. Ndryshe do sulmonin sëpaku një herë D. Agollin që edhe atë kur duan i vënë të dy në një kandar ose për atë që i ka shërbyer regjimit ose që me “Zylon”është tallur me regjimin në kulmin e forcë së tij.

Si çdo ndërtesë që ka themelet e qoshet e strukturës, njëlloj për ndërtesën e kulturës tonë kombëtare shkrimtari Kadare është njëra nga qoshet që përbën konstruktin e kulturës dhe identitetit shqiptar. Në vend të vlerave shqiptaro-europiane, ne lejojmë sulmet kundër Nënë Terezës, kundër Skënderbeut si orientim europian, kundër Rilindjes Kombëtare, mohimin dhe përbaltjen e tyre. Moment që ngjall shumë trishtim është ai kur me rastin e çmimit “Booker” në periudhën kur kandidatët e çmimit u shpallën botërisht, i vetmi kandidat që pati vota kundër prej vendit të vet ishte Kadare. Akuzat ishin aq të pabesueshme saqë në vend që ta pengonin autorin shqiptar, me siguri do i kenë bërë mirë.

Si për çdo pyetje që përsëritet edhe përgjigjet janë të shumta dhe të përsëritura. Disa përmendin cmirën që zgjojnë vetvetiu njerëzit e shquar, dhe që është e njohur kudo. Të tjerë e shpjegojnë me çmimin Nobel që, sipas tyre, Shqipëria s’duhet ta marrë. Të tjerë e lidhin me konjukturat politike, zilitë dhe rivalitetin mes ballkanasve. Ka edhe nga ata që bëjnë fajtor adhuruesit e shkrimtarit, të cilët nxisin reagimin e kundërt.

Mendoj se mllefi i vazhdueshëm kundër Kadaresë ka lidhje të ngushtë me një dimension europianist që Kadare përfaqëson. Ky është shkrimtari që jo vetëm i hapi rrugën gjerësisht letërsisë shqipe për tu integruar në atë europiane, por që idenë e Europës e ka mbrojtur në të gjitha qëndrimet e tij.

Ndoshta nuk hyj ndër ata që janë të dhënë pas teorive armiqësore dhe që shumë gjëra i shpjegojnë si fryt i tyre. Mohimi i vlerave tona, përpara se të jetë pjesë e një plani të mirëorganizuar antishqiptar, është gjithashtu pjellë e frymës së mediokritetit tonë. Më bën përshtypje, më impresionon fakti që qysh në vitet 70’ Kadareja, në nje poezi dedikuar Majakovskit, ka kapur diçka tepër të veçantë, që gjëndet tepër rrallë, në mijëra himnet e kohës që u shkruan për Majakovskin. Është tema e mediokritetit që, sipas Kadaresë, e vuri poshtë poetin e famshëm.

«Duke kënduar himnin e gjithë mediokërve:

Ti ishe i madh, po ne ta hëngrëm kokën».

Pra dyzet e katër vite më parë Kadare ka kuptuar dhe goditur fuqishëm atë që ne po vuajmë sot, rolin e mediokërve.

Është vështirë të shpjegohet ndryshe ai që është quajtur «fenomeni Kadare». Është jo vetëm më i njohuri shkrimtar shqiptar, por një ndër më të njohurit e kohës në plan ndërkombëtar. Me qindra studime janë shkruar për të, me dhjetëra libra, pa përmendur artikujt e panumërt dhe çmimet e shumta që ka fituar. Qëllon jo rrallë që njohja e vlerësimi jashtë vendit i shkrimtarit nuk koincidon me njohjen dhe adhurimin brenda vendit të vet. Me Kadarenë kjo nuk ndodh dhe mund të thuhet se ai është po aq i njohur e i vlerësuar midis lexuesve shqiptarë sa dhe lexuesve të botës.

Jam habitur veçanërisht kur në shkrimet e një italiani me emrin Alessandro Leogrande, kam gjetur një dashakeqësi të hidhur që më ka tingëlluar si një gjë e njohur për veshin. Ndër të tjera, përmendej «jashtëqitja e kombit», shprehje me të cilën gjoja Kadare kishte karakterizuar refugjatët shqiptarë dhe që ky italian, na qenkish në dijeni, bashkë me shpifje të tjera të sigurimit shqiptar.

Këto shkrime ky italian vazhdon t’i botojë andej-këndej në shtypin italian, serb, rumun, bosnjak, dhe nuk e fsheh që të dhënat i vijnë nga Shqipëria, madje tregon dhe emrat e kallzuesve («spiunëve», siç do t’i quante Kadareja).

A.Vehbiu, siç është thënë shumë herë, tregohet tinzar në shkrimet e tij. Në rastin e Kadaresë, disa herë bën sikur e mbron nga shpifjet për ta sulmuar më keq. Tipike është rasti i shprehjes së shëmtuar «jashtëqitja e kombit», që shteti shqiptar ia shpiku shkrimtarit për ta diskretituar. Në një diskutim për të, kur një gjysëm anonim, që ka mundësi të jetë një nga pseudonimet e Vehbiut, e sulmon Kadarenë, Vehbiu ndërhyn gjoja për të mbrojtur shkrimtarin. Është fjala për mitingun e madh të Tiranës kundër refugjatëve të vitit 1990, ku gjoja u përdor prej Kadaresë shprehja «jashtëqitja e kombit». Vehbiu shkruan: «Unë pishën nuk ia kam mbajtur Kadaresë por, me sa di unë, në atë miting Kadare nuk ka folur». Mjerim intelektual. Si studjues në këtë rast Vehbiu nuk ka dashur të shkoj më tej për të zbuluar e verifikuar të Vërtetën e pastër për të cilën ka nevojë shoqëria.

E vërteta është gjysëm e falsifikuar. Në atë miting, ku kanë qenë njëqind mijë dëshmitarë, përfshirë edhe shkruesin e këtyre radhëve, Kadareja jo nuk ka folur, por NUK KA QëNë FARE ATY. Për shpifjen kundër tij janë bërë disa përgënjeshtrime, por Vehbiu që gjurmon çdo gjë të shkrimtarit, nuk e ditka të vërtetën. Studjuesit le ta dëshmojnë faktin, dm.th intervistën e shkruar ku e ka thënë Kadare këtë shprehje, në çfarë libri gjëndet, nëse kanë ndonjë inçizim ku Kadare e thotë. Për nivelin që përfaqson shkrimtari Kadare nuk mund të pranohet nga opinioni shoqëror një shpifje e fabrikuar nga dikush dhe e përhapur nga 2-3 të tjerë, shpifje e cila përsëritet sa herë ua kërkon interesi qëllimkeq për shkrimtarin dhe për shqiptarët.

Mohimi i vlerave po bëhet sëmundje në Shqipëri. Para disa muajsh është trajtuar kjo në një artikull të gjerë, ku i njejti njeri që po përmendet në këtë shkrim, Ardian Vehbiu, është kritikuar për të njejtën gjë. Ishte fjala për krahasimin midis dy shkrimtarëve të njohur të Ballkanit: Ivo Andriçit dhe Kadaresë. Është e drejtë e Vehbiut që, pavarësisht se është studjues shqiptar, të jetë i paanshëm dhe të ketë preferencat e tija në vlerësimin e «dy rivalëve» të Ballkanit. Mirëpo s’ka si të mos habitemi kur shikojmë se objektiviteti i studjuesit shqiptar prishet tamam në favor të shkrimtarit serb. Siç është vënë në dukje në artikullin pararendës, fare haptas Vehbiu shkruan se Ivo Andriçi duhet të hyjë në leximet e detyrueshme për lexuesin shqiptar, gjë që nuk e thotë për Kadarenë dhe lexuesin serb. Po përse qenka i detyrueshëm Andriçi për shqiptarët dhe s’qënka i detyrueshëm Kadareja për serbët? Ngaqë Andriçi është i përzier kokë e këmbë në doktrinën Çubrilloviç për zhdukjen e kombit shqiptar, kurse Kadareja nuk ka asnjë njollë të ngjashme ndaj kombit serb?

Kur ia do interesi Vehbiu thotë se s’duhet përzier vepra me biografinë e shkrimtarit, siç ndodh me rastin Andriç-Kadare. Mirëpo po i njejti Vehbi, kur bije fjala te personazhi oficer te «Koncerti», që nuk çon tanket te komiteti i partisë, vrapon ta shpallë si alter ego të shkrimtarit! ( me sa duket këtyre zbulimeve ia ka parë hajrin).

Në këtë pikë, imoraliteti te studjuesi shqiptar Vehbiu del shkoqur. Ai bije brenda me këmbët e veta kur shtjellon «gabimet» e të dy shkrimtarëve, të cilët, të shtyrë nga nacionalizmi, sipas tij, kanë dëmtuar artin e tyre. Për të shkëlqyer e për t’u duartrokitur për paanësinë e vet, Vehbiu i vë në plan të njejtë «gabimet e rivalëve», pavarësisht se shkrimtari serb ka nënshkruar draftin për shfarrosjen e kombit shqiptar e Kadareja s’e ka bërë këtë për serbët? Në vend që A.Vehbiu të reflektonte nga kritika e mësipërme, në shkrimin «Tradhtia e besnikëve» ai futet edhe më thellë në qëndrim të pamoralshëm.

Para disa vitesh u zbulua dhe u botua një dokument i rrallë i Sigurimit, ku Kadare akuzohej si komplotist kundër shtetit. Dokumenti është i vitit 1982, pjesë e dosjes hetimore e ish ministrit Ziçishti, i akuzuar si komplotist, torturuar dhe pushkatuar. Hetuesi që ka marrë nê pyetje ish ministrin që ka pêrpiluar proces-verbalin ku Kadare figuron si pjesëtar i komplotit quhet Ferit Sula dhe është ende gjallë sot. Pas botimit të dokumentit një gazetare shqiptare ka arritur të intervistojë hetuesin, duke shënuar një rast tepër të rrallë ku dokumentet e fshehta vërtetohen nga burime të ndryshme. Dosjet e tilla si komploti i ish-kryeministrit, ndonëse të mbushura me fantazira, përgatiteshin me dijeni dhe urdhra nga lart, dhe kjo dosje vërteton se së paku në vitin 1982 Kadare ishte vënë në shënjestër për t’u shpallur armik.

Fakte si ky janë kuptimplotë e të mjaftueshme për të kuptuar raportet e një shkrimtari me shtetin. Mirëpo analistë si A.Vehbiu, që janë gati të rendin pas çdo thashethemeje (si ajo e jashtëqitjes së kombit) bëjnë sikur nuk i dinë.

Kriza morale që zotëron sot në shoqërinë shqiptare është aq e dukshme saqë askush s’guxon ta mohojë. Anarkia e mendimit, shthurja e vlerave, mungesa e frymës pozitive në gjithçka, rendja pas negatives, s’bëjnë gjë tjetër veçse e shtojnë kaosin shqiptar. Kjo rënie është e stisur dhe e mirë ushqyer në të gjitha drejtimet.

Stabiliteti moral i një shoqërie është një kusht për normalitetin e një vendi. Dhe në këtë rast, kultura ka një rol të pazëvendësueshëm. Letërsia e nivelit të lartë, prania e shkrimtarëve të shquar, ndihmojnë dhe nuk pengojnë në asnjë rast përparimin e brezave të rinj në art.

Para ca kohe në një shkrim të tij Prof. Skënder Gjoni, duke e patur vështirë të shpjegojë pasionin e një prej detraktorëve më të zellshëm kundër shkrimtarëve të shquar shqiptarë (F. Lubonja), e ka kërkuar shkakun te egërsia e njerit prej prindërve të tij, i dalluar si vrasës tepër i pasionuar, në vitet e para pas luftës.

Për shumë njerëz, një mënyrë e tillë të menduari gjykohet si e padrejtë. Për ta e keqja duhet kërkuar tek vetë detraktorët. Te vogëlsia e tyre shpirtërore, te smira e sëmurë, së fundi te fakti që duke qenë shpesh ende të parealizuar, në vend që të përfitojnë nga prania e kolegëve të tyre të suksesshëm, bëjnë të kundërtën.

Po të vijë puna për të zgjedhur cili nga shpjegimet është më i keqi për ta, mendoj se smira e shkrimtarit të vogël është gjëja më turpëruese.

A. Vehbiu parashtron nevojën e një debati mbi “loyalty mod” në kohën e sotme kur shprehjet “tradhëtoi partinë” dëgjohen jo rrallë nga gojët e partiakëve shqiptarë. Do ti sugjeroja studjuesit Vehbiu që një studim social-filozofik ezaurues mbi këtë temë mund ta gjejë në tre volumet e autorit S. Ngjela. Sigurisht nëse ka kurajo dhe maturi studjuesi serioz për të ngjitur shkallë studjuesi të vërtetë.

Do e mbyll këtë shkrim me një mendim mbi komentet që bëhen në fund të artikujve në gazetat. Sado që përmbajnë subjektivizëm, shpesh edhe nivel të ulët, megjithatë në tërësinë e tyre i konsideroj si një tregues, aq më tepër kur në masën më shumë se 90% shkojnë pro ose kundër një personi ose çështjeje kombëtare që trajtohet në shkrim. Në rastet kur në shkrim autori merret vesh që ka qëllim të keq, që është tinzar dhe mashtrues ndaj një figure ose personaliteti shoqëror, ndaj një fenomeni apo sjelljeje shoqërore, atëhere konstatohet shumë qartë se moria e pafund e komentuesve përqëndrohen me shumicë absolute në dënimin që i bëjnë këtyre lloj autorësh denigrues, këtyre lloj pseudo opinionistash e pseudo analistash me qëllime të helmëta, duke treguar se dijnë të dalin në mbrojtje të së vërtetës, qoftë ajo në rrafsh personaliteti, qoftë në rrafsh çështjeje kombëtare.

 

Filed Under: Analiza Tagged With: Ismail Kadare, Marifeti i ardian Vebiut, Minella Aleksi

  • « Previous Page
  • 1
  • 2

Artikujt e fundit

  • NË VEND TË NJË KARTOLINE, SOT NË DITËLINDJEN E TIJ
  • ASOCIACIONI I PROPOZUAR E SHNDËRRON KOSOVËN NË FUÇI BARUTI 
  • GJASHTË KUSHTET E KRYEMINISTRIT KURTI JANË TË ARSYESHME
  • VACE ZELA ( 7 prill 1939 – 6 SHKURT 2014)
  • NJË BIBLIOTEKË PËR QYTETIN E ALFABETIT SHQIP
  • Hapja e shkollave të para shqipe në vitet 1941 – 1944, ngjarje e rëndësishme, kyçe në historinë e Kosovës
  • Ekspozita “Gjergj Kastrioti Skënderbeu-kalorësi i lirisë së shqiptarëve”
  • TECHNOLOGY REVIEW (1981) / ÇFARË ËSHTË NJË FOTOGRAFI? — PËRGJIGJJA E FOTOGRAFIT SHQIPTAR ME FAMË BOTËRORE GJON MILI DHE NJË KOMENT PËR LIBRIN E TIJ “FOTOGRAFI DHE KUJTIME”
  • Rreth rëndësisë së përkthimit në gjuhën angleze të librit “Koja në rrjedhën e kohëve” të autorit Fran Gjeloshaj
  • Kryeministri Kurti priti në takim ambasadorët e akredituar në Kosovë
  • THE SIX CONDITIONS OF PRIME MINISTER KURTI ARE REASONABLE
  • Momenti që drejtësia në Shqipëri që të tregojë se sa është e pavarur
  • MISIONI I VATRAVE SHQIPTARE NË SHBA. NË VEND TË NJË URIMI…
  • Pentagoni godet dhe rrëzon balonën ‘spiune’ kineze. Po tani ?
  • Tërmeti në Turqi, Vatra shpreh solidaritet dhe lutet për viktimat e të plagosurit

Kategoritë

Arkiv

Tags

alfons Grishaj Anton Cefa arben llalla asllan Bushati Astrit Lulushi Aurenc Bebja Behlul Jashari Beqir Sina dalip greca Elida Buçpapaj Elmi Berisha Enver Bytyci Ermira Babamusta Eugjen Merlika Fahri Xharra Frank shkreli Fritz radovani Gezim Llojdia Hazir Mehmeti Ilir Levonja Interviste Keze Kozeta Zylo Kolec Traboini kosova Kosove Marjana Bulku Murat Gecaj nderroi jete ne Kosove Nene Tereza presidenti Nishani Rafaela Prifti Rafael Floqi Raimonda Moisiu Ramiz Lushaj reshat kripa Sadik Elshani SHBA Shefqet Kercelli shqiperia shqiptaret Sokol Paja Thaci Vatra Visar Zhiti

Log in

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Cookie settingsACCEPT
Privacy & Cookies Policy

Privacy Overview

This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these cookies, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are essential for the working of basic functionalities of the website. We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may have an effect on your browsing experience.
Necessary
Always Enabled
Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. This category only includes cookies that ensures basic functionalities and security features of the website. These cookies do not store any personal information.
Non-necessary
Any cookies that may not be particularly necessary for the website to function and is used specifically to collect user personal data via analytics, ads, other embedded contents are termed as non-necessary cookies. It is mandatory to procure user consent prior to running these cookies on your website.
SAVE & ACCEPT