Nga Faik Konica/
Njeriu që e shkon kohën me ëndrra të pëlqyera ka frikë të zgjohet. Dëshira që vendi të lulëzojë të bën pak nga pak të ëndërrosh se lulëzon, dhe largimi i gjatë të këllet ca më thellë në gjumë dhe ta shpie shpirtin dhe mendjen në një botë të bukur, e cila s’ka trup dhe s’ndodhet gjëkundi, veçse në tru të ëndërronjësit. Po le të marrë fund gjumi dhe menjëherë e sheh veten të rrethuar me gjëra të shëmtuara. Të do zemëra të futesh përsëri në gjumë e të kthehesh në botën e lulëzuar nga e cila sapo dole, po më kot! Një ëndërr e zhdukur nuk përsëritet. Kjo pikërisht më ngjau nja gjashtëmbëdhjetë vjet më parë.
I kasha bërë Shqipërisë ca shërbime, dhe dija se këto shërbime ishin të njohura, në mos të çmuara. U ngrita, pra dhe shkova në Shqipëri, i bindur se do të gjeja një botë aq të pëlqyer e të hijshme, sa ajo që u kisha përshkruar të huajve. Zgjimi qe i tmerrshëm dhe qesharak. Pas disa muajsh shëtitjeje në mes turinjsh të thartuar e të parruar, një mëngjes të Vjeshtës së Tretë 1913 mora në Durrës një biletë, e shkruar turqisht e në një stil xhandari, më urdhëronte, “Të thyesh qafën e të shkosh me vaporin që niset sot për në Brindisi, se s’kemi nevojë këtu për njerëz si ty”. (Xhandarët do të ishin habitur shumë, sikur t’u kisha thënë që isha fare në një mendje me ta dhe u jipja plotësisht të drejtë kur thoshin se s’kishin nevojë për mua. Duke qenë se ata dhe unë rrojmë në dy botë shpirtërore të ndara me miliunë male dhe dete njëra nga tjetra, ç’nevojë mund të kishin ata nga unë ose unë nga ata?)
Të tilla plagë s’shërohen plotësisht kurrë dhe në qoftë se mbyllen, lënë për jetë një shenjë në shpirt të njëriut. Po kanë edhe një të mirë: bëhen një mësim për të pastajmen,-dhe ky mësim e bën njerinë më të fortë e më të zotin të durojë të tallurat e fatit.
Archives for August 2015
Mbi nënvetdijen
Nga Arshi PIPA/
Arsyeja është ndërgjegja e fuqizuar në maksimum te vetëndërgjegja.
Unë jo vetëm që ndiej, por e di që ndiej, e di që jam unë që ndiej. Por, jo gjithçka që është e ndërgjegjshme, është edhe e vetëndërgjegjshme. Një bimë e ndien ngacmimin e jashtëm dhe kundërvepron në mënyrën e saj, por kufizohet me aq: nuk arrin të ndiejë edhe si një qendër referimi.
Kafshët më të përparuara vetëm sa e prekin rrëshqitazi vetëndërgjegjen në shkrepëtimat kalimtare të inteligjencës së tyre. Ndërgjegja e tyre, zakonisht, nuk i çon përtej gjendjes që i bën të ndihen organ i species së cilës i përkasin; por ndërgjegja e species është e pamjatueshme për të formuar vetëndergjegjen, e cila është ndërgjegje individuale.
Ndërgjegja lulëzon nga lart në shpirt; nga poshtë, ajo e thellon rrënjët e veta në jetën pa ndërgjegje, në nënvetëdijen dhe në pavetëdijen. Këto dy koncepte të fundit nuk kanë të njëjtën vlerë. Është pavetëdija e gurit që bie, dhe është pavetëdija e njeriut të cilit i bie të fikët. Është pavetëdija e të vdekurit dhe pavetëdija e kafshës në letargji. Ndryshimi bie në sy. Pavetëdija është absolute në njërin rast, por relative në tjetrin, ose, siç thotë Bergson-i, i cili e ka analizuar me shumë mprehtësi çështjen, është nul në rastin e parë, por vetëm e anuluar në rastin e dytë. Ndërgjegja e ndrydhur, sidoqoftë, ruhet, por në një gjendje latente; prandaj duhej të quhej nënvetëdije. Është e pamundur që ndërgjegjja të ruhet e plotë, e pranishme tek individi; nevoja e veprimit bën që ajo të dendësohet në një zonë më të ndriçuar, si te një lloj vatre e zonës së ndërgjegjshme, duke lënë pjesën që mbetet si në një gjysmë errësirë. Por errësira ndeshet vetëm, aty ku mbaron gjysmë-hija, që është kufiri i materies bruto, dhe as aty madje medoemos.
Pavetëdija, doemos, i përket vetëm kësaj të fundit; gjithçka që jeton, kur njeriu pushon së qeni i ndërgjegjshëm, gjendet e zhytur në oqeanin e nënvetëdijes.
Po të jetë e vërtetë se, çdo gjë që kalon, gjithashtu ruhet, njeriu, prodhimi i fundit i evolucionit, duhet ta ketë ruajtur në nënvetëdijen e tij gjithë përvojën e jetës që ka rrjedhur deri tek ai. Gjurmë të pashlyeshme instinkti shtazor dhe mpirje vegjetative gjenden të ngulitura në ndonjë pjesë të trupit të tij. Dhe manifestohen me intervale, rastësisht, gjatë atyre gjendjeve psikike që rrjedhin drejtpërdrejt nga nënvetëdija, siç janë ëndrrat apo gjendjet patologjike. Janë mesazhe të një bote të huaj që dikur ka qenë jona, mesazhe të çuditshme, që na habisin duke mos qenë aktualë dhe të përshtatshëm, por që hedhin dritë në thellësinë e errët ku kanë rrënjët, tendencat dhe afektet themelore.
Po të mendohet tashti se mosha e arsyes është vetëm disa mijëravjeçare, në krahasim me miliona vjet që kur njeriu u shfaq në tokë, nuk është për t’u habitur që arsyeja jonë të influencojë kaq pak te njerëzimi, i sunduar nga vala e pasioneve atavike.
Arsyeja është vetëm lëvozhga, po çfarë thellësie fshihet nën të! Si një bimë ujore, vetëm maja e së cilës lulëzon në sipërfaqe, por që kërcelli i saj laget në thellësi poshtë, gjithnjë e më poshtë, deri te trualli ku shpërndan rrënjët e veta, kështu është edhe për jetën tonë psikike. Mbretëria e nënvetëdijes është e stërmadhe në krahasim me shtresën e ndërgjegjshme dhe e kushtëzon këtë.
***
Nënvetëdija mund të konceptohet sipas një shkalle të dobësimit gradual të lajmërimit shqisor, nga kufijtë e ndërgjegjes te kufiri i pavetëdijes. Nga lart, ajo kufizohet me atë që është forma më e ulët e ndijimit, ndijimi i të prekurit. Një përvojë të kësaj e gjejmë në kontaktin seksual. Këtu, trupi është në kontakt të menjëhershëm me trupin, me trupin si tërësi; është vetëm një përqëndrim i pjesshëm i ndijimit në një pjesë të posaçame të tij, kurse pjesa tjetër është e shpërndarë në të gjithë lëkurën.
Këtu, trupi nuk sheh, nuk dëgjon, vetëm prek. Është jeta e verbër, e shurdhër, memece, që përpiqet të riprodhohet, jeta shtazore më e ulët, karakteristikë e materies organike në fazat e para të evolucionit të vet, që është në kufi me nënvetëdijen e jetës vegjetative. Kalimi, në fakt, nga kjo lloj ndërgjegjeje te mungesa e saj – gjë që ndodh ndonjëherë në kontaktin seksual- është shumë i lehtë.
Mbretëria e nënvetëdijes është karakteristikë e bimës. Instinkti e di atë që bën, madje e di shumë mirë; si mund të vepronte ndryshe ai me kaq përsosmëri?! Po vetë bima, çfarë di? Diçka do të dijë dhe ajo, sigurisht: të ndjekë drejtimin e dritës për hapur gjethet, ashtu si dhe të fusë rrënjët e veta në tokë për të nxjerrë ushqimin. Kështu, ajo e krijon jetën nga lënda organike. Dhe në kohën kur e krijon, duhet të ndiejë edhe ajo diçka, por është një ndjesi e përhapur në të gjithë trupin e saj dhe pa asnjë organ të veçantë ku të përmblidhet dhe të përqendrohet. Bima jeton si në një gjumë të vazhdueshëm, gjatë të cilit nëpërduket ndonjëherë një ëndërr që e shkund nga plogështia. Rrezen e parë të dritës, që vë në lëvizje aktivitetet e saj të fotosintezës, ajo sigurisht që duhet a ndiejë; dhe, a nuk është ndoshta një mënyrë e të ndjerit ajo fëshfërimë e lehtë e gjetheve të saj në përgjigje të puhisë? Edhe ajo i njeh, gjithashtu, në mënyrën e saj, pasionet: kur furtuna përplaset mbi të, ajo i lëviz gjymtyrët e saj. Dhe një ndjenjë jete të brendshme ajo duhet ta ketë, bashkë me reagimin ndaj së jashtmes. Pranvera e zgjon nga gjumi: bulëzimi dhe lulëzimi i degëzave të saj është si një himn gëzimi për jetën. Dikush do të mundë, një artist sigurisht, duke ia vënë veshin rilindjes së saj, të kompozojë një melodi duke dëgjuar tingujt e lehtë që lëshon lëkura e saj kur kriset për të mugulluar. Dhe era delikate, dhe aroma që lëshojnë lulet e frytet e pjekura, a nuk janë, ndoshta, një mënyrë për t’u folur ndijimeve të kafshës dhe të njeriut? Këtë dëshiron bima: përndryshe, përse aq shumë “corrispondenza d’amorosi sensi” (përputhje ndjenjash dashurie, Foscolo)?
Në ëndrrën e vet bima dëshiron zgjimin e ndërgjegjes, ashtu siç dëshiron kafsha inteligjencën, ashtu siç e dëshiron njeriu Zotin. Duke ngulur rrënjët e saj në lëndën bruto, duke ia hapur organet e veta perceptuese ajrit, bima, ky mekanizëm elastik i krijimit jetësor, ia transmeton jetën e vet kafshës dhe njeriut, duke sjellë me vete thelbin e lëndës dhe sekretin e vet të pavetëdijes, që vetëm ajo mund ta ketë në mënyrë të përshtatshme. Kështu, nëpërmjet eksperiencës së bimës, që njeriu e bën të vetën, këtij i jepet mundësia për të prekur kufirin e nënvetëdijes dhe për ta tejkaluar atë.
MËSIMET E GJYQIT MALVY
NGA MUSTAFA KRUJA/*
“Dënimi i Malvy-ut âsht’ shuplaka mâ e rânda qi i âsht’ dhânë shpirtit të mirë të partís pararojse pas vrasës se Jaurés-it. Na nuk do të hudhim vaj në zjarm; me gjith’ mënít e mia kundra gjygjtaret, me gjith’ sympathinë qi kam për të denuemin e “Gjykates së Naltë”, nuk do të baj farë gjâje, un’ për vete, për me ndezë idhnimin, atê idhnim qi na ndîejmë kundra gjygjtaret të “Gjykatës së Naltë” e kundra Clemenceau-it auktorit të vërtetë të dënimit : a kemi njêqind mijë herë mâ mëni Gjermanvet, e sod, si më të nesret te vrases së Jaurès-it, na nuk do te kemi tjetër anmik përveçe zaditësit!”.-Gustave Hervé./
Njeriu i arsyeshëm nga çdo ngjasë me rândësí qi sheh e ndëgjon në botë mundohet me tërhekë nji mësim për vete. Shprovimi âsht’ gjithmonë nji kohë e humbun ; por shum’ herë del edhe i dâmshëm e fator (fatal). E bash prandej të mêndshëmit e t’ urtit e motshëm na e kanë lânë me fjalë qi të marrim mësim prej shprovimevet të botës, saku me i bâ shprovimet vetë.
Gjygji i Malvy-ut në Francë, ka njê rândësi të posatshëme. Ay vênd i çudítshëm s’ka prâ kurrë tue i tregue botës, si nëpër shekujt e kaluem ashtu për të gjatë luftës së sodshëme, shêmbllat mâ të shkëlqyëshmit të moralit, t’atdhetarís e të sa e sa vërtyteve të tjera, si edhe ata mâ të vështvishëmit të poshtërsís, të tradhtís e të çdo farë faqesh të zeza qi pak popuj tjerë i njohin në vêndin e tyne. Kush ka këndue me oroe historín frênge e ndjekë me rregull e sy të prehët faktet e armvet të këtyne katër vjetve, do të na japë doemos arsye për sa po flasim.
Në gati të tâna vêndet qi gjinden në luftë gjêjmë shêmblla dënimi për “tradhtí të naltë”. Por “tradhtía e naltë” âsht nji dëftim ligjor qi s’i përgjigjet për herë së vërtetës. Gjermani Liebnecht, shoqalist deri në palsë, me mênd e me shpirt, mblodhi shokët e vet dhe i duel si burrat shesh për shesh nji qeverie qi e gjykonte si njê klikë gjaksorësh të popullit gjerman edhe të gjith’njerzís luftarake. Pra, burri me karakter e me vërtyte kreshnike, nuk u tut aspak me i dalë asaj qeveríe ballë për ballë e me shpatën shoqaliste në dorë. Por sa pare? Sod gjindet në burg, i dënuem me “tradhtí të naltë!”. Njê tjetër shqipe e kombsís italiane, Cesare Battista, deputet i Trentës në Parlamentin austriak, iu rrebelue mbretit të vet, sundimit të tij mbi njê vênd ku gjaku e gjuha ishin italianë, duel nga parlamenti e, me pushkë në dorë, vajti e zûni ledhinat italiane në ballin e luftës ; u zû gjallë dhe ligja austriake bâni detyrën e vet : e dënoi me “tradhti të naltë” dhe e vari!
Casament-i, quejti mâ anmik Britanín e Madhe, qi mban kombin e tij irlandas ka nji shekull nên robní, se Gjermanín me të cilën u lidh kundra asaj. Por posa ra ndër thôjt e ligjës qi e njihte nên urdhën kryengritës të saj e gjeti veten në grykët të mitraljozit!
Oh, ç’lumni e ç’ nderë për ta!
Në Francë, por, në sa dënime qi kanë ngjamë der sod, nuk gjêjmë as nji nga këto tradhtí rrênse qi e bâjnë njeriun me vuejtë e me vdekë në lumni e me nderë. Përkundra, të gjithë ata qi kanë gjetë burgun a varrin pas nji gjygji të rregullshëm, gjer te Malvy-u i mërguem, kanë qênë tradhtorë të vërtetë të kombit e t’ atheut të vet.
Malvy-u për shum’arsye nuk hŷn në radhët t’atyne krijesave të poshtëme. Malvy-u qe, për trí vjet e sa, në kohë lufte, në kryet të mâ të randsíëshmes ministrí, të Ministrís së Punvet të mbrêndshëme, të cilën e ka urdhënue e rregullue pas kriterevet të veta e të partís së tij; e rubas si në Francë partítë kanë pak të vështirë t’a shtypin njêna tjetrën edhe pa faj, por veç t’i gjêjnë ditën, Malvy-u, thonë, sod po merret më qafë vetëm si antar i nji partie politike e cila s’i pëlqen asaj qi ka fuqín në dorë. Ai âsht radikal, domethânë se i afrohet mâ fort se çdo tjetër partí, politikës shoqaliste. Madje nji pjesë e madhe e padisë qi iu bâ ish pse ai qe sjellë tepër i butë me puntorínë, krênët e projtësit e tyne, të cilët formojnë, gati, nji partí me shoqalistët.
Malvy-u, në gjygjin e tij, në Gjykatë të Naltë, pati për vete, jo vetëm tre ish-kryeministra mâ të përmêndëm e sa burra të tjerë të ndëgjuem, por edhe nji tok gjyqtarësh qi formojshin pak mâ mêt se gjymsën e gjykatës. E pra ishte e natyrshme qi nji pjesë e madhe e Francës të ngilte e idhnueme prej dënimit të tij.
Por ç’ka? “Në vênd!… ngulun e sŷt m’anmikun!… bërtet Gustave Hervéi, pioneri i shoqalismës frênge! Nuk âsht sod dita me u hângër vëlla me vëlla! Le të na vrasin, le të na dënojnë, le të na marrin nëpër kâmbë sa të duen e si t’u pëlqejë : shkoftë nâma e mallkimi i atdheut mbi kryet të tyne!”
E nuk mund të flasin e të bâjnë ndryshe njerzit e pjekun atdhetarë të vërtetë.
O!… si na rrënqethet mishi kurë mêndojmë sjellën e disa bashkatdhetarve t’anë qi për me i dalë zot s’díj se kujt, lânë pas kurrizi interesat e të tânë njê kombi, harrojnë atdheun, për të cilin s’kishin për të kursye as jetën e tyne, bërtasin, thërresin, shkunden e përpushen të zêmruem e t’ egërsuem për me i mbushë mênden shekullit se Hasani âsht i drejtë e Huseini i shtrêmbët, Lleshi i zoti e Gjoka pa mênd, Dhimitri atdhetar dhe Mihali tradhtor, plaku âsht Zoti e i riu Djalli!… O, të mjerët na! E pse kështu? A thue pse s’duem Shqipnín? Jo! Se, si thamë mâ nalt, njohim shumë vëllazën të dashun e miq të ndershëm prej ksi fatkëqijsh qi për njê pëllâmbë t’atdheut s’mêndojnë të kursejnë as shpirtin. Po pse pra? Cili âsht shkaku i këtij kobi të madh? Kurrgjâ tjetër përveçse pazotsia me çmue rreziqet e mëdha për atdheun të nji aso farë sjellje. Pazotsia me kuptue se pleqt vdesin, të rijtë plaken e atdheu âsht atdhe e ngel atdhe e qi vetëm e vetëm për atê duhet me e përdorë mênden, shpirtin dhe trupin, gojën dhe pêndën; e jo, kurrë, në nji të këtillë kohe e të këtilla rasa qi na qarkojnë sod, kurrë për me ruejtë e pruejtë njerëz kundra njerëzve!
Jaurès-i ishte “leader” i shoqalistvet të Francës, ndera e gojtarís dhe faqia e bardhë e doktrinës shoqaliste në të tânë botën. Kundrështarët e tij, të politikës së tij, të cilvet u ishin bâ trûtë thjesht tym e barut, i futën nji pushkë, posa kish nisë lufta, se e kujtojshin nji rrezik gjallnín e tij për at rrugë qi dojshin me ndjekë. E ç’bânë atëherë shoqalisma e gjithë puntoria frênge? Detyrën e vet : me dhâmbë të shtrënguet mbyllën gojën, forcuen bashkimin për me shpëtue atdheun prej anmiqvet të përjashtëm.
“Dënimi i Malvyut – thotë Hervéi – âsht shuplaka mâ e rânda, pas vrasës së Jaurès-it, për partín shoqaliste e puntore ; por : shtrëngoni rrjeshtat e sŷt ke anmiku!”.
E na, qi nuk kemi – se s’mund të kemi – partí e doktrina të vërteta, kërkojmë shkak të zîhemi kot njêni me tjetrin, krijojmë partína e krijojmë krênë, u japim këtyne nji rândësí e fuqí hyjnore dhe pastaj u biem në gjûj e u falemi ; bûj e u falemi; bâhemi aqë fanatikë në kët’idhulatrí të re e të çudítshëme, sa deri atdheu na del mêndsh e zêmret. O Zoti i Shqipnís na ço e na ndriço!
*Mak.Gazeta “Kuvendi”, 15 gusht 1918
Dyshja gjeniale: Baroni Gjergj Sina dhe Arkitekti Karl Ghega
Miqësia dhe bashkëpunimi në mes dy kolosëve nga trojet shqiptare,/
Ne Foto:LokomotivaVindobona, tecilenGjergj Sina e ndertoj per Karl Ghegen/
Nga Pjeter Logoreci-Vjene/*
Me largpamësi, Baroni Gjergj Sina, kapitalin e fituare vendosi nëblerjepasurish të patundëshme, kryesisht në blerje tokash dhe ndërtesash(kjo rreth viteve 1840). Në mesin e shekullit të 19-të, ai njihej si pronari më i madh i tokave në Hungari, por jo vetëm. Edhe në Austri dhe Vjenë, ai arriti të blejë pjesë të mëdha tokash dhe trojesh, fshatra të tërë, si në Mauerbach pranë Vjenës, në Welehrad tëMoravi-së (Wellehrad in Mähren, që atëkohë ishte Austri), Gföll, Fahrafeld, Leopoldsdorf.Në vitin 1814, Gjergj Sina kishte blerënjë truall gjigand në Rappoltenkirchen, për të ndërtuar vëndqëndrimin e familjes, që ishte pjesëe ultësirës së Tulnit afër Vjenës. Aty ai ndërtoj residencën si dhe varrezën (Mausoleum) e famëshme të familjes.Egziston një listë e objekteve në pronësi të Baronit Sina në Vjenë, e formuluar në vitin 1841, e cila përmban rreth 12 objekte (pallate), adresat e tyre si dhe vlerat e blerjes.
Numri i madh i trojeve që Sina bleu nëVjenë, bëri të nevojshme krijimin enjë zyrje për admnistrim dhe ndërtim, ku Baroni punësoi si drejtor të firmës një arkitekt dhe ingjinier ndërtues të njohur, Josef Stauffer-in.
Si qëndër e kësaj firme shërbej ndërtesaqë në Vjenë njihej si Pallati Sina e qëngrihej në qëndër, në bashkinë e parë ose sic thonë vjenezët në “Innere Stadt” (qytetin e vjetër), në një zonë shumë të njohur të quajtur Hoher Markt, me numer 8. Ky pallat që më parë quhej Pallati Fellner u rikonstruktua nga arkitekti i famshëm Theophil Hansen me kërkesën Gjergj Simon Sinës dhe përfundoj së ndëtuari në vitin 1859. Për herë të parë në Vjenë,sipas kërkesës së Gjergj Sinës, arkitekti Hansen ndërtojkëtë pallat në stilin Neorenaissance për qiramarrës,gjëqëmë pas hyri si modënë ndërtimet nëkryeqytet. Pallati kishte një oborr ndërmjet dhe të gjithë katet ishin të stolisur me afreske nga piktorë të njohur si Karl Rahl apo Eduard Bitterlich. Sot ai nuk egziston, pasi u shkatrrua nga bombardimet e aleatëve gjatë luftës së dytë botërore dhe më vonë u shëmb për të ndërtuar një pallat të ri banimi.
Pronë tjetër shumëe njohur në Vjenëështë dhe pallati në Fleischmarkt 20-22, ku fillimisht Simon Sina i vjetri, kishte zyrat dhe filloj aktivitetet e tij tregtare dhe bankare, të cilin Gjergji e rinovoj në vitet 1825. Në vitin 1827 ai ndërtoj aty një Kafe – Restaurant me emrin “Zum weißen Ochsen” (Te Lopa e Bardhë), qëishte shumëefrekuentuarnga vjenezët, që sot mban emrin “Cafe Restaurant Vienna”.Pallati ishte i ndertuar për banim me qiradhënie. Në këtë pallat kishte dhe një sallë teatri që sot njihet si Drachengasse Theater.Shumë ngagodinat në pronësi të familjes Sina ishin në qëndër të qytetit, në“zonën greke”, pranë njëra tjetrës, për rreth kishës ortodoksetë ritit grek TRINIASHENJTE, e cila u ndërtua me financimin familjes Sina.
Për ne shqiptarët, ndërtesa me e rëndësishme që patën Sina-jt, që na lidhë me një prej figurave mëtë ndritura tëshqiptarve të Austrisë dhe konkretisht me figurën e arkitektit me famë botrore Karl Ghega, është pallati GROSSER FELDERHOF 1. Ky pallat është i vendosur në sheshin me histori të famshme Lugeck. Godina njihet historikisht që në vitin 1497 dhe dikur quhej Tirnahof (emër që vinte nga familja Tirna) dhe më vonë Federlhof, sipas emrit të tregtarit vjenez Georg Federl, që e zotëronte në vitin 1591. Ndër kohëra, ky pallat ishte vizituar apo banuar nga njerëz të mëdhej dhe shumë të njohur. Në vitin 1588 kishte jetuar aty kontesha Philippine Welser nga Dinastia e Habsburgëve, më pas Paracelsus njvmjek i përmendur nga Salzburgu që njihej edhe si Alkimist, Astrologe dhe Filosof. Edhe e dashura e Kaiserit Karl i V, Barbara Blombergkishte jetuar në këtë pallat. Më pas politikani Wallenstein (1633), akademiku Leibniz, historiani anglez William Robertson.
Pronari më i madh dhe më i pasur i shtëpive në Vjenë, Baroni Gjergj Sina, në vitin 1847 e rindërtoj krejtësisht këtë godinë të cilën e pat blerë në vitin 1825, duke e sjellë në pamjen që ka sot. Objekti gjindet në regjistrin e bashkisë në Vjenës me numër inventarit 768. Ajo që duhet të theksoj është se në këtë pallat ka banuar dhe miku i Baronit Gjergj Sina, arkitekti i hekurudhës së Semmeringut, ingjinieri me origjinë shqiptare Karl Ghega. Karli kishte një apartament në katin e parë të pallatit me pamje nga rruga kryesore (Rotenturmstrasse). Poshtë parvazit të dritares ndodhet një tabelë që tregon vendin ku vdiq burri i famshëm. Deri vonë qarkulluan fjalët që ai në momente depresioni dhe merzie u hodh nga kjo dritare për ti dhënë fund jetës, për shkak se presioni që pat duke pritur bashkimin e tunelit që po ndërtonte ishte shumë i fortë. Miqësia me Gjergj Sinen ishte arsyja që Karli banonte në këtë pallat. Njihen disa projekte në ndërtimin e hekurudhave austriake ku ato punuan së bashku, Karli si konstruktor dhe Gjergji si financues.
Autori J. Sachslehner në librin e tij mbi historikun e hekurudhave të Austrisë shkruan: ….mbretëria e Habsburgeve, për pak vite arriti vendin e parë ndër shtetet me hekurudha në Europë, falë personave si Franz Xaver Riepl, Carl Ritter von Ghega, Baroni Georg Simon Sina dhe arqiduka Johann…..(1)
Në një raport të UNESCO-s për hekurudhen e Semmeringut shkruhet:….historia do ju njohë me persona të cilët janë të lidhur ngushtë me ndërtimin e hekurudhës së Semmeringut si Arqiduka Johann, Kalorësi Karl Ghega, Franz Riepl e Baroni Gjergj Sina….
Pra dy burrat me origjinë nga toka shqiptare ishin miq, bashkëpunëtore si dhe shumë të përmendur për ndihmesën e tyre në të mirë të zhvillimit të Austrisë dhe tëshkencës në përgjithësi.
Dihet nga historia e ndërtimit tëhekurudhës më të famshem në botë, asaj të Semmeringut, që Karl Gheges i nevojitej një lokomotive e përshtatëshme, e fuqishme për tu ngjitur në lartësinë deri 898m. Lidhur këtë, në librin biografik mbi Karl Ghegën, autori W. Straub shkruan:…..Ghega shpalli një konkurs nga ku dolën 4 modele lokomotivash, ndër të cilat dhe ajo Vindobona të cilën Baroni Gjergj Sina mori persipër ta ndërtojënëfabriken e tij“Wien Gloggnitzer Eisenbahn Gesellschaft”. Lokomotiva u paraqit në takimin konkurrues të datës 31 korrik 1851 së bashku me tri të tjerat. Pas disa provave që u bënë nga 20 gushti deri me 16 shtator, u përzgjodh modeli Bavaria i prodhuar në Firmën Maffei në Mynih.
Për projektet dhe investimet e Baronit Gjergj Sina në fushën e hekurudhave, pozicioni i Karl Gheges si kryeinspektor i hekurudhave të perandorisë, si nënpunësi me i lartë përgjegjës për hekurudhat në qeverinë e Vjenës (pranë ministrit Baumgartner), ishte një mbështetje e vlefshme dhe e pakursyer.Le të mos mburren vetëm grekët me Gjergj Sinen dhe italianët me Karl Ghegen, pasi kjo dyshe gjeniale Sina – Ghega vjen nga viset shqiptare dhe është krenari legjitimepër cdo shqiptar kudo që ndodhet.
Shenime:
1.Libri: Auf Schinen durch das alte Österreich meautor Johannes Sachslehner
Vjene, me 23 korrik 2015
*Pjesa e dytë
KANATJERJA E PERGJAKUR
Tregim nga Makensen BUNGO-New York/
Kur mbërriti në shtëpi,nëna i hapi me frikë të madhe teshat e të birit, që mori në hetuesi, se mos ishin edhe atë ditë të përgjakura si herët e tjera.Kur e pa kanatieren e të birit prap me gjak, ajo u tmerrua , u drodh dhe thirri:
-Prap të paskan torturuar ato bisha,o bir!
Nxorri një psherëtimë të thellë dhe me kanatieren e përgjakur të të birit shkoi dhe u ul në divan.E hapi prap kanatieren e të birit, pa njollat e gjakut dhe ngadalë e përvajshëm,e afroi te buzët,dhe e puthi me afsh.Pastaj e vuri te gjoksi,e shtërngoi fort dhe tha:
– Si po të bëjnë,o birë, si po të bëjnë të poshtërit! Apo nuk je edhe i sëmurë!
Dhe mallkoi.E duke mallkuar,dy lot të mëdhenj filluan t’i shkasin ngadalë, në heshtje në faqet e saj të rudhosura.
Ishin lotët e një nëne për djalin e saj,që po e torturonin egërsisht për ditë me radhë. Dhe helm e pikë,duke puthur dhe duke e shtërnguar kanatieren fort te gjoksi tha:Do t’ma vdesin djalin!
Tundi kokën, psherëtiti e ra në mendime për një kohë të gjatë. Dhe duke u menduar, kujtoi, se c’kishte dëgjuar për hetuesit ndaj të të burgosurve gjatë hetimeve,dhe e parafytyroi të birin me duar të lidhura me pranga, të shtrirë në cimenton e lagur të birucës duke e torturuar.U drodh e mbylli sytë,që të mos parafytyronte më asgjë. Pastaj tha ngadalë duke psherëtitur
-Jo! Kështu nuk duhet lënë djali.
Shikoi prap kanatieren.E puthi prap.E shtërngoi përsëri në gjoksin e saj Dhe duke e shtërnguar,tha me ngadalë :
-Duhet të ndërhyjmë.
Nxori një oh të gjatë e ra në mendime. Pastaj tha:
-Kujt mund t’i drejtohemi?
Dhe filloi të mendohet,se si mund të gjenin ndonjë njeri, për të ndërhyrë,që të mos e torturonin më të birin.
Djali i saj ishte maturant,kur e arrestuan.Disa ditë më parë në atë qytet kishin arrestuar disa intelektualë,midis të cilëve edhe tre profesorë të gjymnazit, ku studjonte i biri.Që të gjithë, intelektualë të arësimuar në universitetet perëndimorë.Si në këtë qytet atë vit kishin arrestuar në të gjithë Shqipërinë intelektualë të ndryshëm,ishte kohë shumë e frikëshme atë vit.Ishte viti më i egër i diktaturës i asaj kohe.Njerzit në atë kohë ecnin duke mos ditur se ku po shkonin dhe duke mos ditur se ku po shkonin,nuk dinin as edhe se kur do të mbërrinin.
Të arrestuarit e atij qyteti i akuzonin midis të tjerave,se kishin formuar një organizatë terroriste për rrëzimin e qeverisë me dhunë.Asgjë nga këto nuk ishte e vërtetë.Ata ishin arrestuar me porosi të këshilltarëve jugosllavë pranë shtetit shqiptar për të zhdukur inteligjencën e vendit.
Nëna u mendua për një kohë të gjatë në divan me kanatieren e përgjakur ndër duar,për ndonjë njeri,që mund t’i drejtoheshin, për të birin, që të mos e torturonin më.Por nuk po gjente. Nga njerzit em saj nuk kishin ndonjë njeri me post. As nga njerzit e të shoqit. Edhe nga rrethi shoqëror i tyre nuk kishin. Ata të dy ishin nëpunës të thjeshtë.Ajo ishte mësuese në një shkollë fillore të qytetit,ndërsam i shoqi punonte në bangë. Nuk kishin njeri.U mendua prap.Mendoi shumë njerëz.Kujtoi disa persona.
Sa të lodhin mendimet, kur mendohe e nuk gjenë një rrugë shpëtimi për ate që mendohe!
Së fundmi, si u mendua për një kohë të gjatë, i shkoi mendja te një kushuri i largët i burrit të saj, që e kishte kunatin hetues.Ky njeri e dinte se cili nga hetuesit e tjerë merrej me të birin dhe mund të ndërhynte që të mos e torturonin më…
U gëzua…
Kushuriri i të shoqit, ajo e dinte se do të shkonte me një herë te kunati për t’i folur per djalin e tyre. I shoqi dhe ai, me gjithëse ishin ca të largët,shkonin me njëri tetrin si vëllezër.Kishin hyrje e dalje të mira dhe shpesh edhe bisedonin tok për problemet e tyre familjare. Ai kur kishte mësuar arrestimin e djalit të tyre, kishte shkuar bashkë me të shoqen në shtëpinë e tyre.
Po hretuesi?
Mbas gëzimit që ndjeu,ajo nënë filloi të mendohet në se do të pranonte kunati i kushuririt të ndërhynte që të mos e torturonin më djalin e tyre.Se ai njeri hetues ishte dhe hetuesit e asaj kohe ishin të përmendur për egërsinë e tyre.Pastaj jetonin edhe në një kohë të egër.DIktatura forcohej nga dita në dtë me tmerrin e terrorit, Dy burgjet e atij qyteti ishin mbushur plot e përlot dhe kishin krijuar edhe një burg tjetër.Kur kujtohej burgu i Burrelit, njerzit tmerroheshin.Spaci nuk zihej me gojë nga frika. Grabiani, ishte kthyer në një qytezë internimi të përhershëm.
Ajo nënë, e shqetësuar dhe e frikësuar për fatin e të birit,u mendua për një kohë të gjatë për këtë njeri,në se do të pranonte t’i ndihmonte.Psherëtiti thellëm dhe tha:
-Nuk e di se c’mund të bëjmë.S ’kemi se ku të përplasemi.Vetëm te ky njeri mund të drejtohemi.Por, a mund të na ndihmojë?
Së fundmi shtoi:
-Do Zoti dhe ve dorë për tim birë!
Dhe heshti e lodhur,e frikësuar,e dërrmuar,e plagosur.
Në mes të asaj heshtje ajo nënë dukej sikur e kishin gremisur në një humnerë të thellë e ajo mundohej të dilte prej andej,por nuk dilte dot. Rrokullisej nëpër atë humnerë, kapej nëpër shkëmbinjtë e thepisur të asaj humnere, mundohej me thonj e me dhëmbë,të ngjitej lart e,kur mendonte,se po shpëtonte,shkiste e rrokullisej e binte prap në fund të asaj humnere e gjakosur,e copëtuar dhe tërë plagë.
Në atë kohë e gjeti i shoqi në kohën e drekës, kur u kthye nga puna;ulur në divan,me kanatieren e të birit ndër duar,duke u menduar.Ajo,sa hyri i shoqi në dhomë,ndjeu një farë lehtësimi,se do ta bisedonin së bashku për punën e të birit e mund t’i gjenin ndonjë njeri.
I shoqi,si përshëndeti të shoqen, shkoi të ulej në divan pranë asaj.Duke u ulur,ai pa kanatieren e të birit të përgjakur.U inatos.E mori ndër duar, e hapi dhe pa njollat e gjakut, pa përgjakjen e saj. Dhe me një hidhërim të thellë e tërë inat,e pyeti të shoqen:
-Prap!?
-Po,iu përgjigj e shoqja.
-Prap!
Ai tundi kokën me inat,mori frymë thellë dhe tha:
-Të mallkuarit!.
E palosi kantieren dhe duke ia dhënë së shoqes,e shikoi ate ndër sy.Ajo lshte zverdhur dhe dukej që kishte qarë.Ai, për t’i larguar të keqen,i foli:
-Pse ke qarë
Ajo, duke e shikuar të shoqin me një vështrim të përvajshëm,i tha:
-Po e torturojnë shumë djalin.Cdo javë rrobat e tij i marr të përgjakura.
-E di,-i tha-E kam parë kanatieren edhe herët e tjera.Që nga dita e parë.
Dhe mori frymë gjatë.
-Apo nuk është edhe i sëmurë!-shtoi ajo.
-Edhe këte e di,-i tha ai, E thithi duhanin fort.
Nuk foli më gjatë. Heshti.
-Atëherë!?-e pyeti ajo.-C’duhet të bëjmë!?
Kur ai nuk iu përgjigj, ajo shtoi:
– A nuk mund t’i themi kushuririt tënd,që të bisedojë me kunatin e tij,që është hetues?
Ai ngriti kokën menjëherë,shikoi të shoqen dhe i tha:
-Jo!
Shoi me inat cigaren,që kishte në dorë pa e përfunduar dhe tha prape:jo,por këtë herë më fort, sa që e shoqja u habit,se ai nuk i ishte përgjigjur ndonjëherë ashtu asaj.
Por, me gjithëate, e shoqja vazhdoi:
-Yt kushuri shkon te ai, po t’i themi ne. Pse të mos i thotë të kunatit njëherë?S’kemi njeri tjetër,se kujt t’i drejtiohemi.Ai ka mundësi të na ndihmojë.Vetëm ai.Ti e shikon, se cfarë po i bëjnë djalit. Ai është djali i ynë.Ne vetëm atë djalë kemi dhe ai vetëm neve na ka.Në për ate rrojmë.Djalin po e torturojnë cdo ditë dhe nga torturat mund t’i ndodhë edhe ndonjë e keqe.
Nuk duroi më e shkreta nënë. Mbuloi fytyrën me të dyja duarët dhe u shkreh në vaj.
Ai e afroi afër vetiu dhe i tha:
-Mos qaj,grua, mosqaj!Kjo punë nuk është për të qarë . Jetojmë në një kohë të errët .
Ajo sbuloi fytyrën , vështroi të shoqin dhe iu lut :
_ Duhet të shkojë , burrë , te ai . Duhet të shkojë pa tjetër për djalin tonë . Nga e keqja po të them . Nga e keqja , thotë populli , njeriu troket edhe në derë të hasmit .
I shoqi e vështroi , mori frymë thellë dhe mendoi t’i thotë pse nuk pranonte të kërkonte ndihmëm e atij .
Ai para një muaji , kur kishte parë për herë të parë kanatieren e të birit të përgjakur , kishte shkuar te kushuriri i vet dhe i kishte kërkuar që t’i thoshte të kunatit që të mos e torturonin më djalin e tij , ndërsa për ta dënuar , le ta dënonin .
Nënës së shkretë iu cel fytyra dhe me një herë e pyeti :
_ Dhe ai pranoi ?
I shoqi e vështroi me dhimbshuri dhe i tha ;
_ Por me një kusht .
.Ajo vështroi të shoqin dhe priti në heshtje c’do të thoshte i shoqi . Ai u kollit , mori frymë me vështirësi , i kapi duarët , ia shtërngoi fort dhe , gadalë , me një zë të heshtur , si me frikë , duke i ndarë fjalët shumë nga njëra tjetra , sikur nuk ishte ai , që po fliste , i tha se ai kishte pranuar , por me konditë , që ai të shkonte në zyrën e tij , të sillnin djalin e tyre aty dhe ai , si baba i tij , ta këshillonte , që të denonconte profesorët e tij .
Ajo shikoi të shoqin me habi , se nuk po kuptonte mirë kuptimin e atyre fjalëve . Heshti , Dhe mes asaj gjendje , mbas disa castesh , e pyeti të shoqin :
_ Si !?SI !?
I shoqi përsëriti përgjigjen .
Ajo shtangu dhe u sverdh në fytyrë , si nuk ishte sverdhur ndonjë herë në jetën e saj . Ashtu qëndroi në heshtje për disa caste . Pastaj , e habitur , e pyeti prap të shoqin :
_ Të denoncojë djali i ynë profesorët e tij !?
_ Po , _ u përgjigj ai .
Ajo kuptoi cdo gjë , u ngrit në këmbë e sverdhur dyll , përplasi duarët te faqet e saj dhe pyeti :
_ Im bir ?
_ Po , u përgjigj i shoqi .
_ Djali i ynë !?
_ Po _ përsëriti ai .
Ajo shtërngoi të dy grushtat dhe tha :
_ C ‘ poshtërsi e ndyrë !
Pastaj i ra dyshemesë me këmbë disa herë radhazi me sa fuqi që pati dhe tha :
_ Jo !Në asnjë mynyrë jo ! Kurrën e kurrës jo !
Mori frymë më vështirësi dhe tha prap :
_ Jo !
Kjo jo e dytë nuk ishte fjalë . Ajo ishte një ulurimë .
Pastaj heshti . Pushoi .Ndejti disa caste si e ngrirë . Pastaj mori kanatieren e të birit e ktheu sa andej këndej , e palosi me ngadalë , e shtërngoi fort me rë dyja duarët dhe thirri me zë të lartë :
_ Torturojeni ! Torturojeni !Torturojeni !
I shoqi u ngrit , e kapi për dore dhe e uli ngadalë
Mbas kësaj dite ata të dy nuk folën më për të ndihmuar të birin , me gjithëse cdo javë ajo nënë e merrte të përgjakur kanatieren .Ajo nxirrte kanatieren nga trasta , shikonte , që ajo ishte e gjakosur , psherëtinte thellë dhe mallkonte . Vetëm kaq . Asgjë më shumë . E bëri zemrën gurë ……
Mbas disa ditësh , në rrugë nënën e takoi hetuesi . Si e përshëndeti , ai i tha :
_ E paske trim djalin !
_ Pse ? _ e pyeti ajo .
_ Nuk e ka hapur fare gojën .
_ Mirë ka bërë .
Por do ta dënojmë shumë .
_ Le ta dënoni sa të doni , _ ia ktheu nëna . _ Burgu për burrat është .
Dhe pa i dhënë dorën dhe pa e përshëndetur , i ktheu kurrizin dhe u largua qetë , qetë .
M A K E N S E N B U N G O
Marrë nga vëllimi i pabotuar
‘’ N Ë N A T T O N A ‘’
- « Previous Page
- 1
- …
- 82
- 83
- 84
- 85
- 86
- …
- 89
- Next Page »