• Home
  • Politics
  • Opinion
  • Culture
  • Sports
  • Economy
  • Interview
  • Reporting
  • Community
  • Vatra

Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

NE 84-VJETORIN E DRITERO AGOLLIT

October 14, 2015 by dgreca

NGA THANAS L. GJIKA/
Disa zoterinj bene mire qe perkujtuan ne disa gaza ne atdhe dhe ne diaspore ditelindjen e dy krijuesve te shquar te letersise shqipe te cilet me 13 tetor 2015 kishin pervjetorin e lindjes se tyre, te MIGJENIT dhe Dritero AGOLLIT. Artikullshkruesit u njohin te dyve vlera te njejta, i konsiderojne krijues shume te talentuar, gje qe eshte pjeserisht e vertete. Nuk duhet te harrojme se midis ketyre dy krijuesve ka dallime te medha. MIGJENI ishte nje shkrimtar realist dhe opozitar ndaj regjimit ne fuqi, nje engjell qe tregonte plaget e popullit, kurse Dritero Agolli ne vitet 1958-1992 ishte krijues qe shkroi sipas normave te realizmit socialist, per te llustruar bemat e partise shtet. Si i tille ai, si shoket e tij, e shperdoroi talentin e vet duke e vene ne sherbim te pushtetit diktatorial dhe te diktatorit. Natyrisht qe gjate ketyre viteve Agolli krijoi dhe disa vepra qe do te mbeten, sidomos ne liriken shqipe, por nuk duhet te harrojme se ai nuk e kreu detyren e shkrimtarit misionar, nuk u perpoq te zbulonte tragjedine e vertete te popullit tone: tansformimin e ish partizameve nga trima qe ishin gati te jepnin jeten per lirine e demokracine e popullit ne sherbetore besnike te diktatures e diktatorit, pra ne shtypes te popullit te tyre.
Fatkeqesia e ketij krijuesi vijoi edhe mbas shkermoqjes se diktatures. Mbas fjalimit kritik qe ai mbajti ne kongresin e 10 te PPSh-se, kur kjo parti nderroi emrin ne PS. Ai nuk doli si deputet i pavarur, por vijoi te ishte deputet i partise PS, bijes se PPSh-se. Dritero Agolli si njeri e si krijues qe nga viti 1992 nuk kishte nevoje te mbetej anetar i nje partie politike, sepse detyrimet ndaj partise do ta pengonin, si dhe e penguan, evoluimin e tij botekuptimor. Ai vijoi te mbulonte dhe te arsyetonte shume gabime e krime te PPSh-se, te shante Gjergj Fishten, si dhe shume demokrate aktuale. Ai u be nje mbrojtes i shume gabime te PS-se dhe luajti per vite me radhe rolin e nje luftetari te kesaj partie. Ne keto vite ai nuk u perpoq te ndiqte shembllin e Ismail Kadarese per evoluim. Te tilla veprime nuk e nderojne Driteroin dhe e largojne shume prej vlerave te MIGJENIT dhe te krijuesve misionare si Visar Zhiti me shoke.
Natyrisht qe me rastin e 84-vjetorit edhe une i uroj shendet e suksese ne krijimtari, e sidomos nje evoluim te metejshem ne botkuptimin e tij. Une besoj se me pervojen qe ka fituar nga jeta, veprimtaria shoqerore dhe krijimtaria e gjate ai do te arrije, sepse nuk eshte kurre vone, qe te shprehet me perbuzje ndaj lajkave e lavderimeve te tepruara qe shkruajne per te disa kalemxhinj partiake te droguar prej propagandes komuniste e sociliste, te cilet e quajne “PATRIARK I LETRAVE SHQIPE”, “NJERIU I MADH”, “POET VIGAN”, etj. Gjithashtu shpresoj se ai do ta denoje ate pjese te vepres se tij e cila nuk i ka sherbyer ngritjes morale te popullit, por si “poet i oborrit” i ka sherbyer diktatures e diktatorit per ta sunduar sa me lehte popullin shqiptar. Ne vijim te ketij evoluimi ky krijues duhet te denoje edhe gjithe ato shkrime letrare e publicistike qe hartoi ne vitet 1992-2012 si nje propagandist i PS-se duke mbrojtur veprime qe koha tregoi se ishin veprime te gabuara ne dem te popullit, ne zbatim te Katovices shqiptare…

Filed Under: ESSE Tagged With: e Dritero Agollit, NE 84-VJETORIN, Thanas Gjika

100 vjet me Shën Marinë – me besë dhe shpresë për Shqipërinë

September 23, 2015 by dgreca

 Kisha shqiptare në Amerikë që feston këtë javë 100-vjetorin/

Shkruajne:Franklin Zdruli, Thanas L. Gjika/am-arkivë (23)

(Fotot nga A. Murraj)/

Shqiptaro Amerikanet e qytetit Worcester (Uster) MA, me 26 e 27 shtator do te festoje 100-vjetorin e krijimit te kishes “FJETJA E SHE MARISE”, kishe e cila e bashkoi komunitetin shqiptar dhe i dha mundesi per veprimtari ne sherbim te diaspores dhe te kombit. Kjo jete nje shekullore perben nje faqe nderi per historine e emigracionit tone ne ShBA dhe nje ure lidhese me atdheun meme e mbare kombin shqiptar.
Sot, Worcesteri eshte qyteti i dyte per nga madhesia ne gjithe New England-in, pas Bostonit. Ai ka luajtur nje rol shume te madh ne zhvillimin ekonomik te shtetit Massacusets dhe te mbare ShBA-ve. Qe ne fillim ai u projektua si qytet industrial metropolitan. Kujtojme ketu fabrikat e shumta, ato te armeve e ushqimore, etj. Industrializimi e shnderroi qytetin ne nje kompleks uzinash e fabrikash, por edhe ne nje qytet ku bukuria natyrore ta ben me te lehte jeten dhe pushimin. Ketu gjen gjelberim, pyje, perrenj, liqene. Ne Worcester gjendet parku i pare i krijuar me fonde private te dhuruar shtetit qe mban emrin ELM PARK. Sot Worcester eshte zhnderuar ne nje qytet studentor dhe cilesohet si qyteti i pare ne Amerike per numrin e kolegjeve qe ka ne vetvete. Permendim ketu disa nga me te shquarit si ASSUMPTION COLLEGE, WPI, CLARK University dhe HOLLY CROSS, qe renditen ne nivelet e larta si ne shkalle kombetare dhe ate nderkombetare.
Worcesterit po i ndryshon qendra nga viti ne vit, duke marre pamje gjithnje e me te bukur me dyqanet e shumellojshme, restorantet e guzhinave nga gjithe bota, si dhe ndertesa muzesh, ndertesa e teatrit Hanover, ku ekspozohen arritje te artit amerikan e boteror, si dhe salla famoze “Mechanic Hall”, e cila eshte endra dhe krenaria e cdo muzikanti dhe orkestre pasi eshte e vecante per akustiken e saj te larte . Nuk duhet harruar muzeu i artit i cili gjithashtu ka nje njohje boterore per ekspozimin e shume veprave origjinale me vlere. Me pak fjale ky eshte Worcesteri, te cilit shqiptaret i thane “shtepia jone” qe para vitit 1900, kur erdhen emigrantet e pare dhe sidomos pas krijimit te kishes. Jo rastesisht ne vorrezat e ketij qyteti u varros shqiptari i pare, djaloshi Kristaq Dishnica, te cilin nuk pranoi ta varroste kisha greke e asaj kohe, dhe Noli u detyrua te vishte roben prifterore per te mos i lene shqiptaret orthodokse te nenshtruar ndaj synimeve shoviniste asimiluese te prifterinjve greke te asaj kohe.
Sot ne kete qytet numerohen gati 20 000 Shqiptaro-Amerikane. Kur filluan te vinin shqiptaret e pare ketu, shume pak prej tyre regjistroheshin shqiptare, shumica regjistroheshin si qytetare otomane, ose qytetare greke. Ne Massachusetts, emigranti i pare qe njihet i regjistruar si Shqiptar quhej Kole Kristofori nga fshati Katund i Korces. Ai mberriti ne ShBA ne vitin 1884 dhe jetoi disa vjet ne Worcester e me tej u shperngul ne Boston MA, ku u dorezua me vone prift. Ne vitin 1884 ne zyrat e emigracionit ne State Island u regjistrua si shqiptar edhe nje emigrant tjeter me mbiemrin Konduli, djalosh nga qyteti i Korces, i cili u vendos se pari ne New York, por shume shpejt shkoi ne Alaske ku punoi shume vjet e me tej u kthye ne atdhe. Numeri i emigranteve qe regjistroheshin si shqiptare filloi te rritet mbasi u dorezua prifti i pere shqiptar At Noli dhe sidomos mbas shpalljes se Shqiperise shtet i paverur me 1912.
Askush nuk e harron kontributin dhe perkushtimin e Fortlumturise se tij Fan Stilian Noli ne ngritjen dhe drejtimin e Kishes Orthodokse Shqiptare ne ShBA, por jo kushdo sot i njeh vlerat dhe kontributin e perkrahesve dhe atdhetareve qe e zgjodhen Nolin per udheheqes dhe e ndihmuan ne cdo hap. Shumica e tyre ishin prej kolonive shqiptare ne perendim te Bostonit si Southbridge, Worcester, Natick, Frammingam, Clinton, etj. Deri ne kete kohe shume shqiptare kontribuan ne ngritjen e disa kishave te tjera qe i perkisnin nje komuniteti etnik te perzier me shqiptare, greke, siriane, armene, ruse, e besimtare te tjere orthodokse. Keshtu u ngrit kisha “Shen Kostandini dhe Helena” ne Webster MA nga Polenaket e Korces , apo “Shen Spiridhoni” ne Worcester, te cilen e ndertuan shqiptare te erdhur prej Greqise Veriore ne kufi me Shqiperine. Duke qene se keta emigrante, shteti grek nga ishin nisur dhe komuniteti grek i ketij qyteti qe i priti, i quante greke per shkak se ishin banore te Greqise dhe orthodokse per nga besimi, u deturuan qe te mbeteshin miq me besimtaret greke, fakt qe ndikoi ne greqizimin e plote te femijeve te tyre.

Fotomontazh per 100-vjetorin nga A. Murraj

Per shkak te besimit orthodoks dhe te njohjes se greqishtes qe kishin mesuar neper shkolla greke te Shqiperise, e quajten veten greke edhe mjaft shqiptare qe erdhen nga zonat e Shqiperise se Jugut. Edhe sot disa shqiptare qe e filluan jeten e emigracionit se pari ne Greqi, ku mesuan greqishten dhe shijuan per te paren here jeten e lire, kur vijne ne USA, behen anetare ne kishen greke te “Shen Spridhonit”, me qe ajo eshte me prane shtepive ku ata jetojne dhe ku mesha mbahet greqisht, gjuhe qe ata nuk duan ta humbasin.
Per t’u permendur eshte fakti se kisha e pare shqiptare orthodokse e ndertuar me ndihma financiare dhe pune vullnetare prej emigranteve shqiptare eshte kisha e “Shen Kollit” (Saint Nicola) ndertuar me 1912 ne Southbridge MA. Kurse kisha e pare shqiptare e qytetit Worcester MA kushtuar Hyjlindeses Mari, me emrin “Fjetja e Shen Marise” (Saint Mary Assumption) u inagurua ne vitin 1915 ne nje godine kishe te blere prej shqiptareve, kurse kisha madheshtore qe kemi sot u ndertua me ndihmat financiare te shqiptaro-Amerikaneve me 1982 ne adresen 535 Salisbury Street dhe u zgjerua e zbukurua ne vitet 1995-2000. Mbas shtesave dhe plotesimit te ambjenteve te brendshme me piktura te realizuara prej piktorit te talentuar Dhimiter Chika, kisha jone eshte nder kishat shqiptare me te bukura ne mbare Ameriken. Kjo kishe bashke me Katedralen e “Shen Gjergjit” Boston MA, “Shen Kollit” ne Southbridge, ate te “Ungjillezimit” ne Natick dhe kishat e tjera orthodokse shqiptare ne shtetet New York, Michigan, Ilinois, etj jane anetare te denja te Peshkopates Amerikane Orthodokse.
Gjate ketij shekullit te pare te sherbimit fetar te kishes “Fjetja e Shen Marise” kujtojme me respekt dhe perkulemi me perulesi kujtimit te prifterinjve te pare qe sherbyen ketu si At Stath Melani, Rev. Pandi Sinitza, Arch. Thimi Theodhos, Rev. Naum Cere, te cilet u shquan krahas forcimit te besimit edhe per brumosjen e besimtareve me atdhedashuri dhe mesimin e gjuhes shqipe. Mesimin e gjuhes shqipe me femijet e lindur ne emigracion e vijoi atdhetari Peter Kolonja mbasi At Stathi shkoi ne Permet me 1917 per te vijuar punen ne sherbim te kishes e te atdheut, ku dhe u vra ne dhjetor te atij viti prej disa forcave shoviniste greke. Gjate ketij shekulli ne kete kishe kane sherbyer me shume se 12 klerike, midis te cileve sherbeu me gjate Very Rev. Spiro Page. Sot sherben Very Rev. Father Timothy Lowe.
Gjate dhjetevecareve ne vazhdim shqiptaret jo vetem u ingranuan ne shoqerine amerikane duke u bere anetare te denje te saj por ata identitetin e tyre se bashku me besimin si pjese e pandare e trashegimise identitare e ruajten si nje amanet prej te pareve. Ne bisedat me te moshuarit sot ata tregojne me nostalgji se kur ngrinin dolline e pare ne festat per nder te dites se pavaresise urimi fillonte me fjalet: “Dhe mot ne Shqiperi”.
Ishin pikerisht ndjenjat atdhetare e fetare qe i kane shtyre shqiptaret e Worcesterit per te mbajtur gjithmone flamurin e shqiptarizmes e te ndershmerise ne rrugen e tyre te ngritjes , te integrimit dhe te rruajtjes se identitetit shqiptar ne diaspore dhe me gjere. Ne kete udhetim shekullor do te duhej kohe te shfletonim gjithe te shkuaren aq me teper ta analizonim ate por disa pika te rendesishme eshte e domosdoshme t’i njohim.
Shqiptaret e Worcesterit e kane manifestuar gjithnje hapur e me kurajo ndjenjen e liridashjes dhe ruajtjen e identitetit kombetar me cdo cmim . Ishin pikerisht keta shqiptare qe mbeshteten dhe financuan Ismail Qemalin ne fund te Luftes se Pare Boterore per perfaqesimin e Shqiperise ne oborret e Fuqive te Medha ku luftoi kunder coptimit te metejshem te Shqiperise. Ishin perseri bijte e ketij komuniteti qe perkrahen organizaten “Shqiperia e Lire” dhe vizionin e pare demokratik te shpalosur nga Kostandin Cekrezi per nje Shqiperi te lire dhe zgjedhje demokratike me ndihmen e SHBA-ve mbas Luftes se Dyte Boterore. Po keta shqiptaro-amerikane te Worcesterit derguan qindra mijera dollare ne Shqiperi per te ndihmuar familjet e tyre gjate kohes se monizmit. Kohe, kur populli yne neperkembej prej sunduesve te pashpirt qe mashtronin duke propaganduar nje te ardhme te lumtur, per te fshehur te tashmen e mjerueshme ku zvarritej populli cdo dite. Keta Shqiptaro-Amerikane nuk u dekurajuan nga realiteti i nje shteti mosmirenjohes dhe per gati 50 vjet u munduan te vijonin ruajtjen e shqiptarise, ne ngjashmeri me komunitetin shqiptar te Italise se Jugut, qe perjetoi izolimin nga mema per me shume se pese shekuj.
Komuniteti shqiptar i Worcester-it e di mire se besimi dhe shpresa ne Jezu Krishtin eshte rruga me e sigurt per te care erresiren dhe izolimin drejt nje bashkimi te qendrueshem. Edukimi i femijeve ne shkollen e se dieles (Sunday School) ne ambentet e kishes eshte nje pune e mire per formimin e ndergjegjes se te rinjve me ndjenja fetare. Ndergjegja e te tille njerezve, si te themi paiset me ate llamben qe ndizet ne trurin e tyre sa here ata ndodhen para kryerjes se nje hapi te gabuar ne jete, llampe e cila me driten e saj jep alarmin qe te mos kryhet nje vjedhje, nje genjeshter, ose nje krim. Per nje llampe te tille kemi nevoje te gjithe, prandaj shume prinder te rinj shqiptare i sjellin femijet e tyre ne kishe cdo te djele dhe jo vetem per t’i pagezuar ose kurorezuar. Lum ata prinder qe e kane kuptuar se ardhja ne kishe bashke me femijet nuk eshte humbje kohe, por perfitim i madh moral, eshte nje kapital i rendesishem per jeten e cdo njeriu. Ne kete drejtim shquhen shqiptaro-amerikanet e lindur ketu, te cilet ndjekin rrugen e prinderve te tyre, kane ardhur dhe vijne regullisht ne kishe, kane ndihmuar e ndihmojne kishen financiarisht me dore te hapur duke dhuruar shuma te konsiderueshme. Ne shqiptaro-amerikanet e ardhur rishtas duhet t’i kemi per shembull te tillet besimtare dhe te ecim ne rrugen e tyre.
Ne kete 100-vjetor vlen te permendim disa prej besimtareve e veprimtareve te shquar te kishes sone me familjet e tyre. Le te permendim Mr. Willian Jons (Vasil Kamenica), Dr. George M. Laska, Norman Simon, Dr. Theodor S. Themel, te cilet kene fituar titullin e larte “Kalores i Shen Gjergjit”. Po ashtu permendim Mrs. Mariolla Spiro, Paty Morris, Mr. Louis R. Pero, juristet Gregory Steffo e Gary Peter si dhe shume e shume te tjere, qe kane sherbyer here si kryetare te Keshillit Laik, here si kengetare te korit te kishes, nxites te veprimtarive te ndryshme, ose kane sherbyer si kryetare te shoqerive e organizmave te ndryshme te kesaj kishe. Komuniteti shqiptar prane kishes se Shen Marise ne Worcester ka luajtur rol te rendesishem ndermjet te tjerash ne ngritjen e qendres se pare rehabilituese per te moshuarit, nga besimtaret orthodokse “Holy Trinity” . Ngritjen e qendres se kujdesit per femijet e moshes parashkollore ne ambjentet e kishes “Fjetja e Shen Marise”. Ndertimin e godines se pare per strehimin e te moshuarve me emrin “Illyrian Gardens”, ndertimin e programeve te ndryshme per femije dhe te rinj shqiptare, si dhe organizma te ndryshme. Disa prej tyre jane “Kori i kishes” (The Church Choir) krijuar me 1917, “Bijat e Shen Marise” (Daughters of Saint Mary’s) krijuar me 1951, “Te rinjte e Shen Marise” (Saint Mary’s Youth Group) krijuar me 1968, “Bijte e Shen Marise” (Sons of Saint Mary’s) krijuar me 1972 dhe shume shoqeri e grupe te ndryshme teatrale, sportive, muzikore, etj., si dhe organizaten AANO etj.
Aktiviteti shoqeror dhe besimtar i ketyre organizmave ka qene i larmishem qe prej fillimit te tyre e deri ne ditet tona duke perfshire mesimin e kengeve dhe valleve shqiptare, mesimin e gjuhes shqipe, organizimin e mbremjeve festive per festa te ndryshme, sidomos te 28 Nentorit, dhenie shfaqjesh, si dhe dhenie ndihmash ne komunitet dhe me gjere per te riardhurit, dhenie bursash e ndihmash vjetore per studentet Shqiptaro-Amerikane, si dhe dhenie ndihmash per shkolla dhe organizma bamirese per te realizuar projektet e tyre.
Pas vitit 1991 komuniteti shqiptar i Worcester-it u gjend ne nje realitet shokues, sepse duke u hapur Shqiperia, shqiptaret filluan procesin zinzhir per te terhequr njeri tjetrin ne mergim. Kisha e Shen Marise u be pike referimi per shume e shume shqiptare te riardhur. Duhet te kujtojme se nepermjet dedikimit te anetareve te saj ne bashkepunim me organizaten NEARO u dergun fillimisht ne Shqiperi dhe me pas ne Kosove mijera e mijera pako me ushqime dhe veshje te ndryshme. Gjate luftes se Kosoves e me pas nepermjet fushates fondmbledhese qe Kisha jone mori persiper u grumbulluan dhe u shperndane rreth 300 000 dollare ne forme ndihme monetare per refugjatet kosovare te shperngulur nga trevat e tyre.
Sot qendra komunitare per ndihme sociale per emigrantet “Friendly House” eshte fakti me i gjalle qe te riperterin kujtesen. Kjo qender u krijua per t’u ardhur ne ndihme emigranteve shqiptare qe per vite me radhe nuk pushoi dhe sot vijon veprimtarine e saj ne ndihme te emigranteve te rinj.
Veprimtaria e ketij komuniteti kompletohet dhe me programin e ores shqiptare qe trasmetohet live cdo te shtune nga ora 8-00 deri me 10-00 ne mengjes. Ky radioprogram eshte programi me i vjeter i vazhdueshem ne shqip ne mbare Ameriken, themeluar prej Llazo Progrit e me pas mbajtur prej Dhimiter Stefos, kurse sot mbahet prej ciftit Andrea e Rebeka Tanace. Krahas ketij radioprogrami ka disa vjet qe transmetohet prej z. Arben Kamberi dy here ne jave emisioni televiziv ne gjuhen shqipe ne kanali 13. Pjese e rendesishme e veprimterive kulturore eshte dhe grupi “Vallet Tona”, i cili vijon te pergatite me dhjetera femije cdo vit per me se 10 vjet nen koreografine e zotit Dhimiter Demiri.
Komuniteti shqiptar i Worcesterit ka nje liste te gjate veteranesh qe kane marre pjese ne Luften e Pare dhe te Dyte Boterore, ne Luften e Korese, te ate te Vjetnamit, etj, madje ka dhe deshmoret e vet ne keto luftra. Keto jave komuniteti yne festoi 100-vjetorin e veteranit te L. II B., z. Vangjo Naum, i cili ka ardhur ketu me 1936 nga Drenova e Korces.
Vlen te permendim se ky komunitet i ka dhuruar disa vjet me pare qytetit tone Majoren e pare shqiptare ne mbare Ameriken, zonjen Kostandina Lukes, e cila vijon t’i sherbeje komunitetit si keshilltare ne bashki. Ne festimet e 100-vjetorit te pavaresise se Shqiperise ish Majorja dhe komuniteti i Worcesterit kishin nderin te pershendetnin nga prane Ambasadorin shqiptar te SHBA Mr. Gilbert Galanxhi tre here brenda nje viti.
Ne kete 100-vjetor te kishes sone ky komunitet i dhuron shtetit Massacusets Mbretereshen e Bukurise Miss Massacussets 2015, zonjushen Polikseni Manxhari si nje fakt se vajzat shqiptare nuk jane vetem te zgjuara e nikoqire, por edhe te bukura. Ne kete 100-vjetor komuniteti prane kishes “Fjetja e Shen Marise” i dhuroi qytetit Worcester veprimtarine me te madhe dhe me te bukur shoqerore e familjare, Festivalin Shqiptar . Ky eveniment zhvillohet cdo dy vjet per 33 vjet me radhe ne oborrin e kishes nga anetaret e komunitetit . Kete vit ne kete ngjarje moren pjese me shume se 13 000 vizitore te cilet erdhen jo vetem nga qyteti dhe qytezat rrotull, por edhe nga shtete te ndryshme te Amerikes e Kanadase. Ky festival kete vit iu dedikua 100-vjetorit te themelimit te kishes. Eshte per te theksuar se ne kete festival na nderuan me pjesemarrjen e tyre dhe me urimet personalitete te pushtetit vendor te qytetit, midis te cileve permendim keshilltaret dhe Majorin Joe Petty, kongresmanin Mr. Jim Mcgovern, senatoren locale Harriet Chandler si dhe zevendes guvernatoren e Massacusets Mrs. Karen Polito, sherifin e Worcester County me origjine shqiptare, Mr. Lou Evangjelidhis.
Mirepo nuk mund te leme pa permendur faktin qe per kete ngjarje, e cila ka marre permasat e nje feste kombetare, Shqiptaro-Amerikanet e Worcesterit prisnin te pakten nje urim, nje pergezim, i cili fatkeqesisht nuk erdhi, as nga zyrtare te atdheut e as nga ambasada jone e ketushme. Nje indiference dhe heshtje e tille prej atdheut meme deshmon per mosnjohje dhe mosmirenjohje. Qeveria shqiptare duhet ta marre me seriozisht lidhjen me diasporen, dergimin ne diaspore te teksteve mesimore te gjuhes shqipe, te historise, te letersise dhe harta te ndryshme te atdheut e te mbare trojeve shqiptare. Nese qeveria shqiptare ndihmon seriozisht diasporen ne plan kulturor e shkollor, neser mund te dalin prej saj personalitete te shquar te artit, letersise, shkences, biznesit, etj, si dikur Marin Becikemi (alias Marin Barleti), Leonik Tomeu, etj prej diaspores shqiptare te Italise se Veriut; Jeronim de Rda e Gavril Dara me shoke prej diaspores se Italise se Jugut; Merko Bocari, Anastas Kullurioti e A. Kupitori prej diaspores se Greqise; Fan Noli prej diaspores se Thrakes Lindore etj. Sa me shume kohe kalon aq me shume ky mosinteresim i qeverive te atdheut ndikon ne dobesimin dhe tretjen e diaspores shqiptare ne bote. Duhet pasur parasysh se ne diasporen e re shqiptare po shkollohen studente shqiptare nga me te miret e Amerikes dhe te Europes, po lindin biznesmene, te cilet neser mund te kthehen ne nje burim energjish e pasurish te pazevendesueshme per atdheun…

am-arkivë (2)

Peshkopi Nikon dhe disa klerike, v. 2009

 

Moment Pashkesh, v. 2015

 

Pamje ballore e kishes "Fjetja e Shen Marise"

 

 

am-arkivë (21)

 

 

Peshkopi NIKON dhe Father Timothy mes personaliteteve qe peruruan Festivalin e v. 2015

 

 

am-arkivë (5)am-arkivë (13)am-arkivë (18)am-arkivë (23)am-arkivë (28)am-arkivë (32)ILLYRIA

Filed Under: Histori Tagged With: 100 vjet, Franklin Zdruli, Kisha Shen Marise, Thanas Gjika

FERRI I KRIMIT DHE ATA QË E KUNDËRSHTUAN…

August 4, 2015 by dgreca

(Mendime për romanin FERRI I ÇARË të Visar Zhitit)/
Prof. Asc. Dr. Thanas L. Gjika/
Prolog:
KRIMIN KOMUNIST TA NJOHIM DHE DËNOJMË, TË PËRNDJEKURIT T’I VLERËSOJMË./
Mbas botimit të veprave dokumentare dhe artistike, memuare dhe fiction, etj, prej ish të përndjekurve e të burgosurve si Arshi Pipa, At Zef Pëllumbi, Sami Repishti, Musine Kokalari, Visar Zhiti, Astrit Delvina, Kasëm Trebeshina, Pjetër Arbnori, Frederik Rreshpja, Makinsen Bungo, Zyhdi Morava, Jorgo Bllaci, Eugjen Merlika, Agim Musta, Tomorr Aliko, Lek Pervizi, Maks Velo, Uran e Hasan Kostreci, po dhe prej Mërgim Korçës, Uran Butkës, Pjetër Pepës, që nuk kanë qenë në burg, etj, etj, u duk sikur u plotësua letërsia jonë me aspektin e saj të munguar, me letërsinë e burgut, madje u shpreh dhe mendimi: mjaft më letërsi burgu, sepse lindi frika se mos ajo po zinte vendin parësor dhe po lihej pa u trajtuar jeta aktuale e pasdiktaturës.
Shoqëria jonë dhe qeveritë pasdiktatoriale nuk e dënuan si e sa duhet krimin komunist. Ish shkrimtarët e talentuar të kohës së diktaturës, atëhere nuk u revoltuan ndaj arrestimit e dënimit të njerëzve të pafajshëm, madje nuk e ngritën zërin as kur pushkatoheshin e varreshin kolegët e tyre. Mbas shkërmoqjes së diktaturës këta shkrimtarë nuk i mohuan veprat e tyre të politizuara dhe nuk morën përgjegjësi mbi vete për aprovimin e politikës së partisë shtet. Ata nuk luftuan për demaskimin e krimeve të asaj kohe dhe sa për të larë gojën, thanë se këtë punë duhet ta bëjnë vetë ish të përndjekurit. Në një kohë kur dy krijuesit më të talentuar të kohës së diktaturës, Ismail Kadare dhe Dritëro Agolli nuk pretenduan se kishin qenë shkrimtarë disidentë, u përshfaq një dukuri tjetër, shkrimtarë shembullorë të respektimit të normave të realizmit socialist, filluan të mashtronin, të përpunonin opinionin se ishin ata të përndjekur e disidentë. Shkruan se disa poezi nuk u ishin botuar, se ishin larguar nga Tirana me qarkullim, se ishin survejuar prej Sigurimit, etj, por nuk sollën vepra konkrete me pëmbajtje disidente. Kuptohet se shprehja poetët janë legjislatorët e botës, nuk u përket krijuesve të tillë.
Mbas vitit 1992, bijtë e ish pushtetarëve komunistë, me përjashtim të Bashkim Shehut, Spartak Ngjelës e ndonjë tjetri, nuk mbajtën qëndrim kritik e ndëshkues ndaj sistemit komunist dhe bëmave të prindërve, por justifikuan veten duke thënë se ajo kohë e ai sistem ishin të tillë dhe se nuk kishin përgjegjësi për ato që bënë prindërit e tyre. Me të tillë mendësi këta bij gjynahqarësh morën pjesë aktive në jetën politike dhe përbëjnë sot shumicën e klasës politike që qeveris Shqipërinë.
Natyrisht një situatë e tillë social-politike dhe psikologjike nuk kishte si të mos e mbarste botën emocionale dhe frymëzimin e krijuesve misionarë, të cilët e dinin se jeta e burgjeve shqiptare kishte ende shumë makabritete të pathëna. Ata që e kishin jetuar ferrin real shqiptar e dinin se ky ferr ishte shumë më dimensional. Ata e vuanin faktin se shoqëria jonë pasdiktatoriale nuk ndjente përgjegjësi për krimet e bëra në atë kohë, prandaj e morën përsipër detyrën morale, të cilën në fakt duhej ta merrte gjithë shoqëria jonë, zbulimin dhe dënimin e krimeve të komunizmit dhe vlerësimin si duhej të të përndjekurve të ndërgjegjes së asaj kohe, të cilët me jetën e bëmat e tyre nëpër burgje e kampe pune, i treguan botës se në Shqipëri kishte pasur disidencë antikomuniste të vërtetë.
Një nga këta krijues misionarë është dhe poeti e shkrimtari i talentuar Visar Zhiti, i cili mbas një vargu veprash të lavdërueshme me poezi e prozë, disa të shkruara gjatë jetës në burg, hartoi e botoi më 2012 dy vepra të reja romanore Rugët e Ferrit dhe Ferri i Çarë OMSCA-1, ku vuri në qendër jetën e vet dhe të shokëve të tij në burgjet miniera Spaç e Qafë Bar, si dhe jetën pas kryerjes së dënimit, kur këta njerëz të çliruar prej burgjeve nuk trajtoheshin si të lirë, kurse në vitet e tranzicionit nuk u vlerësuan si meritonin.
Për turp z. Bujar Nishani, President i Republikës, dy tre vjet pas botimit të këtyre veprave madhore, dha një shëmbull tjetër të keq duke mohuar mendimin e z. Edi Rama, Kryeministër i vendit, për të emëruar shkrimtarin e shquar Visar Zhiti, këtë të krishter të pagëzuar shpirtërisht në burgjet komuniste, ambasador të Shqipërisë pranë Selisë së Shenjtë në Vatikan.

Ferri çarë:
PËRBËN NJË NGA PIKAT KULMORE TË KRIJIMTARISË SË ZHITIT DHE TË MBARË LETËRSISË SHQIPTARE të derisotme, prandaj po ndalemi për të treguar disa nga vlerat e kësaj kryevepre të letërsisë sonë.
Kjo vepër është një roman i një tipi të veçantë, ku subjekti shtjellohet ndryshe nga forma tradicionale e kompozicionit të romanit. Këtu nuk kemi të bëjmë me kompozicion të zakonshëm të veprave romanore, ku dallohen pika e lidhjes, pika kulminante dhe zgjidhja. Shtjellimi i ngjarjeve në këtë roman ka një renditje jo kronologjike, ku mbizotëron shpalosja e ndjenjave, meditimeve, vlerësimeve të autorit për ngjarje të ndodhura në burgun e Qafë Barit dhe të shumë bëmave të bashkëvuajtësve të tij në burg dhe në galeritë e minierës, si dhe mbas daljes nga burgu. Kohën e tashme në vepër e përbën jeta nën dhunë e plot mungesa në burgun e Qafë Barit e të Spaçit, puna raskapitëse në galeritë e minierës, portretizimi i shumë bashkëvuajtësve, përshkrimi i dy revoltave, që ishin në fakt të vetmet revolta në gjithë kampet burgje të perandorisë komuniste, etj. Kjo pjesë e jetës përbën boshtin e veprës prandaj dhe titulli i romanit lidhet me të.
Ndërkohë theksojmë se po aq të rëndësishme janë dhe e kaluara dhe sidomos e ardhmja, pra jeta para dhe pas burgimit. Jeta e së shkuarës dhe ajo e së ardhmes përbëjnë material po aq të rëndësishëm për shtjellimin e ideve dhe shprehjen e vlerësimit emocional të autorit ndaj dukurive të botës shqiptare, sa dhe jeta e burgut. Kalimi nga e sotmja tek e kaluara dhe e ardhmja bëhet me lehtësi dhe mjeshtëri artistike përmes futjeve e ndërfutjeve të shpeshta pa respektuar renditjen kronologjike.
Sa për ilustrim po përmendim se të kaluarës i përket jeta e familjes së autorit para burgimit të tij, kur arrestohet babai i tij, rrëfimi i groposjes për së gjalli i shkrimtarit Mitrush Kuteli në kampin e Vloçishtit; rrëfimi i gjestit human që kreu trombisti Gasper Çurçia duke ndalur një natë krishtlindjesh anës xhades pranë kampit burg të Tepelenës ku luajti pjesën Shtille Nacht si dhuratë për të lehtësuar vuajtjet e të burgosurve, etj. Kurse së ardhmes i përket jeta e autorit dhe e shokëve të tij e paslirimit nga burgjet e Spaçit, Qafë Barit e Burrelit, rropatjet e tjera, koha e tranzicionit, rënia në dashuri e autorit me vajzën e bukur Eda, e cila bëhet bashkëshortja e tij, dhënia e një testament për djalin dhe mbarë shoqërinë, ceremonia groteske me vlerësime të çuditshme për të dënuarit dhe dënuesit e tyre në zyra shqiptare dhe në kontrast me të përshkruhet dhënia e vlerësimeve dinjitoze në ambjente jashtë shtetit, ku autorit i jepen çmime dhe i kërkohet të falur për dënimet dhe vuajtjet që iu shkaktuan pa shkak për disa poezi hermetike që nxinin realitetin socialist.
Pjesët që i përkasin së kaluarës e së ardhmes dallohen në tekst mbasi janë botuar me shkronja italike, ashtu si janë botuar dhe meditimet, thëniet e kundërthëniet e autorit për ngjarje e persona të sjellë në vepër.
Edhe pse kemi të bëjmë me një vepër artistike, ku autori ka të drejtë të shtojë ngjarje e hollësira nga fantazia e vet krijuese për të tipizuar sa më mirë personazhet e veprës dhe për të dhënë sa më kuptueshëm idetë e veta dhe vlerësimin e tij ideo-emocional, Zhiti nuk e shfrytëzon këtë përparësi të artit. Ai ecën në një rrugë pak të shkeleur prej krijuesve shqiptarë, prej të cilëve mund të përmendim tregimtarin Sami Repishti me veprën Pika Loti, ku tregohen ngjarje reale dhe portretizohen persona realë pa synuar të kalohet në tipizim e përgjithësim letrar me anë të fantazisë krijuese. Ky riprodhim i jetës ashtu si ishte pa përgjithësim e pa tipizim e ka shkakun e vet në faktin se jeta e të burgosurve shqiptarë ishte aq e tmerrshme sa që nuk kishte nevojë për përdorimin e fantazisë krijuese, mjaftonte pasqyrimi me realizëm i asaj që kishte ndodhur, paraqitja e personave historikë ashtu si kishin qenë e ashtu si kishin vuajtur.
Ngjarjet që tregohen në roman riprodhohen ashtu si kanë ndodhur. Vendet ku shtjellohen ngjarjet jepen me emrat e tyre përkatës. Fjalët, mendimet dhe vetë emrat e personazheve janë fjalë, mendime dhe emra të njerëzve realë, bashkëvuajtës të autorit. Në këtë aspekt nuk kemi të bëjmë me fantazinë krijuese të Zhitit. Kaq thellë ka shkuar ky romancier në këtë drejtim, saqë krijohet ideja sikur kemi të bëjmë me një vepër të letërsisë dokumentare. Mirëpo karakteri dokumentar i materialit të veprës përbën pikërisht një nga aspektet artistike të saj, mbasi ai është shfrytëzuar në funksion të idesë së autorit për të dëshmuar me realizëm konkret se burgjet e komunizmit shqiptar në Spaç dhe Qafë Bar ishin një ferrr i vërtetë, shumë më torturues e cfilitës së ferri imagjinar i krijuar prej poetit italian Dante Alighieri, se vlerësimin e vërtetë ndaj të përndjekurve të komunizmit shqiptar po e bënin shumë më seriozisht të huajt sesa qeveritë shqiptare të tranzicionit, etj.
Ajo që e bën këtë vepër të quhet vepër artistike, konkretisht roman lirik, ka të bëjë me mënyrën e thurrjes të materialit jetësor, pra me kompozicionin e veprës, kompozicion i cili është shumë i ndryshëm prej romaneve të tjerë të letërsisë sonë dhe asaj botërore. Thurrja origjinale e materialit jetësor, që përfshin dy periudha (48 vjet diktaturë dhe 20 vjet tranzicion), me kalime në të kaluarën, në të tashmen dhe në të ardhmen, e mbushur me thënie e kundërthënie, me zërin e subkoshiencës së autorit, me vlerësime emocionale, meditime dhe shprehje e figura të shumta artistike, janë ato elementë që e bëjnë veprën Ferri i Çarë një roman modern të letërsisë sonë.
Vlerësimi i shkrimtarit rumun Aurel Maria Baros për krijimtarinë e Visar Zhitit, vënë dhe në kapakun e pasëm të librit, që duket sikur i përket këtij të fundit më shumë, është shumë domethënës: … teksti i Visar Zhitit është një afresk gjithëpërfshirës dhe tepër i gjerë, me thellësi, ku asnjë nga sëmundjet e regjimit nuk është harruar. Në këtë tekst lumturisht bashkekzistojnë, me domethënie të thella, sekuenca të tmerrit dhe të poezisë së ndjeshme… grotesku dhe meditimi serioz, patetizmi dhe fatalizmi më gjunjëzues.
Një tipar i veçantë e madhështor i Zhitit si njeri dhe krijues është se tek ai, si tek pak të tjerë dënimet, mundimet, torturat, puna raskapitëse nëpër burgje dhe jashtë tyre, nënvlerësimi dhe përbuzja e pushtetit dhe e pushtetarëve, nuk ia egërsuan shpirtin. Duke bashkëvuajtur me klerikë katolikë të shkolluar në Europën Perëndimore ky shkrimtar u mbrujt me dashuri e humanizëm, larg urrejtjes, krejt ndryshe nga aparatçikët e partisë e të Sigurimit, të cilët duke u angazhuar në luftën e klasave sipas mësimeve dhe urdhërave të partisë, u mbrujtëm me urrejtje, cmirë dhe keqdashje. Pra jeta plot vuajtje dhe shoqëria e burgut me intelektualë të nivelit të lartë, sidomos me klerikë katolikë, e ndihmuan Zhitin të arrinte atë që ne shqiptarët e tjerë nuk kemi mundur ta arrijmë: çlirimin prej ndjenjës së urrejtjes. Në këtë drejtim patën ndikuar dhe jeta e babait të tij, poet e aktor i talentuar, që u burgos dhe ai pa faj prej rregjimit komunist. Prindërit e tij, nënë e babë portretizohen si dy shenjtorë. Ai e asimiloi dhe e bëri të vetën mendësinë e krishtere të të falurit. Me një formim të tillë ai iu kushtua përmes artit luftës për emancipim shpirtëror dhe rigjenerim moral të popullit tonë.
Ky tipar mesianik tepër human i krijimtarisë letrare të Zhitit u vu në dukje prej njohësit më të mirë të letërsisë shqiptare, prej albanologut kanadez, profesorit Robert Elsie, i cili ka theksuar se vepra e këtij shkrimtari është pa kurrfarë fryme ligësie e urrejtjeje dhe pa atë tiparin kaq shqiptar – thirrjen e palëkundur për hakmarrje.
I shkruam këto mendime duke synuar për të tërhequr vëmendjen e institucioneve dhe personave përkatës në Shqipëri për ta përkthyer në disa gjuhë të huaja veprën dyvëllimshe Rrugët e Ferrit dhe Ferri i Çarë, këtë kryevepër të munguar në letërsinë tonë. Vepër e cila ka vlera të mëdha për të sotmen dhe të ardhmen e shoqërisë shqiptare dhe shumë më gjerë për njohjen sa më tërësore të tmerreve të komunizmit dhe për vlerësimin që duhet t’i japë ajo kundërshtarëve të së keqes, për të cilët ka nevojë të përhershme.
Shprehim bindjen se kjo kryevepër do të vlerësohet e studiohet gjithnjë e më shumë dhe shpejt do të futet në programet shkollore, etj. Botimi në gjuhë të huaja dhe leximi i saj prej institucioneve dhe individëve të specializuar, do të sjellë mundësinë për të propozuar dhënien e çmimit Nobel, të cilin ajo e meriton.

Filed Under: LETERSI Tagged With: (Mendime për romanin FERRI I ÇARË, të Visar Zhitit), Thanas Gjika

KOMUNIZMI VRET ELITËN, KEQTRAJTON MESATARËT DHE NGRE LART INFERIORËT

August 1, 2015 by dgreca

(Vlerësime për veprën PIKA LOTI të Sami Repishtit, ribotohet i ripunuar me rastin e 90-vjetorit të autorit të veprës)/
Shkruan: Prof. Asc. Dr. Thanas L. Gjika/
Sami Repishti, Martin Camaj, Arshi Pipa dhe Ernest Koliqi përbëjnë elitën letrare të mërguar të disidencës shkodrane antikomuniste. Ky bir i Shkodrës tremijë vjeçare, ish-antifashist e ish-antikomunist, ish i burgosur dhe i internuar, mbas arratisjes nga Shqipëria, gjeti veten në SHBA ku ariti të bëhet pedagog i letërsisë me titullin Assistent Profesor. Ai është personalitet i kompletuar i pedagogut, studjuesit, shkrimtarit dhe politikanit shqiptaro-amerikan. Ai është një figurë shumëdimensionale e kulturës, letërsisë, shkencës dhe veprimtarisë atdhetare politike shqiprare dhe asaj amerikane. Kur të studjohet jeta dhe vepra e plotë e tij do të shihet se ai me shumë artikuj, esse e vepra letrare, për nga pëmbajtja disidente antikomuniste, pjekuria dhe humanizmi i lartë të kujtojnë Vaclav Havel-in (1936-2011) dhe Karl Popper-in (1902-1994).
Për fatin tonë të keq ky i përndjekur, ky personalitet i shquar, kur shkoi në atdhe mbas shkërmoqjes së diktaturës për të ndihmuar në ecurinë e proceseve, nuk u dëgjua sa dhe si duhej prej qeverisë “demokratike”, për dënimin e krimit komunist, për kthimin e pronës tek i zoti, për zhvillimin e lojës politike midis pozitës dhe opozitës si një lojë demokratike luajale pa e ndarë popullin në dy gjysma armiqësore, etj. Sami Repishti nuk u dëgjua sepse ai ishte pjesë e atyre forcave shoqërore që përbënin opozitën e vërtetë kundër komunizmit. Të tilla forca ishin paracaktuar prej planit të Ramiz Alisë të mos përfshiheshin në proceset e tranzicionit, e jo më t’i drejtonin ato. Shqipërinë pluraliste me ekonomi tregu duhej ta ndërtonin dhe trashëgonin bijtë dhe shërbëtorët besnikë të ish-kupolës komuniste, shumica e të cilëve po vijojnë ta sundojnë edhe sot…
Më vjen keq që dy veprat letrare PIKA LOTI (1997 dhe 2009) dhe NËN HIJEN E ROZAFËS (2004) të profesor Repishtit i lexova vetëm këto javët e fundit, pra me vonesë nga botimi i tyre. Këto dy vepra bëjnë pjesë në letërsinë realiste shqiptare, dhe më konkretisht ato përbëjnë themelet e letërsisë sonë të quajtur letërsia e burgut, e cila lexohet sot me ëndje dhe përfitim të madh, sepse aty zbulohet jeta plot vuajtje, qëndresa dhe bëmat e njerëzve të dënuar prej diktaturës komuniste shqiptare, një aspekt i jetës sonë, të cilin diktatura e kishte shtrembëruar keqas dhe mbajtur në fshehtësi. Letërsia realiste shqiptare e krijuar gjatë dhjetëvjeçarëve të parë të shek XX-të prej Andon Zako Çajupit, Zef Skiroit, Gjergj Fishtës, Ernest Koliqit, Faik Konicës, Migjenit, Mihal Gramenos, Nonda Bulkës, etj, etj, gjatë viteve të rënda të diktaturës komuniste (1944-1991) ra në fashë, por nuk u ndërpre. Ajo ra në fashë, sepse pushteti diktatorial stimuloi në ato vite letërsinë e quajtur “Letërsi e Realizmit Socialist”, veprat e së cilës hartoheshin sipas kërkesave të formuluara prej V. I. Leninit dhe regullave të sajuara prej teoricienit sovjetik A. Zhdanov. Kjo letërsi mori mbi vete detyrën për t’i shërbyer partive komuniste në pushtet për krijimin e rendit të ri, përmes sajimit të heroit pozitiv. Ky hero mishërohej me figurën e një komunisti, a njeriu të thjeshtë, ose të një sekretari partie. Kjo letërsi në Kinë krijoi një hero si Laj Feni, në Shqipëri krijoi heroin e Stavri Larës (romani Këneta i F. Gjatës) e plot të tjerë… Kjo lloj letërsie, e cila stimulohej aq shumë prej partisë shtet, solli vetëm dëme në art dhe në psikologjinë e shoqërisë së vendit ku u krijua. Për turpin e tyre, autorët e të tilla veprave nuk i kanë kërkuar falje popullit për dëmin që i shkaktuan, por vijojnë të mburren me to. Veprat e shkruara sipas parimeve të realizmit socialist sot nuk na tërheqin më, lexohen me vështirësi dhe me një ndjenjë neverie, sepse në to i thurren lavde politikës dhe moralit që i shërbente vetëm sundimit të partisë shtet.
Mbas vitit 1944 letërsinë realiste nuk e braktisën të gjithë krijuesit shqiptarë. Atë vijuan ta lëvronin vetëm disa shkrimtarë shqiptarë që ranë nëpër burgje e kampe pune dhe disa prej të arratisurve në botën e lirë. Për nder të letrave shqipe pati dhe shkrimtarë të guximshëm si Petro Marko, Mitrush Kuteli, etj, të cilët me gjithë pasojat politike për jetën e tyre dhe të familjarëve të vet, nuk e përfillën metodën e realizmit socialist, kurse Lazgush Poradeci, Ali Asllani etj e thyen penën dhe nuk krijuan më mbas vitit 1944. Nuk duhet të lemë pa përmendur këtu dhe ndihmesën e vlefshme që dha plejada e shkrimtarëve të rinj shqiptarë që u formua në Ish-Jugosllavi.
Letërsia jonë e viteve 1944-1991, përveç shkrimtarëve si Shefqet Musaraj, Aleks Çaçi, Fatmir Gjata, etj, të cilët shkruan vetëm vepra të realizmit socialist, pati dhe disa shkrimtarë si Sterio Spasse, Sabri Godo, etj, të cilët hartuan vepra që i përkisnin realizmit socialist kur trajtuan ngjarje nga koha aktuale e socializmit dhe vepra thjesht realiste kur trajtuan jetën shqiptare, ose atë të huaj, të një kohe të kaluar. Ky grup shkrimtarësh i solli letërsisë sonë edhe dëme edhe vlera, sipas rastit. Kurse vepra letrare e Ismail Kadaresë dhe ajo e Dritëro Agollit përbëjnë fenomene letrare të komplikuara, që kërkon studime të thelluara për të zbuluar se deri ku mbritën vlerat dhe dëmet e tyre.
Letërsia realiste shqiptare e viteve 1945-1991 dallohet prej letërsisë së realizmit socialist së pari për nga metoda krijuese, sepse ajo nuk i zbatoi regullat e ngurta të saj dhe së dyti për nga përmbajtja, sepse me përmbajtjen e vet ideore, ajo nuk u vu në shërbim të së keqes, por e denoncoi atë. Letërsia realiste nuk ngriti në art politikën e partisë shtet, por humanizmin, moralin e shëndoshë, dashurinë njerëzore, gjithëçka që i shërbente përparimit shoqëror. Ajo eci në atë rrugë që kishte ecur letërsia shqiptare dhe ajo botërore para vitit 1944, rrugë në të cilën letërsia ecën edhe sot, pavarësisht nga rrymat e drejtimet letrare ku mund të bëjë pjesë.
Krijimet poetike të Arshi Pipës (Libri i Burgut, 1959), potretet e Sami Repishtit (Pika Loti, hartuar në vitet 1960-1963), poezitë e shkruara nëpër burgje e kampe internimi prej poetëve të dënuar si Visar Zhiti, Lek Pervizi e shumë të tjerëve, përbëjnë themelet, nismat e letërsisë së burgut. Natyrisht në këto themele bëjnë pjesë edhe vepra të tjera që unë si emigrant nuk kam mundur t’i shtie në dorë, mbasi qeveritë shqiptare të mbas vitit 1992 nuk kanë treguar asnjë interes për shpërndarjen e veprave letrare e shkencore, që botohen prej autorëve me sakrifica në tirazhe të vogla.
* * *
Vëllimi Pika Loti (botimi i dytë, PEGI, 2009, 155 f.) është një përmbledhje tregimesh të jetuara, të ndërtuara si portrete letrare, të cilat autori i shkroi mbas arratisjes nga atdheu në vitet 1960-1963, por që i botoi vetëm më 1997, kur nuk druhej më se mos u shkaktonte pasoja familjarëve të vet dhe të personave që kishte përshkruar në to. Heronjtë e kësaj vepre janë bashkëvuajtës të autorit nëpër qelitë e hetusisë, ose në burgun e Shkodrës dhe në kampet e ndryshme të punës. Vëllimi hapet me shkrimin kushtuar nënës dhe mbyllet me shkrimin Elegji për vëllanë, i cili dallon prej shkrimeve të tjera sepse nuk është tregim a portret letrar, por skicë lirike, një elegji në prozë. Këtë vepër autori e shkroi më 1970, mbasi Sigurimi shqiptar përhapi lajmin e rremë sikur vëllai i autorit, Vehbiu, kishte vdekur. Mbasi u hartua skica, autori mësoi të vërtetën, vëllai i tij ishte gjallë. Tronditja dhe dëshpërimi i thellë që i shkaktoi autorit lajmi dashakeq i Sigurimit shqiptar, nxiti krijimin e kësaj vepre lirike tepër emocionuese e plot dhimbje.
Midis bashkëvuajtësve të ndryshëm që autori njohu gjatë viteve të kalvarit të vet, ai ka zgjedhur disa prototipa me të cilët përfaqësoi fatin e shtresave të ndryshme të shoqërisë shqiptare të viteve 1946-1956.
Rrëfimi me besnikëri e vërtetësi i jetës dhe vuajtjeve të këtyre heronjve përmes riprodhimit të ngjarjeve e bisedave të ndodhura konkretisht para syve të autorit, si dhe të shumë hollësirave të ndryshme, krijon një emocionalitet dhe besueshmëri shumë të lartë. Ky emocionalitet dhe kjo besueshmëri nuk mund të krijoheshin në një nivel të tillë, në rast se këto portrete do të ishin trajtuar thjesht si tregime letrare të mirëfillta. E themi këtë sepse në tregimet e mirëfillta letrare autorët për të tipizuar heronjtë e tyre përdorin material (ngjarje, biseda, mendime e hollësira përshkrimore) të krijuara prej imagjinatës së tyre dhe jo material të marrë konkretisht nga jeta ashtu si ka ndodhur. Tipizimi si dukuri letrare e forcon aspektin artistik të veprës, por dobëson besueshmërinë e ngjarjeve. Duke qenë se besueshmëria për problemet dhe ngjarjet që trajtohen në këtë vepër ka rëndësi të veçantë, mbasi aty bëhet fjalë për ngjarje dhe të përvuajtur konkretë, themi se krijimi i këtyre lloj tregimeve gërshetuar me tiapret e portretit letrar, ka qenë rruga më e mirë që ka ndjekur autori.
Pasqyrimi i jetës shqiptare mbështetur mbi kujtimet e së kaluarës së afërt, duke përzgjedhur ngjarje, biseda, mendime e hollësi të ndryshme thelbësore për të treguar deformimin e dhunshëm të moralit e të së drejtës, për shkatërrimet dhe plaçkitjet që po i bëheshin pasurisë private në dhjetëvjeçarët e parë të pas Luftës Antifashiste, ishte rruga që ndoqi ky autor në fillim të viteve 1960-të. Këtë rrugë, ose rrugë të ngjashme me të, ndoqën mbas vitit 1992 edhe shumë të dënuar të tjerë, midis të cilëve u shqua françeskani At Zef Pëllumbi, Visar Zhiti, etj.
Ideja themelore e veprës Pika Loti është zbulimi i faktit se komunizmi si ideologji dhe praktikë vret elitën, keqtrajton mesatarët dhe ngre në qiell inferiorët. Këtë ide, që autori e ka mishëruar artistikisht në këtë vepër letrare, e pati formuluar shprehimisht në një fjalim politik mbajtur më 1965 gjatë tubimit “All-American Conference” në Washington D.C., të cilin e citon në shënimin hyrës të veprës (f. 8).
Vrasja e elitës shqiptare (inteligjencës dhe borgjezisë si klasë politike dhe ekonomike) e krijuar gjatë brezave e dhjetëvjeçarëve me mund e sakrifica, shpaloset përmes disa portretesh:
Qemali është portreti që ka në qendër intelektualin e shquar shkodran Qemal Draçini, liceisti më i dalluar i Shkodrës dhe i gjithë studentëve shqiptarë të Universitetit të Firences ku ai studjoi dy vjet për drejtësi. Këtë intelektual autori e adhuronte për prirjet e tij për hapje horizontesh të reja. Ky djalosh bjond e shumë simpatik, në rininë e tij të parë u lidh me lëvizjen komuniste, por kur pa se ideali për krijimin e një bote të re ishte i mbrujtur me urrejtje dhe dënime deri në anëtarët e familjes dhe të vetë prindërve, u largua me neveri. Ai nuk mund ta urrente e ta bënte fajtore nënën e vet për ekzistencën e shoqërisë borgjeze. Me nota shumë të gjalla përshkruhet atmosfera e vitit 1945, kur Qemali vuri në skenë në teatrin e Shkodrës dramën Përtej horizontit, vepër e dramaturgut amerikan Eugjen O’ Neil. Kjo shfaqje me tingëllimin e saj aktual për gjendjen mbytëse të rinisë intelektuale të kërcënuar prej thatësirës së dogmatizmit marksist, e tronditi rininë shkodrane, po ashtu dhe organet e pushtetit të ri dhe të Sigurimit. Qemalit i shkaktoi burgimin dhe tortura çnjerëzore të padurueshme, prej të cilave ai mundi të shpëtonte me anë të vetëvrasjes plot dhimbje duke gëlltitur sasi të madhe pluhuri DDT që roja e burgut hodhi në qelinë e tij për ngordhjen e miljona morrave.
Nji shok e nji mësues: dy dëshmorë, i kushtohet luftëtarëve antifashistë vlonjatë Hamdi Gjoni dhe mësuesit Bego Gjonzeneli, të cilët u burgosën, u torturuan në hetuesi dhe u hodhën të kampet e punës për të vetmin “mëkat” se nuk u bashkuan me forcat partizane që u krijuan më vonë, por luftuan si nacionalistë kundër pushtuesve fashistë e nazistë. Inteligjenca e thellë e pedagogut të shkollës së mesme tregëtare të Vlorës, Bego Gjonzeneli, shpaloset përmes riprodhimit të bisedave të tij me të dënuarit. Dënimi i disa krerëve komunistë prej vetë PKSH-së, mbas prishjes së marrëdhënieve me Jugosllavinë e J. B. Titos, ngjalli tek të burgosurit disa shpresa për zbutje të diktaturës e përmirësim të gjendjes… Mirëpo profesori ua preu hovin hamendjeve naïve me arsyetimet e veta: Grindjet janë të një natyre inherente të sistemit komunist. Do të kemi dhe të tjera, të ngjashme me këtë. Komunistët vrasin njëri tjetrin, me qëllim që të përballojnë pa kundërshtime gjendjet e reja. Për diktaturat absolute, eleminimi i shokëve të luftës është një parim themelor. Por kjo nuk duhet kuptuar si një sinjal i fundit të tyre… Kemi hyrë në një suazë nga e cila është shumë e vështirë të dalim. Ata që thonë se e drejtojnë fatin e vendit tonë, nuk e kanë më këtë fat në duart e tyre. Një tjetër dhespot sundon sot mbi vendin tonë. Eshtë ariu sovjetik.
I ngjashëm me fatin e profesorit vlonjat Gjonzeneli është dhe fati i profesorit shkodran të filozofisë, Preng Kaçinari, i cili përshkruhet në shkrimin Nji vorr i harruem. Ky pedagog i filozofisë në gjimnazin At Gjergj Fishta të Shkodrës, inteligjent i rallë, diplomuar në Universitetin e qytetit Monpellie të Francës. Ky profesor, me sjelljen, zgjuarësinë dhe njohuritë e thella kishte fituar respektin e dashurinë e nxënësve dhe të qytetarëve shkodranë. Pas pushtimit fashist u bëri thirrje studentëve të vet dhe doli malit bashkë me ta, me të cilët luftoi dhe vetë autori kundër pushtuesit fashist. Mirëpo ai u përçmua, u la pa punë dhe u detyrua të vdiste nga uria, për të vetmin “faj” se nuk u bashkua me forcat komuniste dhe sepse kishte njohur nga afër në kohën e studimeve diktatorin e ardhshëm të Shqipërisë, xhelozia dhe paranoja e të cilit nuk lejonte të mbijetonin më të aftët se ai.
Gjatë takimit të fundit të heroit me autorin, ai i formuloi me pak rreshta thelbin e moralit, thelbin e asaj që kërkonte partia shtet prej mësuesve dhe edukatorëve: Falja ndërgjegjen djallit, asgjëso personalitetin tand, humbe dinjitetin si njeri, hidhi poshtë të gjitha parimet morale bazë, atëhere je i përshtatshëm për indoktrinimin që kërkohet n’ arsim.
Në një situatë të tillë mbytëse, ky intelektual i pastër, besnik i parimit sipas të cilit për kombet, ashtu si për njerëzit, nderi qindron ma lart se jeta, mbetur i papunë, pa mundësi jetese, i dha fund jetës me vdekje nga uria në vorrezat e Tiranës më 1956.
Edhe më tragjik është fati i avokatit shkodran Qazim Dani, që përshkruhet në Plaku i numërit 10, njeriu që ishte burgosur pa më të voglin shkak. Ky burgim e revoltoi të birin 16-vjeçar, Bardhoshin, i cili duke mos e duruar padrejtësinë, vendosi të arratisej bashkë me dy shokë të tjerë, të tre djem të vetëm. Këta djem të papërvojë i vranë rojet kufitare. Mbasi i lanë të qelbeshin në sheshin e qytetit disa ditë me radhë për të tmerruar rininë shkodrane, policia lejoi familjarët e miqtë e tyre t’i varrosnin. Nëna e Bardhoshit u çmend nga tronditja e ngjarjes makabre. Kur u lirua bashkëshorti, i plakur para kohe, ajo e priti ashpër duke thirrur: Ti ma ke vra djalin! Ti ma ke vra djalin!, në një kohë kur ky babë nuk e dinte fundin tragjik të të birit. Të dy, nënë e babë, të mbetur mos më keq, pa triskat e bukës, me tre vajza që mezi nxirrshin bukën e gojës me punë nga më të rëndat, të damkosur me epitetin ndjellakeq “armik i popullit”, e ndjenë veten të tepërt dhe u shkrinë njëri pas tjetrit duke u gdhirë të mbërdhirë nga të ftohtit në ballkonin e shtëpisë…
Në Bir i dejë i Shen Françeskut autori portretizon klerikun At Çiprian Nikaj, bashkëvuajtës me autorin në qelinë e hetuesisë së Shkodrës. Ky klerik i përkushtuar, bashkë me kolegët At Pal Dodaj, At Mati Prendushi dhe At Bernardin Palaj ishin arrestuar në mes të nëntorit 1946 me rastin e gjetjes në Kuvendin e Franceskanëve të disa pushkëve të ndryshkura që kishte lënë një reshter gjerman gjatë tërheqjes. Ato pushkë as ishin përdorur e as mund të përdoreshin, por kishin mbetur në Kuvend nga pakujdesia, duke e lënë dorëzimin e tyre në polici me sot për nesër. Spiunimin e kishte bërë një seminarist i ri, i rekrutuar prej Sigurimit. Torturimi i këtyre klerikëve, që mbaheshin nëpër qeli të ndryshme, bëhej me qëllim që ata të pranonin se armët ishin fshehur për të organizuar kryengritjen popullore kundër pushtetit, ashtu si u paratha nga propaganda komuniste shqiptare e ajo jugosllave. Për të mos u shtrembëruar e vërteta, At Çipriani i rrëfen autorit të vërtetën e pranisë së atyre armëve në Kuvend dhe ia lë si porosi ta dëshmojë këtë të vërtetë mbas daljes nga burgu. Ky amanet përbën dhe shkakun kryesor të hartimit të këtij portreti.
Thjeshtësia e klerikut të përkushtuar jepet përmes lutjes së tij të përsëritur drejtuar Zotit: Ati Ynë në Qiell! Më ndihmo të jem i dejë për hirin e dashuninë tande!
Kjo qenie modeste, që dukej tepër e tkurur gjatë lutjeve të veta, ishte shumë e fuqishme në fjalë e mendime. Me këshillat dhe ngushëllimet që i jepte autorit ky bashkëvuajtës para e mbas torturave, ma lehtësonte vuejtjen me frymën e shpresës e ma mbushte zemrën me shpirtin e qindresës, pohon autori duke përshkruar gjendjen e rëndë psikologjike në terrin e qelisë ku njeriu humbiste nocionin e kohës dhe shpesh herë edhe dëshirën për të jetuar…

Keqtrajtimi që u bëri diktatura njerëzve mesatarë jepet me ngjyra të gjalla në shkrimet Dukagjinasi i pafat, Djali i Lumës dhe Bajraktari. Heronjtë e këtyre veprave janë bij të malësive të Shqipërisë së Veriut, njerëz të ndershëm, atdhetarë antifashistë. Të tillë janë vëllezërit dukagjinas Mark e Kolë Prela, malësori i sinqertrë Mehmet Lumjani dhe bajraktari i një fshati të thellë, Sylë Bajraktari. Të gjithë këta heronj pa qenë aspak kundërshtarë të pushtetin dënohen prej tij. Mark e Kolë Prela e donin pushtetin e ri, por ata, si njerëz të ndershëm, edhe pse kishin luftuar si antifashistë përkrah forcave partizane, nuk kishin pranuar të zbatonin urdhërat vrastare të Brigadës së Mbrojtjes së Popullit (forcat e Sigurimit), që shkuan nëpër Malësi për të masakruar banorët e atjeshëm, me qëllimin e vetëm që të ngjallnin tmerr, frikë e nënshtrim absolut ndaj pushtetit të ri “popullor”.
Djaloshi i thjeshtë e i sinqertë, i ndershmi Mehmet nga Luma, nuk mund ta kuptonte se si mund të binte burri aq poshtë sa të shpifte kundër bashkëfshatarit të vet. Sigurimsi i fshatit kishte shpifur sikur Mehmeti nuk e donte pushtetin, sikur ishte “armik i popullit”, gjë që i shkaktoi burgimin dhe dënimin me punë të detyruar në baltrat e kënetës së Maliqit. Pyetja e tij retorike: Si mund të bjerrë burri kaq poshtë!, përdorur si refren gjatë shkrimit, zbulon padrejtësinë e shumë dënimeve dhe rënien poshtë jo të disa spiunëve, por të vetë pushteti komunist. Ky pushtet që erdhi në fuqi me bujë si krijues i botës së re dhe i njeriut të ri, shumë shpejt e zbuloi fytyrën e vërtetë diktatoriale antinjerëzore.
Për të justifikuar përdhunën e vet dhe për të krijuar idenë se bota e vjetër që ai përmbysi, ishte një botë reaksionare, ky pushtet përmes dënimeve të ndryshme i shpalli armiqësorë, reaksionarë dhe antipopullorë shumë fjalë, si dhe mbartësit e tyre. Me përdhunë fjalët ballist, bajraktar, xhandar, avokat-mbrojtës, padre, hoxhë, prift, etj u ngarkuan me një përmbajtje negative emocionale dhe u shpallën e u luftuan si amrmiq e tradhëtarë të gjithë ata që kishin qenë emëruar me të tillë emra. Midis këtyre të përndjekurve bëjnë pjesë mjaft prej të dënuarve që përmendëm më lart, si dhe Sylë Bajraktari, njeriu që nuk e kuptonte dot pse e quanin armik të popullit, gjakpirës të popullit, kur ai dhe të parët e tij si bajraktar ishte përpjekur të zbatonte Kanunin dhe ligjet e Maleve për të mbajtur regull në fshatin e vet.
Jeta personale plot mundime dhe njohja nga afër e vuajtjeve dhe e fundit tragjik të jetës së këtyre përfaqësuesve të popullit shqiptar e shtytën autorin të arrinte që në vitet 1959-1962 në një karakterizim shumë të pjekur të epokës së diktaturës qysh atëhere, karakterizim në të cilin shkrimtarët dhe studjuesit tanë të ditëve tona nuk kanë arritur ende. Për autorin ajo epokë ishte epoka që vrau arsimtarin e ndershëm, që zhduku klerikun e devotshëm, që kalbi në burgje intelektualët e formuar në Europë, që shtrydhi në tortura tregtarin, që mundoi me uri punëtorin e që varfëroi katundarin deriku nuk shkonte më. Epokë e cila përdhosi nxënësin, helmoi rininë, lartësoi idiotin, frymëzoi naivët. Ajo bëri kult urrejtjen, kurse karrierën ideal.
Bashkëvuajtja dhe njohja nga afër e jetës dhe e vdekjes së heronjve të tillë i dha shtysën autorit që të gjente rrugën e shpëtimit jo në durimin e vuajtjeve, e cila do ta shpinte së shpejti në një vdekje të parakohëshme gjatë një riburgimi, riinternimi, apo kampi pune, por në arratisjen nga atdheu. Jeta e autorit deri në arratisjen e tij trajtohet me hollësi në vëllimin autobiografik Nën Hijen e Rozafës (Onufri, 2004, 344 f.), ku janë vendosur në qendër jo bëmat dhe bisedat e bashkëvuajtësve, por jeta, vuajtjet, mendimet, meditimet e përgjithësimet e autorit dhe të familjarëve të tij.
Ndërkohë theksojmë se ngritja në pozita të larta e njerëzve inferiorë që i shërbenin me besnikëri të verbër pa asnjë vrarje ndërgjegjeje pushtetit në fuqi jepet duke treguar sesi njerëz injorantë, gati analfabetë, të marrë prej fshatrave u armatosën dhe u vunë në detyra komanduese nëpër burgje e kampe pune, ku keqtrajtonin mizorisht të dënuarit pa faj. Këtyre njervzve të pashpirt auroti nuk u kushton asnjë portret a shkrim të plotë, por vetëm i përshkruan shkarazi dhe në kontrast me bashkëvuajtësit e vet të dënuar pa faj. Përjashtim bën autori vetëm për Xhevahirin, si e quanin të burgosurit tetar Jonuzin nga Berati, të cilin e portretizon brenda portretit Bajraktari. Ky person dallonte prej policëve të tjerë, ai ishte zgjuar nga poshtërsitë e partisë shtet dhe përpiqej të lehtësonte me sa i mundej vuajtjet e të dënuarve, herë duke u treguar se cilët ishin të rekrutuarit midis të dënuarve, herë duke u treguar lajme nga jeta jashtë burgut…
Së fundi, nuk mund të lemë pa theksuar se në të gjitha shkrimet e përmbledhura në librin Pika loti ka një karakteristikë të përbashkët artistike. Në to bie në sy përdorimi i një lirizmi shumë të ndjeshëm, përshkrimi me shumë besnikëri dhe me hollësira të zgjedhura mirë për të karakterizuar heronjtë që portretizohen. Ndërhyrjet lirike të autorit, shfrimet e emocioneve, meditimet dhe formulimet e sakta për karakterizimin e epokës dhe të personave historikë, ua rrisin shkrimeve emocionalitetin, besueshmërinë, vërtetësinë, humanizmin dhe njëherazi dhe nivelin artistik.
Kjo vepër, si dhe veprat e tjera të Sami Repishtit, shquhet dhe për gjuhën e pasur e të përpunuar, për dialektin shkodran letrar shumë të afërt me gjuhën letrare të përbashkët shqipe. Kjo dukuri është e rallë midis atyre që shkruajnë në dialektin shkodran, mbasi shumica e tyre duke dashur të tregojnë pasurinë e këtij dialekti, theksojnë diferencat nga gjuha letrare dhe përdorin shumë nëndialektalizma të saj.
Si përfundim themi se përmbjedhja Pika loti bën pjesë denjësisht në themelet e letërsisë shqiptare së burgut, se ajo paraprin veprën madhore Rrno vetëm për me tregue të At Zef Pëllumbit dhe romanet e Visar Zhitit Rrugët e Ferrit dhe Ferri i Carë, kurse vepra autobiografike Nën hijen e Rozafës, është një simotër e tyre.

Filed Under: Analiza Tagged With: Komunizmi, Sami repishti, Thanas Gjika, vret Eliten

SFIDUESI I MADH I DIKTATURES DHE I TRANZICIONIT

June 7, 2015 by dgreca

(Ese për Lek Preng Pervizin editor i revistës KUQ E ZI)/
Nga Thanas GJIKA/
Lek Pervizi (bir i gjeneral Preng Pervizit), bashkë me Mërgim Korçën (bir i Dr. Xhevat Korçës), Uran Butkën (bir i mësusesit Safet Butka), Eugjen Merlikën (bir i ing. Petrit Mustafa Merlikës) e shumë veprimtarë demokratë të ditëve tona, janë bij të elitës intelektuale shqiptare që po formohej gjatë viteve të shtetit të pavarur shqiptar, pra dhe viteve të mbretërisë. Ata janë bij të atyre intelektualëve atdhetarë që nuk e donin ideologjinë komuniste, të cilët për këtë shkak u shpallën armiq të pushtetit prej Partisë Komuniste Shqiptare dhe bijtë e tyre u internuan, u burgosën ose u lanë në hije gjatë viteve të diktaturës. Mirëpo mbas vitit 1992 kur u shkërmoq diktatura e proletariatit, këta bij të denjë të prindërve të tyre me forca të përtërira ia filluan luftës për mëkëmbjen e demokracisë shqiptare.
Në vitin 1989 Mihail Gorbaçovi, sekretari i parë i Partisë Komuniste Bollshevike të Bashkimit Sovjetik, pranoi në takimin e Maltës para Xhorxh Bushit (Plakut), se sistemi socialist dështoi, si një sistem shoqëror i gabuar dhe joproduktiv. Në gjithë Europën Lindore u pranua kapitullimi i atij sistemi dhe shkërmoqja e diktaturës komuniste, e shtetit njëpartiak me ekonomi të përqendruar. Filloi instalimi pa dhunë i sistemit pluralist me ekonominë e tregut të lirë dhe legjislacion demokratik. Ky fenomen i ri solli dhe rilindjen e kulturës, të artit e të shkencës demokratike, të cilat kanë në themel të tyre zbulimin e së vërtetës, të së bukurës dhe të së dobishmes në jetën njerëzore. Mirëpo fitimtarët (shtetet e Perëndimit) pranuan që shkërmoqja e diktaturës dhe krijimi i sistemit të ri shoqëror të kryhej në rrugë paqësore. Kjo klauzolë solli si pasojë që në Europën Lindore, pra dhe në Shqipëri, ish partitë shtet nxitën futjen e shumë ish komunistëve e sigurimsave në partitë e reja për ta kryer procesin e pluralizmit dhe krijimin e ekonomisë së tregut të lirë, ashtu si u leverdiste atyre. U punua fshehurazi që pasuritë dhe pushteti politik në këto vende të trashëgohej prej bijve të komunistëve dhe shërbëtorëve të tyre besnikë.
Ky fenomen ndodhi dhe në Shqipëri, ku në këtë proces ndihmuan edhe shumë artistë e veprimtarë shoqërorë, të cilët gjatë viteve të diktaturës kishin kontribuar në krijimin e artit, kulturës dhe të shkencës së politizuar. Ata u përpoqën të ecnin në rrugën e re, por formimi i tyre i vjetër politik, kulturor e artistik, si dhe privilegjet që kishin gëzuar gjate sundimit te partisë shtet, i pengonin që t’i shihnin dhe analizonin me sy kritik dukuritë e jetës së kaluar dhe të jetës aktuale. Të tilla dobësi të formimit bashkë me disa dobësi të karakterit të tyre, ndikuan që ky grup veprimtarësh dhe artistësh të mos e kryente procesin e katarsës, procesin e shpëlarjes nga gabimet dhe krimet e kryera gjatë sundimit të diktaturës komuniste. Në veprat e veprimtarëve të këtij grupi bie në sy përpjekja për të justifikuar bëmat e kohës së diktaturës duke kritikuar vetëm ndonjë dobësi të sistemit diktatorial si luftën e tepruar të klasave, varfërimin e skajshëm të shoqërisë e ndonje tjeter, por pa treguar se ai sistem ishte i gabuar që në fillimet e veta, mbasi u stis me vrasje, burgime, internime pa gjyq, me shkelje flagrante të të drejtave të njeriut. Dhe më djallëzisht vepruan disa prej tyre duke u përpjekur të zmadhonin ndonjë kritikë që u ishte bërë gjatë regjimit komunist dhe ta paraqisnin veten si të përndjekur, madje dhe si të pakënaqur e disidentë. Kështu politika shqiptare e sotme, për turp i la mënjanë disidentët e vërtetë e të përvojturit dhe i zëvendësoi ata me bijtë e ish komunistëve e ish sigurimsave.
Për fatin e mirë të popullit tonë, krahas këtij grupi veprimtarësh, artistësh e studiuesish, për rilindjen dhe mëkëmbjen e politikës, kulturës, artit dhe shkencës së re demokratike, ka punuar dhe një grup tjetër i përbërë prej ish të përndjekurve e të dënuarve politikë, me të cilët u bashkuan dhe disa intelektualë të ndershëm të cilët ishin lënë në hije gjatë kohës së diktaturës. Edhe pse përbërësit e këtij grupi nuk kishin pasur mundësi shkollimi e kualifikimi si pjesëtarët e grupit të lartpëmendur, ndihmesa e tyre në ecurinë e proceseve ka qenë dhe është thelbësore, ndonëse propaganda e sotme, e dominuar prej grupit të ish të përkëdhelurve të diktaturës, nuk e vlerëson dhe përpiqet ta mënjanojë e nënvlerësojë atë.

***
Midis veprimtarëve të grupit të dytë ndrit jeta dhe vepra e Lek Pervizit, djali më i vogël i tre djemve të gjeneral Preng Pervizit. Me jetën dhe veprimtarinë e shumanshme ky veprimtar i shquar i demokracisë shqiptare ka hyrë që për së gjalli midis shqiptarëve të pavdekshëm. Brezat e sotëm dhe të ardhshëm të shoqërisë sonë do t’i vlerësojnë gjithnjë e më shumë të tillë veprimtarë që shquhen për karakterin e fortë dhe ndihmesën e shumanshme në fushën e kulturës, gazetarisë, historisë, artit dhe të mendimit politik e shoqëror.
Babai i Lekës, Preng Pervizi, ishte një nga kuadrot e lartë të ushtrisë shqiptare, që kishte kryer studimet në Austri e Itali dhe ishte inkuadruar në forcat e armatosura shqiptare që në vitin 1918.
Lek Pervizi u lind më 26 qershor 1929 në Skurraj të Kurbinit, u shkollua bashkë me vëllezërit në Itali. Vëllai i madh, Valentini, studioi në Romë në vitet 1929-1941 ku përfundoi shkollën e lartë ushtarake të kavalerisë. Vëllai i dytë, Genci, studioi po në Romë në vitet 1929-1943, ku përfundoi studimet e larta për aviator. Leka ndoqi në Romë studime në kolegjin Santa Maria gjatë viteve 1938-1943, ku ndoqi edhe një kurs pikture. Nuk e mbaroi dot atë shkollë, mbasi ndryshimet e mëdha që solli kapitullimi i Italisë fashiste, bëri të pamundur vijimin e shkollimit të tij. Shkollimi i tij nuk u përfundua as në Shqipëri, sepse mbas vendosjes së diktaturës komuniste nisi terrori ndaj familjes së tij.
Për shkak bindjesh dhe miqësish, babai i Lekës që në rininë e tij u lidh me Ahmet Zogun dhe u bë një nga përkrahësit e tij të fuqishëm deri në prillin e vitit 1939, si dhe më pas gjatë pushtimit italian e gjerman. Edhe pse ishte prombretit, Preng Pervizi bashkë me Muharrem Bajraktarin e ushtarake te tjere nuk u bashkuan me asnjë parti politike, pra as me Partinë e Legalitetit, por i qëndruan besnik mendimit se ushtria shqiptare duhej të ishte e depolitizuar si forcë që mbronte atdheun nga rreziqet e jashtëm. Gjeneral Pervizi në gusht të vitit 1944 kundërshtoi mendimin e komandës gjermane për të shpallur diktaturën ushtarake në Shqipëri, kundërshtim që solli grindjen e tij me komandën gjermane dhe djegien e shtëpive (kullave) të tij në Laç e Skurraj të cilat pak më vonë u ridogjën prej forcave partizane, ndonëse në shtator të vitit 1944 Prenga, bashkë me disa ushtarakë, përkrahës të tij, doli maleve për të kundërshtuar pushtimin gjerman. Përpjekjet e Preng Pervizit dhe shokëve të tij për të bashkuar forcat antikomuniste dështuan për shkak se misioni ushtarak anglez, që përfaqësonte Aleatët e Mëdhenj, u pajtua me mendimin që fati i Shqipërisë të trajtohej bashkë me fatin e Jugosllavisë, mendim që e dëmtoi të ardhmen e vendit tonë.
Preng Pervizi në janar të vitit 1945 u shpall prej qeverisë komuniste armik i popullit dhe u dënua me vdekje. Nuk u morën parsysh asgjë nga veprimtaria e tij 26-vjeçare në shërbim të atdheut.
Nuk u mbajt parasysh e nuk u përmend kurrë fakti se Preng Pervizi ishte një ndër komandantët e forcave të shtetit shqiptar që luftuan për dëbimin e serbëve nga Shqipӫria në vitet 1920-1921.
Nuk u mbajt parasysh e as u përmend kurrë kontributi i tij në shtypjen e kryengritjes së Mirditës të nxitur prej agjenturës jugosllave më 1921 dhe as dështimi i grushtit të shtetit të 8 marsit 1922, ku Preng Pervizi në krye të forcave qeveritare i shpartalloi forcat rebele dhe e shpëtoi vendin nga kriza.
Nuk u mbajt përasysh as fakti se Preng Pervizi kishte qenë komandant i forcave shtetërore që shtypën kryengritjen antikombëtare të zonës Shalӫ-Shosh (Dukagjin) në nëntor- dhjetor 1926, nxitur nga agjentura jugosllave.
Nuk u mbajt parasysh e nuk u përmend kurrë guximi i tij për kundërshtimin e mendimit të Benito Musolinit më 1936 (shfaqur në Luftën e Abisinisë e në Manovrat e Mëdha të ushtrisë italiane, ku Prenga ishte dërguar si vëzhgues i palës shqiptare. Benito Musolini në fund të lojrave i tha Prengës: Shqipëria është një vend trim por e vogël, por ne do ta bejmë të madhe. Ushtria italiane e ka Shqipërinë një kafshatë goje. Prenga, duke e kuptuar nëntekstin e këtyre fjalëve, iu përgjigj: Ne na mjafton Shqipëria dhe kështu si është. Shqipëria nuk është Abisini, ajo është kockë e fortë, që ngec në fyt. Kjo përgjigje i dha të kuptonte Musolinit, se Preng Pervizi nuk do ta pranonte pushtimin, por do të organizonte rezistencën e armatosur. Prenga e vuri në dijeni mbretin Zog i I për rrezikun që i kanosej vendit, por ai nuk mori asnjë masë mbrojtëse, sepse kishte besim të verbër ndaj Italisë. Agjentura italiane në Shqipëri e bindi mbretin, që ta transferonte Preng Pervizin nga qendra si komandant të qarkut operativ Tiranë-Durrës në komandant të qarkut operativ Korçë-Kolonjë, për ta pasur sa më larg ditën e sulmit, që u realizua më 7 prill 1939.
Nuk u mbajt parasysh e nuk u përmend kurrë fakti se Preng Pervizi më 9 prill 1939, donte të fillonte rezistencën kundër pushtuesit italian dhe i propozoi mbretit në Zëmblak të Korçës që të lëshonte kushtrimin për luftë popullore ndër male. Ahmet Zogu nuk e pranoi këtë mednim me pretekstin se dëmtohej populli. Prenka u detyrua ta përcillte mbretin në Follorinë të Greqisë, ku I kërkoi përsëri që të kthehej në Korcë e të shpallte luftën kundër pushtuesve italianë pastaj të largohej nga atdheu e të kujdesej për mbretëreshën lehonë e djalin disaditësh. Por mbreti u arsyetua duke thënë se asnjë fuqi europiane nuk e kundërshtoi pushtimin italian dhe se Shqipëria nuk mund ta fitonte lirinë duke luftuar e vetme. Kryeministri anglez, Ҫamberlen, ishte shprehur: Anglia nuk ka asnjë interes në Shqipëri.
Nuk u mbajt parasysh e as u përmend fakti se gjatë luftës Italo-Greke në tetor 1940 Preng Pervizi, komandanti i regjimentit të përbërë nga dy batalione shqiptare, dha urdhërin e tërheqjes së forcave shqiptare nga luftimet, duke i kundërshtuar gjeneralët italianë se ushtria shqiptare nuk behej mish për top. Për këtë urdhër gjeneral Pervizin italianët e mbajtӫn në gjendje izolimi në alet e Pukës deri në kapitullimin e Italisë. Por këtë meritë Enver Hoxha ia veshi Spiro Moisiut, vartësit të Preng Pervizit, pasi Spirua u bashkua me forcat partizane më 1942.
Nuk u mbajt parasysh e as u kujtua ndonjëherë fakti se gjeneral Pervizi në gusht të vitit 1944 u grind me komandën gjermane dhe në shtator 1944 bashkë me shumë kolegë ushtarakë doli maleve si antigjerman, veprin që shkaktoi bombardimin e kullave të tij në Laç e Skurraj.
Duke mos u marrë parasysh të tilla merita të gjeneral Preng Pervizit, në dhjetor të vitit 1944 u arrestua djali i tij i madh, Valentini, i cili jetoi nëpër burgje, kampe pune dhe fshatra internimi deri në shkurt 1991, plot 47 vjet. Në vitin 1945 u internuan në Berat bashkëshortja dhe nëna e Prengës dhe që aty tre vjet më vonë i dëbuan në kampin më të keq, në atë të Tepelenës, ku më 1950 vdiq nëna plakë 90-vjecare.
Preng Pervizi mbasi jetoi në male deri në shtator të vitit 1946, u arratis në Greqi me synimin që të nxiste qeveritë perëndimore për të ndihmuar qëndresën antikomuniste në Shqipëri.
Në vitin 1947 u arrestua djali i dytë, Genci, i cili jetoi nëpër burgje, kampe pune e internimi deri në vitin 1989.
Kurse djali i vogël, Leka në fillim u la i lirë në Tiranë, ku u mbajt nën vëzhgim deri në maj 1950 kur e arrestuan dhe e mbyllën në kalanë e Portopalermos, pastaj në kampin e Tepelenës, në atë të Shtyllasit e më tej në Kuç të Vlorës deri më 1958. Organet e Sigurimit shqiptar dëshironin që gjeneral Pervizi të hynte në Shqipëri për të marrë ndonjë nga djemtë e tij. Por ai nuk synonte të shpëtonte vetëm një ose të tre djemtë e tij. Ai synonte të shpëtonte gjithë Shqipërinë nga zgjedha komuniste, prandaj vijoi veprimtarinë e tij në Greqi derisa u largua më 1965 në Itali e pastaj në Belgjikë, ku vdiq më 1977.
Në kampin e Tepelenës jeta e Lekës ishte tepër e vështirë për shkak të kushteve shumë të këqia dhe të punës shumë të rëndë, por edhe atje ai përjetoi momente gëzimi e ngushëllimi kur organet përkatëse shpunë aty Valentinin dhe nënën. Vuajtja së bashku ishte më e lehtë. Ai kamp u mbyll më 1954, për shkak të kushteve të këqia, nën presionin e Organizatës së Kombeve të Bashkuara. Mbas kësaj, Lekën e transferuan në kampin Plug të Lushnjës, ku ai u martua me bashkëvuajtësen Gjuliana Malaj, e cila kishte filluar jetën e internimit që foshnjë në kampin e Tepelenës, ku i kishin ngjitur emrin Beba, mbasi ishte një nga fëmijët që i shpëtuan vdekjes masive të atjeshme.
Arrestimet, burgimet dhe internimet e familjes Pervizi u shoqëruan dhe me grabitjen e pronave e të tokave si dhe me djegien e shtëpive në Laç e Skuraj dhe me konfiskimn e shtëpisë vilë në Tiranë. Kjo familje e madhe duke përfshirë dhe kushërinjtë pati 23 vetë të vrarë e të vdekur nëpër burgje e internime. Sasia e përgjithëshme e viteve të burgimit dhe internimit arrin në 750 vjet. Kurse vetëm trungu i ngushtë familjar vuajti 456 vjet burgime, internime e dëbime. Na gëzon fakti se kjo familje i rezistoi me trimëri shtypjes dhe diskriminimit të padrejtë. Themi shtypje dhe diskriminim i padrejtë, sepse asnjëri prej këtyre vuajtësve nuk kishte kryer ndonjë gabim a krim ligjor. Familja Pervizi, si shumë familje të tjera të elitës shqiptare nacionaliste, që u burgosën e u internuan për dhjetëvjeçarë, e sfidoi me sukses të plotë diktaturën komuniste. Sfidë e cila meriton vepra të ndryshme arti. Vepra të tilla kanë filluar të hartohen e do të vijojnë të hartohen derisa masat e gjera të popullit tonë të çlirohen nga tymnaja e popagandës komuniste dhe ta urrejnë diktaturën komuniste ashtu si populli italian e ai gjerman e urryen diktaturën fashiste e naziste dhe shkuan përpara.
Djali i madh, Valentini (1920-1999), i përballoi i vetëm vuajtjet e burgjeve dhe internimeve. Ai nuk pati fëmijë nga martesa me gruan italiane Gorizia Manini, të cilën regjimi komunist pas arrestimit të tij e largoi nga Shqipëria. Si në legjendat e moçme Valentini i qendroi besnik gruas së tij dhe nuk u rimartua. Mbrekullisht edhe bukuroshja italiane e dashuruar fort pas oficerit kryelartë shqiptar, e priti burrin e saj derisa më 1991, u ribashkuan në Bolonjë, ku kaluan së bashku vitet e pleqërisë.
Djali i dytë, Genci (1923-1989) nuk e jetoi shkërmoqjen e diktaturës, mbasi më prill 1989 vdiq para kohe. Por ai vdiq i kënaqur sepse me bashkëshorten Albina e shtuan familjen Pervizi duke lindur gjashtë fëmijë: Evën më 1960, Edin më 1962, Davidin më 1965, Dionizin më 1969 dhe Damianin më 1976.
Edhe djali i tretë, Leka doli prej ferrit me familjen e tij të përtërirë. Ashtu si familja e babait të vet, që kishte gruan dhe tre djem, edhe Leka me Gjulianën ishin shtuar me tre djem: Leonardin më 1966, Dorianin më 1967 dhe Aurelin më 1975.
Duke mos pasur mjete e mundësi jetese, pasardhësit e Preng Pervizit, ndonëse fituan lirinë, nuk mund të jetonin në atdhe. Regjimi komunist që ua kishte marrë gjithë pronat e tundshme e të patundshme, nuk ua ktheu ato. Në të tillë gjendje ekonomike këta sfidues të diktaturës u detyruan të merrnin rrugën e shpërnguljes më 1990-1991. Valentini, si thamë shkoi në Itali, familja e Gencit në ShBA, kurse familja e Lekës në Bruksel të Belgjikës, ku gjeneral Pervizi bashkë me shokun e tij Muharrem Bajraktari kishin kaluar vitet e pleqërisë si emigrantë politikë.
Regjimi komunist nuk i donte nëpër këmbë vuajtësit e panënshtrueshëm si ishin pasardhësit e Preng Pervizit, Gjon Markagjonit, Mustafa Merlikës, Abaz Kupit, Abaz Ermenjit, Muharrem Bajraktarit, Fiqri Dines, Hysni Demës, etj, etj. Të tillë sfidues të diktaturës duheshin larguar dhe u larguan me mënyra të ndryshme prej Shqipërisë para se të fillonte loja politike e pluralizmit, sepse ata përbënin opozitën e vërtetë politike antikomuniste dhe e rrezikonin seriozisht të ardhmen e bijve të kupolës komuniste dhe të shërbëtorëve të tyre. Sipas premtimit të Ramiz Alisë ish komunistët e besnikët e tyre do të trashëgonin pasuritë dhe pushtetin në Shqipëri. Dhe vërtet, po të shikosh klasën e sotme politike dhe përbërjen e shtresave të pasura del qartë se shumica e tyre janë pasardhës të komunistëve dhe sigurimsave të kohës së diktaturës, të cilët nuk i urrejnë aspak prindërit e tyre për poshtersitë e kryera, por mburren me ta dhe i justifikojnë me shprehjet ashtu ishte koha, ashtu ishin ligjet…
Mund të justifikohen ligjet çnjerëzore të diktaturës komuniste me shprehjen ashtu ishte koha, ashtu ishin ligjet, por asnjë normë morale nuk i ka justifikuar dhe nuk i justifikon shkeljen e atyre ligjeve. Kush mund t’i justifikojë vrasjet prapa shpine të partizanëve trima si Memo Meto, Raqi Qirinxhi, Mynyr Xhindi, etj. Asnjë kohë e asnjë ligj nuk i justifikon arrestimet pa gjyq, torturat çnjerëzore nëpër qelitë e hetusive dhe vrasjet pa vendim gjyqi të shumë nacionalistëve, intelektualëve, klerikëve, madje e të mjaft komunistëve, të cilët nuk vepruan kundër ligjeve në fuqi, por vetëm guxuan të mendonin ndryshe nga vija e partisë shtet. Të tillë njerëz, të cilët përbëjnë një pasuri të madhe morale, politike e shoqërore për Shqipërinë, u pushkatuan e u varrosën në gropa kolektive dhe ende kanë mbetur pa varre personale ku t’i qajnë e përkujtojnë familjarët e miqtë e tyre.
Të mos i dënosh të tilla krime, ose t’i lësh në harresë, do të thotë të kryesh krime të rinj, t’i lësh të qelbëzohen plagët e vjetra dhe të krijosh plagë të reja.
Historianëve nuk u kërkohet që të mohojnë Luftën Antifashiste, por u këkohet që kur shkruajnë për atë luftë, të mos zbukurojnë kot bëmat e brigadave partizane dhe të mos hedhin baltë mbi bëmat e forcave të tjera antifashiste. Vetëm njerëz të droguar prej propagandës komuniste dhe propagandës së huaj antishqiptare nuk pranuan e nuk pranojnë faktin se përfaqësuesit e PKSH-së, të Ballit Kombëtar dhe të Legalitetit u ulën në Mukje si forca të barabarta antifashiste dhe së bashku hartuan më 2-3 gusht 1943 marrëveshjen e përbashkët. Marrëveshja e Mukjes, për vlerat e saj kombëtare ka qenë e ngjashme me marrëveshjen e Lidhjes së Prizrenit të vitit 1878, por u hodh poshtë prej përfaqësuesve të Partisë Komuniste Jugosllave, sepse aty kërkohej të ruhej bashkimi i Kosovës me Shqipërinë.
Historianëve u kërkohet të zbulojnë shkaqet pse dhe si diktatura e proletariatit u transformua në një diktaturë më të keqe se diktatura fashiste e ajo naziste, ku diktatori ynë vetë vendoste e vetë vuloste për gjithçka, dënonte pa gjyq ose me gjyqe të stisur cilindo që i dukej se i rrezikonte pushtetin. Të zbulohet pse gjithë kuadrot e ulët e të lartë aprovonin dënimin e kolegëve të tyre me të cilët kishin luftuar e bashkëpunuar me vite dhe e dinin mirë se ata nuk ishin agjentë e poliagjentë, si i shpallte diktatori…

Gazetar që lufton për të vërtetën dhe rilindjen e moralit të shëndoshë.
Lek Pervizi, sot 86 vjeçar, është një prej figurave më të rëndësishme të proceseve demokrtatike që po përjeton shoqëria shqiptare që nga viti 1991. Duke jetuar në liri dhe në kushtet e një asistence ekonomike belge në Bruksel, ky i përvuajtur i regjimit komunist shqiptar, nisi të rigjenerohej fizikisht e mendërisht. Aftësitë mendore dhe talenti i tij i ndrydhur e i shtypur shpërthyen me një forcë të pabesueshme në disa fusha.
Në tetor të vitit 1993 në Bruksel, atje ku Faik Konica më 1897 filloi botimin e revistës Albania, Lek Pervizi filloi publikimin e revistës Kuq e Zi, si një organ shtypi me karakter kulturor e politik. Në fillim, para se të përvetësonte kompjuterin ai i daktilografonte dhe i shumfishonte me kseroks materialet e revistës. Mos harrojmë se kur e filloi këtë punë, Leka ishte gati 65 vjeçar, moshë kur është e vështirë të mësosh daktilografimin dhe shfrytëzimin e kompjuterit, Por zjarri që e digjte nga brenda për të bërë të njohur vuajtjet e burgjeve dhe internimeve e ndihmuan që të mposhtte cdo vështirësi teknike e fizike, ta pasuronte revistën me materiale të shumta të shkruara prej tij dhe kolegëve. Sot kjo revistë euro-shqiptare ka arritur në numërin 100, që do të thotë se themeluesi e botuesi i saj ka hartuar e publikuar 100 kryeartikuj dhe qindra artikuj e shkrime me karakter të ndryshëm.
Për të siguruar shumllojshmërinë e shkrimeve dhe një nivel sa më të lartë për revistën, Leka që në fillim krijoi bordin e revistës dhe rrethin e bashkëpunëtorëve. Midis bashkëpunëtorëve po përmendim të mirënjohurit prof. Injac Zamputi, Kardinal Mikel Koliqi, prof. Gulielm Deda, prof. Arshi Pipa, Mark Dema, At Zef Pllumi, shkrimtarin Visar Zhiti, Myrteza Bajraktari, Nush Radovani, Nikoll Mazreku, studiuesen Nermin Vlora me të shoqin Renzo Falaski, studiuesin H. J. Lanksch, Niko Kirka, prof. Robert Elsie, Mërgim Korca, Gjosho Vasia, Nikoll Tuci, Filika Gruda, Ariana Rufa, Riza Hoxha, poeten Julia Gjika, etj.
Detyrat kryesore të kësaj reviste u parashtruan në kryeartikullin Tribunë shqiptarizmi, të numërit të parë, ku autori shpalosi programin e këtij organi. Aty u theksua se revizta del për të dëshmuar të vërtetën për jetën plot vuajtje të të përndjekurve nga dhuna komuniste, për të shpalosur mendimet e tyre atdhetare politiko-shoqërore dhe kulturore, si dhe bëmat e tyre në fusha të ndryshme të jetës e të artit. Kjo revistë mori përsipër dhe vijon ta kryejë me sukses ringjalljen e vlerave morale e shirtërore të popullit shqiptar, që u cunguan e u vranë gjatë regjimit diktatorial, si besën, mikpritjen, trimërinë, besimin tek Zoti, etj. Po ashtu në shkrime të ndryshme të saj bëhet rivlerësimi i shumë ngjarjeve e figurave historike që u lanë mënjanë e u nëpërkëmbën prej propagandës komuniste. Kjo bëhet me synimin që jeta, kultura e shkenca historike shqiptare të përjetojnë një rilindje, një proces pastrimi nga skorjet, nga mashtrimet dhe shtrembërimet e shkencës së politizuar. Me një fjalë revista Kuq e Zi ka ndihmuar e ndihmon dukshëm në procesin e rishkrimit të historisë sonë kombëtare, në njohjen dhe vlerësimin e jetës dhe të veprës së shkrimtarëve dhe artistëve të dënuar, të cilët krijuan vepra të artit realist në kushtet mizore të burgjeve dhe kampeve të internimit.
Në plan mbarëkombëtar revista pasqyron dhe nxit procesin e bashkimit kombëtar në rrugë paqësore, proces i natyrshëm i nacionalizmit të shëndoshë. Ky program kombëtar ka gjetur shprehjen e vet në citatin që publikohet në faqen e parë të çdo numëri:
Shqiptarëve s’ka ç’u duhen ideologjitë e huaja duke pasur një të vetmen të tyren, Shqiptarizmin, idealin kombëtar.

Studiues dhe përkthyes veprash shkencore.
Gjatë shkollimit në Itali, Leka studjoi disa vjet latinisht dhe italishten mesjetare. Ky formim bashkë me pasionin e tij atdhetar e ndihmojnë që të merret dhe me studime historike që trajtojnӫ origjinën e shqiptarve dhe vjetersinë e gjuhës shqipe. Ai ka hulumtuar në biblioteka e arkiva të ndryshme. I njohur është përkushtimi i tij ndaj historive të shkruara për Gjergj Kastriotin Skenderbeun. Përmes këtyre studimeve ai nxori në pah figurën e Dhimitӫr Frangut si i pari shqiptar që shkroi për jetën e bëmat e heroit tonë kombëtar më 1480, shumë vjet para Barletit. Leka e përktheu nga origjinali (italishtja mesjetare) dhe e botoi shqip në Tiranë duke e pajisur me shumë shënime sqaruese këtë histori me titullin Dhimitër Frangu Veprat e Lavdishme të Skënderbeut. Këtë botim ai e realizoi në kuadrin e 600-vjetorit të lindjes së Gjergj Kastriotit Skënderbeut. Libri pati jehonë dhe u pasqyrua në gjithë shtypin shqiptar si një kontribut për njohjën e jetës dhe luftrave të Gjergj Kastriotit.
Kërkimet e mëtejshme në bibliotekën e Bolonjës (Itali) e ndihmuan Lekën të gjente dhe një histori tjetër për heroin tonë kombëtar të botuar prej historianit italian Paolo Jovio. Leka vuri re se vepra e Dh. Frangut dhe ajo e P. Jovios kishin të njëjtën përmbajtje pavarësisht se kishin tituj të ndryshëm. Këtë vepër të dytë Leka e botoi shqip më 2011 në New York me titullin Skënderbeu dhe Sulltanët e Turqisë, duke e pajisur me shënime për të mbrojtur hipotezën e vet se vepra e P. Jovios ishte ribotim i veprës së Dh. Frangut me titull tjetër, dhe se Jovio origjinalin latinisht të Dh. Frangut e përktheu italisht dhe e adaptoi si të vetin.
Dashuria për historinë e lashtë të popullit tonë e shtyu Lekën të merrej dhe me përkthimin e pajisjen me shënime të veprës Pellazgӫt e pasardhӫsit e tyre të studiuesit francez Eduard Schneider, të cilën e botoi në Tiranë më 2008. Ky studjues përmes gjuhës shqipe trajton origjinën e shqiptarve si popull pasardhës i Pellazgëve.
Leka e ndjen për detyrë edhe nxjerrjen në dritë të vlerave të familjes së vet, vlera të mbuluara me shpifje dhe të dënuara me hedhje në harresë. Për këtë arsye ai mblodhi e botoi shkrimet e babait të vet dhe ç’është shkruar për të në shtypin shqiptar. Frut i kësaj pune është përmbledhja Gjeneral Preng Pervizi në shtypin shqiptar, Bruksel 2009. Për ta shpënë më tej njohjen dhe vlerësimin e jetës e të veprimtarisë së babait të tij ai rishkroi dhe biografinë e Preng Pervizit, hartuar e botuar së pari më 2002 prej Nënkolonel Dr. Pjetër Hidri dhe përkthyer e botuar frëngjisht në Belgjikë më 2008.
Kërkimet e mëtejshme për hisorinë e familjes e shpunë Lekën edhe tek vepra tjetër biografike Gjin Pjetër Pervizi, luftëtar i shquar i Rilindjes Kombëtare ku ai sqaron jetën e gjyshit të tij, i cili ishte lënë në harresë për shkak të të birit, Preng Pervizit. Këtë vepër Leka e hartoi dhe e botoi në Tiranë më 2012, në vitin jubilar të 100 vjetorit të shpalljes së pavarësisë dhe një mik i tij e ribotoi në New York, po atë vit. Ky Botues ka botuar edhe libra të tjerë të Lek Pervizit në prozë e poezi.

Piktor realist dhe poet i traditës rapsodike.
Gjatë viteve të shkollimit në Romë, djaloshi Lek ndjente një forcë të brendshme që e shtynte të merrej dhe me vizatime. Për këtë arsye ai ndoqi me pasion një kurs vizatimi e pikture, që drejtohej prej një artisti austriak.
Përgatitja që fitoi atje i dha mundësi që më vonë të fitonte konkursin për t’u regjistruar në Liceun Artistik Jordan Misja. Këtë shkollë ai e ndoqi në vitet1948-1950. Mësuesit e vizatimit dalluan talentin e tij të spikatur dhe i dhanë të drejtën që të kalonte drejtpërdrejt në maturë. Mirëpo ata që ishin ngarkuar për të gjurmuar jetën e tij ndërhynë dhe në maj të vitit 1950 e arrestuan dhe pasi e bashkuan me vellain Valentin e mbyllën nӫ Kalanë plot lagështirë e errësirë të Portopalermos. Pastaj e flakën nga kampi në kamp derisa më 1958 e dërguan në kampin Plug të Lushnjës, ku jetoi 32 vjet të tjera.
Janë duart e arta të Lekës ato që zëvendësuan fotografitë e munguara gjatë viteve të internimit për të dëshmuar pamjet e kampit të Tepelenës, të Kucit e të Lushnjës. Disa prej këtyre vizatimeve u zhdukën gjatë kontrolleve që kryeheshin nëpër kampe, por ato që shpëtuan u vlerësuan për vlerat e tyre dokumentare prej Fondacionit gjerman Konrad Adenauer (Konrad Adenaur Stiftung), i cili formoi stenda muzeale në Tepelenë për të dëshmuar persekutimin e egër komunist në ceremoninë e përkujtimit të kampeve komuniste dhe botoi albumin Në Rrathët e Ferrit me vizatimet e Lekës.
Kryevepra e Lek Pervizit si piktor është tabloja kompozicionale me ngjyra Beteja e Fushkuqes me tematikë nga luftrat antiosmane të shqiptarëve nën drejtimin e Gjergj Kastriotit Skënderbeut. Kjo betejë ndodhi më 2 shtator 1457 dhe Marin Barleti e përmend me emrin Beteja e Albulenës dhe u zhvillua poshtë Fushës së Milotit, gjatë bregut të lumit Mat deri në det.
Talenti i lindur i Lek Pervizit është shumëdimensional. Krahas pikturës ai është shquar edhe në fushën e krijimtarisë poetike.
Formimi i tij në fushën e letërsisë i ka rrënjët që në fëmijërinë e hershme, kur ai dëgjonte pranë vatrës rapsodët popullorë që recitonin këngë Kreshnikësh dhe pastaj kur filloi të lexonte në shqip e italisht poema madhore të klasikëve tanë e italianë. Leka meriton të quhet Lexues i madh, sepse gjatë jetës, pavarësisht nga kushtet e vështira ai ka lexuar një sasi të madhe veprash italisht, frëngjisht e shqip. Kur e pyet për formimin e tij letrar e kulturor, Leka përmend me shumë mallëngjim vitet e vuajtjeve në kampin e Kuçit të Vlorës, ku ai jetoi bashkë me intelektualë shqiptarë të nivelit akademik, si Kardinal Mikel Koliqi, Dr Ali Erebara (ish kolonel, që zotëronte 12 gjuhë), Dr. Mykerrem Janina, Prof. Guljelm Deda, Prof. Ali Cungu, Dr. Mitat Araniti, Dr. Abedin Hoxha, Dr. Izedin Beshiri, Prof. Mihal Sherko, Dr. Nedim Kokona, Dr. Ibrahim Sokoli, Juristët Baldasar e Zef Benusi, Prof. Dr. Lazer Radi, Dr. Sandëe Saraçi dhe intelektualë të njohur si Sami Hysi, Kadri Borshi, Sabri Quku, Dilaver Tartari, Jakov Milaj, Faik Selenica, Mark Temali, Spiridon Kacaroci, Pandeli Nase, Remzi Çela, Fiqiri Llagami, Dr. Loro Muzhani, Dr. Karlo Çoba, oficerët madhorë Len Deda, Luigj Berisha, Ded Jakova, Isa Kokalari, Valentin Pervizi, ish ministrat Dr. Zef Shiroka e Dr. Vasil Avrami, etj.
– Në Kuç të Vlorës kam kryer akademinë e vërtetë, thotë Leka, dhe të përmend emrat e bashkëvuajtësve, të cilët në kushtet e fjetores mizerabël mbanin biseda shkencore dhe lexonin krijimet e përkthimet e tyre të një niveli të lakmueshëm.
Të kësaj kohë kanë shpëtuar disa vizatime-portrete, të përfshirë në albumin që përmendëm.
Gjatë viteve të jetës në kampet, Tepelenë, Portopalermo, Kuç, e Plug, Leka krijoi shumë poezi ku pasqyroi jetën e vet e të bashkëvuajtësve. Kur ndodhi që gjatë një kontrolli u detyrua t’i digjte mjaft krijime të hershme, ai gjeti një rrugë të re arkivimi të krijimtarisë së tij poetike: Mbasi i krijonte poezitë i mësonte përmendësh, i përsëriste shpesh dhe ia mësonte dhe gruas. Kështu që letra ku ishte shkruar poezia u bë e pavlefshme. Po t’ia gjenin letrat me të tillë krijime, ai do të kishte shkuar në pushkatim. Gjatë jetës së lirë në Bruksel ai dhe bashkëshortja filluan t’i rikujtonin poezitë, t’i shkruanin e botonin në faqet e revistës Kuq e Zi. Kështu shpëtuan shumë krijime poetike nga koha e kampëve . Të tilla poezi ai i ribotoi në vëllimet Ankimi i Zanave,GJERGJ FISHTA, Lezhë 2000, Gjurmë të Humbura, ARBERIA, Tiranë, 2002. Lahutari shqiptar dhe Lahutari Këndon (kangë rapsodike) LULU, New York , 2010-2011.
Lek Pervizi e pasuroi krijimtarinë poetike dhe me vepra të reja të cilat i përmbodhi në vëllimin Pétale de Rose, (Petale Trëndafili) shqip-frëngjisht, botues L’HARMATTA, Paris, 2010 dhe Milano, shqip-italisht, 2011. Ribotuar nga LULU, New York 2011. Psherëtimë e Erës, LULU, NewYork, 2011. dhe Tingëllime të vona dhe Labirinte, Bruksel, 2014. Shumë prej këtyre krijimeve ai i ka përkthyer e botuar dhe në italisht e frëngjisht. Po ashtu ai ka hartuar dhe një mori tregimesh e shkrimesh të ndryshme në prozë të cilat i ka botuar në revistën e tij dhe në vëllime më vete shqip, frëngjisht e italisht. Libri me tregime frëngjisht Dans les Cercles de l’Enfer, botues L’HARMETTAN, Paris, 2014. Botimi shqip Në Vorbullën e Skëterrës, Bruksel 2014.
Libri poetik Tingëllime të Vona, pëmban mbi 112 tingëllime klasike të rimuar  (1008 vargje) kushtuar pjestarëve të familjës, në formë biografike, gjyshes, nënës, gruas, prindërve dhe vëllezërve.
Me të drejtë Leka meriton të quhet Piktor dhe poet i kampeve të vdekjes.

Autor memuaresh.
Detyra për të nxjerrë në dritë të vërtetat lidhur me ndihmesën atdhetare të anëtarëve të familjes Pervizi e shtyu Lekën të shkruante dhe kujtimet e veta, të atit të tij dhe të vëllezërve. Këto kujtime ruhen tani për tani në dorëshkrim në disa vëllime dhe presin rastin të botohen me titujt:
Odiseja e Pafajësisë, vëllim i cili i kushtohet jetës së vëllait Valentin.
Trilogjija e njӫ Jete (Lumturia – Ferri – Parajsa), kushtuar jetës së familjes së ngushtë të Lekës.
Lek Pervizi, ky vuajtës dhe sfidues i madh i diktaturës, ky veprimtar shumëdimensional i tranzicionit ka meritur prej kohe titullin NDER I KOMBIT, por deri më sot ai është vlerësuar vetëm duke i vënë emrin e tij shkollës 9-vjeçare të fshatit Pug. Natryrisht vlerësimi i tij i vërtetë do të bëhet mbasi të studjohet e vlerësohet jeta dhe krijimtaria e tij e shumanshme, si dhe koleksioni i pasur i revistës Kuq e Zi.

Filed Under: Featured Tagged With: Kuq e zi, Preng Previzi, Thanas Gjika

  • « Previous Page
  • 1
  • …
  • 6
  • 7
  • 8
  • 9
  • 10
  • 11
  • Next Page »

Artikujt e fundit

  • NDJESHMËRIA SI STRUKTURË – NGA PËRKORËSIA TE THELLËSIA
  • Si Fan Noli i takoi presidentët Wilson the T. Roosevelt për çështjen shqiptare
  • TRIDIMENSIONALJA NË KRIJIMTARINË E PREҪ ZOGAJT
  • Kosova dhe NATO: Një hap strategjik për stabilitet, siguri dhe legjitimitet ndërkombëtar
  • MEGASPEKTAKLI MË I MADH ARTISTIK PAS LUFTËS GJENOCIDIALE NË KOSOVË!
  • Veprimtaria atdhetare e Isa Boletinit në shërbim të çështjes kombëtare
  • FLAMURI I SKËNDERBEUT
  • Këngët e dasmës dhe rituali i tyre te “Bleta shqiptare” e Thimi Mitkos
  • Trashëgimia shqiptare meriton më shumë se sa emërtimet simbolike të rrugëve në New York
  • “Unbreakable and other short stories”
  • ÇËSHTJA SHQIPTARE NË MAQEDONINË E VERIUT NUK TRAJTOHET SI PARTNERITET KONSTITUIV, POR SI PROBLEM PËR T’U ADMINISTRUAR
  • Dr. Evia Nano hosts Albanian American author, Dearta Logu Fusaro
  • DR IBRAHIM RUGOVA – PRESIDENTI I PARË HISTORIK I DARDANISË
  • Krijohet Albanian American Gastrointestinal Association (AAGA)
  • Prof. Rifat Latifi zgjidhet drejtor i Qendrës për Kërkime, Simulime dhe Trajnime të Avancuara Kirurgjike dhe Mjekësore të Kosovës (QKSTK) në Universitetin e Prishtinës

Kategoritë

Arkiv

Tags

albano kolonjari alfons Grishaj Anton Cefa arben llalla asllan Bushati Astrit Lulushi Aurenc Bebja Behlul Jashari Beqir Sina dalip greca Elida Buçpapaj Elmi Berisha Enver Bytyci Ermira Babamusta Eugjen Merlika Fahri Xharra Frank shkreli Fritz radovani Gezim Llojdia Ilir Levonja Interviste Keze Kozeta Zylo Kolec Traboini kosova Kosove Marjana Bulku Murat Gecaj nderroi jete ne Kosove Nene Tereza presidenti Nishani Rafaela Prifti Rafael Floqi Raimonda Moisiu Ramiz Lushaj reshat kripa Sadik Elshani SHBA Shefqet Kercelli shqiperia shqiptaret Sokol Paja Thaci Vatra Visar Zhiti

Log in

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Cookie settingsACCEPT
Privacy & Cookies Policy

Privacy Overview

This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these cookies, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are essential for the working of basic functionalities of the website. We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may have an effect on your browsing experience.
Necessary
Always Enabled
Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. This category only includes cookies that ensures basic functionalities and security features of the website. These cookies do not store any personal information.
Non-necessary
Any cookies that may not be particularly necessary for the website to function and is used specifically to collect user personal data via analytics, ads, other embedded contents are termed as non-necessary cookies. It is mandatory to procure user consent prior to running these cookies on your website.
SAVE & ACCEPT