Nga Renato Cristin/ Perktheu Eugjen Merlika/

            Trysnia që po ushtron qeveria kineze mbi Hong Kongun e më saktë mbi lëvizjet që kërkojnë një autonomi relative nga pushteti qëndror i Pekinit, ka disa veçanti psikoshoqërore mjaft të dukëshme. Tregon tiparet e një qëndrimi paditës të ankthshëm që, kur kalon kufijtë vetiakë e kthehet në sjellje të Shtetit, bëhet i rrezikshëm në shkallë të gjërë e në shumë nivele. Ky qëndrim ka diçka të marrë e shfaq një vullnet kontrolli (variant i veçantë i vullnetit të përgjithshëm të pushtetit) që tfillohet vetëm nëse mendohet për regjimet totalitare, hamëndjet e tyre teorike dhe teknikat e zbatimit të tyre, nga të cilat fatkeqësisht zotërojmë një gamë shumë të gjërë, që shkon nga mekanizmat rudimentalë e gjaksorë të skllavërimit të tipit kamboxhan tek format e stërholluara (edhe se jo më pak gjaksore) të kontrollit e të përpunimit të tipit nacionalsocialist ose sovjetik. E bashkuar  me praktikën e asgjësimit të rregullt të kundërshtarëve politikë, kjo formë tipike e totalitarizmave e veçanërisht e  komunizmit, ka prodhuar shtypje, zotërim, shkatërrim e vdekje: një shtysë krimsjellëse që vazhdon të jetë një kërcënim për të gjithë, për gjithë botën.

            Veprimi kinez mbi Hong Kongun pasqyron prirjen e përgjithëshme të Pekinit kundrejt pakicave (të çdo lloji, etnike a fetare) duke vënë në dukje një zbatim të posaçëm në një sektor që quhet si një trup i huaj për t’u përfshirë: një hapësirë liberizmi financiar në një ekonomi që nuk është më tërësisht shtetërore, por sigurisht prè e një kontrolli të fuqishëm shtetëror, një ishull kapitalist në një oqean komunist, qoftë edhe në trajtën e shndrruar të komunizmit kinez të shekullit 21. Këtu kontrolli duhet të ketë forma të ndryshme prej atyre që Pekini ushtron mbi pakicat, nga të krishterët tek tibetanët. Në Hong Kong duhet patjetër të karakterizohet si një kontroll institucional, ekonomik më parë se politik. Mbas shtypjes së 2019, që ka ardhur duke u rritur deri në detyrimin e vullnetit qëndrësor, disa ditë më parë janë riparë sjelljet, paralajmërimet e kërcënimet që karakterizojnë një shtypje të tillë. Simbas kësaj logjike autonomia e Hong Kongut duhet të pakësohet deri në zhdukje. I përjashtuar parapëlqimi i para 1997,  ai i “dy Vendeve me dy sisteme”, mbasi u la të kuptohet se mund të ishte e sendërtueshme formula “një Vend dy sisteme”, Kina tani po përpiqet të detyrojë zgjedhjen “një Vend një sistem” e në mënyrë absurde do të arrinte të pranonte ”dy Vende, një sistem”, sepse është themelore për mëndjen mbas maoiste që, nën trajtën e partisë, drejton fatet e Vëndit më të populluar të botës që synon të jetë edhe ai më i fuqishmi, është sistemi, ai që qëndron brënda konceptit të sistemit e që shpjegohet pikërisht me kontrollin. Lëvizja për autonomi të Hong Kongut përftohet nga Kina përtej rëndësisë së saj të vërtetë; është simbol i diçkaje që rrezikon t’i iki dorës së autoriteteve qëndrore, veçanërisht autoritetit epror, atij të Partisë komuniste.

            Shumë gjëra janë ndryshuar në Kinë që nga fundi i maoizmit si kuadër ideologjik i mbyllur e dogmatik; shndërrime të mëdha në jetën shoqërore, në mënyrat e prodhimit, në marrëdhëniet ndërkombëtare, por në gjithë këtë dinamikë ndryshimesh diçka ka mbetur e pandryshuar: qenësia dhe pushteti i partisë komuniste. Veprimtaria e qeverisë kineze, e përqëndruar tek udhëzimet e partisë, nuk është më ngushtësisht e lidhur me ortodoksinë maoiste dhe as e kushtëzuar më nga doktrina marksiste-leniniste. Kjo do të thotë se partia në fuqi, e vetmja dhe e padiskutueshmja, është komuniste me emër por më pak në fakt, për pasojë dhe shoqëria në përgjithësi është më pak e tillë. Komunizmi në të vërtetë nuk është një bllok monolitik i njëjtë në çdo çast historik e në çdo Vend: komunizmi i Jugosllavisë së Titos nuk ishte i njëjtë me atë të Shqipërisë së Hoxhës, ai i Gjermanisë Lindore të Erich Honecker nuk ishte njëlloj si ai i Kamboxhas së Pol Potit, socializmi i Egjyptit të Gamal el-Nasser nuk ishte i njëjtë me atë të Rumanisë së Nikolla Çaushevskit, e mund të vazhdojmë me shëmbujt.

            Nuk i a vlen tani të pyesim se në çfarë qëndronin ata ndryshime e cilat ishin arsyet, por duhet të gjejmë se cilët ishin emruesit e përbashkët e në veçanti të vemë në dukje thelbin e vullnetit të kontrollimit. Kina e sotme është më pak komuniste, ose më saktë, ndryshe komuniste nga epoka e Maos, edhe se mbeten hije shqetësuese të panjohura mbi shkrirjen e vërtetë të laogai, gulagëve maoistë. Drejtuesit e rinj kanë mësuar nga shpërthimi i Bashkimit Sovjetik; kanë kuptuar se sistemi ekonomik komunist, në një periudhë të gjatë, nuk është i durueshëm, prandaj kanë ndërhyrë në pikën e dobët më therëse e më të dukëshme. Por sistemet komuniste kanë edhe një tjetër pikë të dobët: mungesa e lirive vetiake, pasojat e së cilës me kalimin e kohës, nuk janë më pak rrënuese se sa receta ekonomike e dështuar. Me të njëjtën largpamësi drejtuesit aktualë do të duhej të ndërhynin, në mënyrë konkrete dhe zgjidhëse, edhe tek ky tjetër negativitet i sistemit. Le të bëjmë një hamendësi teorike: nëse ndryshimi tashmë i kryer përfaqëson mundësinë e largimit të mëtejshëm nga maoizmi e nëse qeveria kineze don t’a kthejë në vepër këtë mundësi, ajo duhet të shndërrojë në të mirë aspekte të tjera të politikës së saj, si të brëndëshme ashtu dhe të jashtëme, duke filluar nga çështja e lirisë.

            Por a është e mundur kjo? Pengesa në të cilën thyhet çdo orvajtje, çdo qëllim i mirë qeveritar kinez përfaqësohet nga ajo bërthamë atomike dhe e rrënjosur që qëndron në vullnetin për të kontrolluar e që, në vetvete është një detyrim për të përsëritur, nga i cili është i pamundur  çlirimi, si në rastin kur sjell efekte të quajtura pozitive për regjimin, si në atë të kundërt kur sjell pasoja negative siç ishte rasti i virusit të prodhuar në Vuhan, të pa njoftuar menjëherë bashkësisë ndërkombëtare, me pasoja rrënuese për gjithë botën, veçanërisht për Perëndimin. Edhe pandemia aktuale është një efekt, i pavullnetshëm (i klasifikueshëm si heterogjenezë e qëllimeve) i mungesës së përgjithëshme të lirisë dhe i formimit të çistit të prirjes për kontrollin e nyjeve më të përbrendëshme, si psikologjike si doktrinare, të mekanizmit të madh ideologjiko – pragmatik që kryeson regjimin komunist e që në regjim shfaqet, e i funksionimit të të cilit pandemia është një pasojë e tërthortë: kur kontrolli, i marrë në vetvete, funksionon përsosmërisht njerëzit janë të privuar nga liria, shoqëria është e skllavizuar, por regjimi është fitimtar; kur në mbarështimin e kontrollit hapet një e çarë e tipit organizativ shoqëria nuk bëhet më e lirë (veç rasteve kur bëhet fjalë për të çara organike që i paraprijnë shëmbjes së vetë sistemit, si në rastin e Bashkimit Sovjetik e satelitëve të tij, (por sigurisht nuk është ky rasti i Kinës së sotme) dhe as regjimi nuk dëmtohet përtej dëmeve që ai ka prodhuar në Perëndim e për të cilët ky i fundit duhet të kërkojë llogari në hollësi deri në fund, me të gjithë mjetet institucionalë, ligjorë e diplomatikë që ka në dispozicion.

            Siç shihet, çështja vërtitet e gjitha rreth një pike. Nëse nuk ndërhyhet rrënjësisht në këtë strumbullar qënësor të çdo komunizmi, real apo teorik, mund të sendërtohen forma të komunizmit më të buta, siç ka ndodhur në histori, por pa hedhur hapin vendimtar: braktisjen e komunizmit si sistem drejtimi, si model shoqëror. Këtu problemi është politik e logjik në të njëjtën kohë: nëse vullneti i kontrollimit qëndron në themelin e veprimit të përgjithshëm të komunizmit, si mund të ndryshojnë rrënjësisht mënyrat e atij veprimi pa prekur atë themel? E pra, perspektiva e përmbysur, nëse nuk ndërhyhet për të shndërruar vullnetin e kontrollimit, si mund të mendohet të bëhet një shkëmbim modeli, të braktiset komunizmi? Përgjigja është e vetme dhe e njëtrajtëshme: e pamundur. Edhe nëse klasa drejtuese kineze të ketë menduar ndonjëherë të shkëputet përfundimisht (qoftë edhe hap mbas hapi) nga ideologjia maoiste për të arritur në një këmbim paradigme, nuk do t’arrijë kurrë  pa ndërhyrë mbi bërthamën teoriko-praktike të atij modeli.  Meqënëse faktet, të vërteta e objektive, na vërtetojnë se parija politiko – qeveritare  kineze vazhdon të shfaqë të njëjtin vullnet kontrollimi, mund të bëjë ndonjë hap të vogël shkëputjeje nga vija maoiste, por nuk do të mund të shkojë përtej një komunizmi të modifikuar pragmatikisht. Në këtë rrafsh pra fusha e shahut kineze është e bllokuar: asnjë lëvizje vendimtare nuk duket e mundëshme.

            Po atëherë? Hong Kongu duhet të dorëzohet sepse moloku komunist, i shtrënguar nga struktura (dhe shtrembërimi) ideologjik, nuk mund të ndryshojë më shumë? Do të kishte një shteg mundësie, edhe se shumë i ngushtë: një mbifuqi botërore siç është sot Kina, duhet të hedhë një hap vendimtar në drejtim të lirive, të asaj shoqërie të lirë që të mund të përballohet me botën e lirë, me Perëndimin ballëhapur pa gënjeshtrat e përdredhjet sofistike që kemi parë që nga ploja e Sheshit Tienanmen. E duhet t’a bëjë jo aq sepse është e shtrënguar nga bota e lirë, por për zgjedhjen e saj të lirë, sepse duhet të jetë e bindur se ajo është e vetmja rrugë për të mbajtur në këmbë gjigandin që ajo, pavarësisht nga gjithshka, është. Kina duhet të shkrijë partinë komuniste, e bindur nga nevoja historike e këtij hapi e nga dobija që ajo shkrirje do t’i sillte vetë asaj, popullit të saj, qeverisë së saj. Një fuqi e madhe duhet të japë prova që është e tillë, përveçse e fuqishme. E meqë fuqia matet me terma lëndore, por madhësia vlerësohet me kritere shoirtërore e morale, është në këtë fushë që Kina duhet t’i vërtetojë botës e historisë se është një “fuqi e madhe”.

            Përndryshe do të mbetet një fuqi ekonomike e një dobësi shpirtërore, ashtu sikurse një shëmtyrë politike, një dinosaur ideologjik i paracaktuar shpejt a vonë të zhduket, e gjykimi i historisë, jo ai i historianëve por ai i dinamikës historike universale, do të jetë pashmanshmërisht  e thellësisht negativ, si kundrejt krimeve të maoizmit, të cilët objektivisht e moralisht kërkojnë dënim e drejtësi, po ashtu si edhe kundrejt gabimeve të udhëheqjes së mëvonëshme, të cilët subjektivisht e pragmatikisht kërkojnë me ngulm qortim e mosmiratim, si në rastin e fundit të virusit në Vuhan. Gjigandi kinez nuk duhet të ketë frikë nga kërkesat për autonomi të një mize dheu të vogël si Hong Kongu, pra nuk duhet të ngurojë t’i mirëpresë ato kërkesa. Shtypja, që ka ushtruar deri tani, e bën të pabesueshme e krejtësisht të urryer Kinën në sytë e botës së lirë, por do të përfundojë për t’i brejtur konkretisht pushtetin, jo menjëherë por në rrjedhën e kohës. E meqë kultura kineze, përtej çdo lloj ideologjie e çfarëdo forme qeverie, i ka vënë gjithmonë një kujdes të madh historisisë së gjërave dhe afateve të gjata, autoritetet e Pekinit duhet të mbajnë parasysh pasojat në kohë të gjata, duke e riparë veprimin e tyre kundrejt ish-kolonisë britanike, duke i a njohur e respektuar autonominë. Këtë do të duhej të bënte një mbifuqi, edhe duke mbetur e lidhur, fatkeqësisht me fetishin e PKK. Por nëse nuk do të jetë në gjëndje të pakësojë fuqinë e vullnetit të kontrollimit, atëherë nuk mund të japë asgjë dhe me kohë do të bëhet më pak e fuqishme.             25 maj 2020                                                    l’Opinione delle Libertà