Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

NJË KURORË E BUKUR PËR SHKRIMTARËT SHQIPTARO-AMERIKANË

by

-Vështrim rreth librit “Autorë dhe krijime” të Andan Mehmetit-

                                                             Nga Fuat Memelli/DIELLI 

Këto ditë ka dalë nga botimi libri “Autorë dhe vepra”,  kushtuar krijuesve të Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro- Amerikanë. Autor i librit është presidenti i kësaj shoqate, kryeredaktor i revistës “Pena” dhe themelues i Shtëpisë Botuese” Adriatic Press”, Adnan Mehmeti. Në libër janë përfshirë 113 krijues që era e emigracionit i ka hedhur në Amerikë. Është një numër i madh që  edhe t’i numërosh , lodhesh. Por Adnani me pasion e këmbëngulje, ka aritur t’i bëjë bashkë në një botim këta krijues. “ Jam me fat që sejcilin prej tyre e njoh personalisht” thotë ai në parathënien e librit. Një vit më parë erdhi edhe në Boston për të takuar krijuesit e këtushëm. Ne ishim takuar veç e veç e veç, por u desh të vijë Adnani që të mblidhemi rreth një sofre të përbashkët. Për realizimin e kësj pune, i është dashur të punojë një vit. Edhe shpenzimet e botimit, i ka përballuar vetë. Rrallë gjen në ditët tona njerëz të tillë idealistë dhe me tillë përkushtim. Për çdo krijues ka një jetëshkrim dhe një krijim. Ata janë nga treva të ndryshme të kombit shqiptar si nga Shqipëria, Kosova, Maqedonia e Veriut, Mali i Zi  e deri nga Medvegja e Bujanoci. Rrallë gjen shoqatë të tilllë që të ketë pjesëmarrës nga gjithë trevat shqiptare. Të gjithë i bashkon gjaku i shqiptarit, pasi siç thotë Horaci: ”Qiellin, por jo shpirtin ndryshon ai që shkon përtej detit”. Krahas krijuesve që sot jetojnë në Amerikë ose që dikush shkon e vjen në Atdheun e parë, autori i ka kushtuar një vend të veçantë  edhe krijuesve që kanë ndrruar jetë  si Peter Prifti, Sotir Andoni, Betim Muço, Rozi Theohari, etj. Është ky një homazh për kontributin që kanë dhënë këto figura në letërsinë shqipe.

Për të krijuar një ide për lexuesit që nuk e njohin këtë shoqatë, po ndalem shkurtimisht te historia e saj. U krijua në vitin 2001 me nismën e  Gjekë Marinajt, i cili është edhe president i parë. Kryetarë të  shoqatës kanë qënë Naum Prifti, Ramiz Gjini, Dalan Luzaj e   Raimonda Moisiu, ndërsa kryetar aktual është Mëhill Velaj. Në botimin e parë që i përket vitit 2016, janë përfshirë krijimmtari të anëtarëve si dhe veprimtari të shoqatës, ndërsa në këtë botim ka jetëshkrime te tyre si dhe nga një krijim. Në shumë prej tyre spikat dashuria e malli për Atdheun, pasi siç ka thënë një filozof ” Atdheu është vendi ku rrobërohet shpirti”. Dhe krijuesit me shpirtin e tyre delikat, janë ndër më të “rrobëruarit”. Kozeta Zylo në poezinë e saj, thotë : “ Atdheu im, jam plagë e kuqe në trupin tënd”. Në kushtet e flladit të lirsë që gjetën në Atdheun e dytë, kjijimtaria e tyre tashmë shpaloset pa çensurë . Ajo është ashtu si e ndjen zemra. Krijuesit vijnë me gjini të ndryshme letrare si poezi, prozë, analiza kritike, etj. Po ndalem vetëm në disa prej tyre, pasi për të gjithë është krejt e pamundur. Një ndër poetët e njohur është Kolec Traboini. Në poezinë e tij “Dolëm nga vetvetja dhe ikëm” ka mall, dhimbje e zhgënjim …”Shumëçka deshëm të harrojmë/ të ikim prej njerëzve dhe vetvetes/ jo se kishim gjë për të fshehur/ por koha që jetonim, nuk na përkiste”. Përparim Hysi, poeti tjetër i njohur, përfaqësohet me një poezi kushtuar Lasgush Poradecit. ..”Bridhje vetëm i pa ngrënë, i mbështetur mbi një stap/ Oh sa fjalë që le pa thënë, se s’të la “hija” farmak”. Adnan Mehmeti në poezinë e tij “Me kuajt e erës” kërkon të shkojë në vendlindje, në Letovicë të Bujanocit, ndaj thotë:” Mereni dashurinë time/ Çojeni përtej detit/ Për ta murosur në vendlindje…” Janë të shumtë poetët që kanë sjellë një buqedë vargjesh nga krijimtaria e tyre e begatë si Petraq Risto, Raimonda Moisiu, Sami Milloshi, Ilirjana Sulkuqi, Namik Selmani, Kostaq Duka, Dalan Luzaj, Agim Bacelli, Petraq Pali, Eleonora Qeparoi, Merita Bajraktari, Fation Pajo, Koço Sterjo,  etj,

Krijues të tjerë vijnë në këtë botim me studime kritike për autorë të ndryshëm. Fran Shkreli paraqitet me studimin  për figurën e Nolit si diplomat. Ndër të tjera ai veçon përpjekjen e Nolit për të bindur presidentin amerikan Ëillson, për mbrojtjen e Shqipërisë nga coptimi i trojeve të saj prej fqinjëve. Është e njohur fjala e presidentit amerikan, thënë Nolit:”Një zë do të kem në Konferencën e Paqes dhe atë zë do ta përdor në mbrojtje të Shqipërisë”.Në studimin e tij për Nolin si diplomat, Frani i referohet edhe Ernest Koliqit i cili ndër të tjera ka thënë: ”Kurgja tjetër mos me pas ba Noli për Atdheun tonë, veç këtë mrekulli, meriton mirënjohjen e përjetëshme të shqiptarëve”. Anton Çefa ka sjellë në faqet e librit një pjesë të studimit të tij për të bukurën dhe fjalën artistike. Për këtë i është referuar shumë autorëve, ndër ta edhe Aristotelit, i cili ka thënë:” E bukura është simetri, proporcion, harmonizim i pjesëve tek e tëra”. Duke u ndalur në fjalën artistike, Antoni thekson:” Letërsia artistike është në krye të arteve dhe në gjirin e saj, poezia ze kryet e vendit”. Studjuesi tjetër, Prof. Thanas Gjika, është përfaqësuar me një studim  për Faik Konicën, lidhur me kontributin e tij për romanin duke e cilësuar ”themelues të romanit realist shqiptar”. Prof. Agron Fico ka sjellë në këtë botim studimin e tij për Peter Priftin, duke e quajtur atë ”senator të gjuhës dhe kulturës shqiptare”. Gjinia e studimit përfaqësohet edhe me autorë të tjerë të njohur si Yllka Filipi, Besim Muhdari, Bexhet Asani, që të tre këta kanë titullin “Doktor”. Nuk mund të le pa përmëndur poeten amerikane , Carrie Hooper, e cila megjithëse e privuar nga drita e syve, me një dashuri e pasion të veçantë , ka aritur të flasë e të shkruajë shqip. Në esen e saj “Për nder të gjuhës shqipe” ndër të tjera thotë:” O gjuha shqipe, muzika e fjalëve të tua, e kënaq shpirtin tim! Kur dëgjoj fjalët e tua, qënia ime mbushet me gëzim !”

Të shumtë janë edhe autorët që janë përfaqësuar në gjininë e prozës. Shkrimtari i shquar, Naum Prifti vjen me një tregimin ”Prijës dhe këshilltar” ku në epiqendër është figura e Skënderbeut. Shkrimtari tjetër i njohur Skifter Këlliçi, autor i disa romaneve për fëmijë e të ritur si dhe i disa botimeve publiçistike, ka një tregim për fëmijë. Shkrimtari tjetër , Istref Haxhillari, autor i disa tregimeve, novelave e romaneve, ka sjellë fjalën e tij mbajtur me rastin e dhënies së titullit “Qytetar Nderi” e cila është një prozë e bukur poetike . Ai e mbyll atë me fjalët: “Dheu im mbeti burim i frymëzimit dhe besoj se kështu do jetë sa të kem frymë”. Autorë të tjerë si Ramiz Gjini, Pierre Pandeli Simsia e Mëhill Velaj, kanë zënë vend në këtë botim me tregime, ndërsa Vlash Fili me një fragment romani. Dikush tjetër ka sjellë kujtime. Kështu Sami Repishti, autor i disa veprave letrare, ka sjellë kujtimet e tij për katedralen “Notre-Dame de Paris”, ndërsa Albana Mëlyshi, poete dhe prozatore e njohur, ka zgjedhur të përfaqësohet me kujtime për familjen e Petro Markos, të cilën e ka patur fqinje. 

Në mbyllje të këtyre shënimeve, dua të theksoj se ky botim i Adnan Mehmetit, është një kurorë e bukur për shkrimtarët shqiptaro-amerikanë, që siç thotë Gjekë Marini në hyrje të librit ”  janë degë të trungut të letërsisë sonë kombëtare”. Libri do t’u shërbejë  anëtarëve të saj për të njohur më mirë krijimtarinë dhe përvojën e njëri-tjetrit. Mund të vlejë edhe përtej ”mureve “ të shoqatës, për lexues të ndryshëm që duan të njihen me bashkatdhetarët e tyre që lëvrojnë gjuhën shqipe, këtë “gjuhë Perëndie” siç e ka quajtur Naim Frashëri. Jam i bindur se shoqata do të shtohet me emra të rinj, pasi ka ende disa që nuk janë pjesë e saj dhe siç thekson autori “ata janë të vlerësuar dhe të mirëpritur në të ardhmen”. Sigurisht historia e shoqatës do pasurohet edhe me botime të tjera, pasi ato janë  pjesë e rrugëtimit të saj në Atdheun e lirisë, me emrin: Amerikë!

ANGJELINA ARIANITI-E VETMJA SHËNJTORE SHQIPTARE MES 40 SHËNJTORËVE MESHKUJ NË KISHËN E FAN NOLIT NË BOSTON

by

Raimonda MOISIU/

Fuat MEMELLI/

Shqiptarët e Amerikës kanë për më shumë se një shekull që valëvitin flamurin kuq e zi shqiptar në tokën amerikane. Ndërsa kthejmë kokën përgjatë viteve dallojmë gjurmët e arta dhe kockën e fortë intelektuale të mëncurisë dhe të kujtesës së një kombi, ringritjen dhe trashëgiminë ndër breza të vlerave kombëtare, shpirtërore e atdhetare, të shndërruara në vlera të arta qytetarie e shenjtërie. Janë gjurmë që kujtojnë dhe eksplorojnë shprehitë e vetëdijes kombëtare, domosdoshmëri që vlen edhe në ditët e sotme dhe ka aftësi universale për të evokuar të kaluarën e kombit mes botës njerëzore dhe hyjnore. Një obligim sa shpirtëror e qytetar, sa intelektual e atdhetar ne brezi i tashëm në Amerikë, i deyrohemi figurës së Shën Angjelinës Shqiptare, e vetmja femër e shenjtëruar mes 40 shënjtorëve meshkuj, afresku i së cilës gjendet në Kishën e Shën Gjergjit, e njohur edhe si Kisha e Fan Nolit, Boston, Massachusetts. Një kërkesë nga kolegja jonë e hershme, Presidentja e Fondacionit “Nermin Vlora-Falaski”, shkrimtarja dhe publicistja e njohur Zenepe Luka, na vuri në lëvizje edhe ne këtu në Amerikën e largët. Ajo na vinte në dijeni se po përgatiste për botim, librin rreth jetës së Shën Angjelinës, e cila njihet si motra e vogël e Dukeshës Andronika (Donika) Kastrioti, gruaja e Heroit Kombëtar, Gjergj Kastrioti Skënderbeu. 

Kolegja jonë e nderuar, Zenepe Luka, e cila është gjithmonë në kërkim të vlerave dhe nuk lodhet për t’i promovuar ato, kishte dëgjuar se afresku i Shën Angjelinës Shqiptare gjendet në Kishën e Shën Gjergjit në Boston, ose Kisha e Nolit, siç quhet ndryshe. Dhe, nuk ka gabuar!

Kisha e Fan Nolit-Boston! – Simboli i Rilindjes Kombëtare, krenarisë, respektimit, trashëgimisë, atdhetarizmit, patriotizmit, Simboli i Mbretërisë së Tolerancës Fetare, pjesë integrale aq e dashur patriotike e atdhetare e komunitetit shqiptaro-amerikan. Simboli i ruajtjes të traditës, kulturës e gjuhës shqipe mes botës hyjnore e njerëzore në Amerikën e largët. Mbase do e kemi të vështirë që në pak rreshta të përshkruajmë këtë “arkivë” të historisë së kombit dhe kontributin e shquar të Fan Nolit e bashkëkohasve të tij, që na kanë falur kohë nga koha e tyre, duke i bashkërenduar ngjarjet dhe vitet, dhe kanë nxjerrë në pah vlerat dhe virtytet e Kishës së Nolit, e cila bashkoi shqiptarët e Amerikës pa dallim feje e ideje. Karizma, aureola dhe trashëgimia e Kishës Noliane ndjehen ende sot në mbarë komunitetin shqiptaro – amerikan, kombin e trojet shqiptare. Ne kemi qënë shpesh te Kisha e Shën Gjergjit, emërtuar kështu nga Imzot Noli në nderim të figurës së Gjergj Kastriot-Skënderbeut.

Kisha e Nolit mban derën hapur për shqiptarët e më gjerë, dhe ne kemi marrë pjesë shpesh jo vetëm në meshat e saj, por edhe në veprimtaritë përkujtimore me taban historik e kombëtar që kjo kishë mbart në misionin e saj. Madje pjesëmarrja jonë në aktivitetin e Kishës Orthodokse shqiptare në nderim të figurës së Prijësit dhe Heroit Kombëtar Gjergj Kastrioti-Skënderbeu, ku u përkujtua edhe 110 vjetori i krijimit të Kishës Autoqefale Shqiptare nga Fan Noli, nga ku ne kemi mësuar edhe për afreskun e bukur të Shën Angjelinës, të cilin për hir të së vërtetës mbase nuk e kishim vënë re më herët ndër vizitat tona aty. Mëgjithëse jemi në situatë karantimi nga koronovirusi ne gjithsesi u munduam të mësojmë më tepër rreth afreskut dhe jetës të Shën Angjelinës Shqiptare dhe se si u gjend afresku i saj në Kishën Autoqefale të Shën Gjergjit alias Kisha e Nolit në Boston. Nisur nga këto të dhëna ne kontaktuam fillimisht në telefon me studiuesen dhe kërkuesen shkencore në fushën e ndërdisiplinave,komunikimit ndërkulturor dhe edukimit ekologjik, Znj.Neka Doko, e cila për gati 17-ë vjet kujdeset për Bibliotekën e Kishës dhe ka bërë dhe vazhdon të bëjë një punë të madhe dinjitoze në ruajtjen dhe katalogimin dixhital të Arkivës Noliane, besuar dhe vlerësuar nga Kancelari i Kishës, At’Arthur Liolini. 

Znj. Neka Doko duke bërë një retrospektivë të kishës na rrëfeu se:

 “Katedralja e Kishës së Shën Gjergjit Boston është blerë në vitin 1949-ë, dhe më herët ka qenë kishë katolike unitare. Në vitin 1950-ë filluan rinovimet brenda saj dhe u bënë ndryshime në afresket e mëparshme, por u ruajt krejtësisht fryma e kristianizmit. Altari ndryshoi komplet dhe u bë në modelin bizantin, ndërsa ikonat në pjesën ballore, si në asnjë kishë tjetër orthodokse janë të përkthyera në gjuhën shqipe, dhe dekoracionet me vlerë janë punuar nga mjeshtër Dhimitri, një nga shqiptarët e parë të mërguar në Boston. 

Kishëza thënë ndryshe “Dhoma e faljeve” (Chapel), u konceptua dhe u ndërtua për qëllime pagëzimi dhe memorial kujtese e të Shtunës së Shpirtrave. Në raport me këtë u rimodelua afresku komplet i ri, dhe u vendosën të gjitha afresket e 40 shënjtorëve të hirerakisë  orthodokse të miratuara nga Patriarkana Orthodokse e Konstandinopojës-e cilat sot njihet si Patriarkana Orthodokse e Stambollit, midis tyre edhe një grua shënjtore e quajtur Angjelina e Arbërisë. Sa herë vijnë vizitorë në Kishën e Nolit, i Përndershmi At’Arthur Liolini ndalet dhe i kushton vëmendje afreskut të Shën Angjelinës, më tepër se tek afresket e shënjtorëve të tjerë, dhe e komenton në mënyrë të vecantë personalitetin dhe figurën e kësaj Shënjtore dhe atë se cfarë thuhet e shkruhet nga historia e shenjtërisë shqiptare – përfundon bisedën studiuesja shqiptare, Znj. Neka Doko mjaft e njohur për artikujt e saj studimore e shkencore në frëngjisht, shqip e anglisht botuar në shtypin shqiptaro-amerikan e më gjerë. Gjatë këtyre dhjetra viteve në Amerikë, ne jemi takuar shpesh, kemi ndarë gëzime dhe hidhërime familjare, por edhe aktivitete të ndryshme me të Përndershmin At’Arthur Liolinin, origjina e të cilit është shqiptar, por i lindur dhe i rritur në Amerikë. Të parët e tij janë me origjinë nga Boboshtica e Korcës. Ai është një burrë i gjatë, i pashëm dhe fisnik, vecmas gjatë shërbesave kishtare i Përndershmi At’Arthur Liolin, me atë veshjen karakteristike të kishës, mbështjellë nga një mantel i verdhë rrezëllues, me zërin e butë, të ngrohtë e të përzëmërt që të mrekullon me shqipen e kulluar dhe me kulturë që flet, megjithëse është brezi i tretë i lindur në Amerikë. Ndër materialet studimore, shkencore, historike dhe të shenjtërisë rreth jetës së kësaj shënjtore me origjinë shqiptare, At’Arthur Liolini si gjithmonë i papërtuar për të na rrëfyer. 

“Po, është mëse e vërtetë,- e nis rrëfimin e tij,  At’Arthuri, -se te kisha jonë gjendet afresku kushtuar Shën Angjelinës. Afresku gjendet në kishëzën e vogël, sapo hyn në kishë, në krahun e djathtë. Me kërkesën e kishës, afresku është realizuar në vitin 1980-ë, nga një ikonograf me origjinë rumune që jetonte në Boston. Lartësia e afreskut 2.68m (10 feet), ndërsa gjerësia e tij është 1.26m (4 feet), dhe rrethohet nga një kornizë druri e punuar. Në të është shkruar diçitura në gjuhën angleze dhe gjuhën shqipe; Saint Angelina Albania –Shën Angjelina shqiptare. Para figurës së saj, ne bëjmë pagëzimet në kishën tonë. Gjithashtu në atë mjedis, bëjmë edhe ditën e ikonës së saj”.

Më tej At’Arthur Liolini, kleriku dhe kancelari i shquar që vazhdon të mbajë ende gjallë traditën mikpritëse noliane na tregon edhe rreth jetës së Angjelinës së Arbërisë.  

“Shën Angjelina është bija e gjashtë e Prijësit Shqiptar Gjergj Arianit Komneni, motra më e vogël e Dukeshës Andronika (Donika) Kastrioti, bashkëshortes së Gjergj Kastrioti Skënderbeu. Ishte Skënderbeu ai që propozoi martesën e kunatës së tij, Angjelinës me një nga Prijësit orthodoksë

dhe strategjik të Serbisë, -Stefan Brancovich. Lidhje martesore që u mendua edhe për vetë gjenealogjinë princërore e të dyja principatave në Ballkan. 

Angjelina dhe Stefan treguan interes për njëri tjetrin dhe me bekimin e Skënderbeut dhe prindërve të Angjelinës ata u martuan. 

Sipas disa të dhënave më vonë Angjelina u mbyll në manastirin e Krushedol-it në Frushka Gora, Serbi, dhe ajo i qëndroi besnike dhe i lutej Zotit cdo ditë 

për paqe e dashuri mes njerëzve. Angjelina e Arbërisë ia arriti misionit të saj dhe u shenjtërua nga Kisha Orthodokse Serbe, madje edhe me miratimin e Hierarkisë më të lartë e Patriarkanës Orthodokse të Konstandinopojës, e njohur në ditët e sotme si Patriarkana Orthodokse e Stambollit me seli po në Stamboll, -theksoi At’Arthur Liolini. 

Ne kontaktuam edhe me Hirësinë e tij, Mitropolitin Ilia Ketrin, i lindur dhe i rritur në Amerikë, por që dy prindërit e tij janë me origjinë nga Sinica e Devollit. Duke iu referuar sa më sipër rrëfyen parafolësit, Metropiliti Ilia Ketri mes të tjerave  na rrëfeu se e përkujtojnë dy herë në vit te Kisha Orthodokse Shqiptare e Trinisë; në ditën e lindjes dhe në ditën e vdekjes së saj. Biles ai disponon edhe foto të Shën Angjelinës së Shqipërisë, sikundër e vlerësonte ai, dhe i ruan ende ato në librat e tij fetarë. Gjithashtu Ilia Ketri na sugjeroi të kontaktonim edhe me besimtarin veteran shqiptaro-amerikan, Aleko Dhimën, i cili psall te Kisha Orthodokse e Shën Trinisë dhe ka informacion të bollshëm për figurat e besimit orthodoks. Aleko na rrëfeu gjithashtu për figurën e Shën Angjelinës dhe ndër të tjera Aleko na tregoi se kur kishte qenë në Beograd disa vite më parë, ndjente keqardhje që nuk kishte mundur të vizitonte kishën orthodokse serbe, që mban ende emrin e shënjtores shqiptare. Disa besimtarë serbë i patën treguar Alekos për figurën e saj. Midis të tjerave ata i kishin thënë se: “Ajo ka ndihmuar së tepërmi njerzit e varfër, vecmas të moshuarit, etj. Varri i saj ndodhet te kisha që mban emrin e saj, sepse Shënjtorja Angjelinë ishte dhe është një urë miqësie midis serbëve dhe shqiptarëve. Janë popujt, kultura dhe besimi i tyre në Zot, që në  kundërshtim me politikën, ngrejnë urat e komunikimit dhe miqësisë mes tyre”. 

Ndërsa Konstandin Mosko, besimtar i devotshëm dhe 

lexues i historisë  së kishave na mundësoi fotot origjinale dhe aktuale të afreskut së Shën Angjelinës dhe të Kishës së Nolit, Boston, në  këtë situatë karantimi pandemie. 

Një urë e tillë miqësie, është edhe ky botim i pergatitur nga Znj. Zenepe Luka, Presidente e Fondacionit “Nermin Vlora-Falaski”, për Shën Angjelinën, këtë figurë të shquar, e lindur në Shqipëri, por që eshtrat e saj prehen në Serbi. Me botimin e këtij libri studimor dhe historik, lexuesit dhe populli shqiptar do të njohin nga afër dhe larg bijën, shënjtoren e tyre, e cila për fat të keq nuk është e njohur në Shqipëri, për të mos thënë e njohur fare pak, ndërkohë ajo njihet nga Shqiptarët e Amerikës, jo vetëm nga besimtarët shqiptarë orthodoksë të Bostonit, por edhe më gjerë, nga besimtarë të fesë katolike, muslimane e bektashinj. Le të zerë vend midis shënjtorëve të tjerë në kishat dhe botimet tona, edhe Shënjtorja e Parë Shqiptare, Shën Angjelina e Arbërisë, – pas së cilës vjen edhe Shënjtorja e Madhe Shqiptare; NËNË TEREZA!

Raimonda MOISIU

Author Freelancer/Florida

Fuat MEMELLI

Kineast Gazetar/Boston 

SHBA

NE BOSTON, NDAHET NGA JETA FREDERIK GJERASI, PËRKTHYESI I DELEGACIONIT SHQIPTAR NË MBLEDHJEN E 81 PARTIVE

by

  • Në vitin 1974 Frederik Gjerasi u përjashtua nga partia për pikëpamje liberale dhe u transferua në kooperativën bujqësore të Mollasit në Elbasan.

Nga Fuat Memelli/


Pas një sëmundje të rëndë, të dielën më 19 prill, ndrroi jetë në Boston, në moshën 86 vjeçare, Frederik Gjerasi, një nga figurat e shquara të intelektualëve shqiptarë. Ndarja e tij nga jeta, la në pikëllim bashkëshorten Doloresa, djemtë Agronin dhe Pirron, nipërit dhe mbesën, vëllezrit, motrat, të afërmit si dhe shokët e miqtë e tij të shumtë.

Lindi më 10 shtator të vitit 1933 në Elbasan, në një familje patriote e arsimdashëse. Ai kaloi vite të fëmijërisë në Shmil të Elbasanit ku i ati ishte mësuesi i parë i fshatit dhe krahinës. Frederiku mbaroi me medalje Shkollën e Mesme Pedagogjike të Elbasanit dhe më pas studjoi për ekonomi politike në Universitetin “Shevçenko” të Kievit dhe në Universitetin “Lomonosov” të Moskës ku  u diplomua në vitin1957. Gjatë viteve studentore ai punoi si spiker në Radio “Moska” dhe më pas në disa prej dokumentarëve të Kinostudios ‘Shqipëria e Re’ në vitet ’60. E folura dhe diksioni i tij i veçantë e kumbues, do të kujtohen gjithmonë me nostalgji nga dëgjuesit e kohës.
Mbas kthimit në Atdhe, Frederiku shërbeu me përkushtim në detyra të rëndësishme të jetës sociale e politike të atyre viteve. si në aparatin e Komitetit Qëndror, shef katedre në Shkollën e Partisë,etj. 

Ai ishte përkthyes i delegacionit shqiptar kryesuar nga Enver Hoxha në mbledhjen e 81 partive komuniste në Moskë në nëntor të vitit 1960, ku Shqipëria u shkëput nga kampi socialist – një nga momentet kyçe të historisë shqiptare të pasluftes. Frederiku është autor i librit “Drama Shqiptaro-Ruse” botuar në vitin 2016 në të cilin ai përcjell me vërtetësi përjetimet e tij personale prej protagonisti me dritëhijet dhe ulje-ngritjet e marrëdhënieve midis dy vendeve.
Frederiku punoi si pedagog i jashtëm në Fakultetin Ekonomik të Tiranës duke merituar titullin “Docent” për librat e tij në fushën e ekonomisë politike. Në vitin 1974, pas debateve me Fiqrete Shehun për një botim të tij, u përjashtua nga partia për pikëpamje liberale dhe u transferua në kooperativën bujqësore të Mollasit në Elbasan. Aty punoi ekonomist për mëse 8 vjet, duke fituar respektin dhe dashurinë e njerëzve të thjeshtë të fshatit. Më pas punoi në Institutin e Metalurgjisë dhe së fundi në Institutin “Aleksandër Xhuvani” në Elbasan,si shef i katedrës së filozofisë deri në vitin 1991 kur u shkëput përfundimisht nga kariera profesionale. 

Në periudhën e pluralizmit, nuk u përfshi në asnjërën nga partitë politike. Siç shprehet ai në libër, “më ishte neveritur nënshtrimi ndaj gjykimit kolektiv në organizatat e partisë, doja të jetoja i lirë”. Në plan të parë tani dilte familja, farefisi, shokët që vërtet e deshën në kohë të vështira.
Që prej vitit 2004 jetoi me gruan dhe djemtë e tij në Amerikë, ku mori pjesë aktive në veprimtaritë e shqiptarëve, ndiqte nga afër televizionin shqiptar, si dhe lexonte rregullisht shtypin e huaj në bibliotekën e Bostonit. Zërin e tij të ëmbël e dëgjuan edhe shqiptarët e Bostonit në një mbrëmje poetike, ku ai recitoi plot pasion poezi të Migjenit dhe të Kadaresë. Një gëzim të veçantë ndjeu ai kur djali i tij Agroni, para dy vjetësh hapi në Boston Qendrën Kulturore për të Moshuarit “Vatra”, e para qendër shqiptare e këtij lloji në Amerikë, një strehë e ngrohtë për pensionistët shqiptarë.

Të shumta ishin ngushëllimet kur morën vesh ndarjen e Frederikut nga jeta. 

Artan Simeqi, një nga miqtë e familjes, ndër të tjera shkruante,”Frederik Gjerasi ishte nga ata persona për të cilët nuk mund të thuhen vetëm pak fjalë. Ai besonte në idetë e tij, ide për të cilat edhe u dënua. Gëzimin dhe optimizmin për jetën, nuk e humbi deri ditën e fundit. Do ta mbajmë mend qëndrimin e tij dinjitoz, mirësinë e tij, dashurinë për familjen, për miqtë dhe shokët”. 

Kujtime të bukura ka shkruar për të jatin, djali i tij Agron Gjerasi. Ato përbëjnë një shkrim më vete, por po shkëputim vetëm disa nga cilësitë e tij të permendura në këtë shkrim, ”Familja, shëndeti dhe mbarëvajtja e saj, ishin të parat në listën e prioriteteve të tij. Kishte një shpirt bujar dhe I pëlqente më shumë të jepte se të merrte. Pëlqente barazinë mes njerëzve dhe këtij ideali i kushtoi jetën. Kishte dëshirë të pinte një gotë të vogël dhe të këndonte me shokët. Ishin të lindur pasioni dhe talenti I tij për spiker.Vlerësonte njëlloj si shoqërinë intelektuale, ashtu edhe atë me njerëzit e thjeshtë. Dinte të mbante veten edhe në ditët më të vështira”.

Frederikut i qëlloi të ndahet nga jeta në kohë të vështirë të Covid-19 dhe nuk iu bënë dot nderimet që meritonte. Shokët dhe miqtë e tij, nuk mundën t’i vendosin një buqetë apo kurorë me lule, por buqeta dhe kurora më e bukur është emri që la pas në kujtesën e njerëzve. 

Ai u përcoll në banesën e fundit nga familjarët e tij si dhe kancelari i kishës së Shën Gjergjit, At Artur Liolini.  Lamtumirë Frederik Gjerasi! Të qoftë dheu i lehtë!

NË EMËR TË DASHURISË PËR NJERZIT

by

-Mbresa nga dokumentari i Mevlan Shanajt për mjekun e shquar Arkile Bote dhe një paralele me mjekët  shqiptarë që përballen me koronavirusin-/

                                                                                   Nga Fuat Memelli/

Këto ditë pashë një dokumentar për mjekun e shquar Arkile  Boti. Më emocionoi dhe nuk mund të rija pa shkruar. Rrallë ka shqiptar nga brezi im,  por edhe më të rinjtë, që mos kenë dëgjuar për “bëmat” e këtij mjeku. Autorë të filmit ishin: skenari e regjia nga Mevlani, operator Valter Qarri, operator zëri Kristaq Kristo dhe montazhi, Flora Kazaferi. Janë të gjithë emra të spikatur të Televizionit Publik Shqiptar, që me punën e tyre kanë lënë gjurmë të pashlyera. Ndër mbresat e para që  më bëri përshtypje, ishte koncepimi i veçantë i dokumentarit. Nuk kishte spiker që të fliste për jetën e doktorit. Kamera përcillte te shikuesit copëza nga jeta e përditëshme e tij. Ishte një udhëtim filmik aty ku ai ka punuar, duke filluar nga Qukësi i Librazhdit ku filloi punë për herë të parë (punën në Qukës Akileja e quante ”universiteti i tij i dytë”), duke vazhduar me “stacionet” e tjerë të punës si Baldushku, Poliklinika Qëndrore në Tiranë, fshati Sharrë e pastaj Petrela. Në vend të spikerit, flisnin me fjalë zemre, njerëz që ishin shëruar prej tij, ose të afërt të tyre, njerëz të moshave e krahinave të ndryshme. Në ekran kalojnë grupe të shumtë njezish që e presin mjekun, që e shohin atë si shpëtimtar. Ata nuk mërziten dhe presin me orë të tëra, mjafton që të vizitohen nga Dr. Arkileja. Dhe ai me përkushtimin të rrallë, i viziton duke qëndruar shpesh herë deri në mesantë, duke lënë familjen në pritje, kush e di sa herë. Zyra e tij ishte e mbushur me libra dhe bimë medicinale, pasi ai zbatonte të dyja metodat për mjekim: ilaçet kimike si dhe bimët. Ai shëronte jo vetëm me mjekim, por edhe me fjalë, pasi siç shprehej ”pacientit duhet t’i krijosh bindje dhe optimizëm”. Lexonte pa rreshtur literaturë të huaj në greqisht, anglisht e rusisht. Nga dokumetari, mësoj se ai ishte besimtar i madh te Zoti, shkonte në kishë e në xhami. I binte aq bukur edhe fizarmonikës, filmuar aty në vendlindje, në Bularat të Dropullit. Ishte kjo një gjetje e bukur e regjisorit, e cila mbyll dokumentarin e që tregon se doktori kishte edhe shpirt artisti.

E kam anjohur Dr.Arkilenë qysh kur punonte në Baldushk dhe mbetëm miq. I kam çuar njerëz që kishin hall dhe shumicën e tyre  i shëroi. I kam qënë edhe në shtëpi. Për atë kanë folur  e shkruar shumë vetë si kolegu i tij, Dr. Flamur Topi, gazetari i njohur Andon Dede, Fatmir Luarasi , etj. Një kurorë e bukur dedikimi dhe mirënjohje, ishte dokumentari i realizuar nga Mevlan Shanaj dhe grupi i tij. Megjithatë siç është shprehur mjeku Flamur Topi, “Dr. Arkileja i dha shumë këtij vendi e këtij populli, por nuk u vlerësua sa duhet kur ishte gjallë”. Presidenti Bujar Nishani e dekoroi ( pas vdekjes) me Urdhërin “Nënë Tereza”. Jo rrallë ka ndodhur tek ne, që njerzit vlerësohen pasi vdesin. S’ka ka gjë për Arkilenë, që nuk e vlerësuan pushtetarët sa ishte gjallë. Vlerësimin më të lartë  ia dha populli, me mirënjohjen e tij të madhe. 

 Për t’i mbyllur mbresat për dokumentarin, po citoj dy krijues me emër. Poeti Rudolf Marku ,  ndër të tjera, thekson: ” dokumentari ka dinjitet, profesionalizëm dhe  art” ndërsa regjisori Muharrem Fejzo, është shprehur: “ dokumentar plot ndjenjë, profesionalizëm dhe emocionues”.

Tek shkruaj këto rradhë për dokumentarin e Mevlanit dhe për doktor Akilenë, më dalin para syve sakrificat e mjekëve dhe infermierëve shqiptarë (dhe jo vetëm) në luftën e tyre me koronavirusin. Janë fronte të ndryshme me ato që përballej Arkileja kryesisht nëpër fshatra , ku ai kaloi shumicën e viteve të punës, ku kishte mungesa të shumta, me  vështirësitë dhe sakrificat që bëjnë  sot bluzat e bardha në betejën me virusin e rezikshëm. Ata kanë përpara një armik të padukshëm dhe luftojnë për ta mposhtur, duke rezikuar edhe jetën e tyre . Mjekë e infermirë janë infektuar edhe në Shqipëri, por fatmirësisht deri tani pa humbje jete, siç ka ndodhur në Itali e vende të tjera të botës. Unë nuk i njoh ata dhe nuk i kam takuar asnjëherë, por m’i sjellin para syve çdo ditë këtu në Boston, ekranet e televizioneve shqiptare. Më duket sikur jam takuar me Dr. Pëllumb Piperon që këto ditë ka fituar zemrat e shqiptarëve;  sikur jam takuar me mjeket e mjekët e shquar: Silva Bino, Najada Çomo, Tritan Kalo, Arian Harxhi, etj. Nuk duhet harruar edhe ministrja e Shëndetësisë, Ogerta Manastirliu, të cilës i ra bara të drejtojë dikasterin në këtë situatë. Më duket sikur kam takuar mjekët e infermierët që shkuan para disa ditësh në ndihmë të kolegëve të tyre italianë, si dhe mjekë e infermierë të tjerë shqiptarë, që punojnë me përkushtim në këtë front, në vende të ndryshme të botës. Mirënjohja e popullit, është motivi kryesor në këtë betejë të tyre për të shpëtuar jetë njerzish . Megjithatë, krahas vlerësimit me shpërblim në të holla që u është premtuar nga qeveria, këta mjekë e infermierë duhen vlerësuar edhe nga presidenti i republikës. Mirënjohja është një fjalë e vetme, por vlen aq shumë. Për t’i mbyllur këto rradhë, dua të them se ashtu si Dr. Akileja sakrifikonte në emër të dashurisë për njerzit duke bërë edhe eksperimente te vetja , ashtu dhe për këta mjekë e infermierë, dashuria për njerzit, është motivi kryesor që i jep forcë e kurajo. Si Arkileja, edhe këta mjekë, krijuan modele përkushtimi për mjekësinë shqiptare,  që nuk do t’i fshijë koha.

Boston, 11 prill, 2020 

CORONAVIRUSI RREMBEN MESUESIN JANI DEPO NE ÇIKAGO..

by

NJË BUQEDË LAMTUMIRE PËR MËSUESIN  JANI DEPO/

     Nga Fuat Memelli-Boston/

 Jani Depo, me origjinë nga Sinica e Devollit, por që prej 20 vjetësh jetonte në Çikago, ishte një nga viktimat e fundit të virusit të rezikshëm që ka pushtuar botën. Mes dhimbjesh, njoftuan këtë lajm të trishtë bashkëshortja e tij, Arthimija si dhe tre vajzat: Mirela, Albana dhe Edlira. I shtruar prej prej 12 ditësh në spital,  nuk mundi ta përballojë sëmundjen 86 vjeçari, Jani Depo. Kishte patur edhe probleme të tjera shëndetësore si në zemër e mushkëri, të cilat ia rënduan gjendjen. Ndarja e tij nga jeta, pikëlloi jo vetëm familjen por edhe plot miq  e shokë.  Trishtoi gjthë sinicarët në Shqipëri e nëpër botë, të cilët i shprehën ngushëllimet familjes. Trishtim të veçantë ndien ish nxënësit e tij të shumtë, të cilëve ai u kishte dhënë mësim, pasi mësuesi është prindëri i dytë për nxënësin.

Jani ishte i pari ndër pesë fëmijët që kishin prindërit . Babai i tij, Llambi, i la jetim kur Jani ishte 16 vjet dhe iu desh të mbajë peshën e gjithë familjes. Pasi studjoi për mësuesi Tiranë, filloi rrugën e gjatë e tij si mësues e cila vazhdoi  37 vjet. Ajo ze fill  në fshatrat Dunicë dhe Slabinjë të Pogradecit. Më pas në Bradvicë, duke vazhduar në Menkulas e Miras të rrethit të Devollit, ku në këto dy shkolla ka qënë drejtor. Rruga e mësuesisë mbyllet në vendlindje, në Sinicë, ku dha mësim 19 vjet, deri sa doli në pension në vitin 1989. Në Sinicë ka dhënë mësim edhe bashkëshortja e tij, Arthimija. Të dy e lidhën jetën me arsimin. Janë me qindra nxënësit që mësues Jani i ka dhënë mësim. Ata e kujtojnë për përkushtimin e tij, për dashurinë që kishte për ta, për dijet që u dha. I janë mirënjohës mësuesit të tyre, pasi dija është “pashaportë” në rrugën e jetës. Në atë “pashaportë” diturie, krahas mësuesve të tjerë, është edhe emri i mësues Janit.

Në vitin 2000, ai vjen në Çikago bashkë me familjen. Në këtë qytet kishte plot familje me origjinë nga Sinica e Qyteza, pasi ka qënë qendra kryesore e emigracionit të këtyre dy fshtarve të Devollit. Edhe këtu ai nuk ndenji mbyllur në shtëpi. Takohej me miq e shkokë  ku flisnin për vëndlindjet e tyre e për Shqipërinë, pasi atdheu është vendi ku rrobërohet shpirti. Librin e lapsin nuk e hiqte nga dora. Vajza e tij Edlira, tregon se ai lexonte, shkruante dhe bënte reçenca për librat e shokëve. U mësonte mbesave e nipit të shkruanin e të lexonin gjuhën e bukur shqipe, i mësonte këngë e valle shqiptare. Bashkëfshatari i tij në Çikago, Perikli Sulari, tregon se  për disa vjet me radhë Jani ishte në kryesinë e Shoqatës Sinicare “Përparimi”, e cila si mision kryesor ka patur dhe ka ndihmën për vendlindjen. Jani qe një nga veprimtarët kryesorë të saj. Kjo shoqatë ishte krijuar para 90 vjetësh nga emigrantët sinicarë të Amerikës dhe e kishte qendrën në Çikago. Veprimtaria e saj u përtëri pas viteve ’90, kur aty erdhën edhe disa familje sinicare. Mitropoliti Ilia Ketri me origjinë nga Sinica por i lindur e ritur në Amerikë e që ka shërbyer disa vjet në kishën e Shën Kollit në Çikago, thotë se Jani ishte një nga besimtarët më të regullt të kishës. Më bënin përshtypje njohuritë dhe kultura e tij. Këto i kam vënë re në bisedat me të si dhe në fjalën e mbajtur prej tij në 65 vjetorin e shkollës fillore dhe 40 vjetorin e shkollës 7 vjeçare së Sinicës, fjalë e cila është pasqyruar e plotë ne librin e Perikli Sularit për Sinicën, thekson Hirësi Ilia. Ish nxënësi dhe e pastaj kolegu i tij në shkollën e Sinicës, Stavri Dimashi, thotë se Jani ishte një mësues e koleg shëmbullor dhe i kudondhur për fshatarët, në gëzime e hidhërime.

Ai ishte edhe një bashkëshort e prind shëmbullor. Tok me bashkëshorten, ritën dhe edukuan tre vajzat e tyre, të cillët vazhduan studimet dhe u bënë njëra më e mirë se tjetra. Për Jani Depon, mund të flitet shumë. Por, më tepër se unë, kanë folur bashkëfshatarët e miqtë e tij si dhe ish nxënësit në mesazhet e shumta të ngushëllimit e vlerësimit për figurën e tij. Në këto kohë virusi, kur njerzit janë të ngujuuar, nuk do t’i jepet dot lamtumira e fundit, ashtu siç e ka zakoni shqiptar. Le të jenë këto rradhë një buqedë lamtumire për mësues Jani Depon. Ngushëllime bashkëshortes Arthimi dhe tre vajzave: Mirela, Albana e Edlira, vëllait Koci, nipit e mbesave! U prehtë në paqe mësues Jani!.