Sami Milloshi – Dielli

Piktura e Sami Milloshit – shpirtërorja/fëmija brenda nesh

August 11, 2021 by s p

Ballsor Hoxha/

Sami Milloshi ka filluar ‘aventurën’ e tij, siç e quan vetë, të pikturimit krejtësisht vonë në moshën e tij. Dhe, aq më shumë pa një përgatitje teknike apo edukative. Sidoqoftë, ai në pikturën e tij është një ‘mjeshtër’ dhe ‘zotërues’ i një shprehje të thellë, unike dhe të plotë figurative. Estetika e Milloshit, apo duke i dhënë hapësirë Heideggerianes (nga Origjina e veprës së artit) e që është, e bukura që dërgon në të vërtetën me hapjen/zbulesën e botës përbrenda qëniesimit të absorbuar në – vetë veten – është pikërisht një çarje përtej reales dhe ngjyrave të “zymta” të saj, diku në ndërmjetësinë e ëndrrës dhe tendencës e tensionit të lirisë infantile, vetë ekstatikes dhe ekstazës. (Punimi këtu merr për shembull disa piktura në opusin e pikturës së MIlloshit për të dhënë një pamje të këtij gjeniu të pikturës.) Piktura e Milloshit – Kulla – një ndër më të bukurat dhe më prëfaqësueset e veprës së tij në pikturë, është pikë së pari, shkëputje Chagalliane e objektit të vëzhgimit/projektimit, më pastaj është motiv ndërmjet përrallës dhe lirisë së ndërtimit të projektimt ëndërror, dhe më tutje është romantizëm i origjinares së kujtimit, idilë dhe simbolikë e gravitetit të shprehjes së tij subjektive.

“Kulla” është shumë shtresore, duke hapur dhe shpallur qartazi edhe mungesën (e vendlindjes) edhe idealizimin e vendlindjes dhe edhe inercinë e infantiles, si kujtim dhe peshë e shpirtërores brenda subjektit dhe unit krijues të Milloshit.

Në shtresën e radhës ajo është një hierarkizim ëndërror, i idesë brenda shprehjes dhe imazhit të ndërtuar, si udhëzim dhe inerci e kumtit të tij. Në këtë ajo ka të hapur në pafundësinë e pëlhurës dhe të pafundësisë së perspektivës projektuese të imazhit kullën, si asocim apo levitim i të përhershmes. Gjithnjë duke krijuar simbolikën e të përhershmes, të qëndrueshmërisë shpirtërore dhe të universales së saj. Por, në teknikën e ndërtimit të tërësisë të kësaj ‘hierarkie’ Milloshi krijon një ndërthurje të objekteve me bazë, si pusi brenda saj, e më tutje objekte të tjera me kullën në pafundësinë e – dëshirës -, aq më shumë kjo dëshirë duke qenë infantile e tensionuar me të bukurën e vetëdijshme/ideore. Dhe më tutje në ndërtimin e saj, “Kulla”, krijon Chagallianen (shprehjen si të piktorit Chagall) si shpërthim qoftë surreal dhe qoftë si ndërmjetësi e surreales dhe të semiotikës ëndërrore, kështu duke shkëputur me vetëdije/ide mesazhin e medituar.

Por, në të vërtetë, në pikturën e Milloshit në përgjithësi, dhe në këtë pikturë po ashtu, ngjyra/ngjyrat e Milloshit janë tipari dhe karakteri më i rëndësishëm i tij.

Në “Kulla” ngjyra/ngjyrat (përkundër të kaltrës të thellë Chagalliane në këtë lloj shkëputje dhe krisje të ëndërrores) janë tejet ekspresive, të gjalla, të ndezura dhe në zonën e infantiles, dhe aq më shumë në zonën e dëshirës infantile. Dhe kjo zonë tensionohet dhe kompozohet në tendencën për të krijuar një mekanizëm, një qarkim dhe një shtjellë të stinëve, të objekteve idilike të fshatit, të cilat e hapin, pikërisht sipas Heideggerianes, vetë botën në të bukurën e të vërtetës.

Po ashtu, piktura “Shtëpia ime” është nj komunikim me piktorët e mëdhenj botëror, në këtë rast kemi një dramatizimdhe tension të ‘qarkullimit’ kompozicional të pikturës në tendenca të pikturimit të njohur n pikturën e VanGhog.

Sigurisht Milloshi është i vetëdijshëm për ndikimin, dhe aq më shumë e shtjellon tutje tensionin dhe dramatizimin e VanGhog, në një tension më eksplicit dhe më të dukshëm, kështu duke i dhënë uniken këtij kompozicion dhe duke krijuar një shprehje rrënjësisht interesante dhe të bukur.

Është pikturë e cila të shtynë në spekulim asociativ, kreativ, të hamendësimit të një ‘mulliri’ të të dinamikës së “botës” e cila në përjetimin e saj të krijon iluzionin dhe qoftë edhe magjepsjen me rendin e brendshëm dhe të pavërejtshëm nga syri i “zymtësisë së reales” të vetë botës. Në të vërtetë Milloshi sikur i jep një tension Ghogianes dhe e tejpërçon idenë e këtij kompozicioni tutje në një dinamikë sa të thellë po aq edhe dramatike, që në të vërtetë hapë një ndjesi tejet të guximshme subjektive të vetë piktorit. Dhe, po e njëjta është edhe në pikturën “Pylli përballë shtëpisë sime”, pavarësisht ciklit të inspirimit dhe të frymës në të cilën ka punuar piktori, por si motiv dhe kumtim i këtij autori. Megjithëse në pikturën “Pylli përballë shtëpisë sime” mungon mekanizmi i “mullirit” të reales në dhe përbrenda saj, në të vërtetë piktura “Pylli përballë shtëpisë sime” ka të njëjtin guxim artistik, gjë që e çon piktorin në kërkim tejet interesant të fuqisë dhe aq më shumë të intensitetit të ngjyrës, dhe të përjetimit të saj, gjithnjë në prapavijë një emocion semantik/ideor i cili të bartë në një zonë të rrallë bukurie.

Piktura tjetër si përfaqësuese e veprës së Milloshit në këtë punim, është “Dallgët”. Në të vërtetë ajo është vazhdimësi e kësaj drame brenda kompozicionit të Milloshit, si në dy pikturat më lartë, por në një perspektivë tjetër të projektimit. Në të vërtetë, sipas këtij punimi, piktura “Dallgët” është një prej arritjeve më të rëndësishme në pikturën e Milloshit, duke qenë në të njëjtën kohë ri- përfaqësim i spektrit të hijezimit të objektit të pikturuar (qoftë në idenë sipas Chagall, e qoftë në idenë e dinamikës dhe dramës së pikturës së VanGhog), dhe dinamikë tejet tejettë gjallë, të tensionuar bukur, dhe tejshkuese në përjtetimin e saj.

Ngjyrat në kompozicionin e kësaj pikture krijojnë një paradoks të qëllimtë ideor të Milloshit duke kaluar nga dramatizimi dhe tensionimi në një zonë tejet tejet unike për pikturën e Milloshit me ngjyra (konotuese) infantile dhe ekstatike. Në të vërtetë tërë piktura e Samiut është një ndërmjetësi e shumëfisht e: imagjinares me ëndërroren, e surreales me ekstatiken, dhe e ideores në ndër-shkëmbim me pikturën dhe pikturimin global. Si përfundim, piktura e Sami MIlloshit, zë vendin e saj në bukurinë (duke refuzuar të quajmë – estetikë -) e mediumit të pikturës me infantilen dhe ekstatiken e saj. Gjë që në të shumtën e saj, ose është në tërësi, ose është shpërfaqje e masave ekstatike, ëndërrore, imagjinare të të gjallës dhe të të ndezurës së objektit. Gjë që në të vërtetë është kërkim përtej ndarjes arbitrare të ngjyrës në mashkullore, apo motiv mashkullor, dhe të asaj femërore,. Në të vërtetë Samiu kërkon pikërisht përbrenda dhe tej imagjinares së ndarë arbitrarisht të ngjyrave (kujto se deri shumë vonë ngjyra e femrës “ishte” e kaltra, derisa e kuqja ishte shprehje mashkullore etj), në një infantile përtej vetëdijesimit gjinor – sipas seksit, në një zonë dhe origjinë e cila në ne është e mishëruar me ylberin, magjepsjen prej tij; në burimin e imagjinares; dhe të burimit të përrallës. Në meditimin që thërret përjetimi i kësaj pikture shpërfaqet mungesa subjektive infantile, dëshira infantile dhe dyzimi i përrallores në dhe përbrenda, dhe përtej ‘zymtësisë’ së reales. Kjo në të vërtetë është gjeniu, apo delli i gjenisë brenda pikturës së Sami Milloshit, e që në shprehjen e tij rrëfen një fëmijë të brendshëm (CarlJung) si urtësi dhe si “djalosh i artë” (CarlJung). Vetë qëniesimi i masës infantile brenda nesh, formësuar në vetëdije përtej instinktives në shpirtëroren dhe psikën e subjektives e cila ruan dhe ndërton po të njëjtën “të artë” (CarlJung), dhe po të njëjtën imagjinare e cila nuk njeh arbitraren dhe me këtë pushtetin e qoftë të vetëdijes dhe qoftë të dijes. Është në të vërtetë dije në vete, e kompozuar pikërisht njëjtë si ngjyrat në vjeshtën e “Kullës” së Milloshit, në stinët e “Kullës” së Milloshit, si një shtjellë gjethesh e cila shkrepë dhe ndizet e zymtohet herë të tjera, e cila ruan tërë shpirtëroren e humbur, mbetur diku prapa pushtetit të dijes. Piktori Sami Milloshi është një artist i veçantë i cili gjithnjë kërkon në përmbysjen apo shpërfaqjen e të – ndezurës – dhe të ekstatikes infantile në dhe përtej reales të cilën e shohim të mbyllur, të kthyer shpinën e të distancuar nga ne. Gjë që gjithnjë evokon ‘fëmijën brenda nesh’ (CarlJung) dhe me këtë hapë dhe arrin te e vërteta shpirtërore pa një gravitet të zymtësisë së kësaj realeje.

DY BRIGJE NË NJË ATDHE TË VETËM ARTISTIK

October 17, 2018 by dgreca

-Mbresa nga vëllimi me tregime “Propozim në qiell” i Sami Milloshit-/

Nga Fuat Memelli/

Sapo kam mbaruar së lexuari vëllimin me tregime “Propozim në qiell”, të krijuesit tashmë të njohur, Sami Milloshi. Pas pesë vëllimeve në poezi ( njëri prej tyre në anglisht), autori hedh hapin e parë në prozë, duke na dhuruar një vëllim me 24 tregime. Libri të intrigon qysh në titull? Ç’mund të jetë vallë ky propozim në qiell? Por, le ta shpjegojmë pak më vonë këtë enigmë. Së pari dua të theksoj se veçanta e këtyre tregimeve, është se shumica e tyre janë “gatuar” me “miell” nga Amerika, ku autori jeton prej afro 20 vjetësh.Tregimet janë përjetime reale. Nuk kanë shumë fantazi autori që ta “shëtisin” lexuesin sa andej-këtej, për të gjetur mesazhin që don të përcjellë. Ato janë nga 4-5 faqe sejcili. Në kohët e sotme kur njerzit nuk kanë shumë kohë të lexojnë, kur kanë edhe internetin në dorë, krijimet e gjata e mërzitin atë. Dhe Samiu sikur është në mendjen e tyre. Ai sikur ka parasysh edhe shprehjen e një filozofi , I cili thotë: “Shpesh bukuria qëndron në shkurtësinë e gjërave”. Duke qënë poet, ai flet me gjuhën e poezisë, shkurt dhe metafora, të cilat të japin kënaqësi artistike. Në libër gjen copëza të jetës amerikane, të traditës, çiltërsisë së tyre, të shpirtit human amerikan,etj. Në shumë nga tregimet gjen ngjarje që nuk mund të imagjinohen në vendin tonë. Duke njohur atdheun e parë Shqipërinë, ku autori ka punuar shumë vite gazetar, por edhe atdheun e dytë, Amerikën, ku jeton prej afro 20 vjetësh, ai bën paralelizma midis jetës amerikane dhe asaj shqiptare. Po ndalem vetëm në disa nga tregimet. Te ai me titull “Funerali i qenit”, mëson jo vetëm dhimbjen e një gruaje për ngordhjen e qenit që e donte si fëmijë (ajo jetonte e vetme) por diçka më tepër se kaq. Kompania ku punonte, si regull jepte 5 ditë lejë të paguar, kur vdekja ndodhte brenda familjes, veç jo për qenin. Por, njerzit me zemër ta madhe , e gjejnë zgjidhjen. Me që regullorja nuk e lejonte , në vend të pronares së qenit, punoi 5 ditë menaxherja e kompanisë dhe regullorja nuk u shkel. Vërtet një gjest shumë njerëzor.

I veçantë është edhe tregimi “Propozim në qiell”. Një pilot i propozon për martesë stjuardesës në bordin e avionit në fluturim, në sy të gjithë pasagjerëve. E përjetojnë këtë moment jo vetëm dy të dashuruarit, por gjithë pasagjerët. Tek flet për këtë rast, autori bën një paralelizëm të bukur dhe kujton marjen e nuses së tij shumë vitë më parë me një makinë të vjetër “Varshava”. Makina ngeci dhe u desh ta shtynin dasmorët që nusja të mbrinte te shtëpia e dhëndrit.

Një tregim tjetër ku gërshetohen ngjarjet amerikane me ato shqiptare, është ai me titull “Unazat e nënës”, një nga më të bukurit e këtij vëllimi. Ishin vërtet unazat e nënës së autorit të librit, e cila kishte ndruar jetë vite më parë. Ai i mbante unazat në portofol, të cilin një ditë e harron në lokal. U interesua te menaxheri ,duke i thënë se aty se aty kishte unazat e nënës, të cilat ishin gjëra të çmuara për të. Menaxheri nuk dinte gjë, por premtoi se do bëjë çmos për t’i gjetur. Pasi sheh kamerat e sigurisë, mëson se portofolin e kishte gjetur nje djallë i ri që endej rrugëve. Menaxheri e gjen djalin dhe i thotë të tregojë të vërtetën, se do ta marë edhe në punë. Djali i tregon se, pasi i kishte marë lekët, portofolin bashkë me unazat e kishte hedhur në liqen. Menaxheri pagoi dy polumbarë të cilët kërkuan në liqen dhe e gjetën portofolin bashkë me unazat. Vërtet një ngjarje e rrallë, të ciën autori e ka saklitur bukur në tregim.

Po ndalem edhe te një tregim tjetër, te ai me titull “Shtëpia bosh në kat të tretë”. Te ky tregim, autori godet fenomenin e mos hyrje-daleve te komshinjtë , duke mos e ditur se kush banon një kat mbi ta ose anash tyre. Te pallati qe hapur rubineti dhe një shtëpi më poshtë ishte mbushur me ujë. Kjo familje dhe të tjerat u shqetësuan por nuk dinin se kush banonte aty. Më në fund e marin vesh se banonte dikush që vinte rrallë aty. U desh të vinte policia, të mbyllte rubinetin, të fikte edhe panelin elektrik se mund të binte zjarr, duke nxjerë jashtë të gjithë banorët. Ishte hera e parë që ata shihnin përballë njëri-tjetrin. Mesazhi që jep autori në faqet e tregimit, është ky: ” Uji që po na mbyste, nuk po buronte nga ndonjë rubinet, por nga dyert e mbyllura për njëri-tjetrin”. Të paktën ne në Shqipëri hyjmë e dalim më shumë të njëri-tjetri, megjithëse pas viteve ’90, kjo traditë është zbehur.

Nuk po ndalem në tregime të tjera, për mos e mërzitur lexuesin, pasi edhe më sipër folëm për shkurtësinë e gjërave. Le t’i lemë ata t’i shijojnë dhe vlerësojnë vetë . Për tregimet e këtij vëllimi, po citoj edhe mendimin e shprehur nga gazetari dhe publiçisti i njohur, Mehmet Elezi, i cili shprehet :” Sami Milloshi lundron në atdheun e dytë, po aq natyrshëm sa në të parin. I bashkon dy brigjet në një atdhe të vetëm artistik”.

Duke mbyllur këto rradhë për autorin Sami Milloshi, desha ta theksoj se kohët e fundit, ai ka filluar të meret edhe me pikturë. Një pjesë të tyre i ka postuar te faqja e tij në Facebook. Janë plot piktura me tematikë të ndryshme. Sigurisht ai është një piktor amator, por ka derdhur në telajo një pjesë të shpirtit të tij. Së shpejti me këto piktura ai do të hapë edhe një ekspozitë aty ku punon, në Ëheaton College. Kur pasioni gërshetohet me vullnetin, njeriu mund të bëjë shumë gjëra, edhe sikur të jetë më moshën e thinjave. Amerikanët kanë një shprehje :” It’s never too late”. (Asnjëherë nuk është vonë.)

Të ushqesh frikë

April 25, 2014 by dgreca

Nga Sami MILLOSHI/
Çfarë nuk po na dëgjojnë veshët?!!! Drejtoria Arsimore e Tiranës, u paska kërkuar mësuesve që ata të dorëzojnë librezat e pagesave të energjisë elektrike në drejtoritë e shkollave. Qëllimi? Të mësohet nëse e kanë paguar apo jo ata faturën e energjisë elektrike në shtëpitë e tyre.
Unë këtë çudi nuk e kam dëgjuar dhe nuk e besoj se ka bërë vaki në ndonjë vend tjetër të rruzullit tokësor. Ca kohë më parë, pata dëgjuar se Ministria e Brendshme kishte kërkuar që ata qytetarë që nuk kanë paguar gjobat që u ka vënë policia për arsye të ndryshme, nuk do të lejoheshin të dilnin jashtë kufijve të Shqipërisë.
Pasi njeriu njihet me këtë lajm, pyetja e parë është: “More, po çfarë i duhet Ministrisë së Arsimit nëse unë i paguaj apo jo dritat? A është kjo puna e saj në bazë të ligjeve që ka një shtet normal nga trutë e kokës?” Nuk e besoj se ka njeri me dy pare mend në kokë që të thotë se Ministria ka bërë mirë. Pse? Sepse nuk është punë saj. Është komplet problem privat i mësuesit në rastin konkret.
Ta supozojmë se një mësues nuk ka paguar energjinë. Ka organe të caktuara që e detyrojnë atë me ligj ta paguajë. Është sistemi i gjykatave që futet në lojë. Kur shuma e mospagesës është e madhe, gjykata mund të vendosë edhe për konfiskim pasurie. Të merr makinën, të merr shtëpinë, të merr nga depozitat bankare, etj, etj,. Kështu bëhet në një shtet ligjor. Të paktën, kjo është atmosfera që përjetoj dhe di unë këtu në Amerikë.
Po pse e bëjnë kështu, pse e anashkalojnë gjykatën? Sepse padrejtësisht e paragjykojnë si “të korruptuar”. Dhe në vend të ligjit fusin një urdhër ekzekutiv, të një zyrtari të rëndomtë të hierarkisë arsimore, që nuk ka kurrfarë forcë ligjore. Përveçse të një “force” iluzore, për të futur frikë te mësuesit, që nëse nuk paguajnë energjinë e kanë të rrezikuar edhe vendin e punës. Thjesht fare, duan ta bëjnë mësuesin e gjorë të ketë frikë zyrtarin që ka përsipër, i cili merret me mend, ka “moral” të lartë dhe “garanci” 100 % se ai vetë, pra zyrtari, e ka paguar faturën e energjisë. Po ky, ky zyrtari kujt do t’i dëshmojë se e ka paguar faturën e energjisë? Nëse është drejtor i drejtorisë arsimore, i bie që t’ia tregojë faturën Ministres, dhe kjo e fundit nga ana e vet, sigurisht, i duhet t’ia tregojë Kryeministrit.
Jo, kjo nuk është rruga e ndërtimit të shtetit ligjor. Kjo është rruga e mbjelljes së Frikës. Frikë nga zyrtarët e ulët, ndaj zyrtarëve më të lartë, frikë nga qytetari ndaj zyrtarit, frikë, frikë, frikë gjithandej. E megjithatë, askush nuk ka siguri që nga ushqimi i kësaj frike faturat do të paguhen…. Po ta zëmë se nuk do të paguhen edhe pas “kërcëllimit të dhëmbëve” të drejtorëve ndaj mësuesve, çfarë do të ndodhë? Do t’i pushoni mësuesit automatikisht? Mbi ç’ligj? Ku do të shkojnë nxënësit? Ku do t’i gjeni mësuesit e tjerë? Do t’i merrni nga rruga dhe do t’i shpallni mësues? Kjo është të futesh në labirintet e katrahurës dhe nga një problem i pazgjidhur, të prodhosh probleme të tjera edhe më të mëdha. Dhe mbi të gjitha, kjo do të thotë të prodhosh urrejtje për zgjidhjet voluntariste, që në thelb nuk janë zgjidhje ligjore.
Kur ia tregova këtë lloj “ndëshkimi” një miku tim këtu në Amerikë, ai bëri një spirale shakaje duke më drejtuar disa pyetje: “Po nëse mësuesit i kërkohet të paraqesë raportet seksuale me gruan? Po nëse i kërkohet të raportojë nëse e ka shëtitur qenin apo jo? Po nëse i kërkohet të raportojë se çfarë kanalesh televizive shikon? Po nëse i kërkohet të raportoje kë ka miq në Facebook? Po nëse i kërkohet të deshifrojë ëndërrat që ka parë natën e kaluar? Po nëse i kërkohet të përpilojë një plan strategjik për t’i vënë fre ambicieve të Putinit në Ukrainë??”.
“Miku im, shkove shumë larg me këto pyetje, i thashë. Por, gjithsesi ti ke të drejtë. Nëse i kërkohen të gjitha këto, ai do të duhet të jepte atë përgjigjen që jepte në diktature: Edhe jetën ia jap Partisë”. Me fjalë të tjera, të ktheheshim nja 30 vjet mbrapa dhe të humbnim kohë. Siç zakonisht kemi humbur.