Francezët ,nga Keltet, Galët, Romakët dhe Frankët Gjermanë/
Nga Prof Dr Riza SMAKA/
Territorin sotëm të Francës, në antikë, e popullonin popuj më së të ndryshëm, nder të cilët, Gaulët (Gaul) ishin më numerikë.Gaulët ishin një nga popujt keltikëfolës dhe, gjuha e tyre, fillimisht quhej “ Gjuhë Keltike- Gaule” e rrjedhimisht “ Gjuhë Gaule”.Gjatë viteve 58-51 para Epokës së Re, territori i Gaulëve , nga legjionet romake të komanduara nga Cesari ,ka qenë okupuar dhe bashkuar me Perandorinë Romake. Gaulët , gjatë një periudhe relativisht të shkurtër , kryesisht kanë qenë romanizuar dhe integruar në Perandorinë Romake . Vijimisht rrjedhën Gaulët e Romanizuar. Para , e veçanërisht pas rënies së pjesës perendimore të Perandorisë Romake, kryesisht , gjatë shekullit të V-të pas Epokës së Re, territorin e Gaulëve e kanë pasë pushtuar gjermanët, kryesisht, të fisit Frank të shquar për luftarakë, luftëdashës, guximtarë e të fortë.Karli i Madh (Charlemagne, Charlemaine, Caroli Magni) në vitin 800 ka qenë kurorëzuar nga Papa i Romës dhe ishte një burrë shtetas i talentuar, luftëtar e ambicioz për përtrirjen e Perandorisë Romake ,të cilin qellim, në masë të madhe ,e ka pasë realizuar. Ai dhe pasardhës vijues ,shtetin e Frankëve tok me territore tjera të ish Perandorisë Romake të ashkuara , i kanë pasë emërtuar” Perandoria e Shënjët Romake e Popullit Gjerman”, e cila, në formacione të ndryshme,ka zgjatë afer 1000 vjet, deri në shekullin XIX-të. Gjatë sundimit të Karlit të Madh ,qe ishte Frank përkatësisht Gjerman, Gaulët e popullit Kelt, konsideueshem të romanizuar , pashmangshëm , në masë të madhe, kanë qenë gjermanizuar , gjithsesi duke mbajtur dhe asimiluar karakteristika të etinve të mëparshme .
Së andejmi , brumi i popullit, përkatësisht, kombit francez të sotëm, kryesisht , konsiston në asimilime e hibridizime të ndërsjella të gaulëve keltikë, të romakëve dhe të frankëve gjermanë përkatësisht të gaulëve, romakëve, frankëve të asimiluar reciprokisht dhe të transformuar në një substrat tjetër, të rinjë, rrjedhimisht , të emërtuar francezë.
Ndryshe , identiteti i francezëve deri në vitin 1600 nuk ka qenë i ditur as i njohur. Tek në atë vit, për herën e parë, ka qenë fabrikuar termi “ Bon Françiois”. Deri atëherë as gjuha franceze ,virtuelisht ,nuk ekzistonte pos në dialekte të ndryshme dhe reciprokisht të largëta.
Dy faqe të Francës /
Faqe e ndritshme franceze/
Revolucioni Borgjez Francez ,në vitin 1878 kushtimisht, e ka shënuar Epokën e Re, duke e tejkaluar feudalizmin monarkist në Francë si dhe gjetiu ,kund më herët e kund më vonë.Në dekadën e parë të shek. XIX-të, sipas kërkesës së Napoleonit , ka qenë përgatitiur e ,vijimisht, ka qenë miratuar dhe promulguar Kodi Civil ( Code Civile) i cili me të drejtë konsiderohet vepër monumentale e historisë së shtetit dhe të drejtës, në përgjithsi.Kodi Civil , në masë të konsideruar ka qenë i frymëzuar madje i bazuar në Kodin Civil të bërë e miratuar në shek. VI-të sipas kërkesës së Perandorit Romak ( të Lindjes) ,Iustinianit , që ishte me origjinë Ilire .Kodi Civil i Iustinianit ka qenë apklikuar në pjesën më të madhe të Europës përafërsisht 1000 vjet e rrjedhimisht Kodi Civil i Francës ka pasë shërbyer për mostër të kodeve civile të shumicës së shteteve kontinentale të Europës bashkëkohore.Kodet civile të tilla , të shumicës së shteteve kontinentale europiane bashkëkohore, rezultojnë Sisitemin Juridik Kontinental Europian.Së andejmi rezulton se ,Sistemi Juridik Kontinental Europian, virtuelisht ,origjinon nga vepra madhore e një ilirit të famshëm, Iustinianit të Madh, perandorit romak, i cili ,nder të tjera, pat bër tri vepra madhështore të historisë dhe kulturës europiane e më gjërë: Aja Sofinë në Konstantinopolis, Kodin Civil dhe restorimin e madhështisë dhe të lavdsisë se Perandorisë Romake!Pra ,në historinë juridike të shumicës së shteteve kontinentale europiane, gjurmë , influrencë dhe trashëgimi qenësore ka lënë e dhënë korpusi ilir, paraardhësi i shqiptarëve autoktonë në Europë.Francezët , nga Revolucioni Borgjez Francez, janë ideatorë të sentencës dhe parimit humanist progresist të mirënjohur “Liberte, Egalite, Fraternite” apo “Liri, Barazi, Vëllazërim”.Francezët janë popull me kulturë e traditë dhe histori të pasur dhe si të tillë kanë kontributuar shumë për progresin e civilizimit, në përgjithsi.Muzeumi i Luvrit “ La Louvre Museum” është një nga më të njohurit dhe të çmuarit në botë.Gastronomia franceze e mirënjohur për verëra, djathëra të 1200 varieteteve etj, është e pranuar dhe e ruajtur nga UNESCO për status të trashëgimisë botërore.Franca ka dhënë shumë mendimtarë , letrarë, artistë, shkencëtarë të çmuar, nder të tjerë, Descart-in, Pascal-in, Voltaire-n, Flaubertin, Rouseau0n, Balzak-un, Sartrin, Camu-sin e shumë të tjerë.Aktualisht ,Franca, me 15 nobelistë për letërsi, e zënë vendin e parë në botë.
Faqe e errtë e Francës/
Franca, gjatë shekujve XIX-XX-të, shpejtë i ka pasë humbur tri luftëra nga gjermanët, në vitin 1871, në Luftën e Parë Botërore ( 1914-19) si dhe në në Luftën e Dytë Botërore ( 1941-45).Në saje të ndihmës kolosale të Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe Mbretëriseë së Bashkuar , sikundër në Luftën e Parë Botërore ashtu edhe në Luftën e Dytë Botërore , Franca ka qenë çliruar nga okupimi gjermanë.Mirëpo, çuditërisht –sic, francezet , nëse aspak , krejt pak u janë mirënjohës ndihmave dominante për çlirim nga okupimet gjermane me plotë sakrifica dhe të pakursyera të amerikanëve e britanIkëve. Përkundrazi, francezët oksidentalë e kryesisht katholikë me rrënjë etnike ,nëse, jo krejtë të përbashkëta ,atëherë ,dukshëm të përafërta me gjermanët e britanikët oksidentalë protestantë përkatësisht katholikë ,virtuelisht , kryesisht , tradicionalisht anojnë kah sllavët orientalë orthodoks ,në radhë të parë, kah rusët e sërbët!Nga mësimet e fituara nga pësimet e përjetuara gjatë historisë , francezët sikundër rusët , ndjejnë animozitet paranojik antigjerman, në një anë si dhe vuajnë nga droja e fuqisë së paparashikuar gjermane , në anën tjetër.Ndaj , francezët dhe rusët , gjatë të gjitha etapave historike – kritike pas Krizës së Lindjes, në vitete 1978, 1913, 1919, 1945, 1992, 1999,në kundërshtim edhe me parimet e vetëvendosjes si dhe me kriteret natyrale, etnike e historike , ndër të tjera , kanë favorizuar shtete pupete ,çfarë ishte Sërbia, kryesisht, në dëmin e popujve fqinjë të sërbëve , konkretisht të shqiptarëve, hungarezëve!Politikat shtetetëre franceze , në kundërshtim me parimin e vetëvendosjes ,veçanërisht , në Konferencën e Ambasadorëve, në London, në vitin 1913 , në Konferencën e Paqës në Paris, në vitin 1919,ishin, makijavelisht prosërbe dhe për aq antishqiptare përkatësisht antihungareze.Në Konferencën e Paqës , edhe sipas deklaratës së kryetarit të saj ,Lordit Gray… “padrejtësisht, por ,për hir të paqës, Kosova i ka qenë konceduar shtetit sërb “ ! Poashtu, edhe në Konferencën e Paqës , nga influenca e paskrupullt e Francës nuk ka qenë konsideruar revidimi i vendimit të padrejtë të Konferencës së Paqës referuar Kosovës përkatësisht dëmtimeve territorial të trungut shqiptar ,madje , shtetit sërb, të protezhaur kryesisht nga Rusia dhe dhe nga Franca ( alas) ,i ka qenë konceduar Vojvodina kryesisht e banuar me hungarezë e gjermanë ,e cila ,asnjëherë më parë gjatë historisë ,nuk ka qenë pjesë e atij shtetit pupet – Sërbisë – sic!Franca , në epoka kritike historike ( 1945, 1992, 1999) makijavelisht e padrejtësisht dhe ,për gabimisht , në dëm të popujve rreth saj e ,veçanërisht të shqiptarëve , e ka mbështetur Sërbinë hegjemoniste ! Gjatë agresionit sërb ,kryesisht, kundër boshnjakëve muslimanë – viktimave civile të paarmatosura , përkatësisht, kundër Bosnës dhe Hercegovinës ( 1992 – 95) , shtetit të pavarur e anëtar të OKB-së , Franca ka qenë dalluar për përkrahje të padrejtë të Sërbisë agresore dhe sërbëve boshnjakë të trajnuar, të armatosur e të pajisur nga shteti sërb ( Burg Shoup, The War in Bosnia – Hercegovina, M.E.Sharpe, 1999).Gjatë NATO- bombardimeve të caqeve ushtarake sërbe ( 1999) , jo pak oficerë përkatësisht pilotë francezë edhe pse anëtarë të asaj aleance ushtarake impozante e të dobishme për paqën në botë, jo rrallë herë , trathtisht , i kanë zbrazur bombat e avionëve të vetë, në vend në caqe të planifikuara, në Detin Adriatik ,madje, qendrave komanduese ushtarake sërbe , ju kanë treguar vendet dhe terminet e sulmeve ajrore në Kosovë si dhe në Sërbi.Rol negativ iracionalisht prosërb ,për aq antikosovar – antishqiptar i politikave franceze të zbatuara nga segmente të KFOR-it francez , ka influencuar dhe rezultuar në disfavorin e integritetit territorial të Kosovës nëpërmjet ndarjes fizike e faktike të pjesës së saj ,në veri të lumit Iber!
Dështime të judikaturës franceze në “ Rastin Haradinaj”
Muaj më parë , në përfillje të një fletëarresitit (autoriteteve të judikaturës të Jugosllavisë së tretë ,e cila ,aktualisht nuk ekziston, por ,pretendohet të jetë e sukseduar nga Sërbia) të lëshuar mbi dhjetë vite më parë- sic, z. Ramush Haradinaj ka qenë ndaluar nga autoritetet gjyqësore franceze !Ndalimi në fjalë ishte dhe mbetet në kundërshtim flagrant me ,sëpakut ,tri parime juridike- penale ndërkombëtarisht të mirënjohura :
“ Res Iudiciata”,
“ Ne Bis In Idem”
“ In Dubio Pro Reo” si dhe me
Precedentin Gjyqësor Slloven për të njëjtin rast!
Res Iudiciata ,në kontekst dhe koherencë me te edhe Ne Bis In Idem , janë parime themelore në të drejtën e procedurës ,penale sipas të cilave , kunder personit të njejtë ,kundër të cilit ,për një apo disa raste të gjykuara përfundimisht , nuk lejohet riprocedim penal tjetër. Sipas këtyre parimeve , askush nuk mund të gjykohet më së një herë për të njëjtën përkatësist të njëjtat vepra penale, të cilat ndodheën në koherencë me postulatin për sigurinë juridike e, sëandejmi , edhe me dokumentet si dhe vlerat qe rezultojnë nga:
- Deklarata Univerdsale për të Drejtat e Njëriut,
- Konventa Europiane për Mbrojtjen e të Drejtave dhe Lirive Themelore të Njëriut dhe Protokolet e saj,
- Konventa Ndërkombëtare për të Drejtat Civile e Politike dh eProtokolet e saj!
In Dubio Pro Reo është parim themelor i së drejtës së procedurës penale ,sipas të cilit ,në rastin e dyshimit kurdoherë kërkohet ( Ius Imperativum) të procedohet në favorin e të pandehurit!
Në “Rastin Haradinaj” një gjykatë lokale franceze , sipas kërkesës sërbe për ndalimin e z Ramush Haradinaj-t, edhe për shkak të mungesës së provave të kërkesës, pashmangshëm është dashtë ta flakte të njëjtën dhe të gjykonte në favorin e tij, të z Ramush Haradinja-t! Aq më parë kur autoritetet e judikaturës së shtetit sërb as brënda 14 vjetësh nuk paskan pasë mundësi për të mbështetur kërkeësn për ndalimin e z Ramush Haradinaj-t, gjë qe, është treguar haptas edhe nga pretendimi i tyre për një “Time Out” përderisa të “ argumentonin atë kërkesë”!
Sikundër dihet , kërkesën sërbe për ndalimin e Z Ramush Haradinaj-t, vite më parë, Judikatura Sllovene e ka pasë refuzuar, si të pabazuar dhe, ashtu ,ndër të tjera, ka pasë krijuar precedent juridik obligator për cilën do judikaturë e, veçanërisht, për judikaturat e shteteve anëtare të EU-së dhe të INTERPOL-it.Edhe judikatura franceze, për aq sa nuk do t’ishte në funksion të “shtetit juridik”, por, të të shtetit të së drejtës si dhe jashtë influencave të poltikave ditore të proveniencave të ndryshme, pashmangshëm ishte dasht dhe, gjithnjë kërkohet për të përfillë precedentin e sipërpërmendur të judikaturës sllovene!Sëandejmi , Judikatura Franceze “Rastin Haradinaj” është dasht dhe duhet të trajtojë ngjashëm me precedentin slloven të sipërpërmendur nëpërmjet flakjes ( rejection) të kërkesës sërbe për ndalimin e Z Ramush Haradinaj-t.
Përfundime
Ndërmjet Francës së faqes së ndriçme dhe të kundërtës ,kurdoherë, do të ishim për të parën.Franca, bazuar në historinë e saj të gjatë e të vrullshme ,virtuelisht, veçanërisht
nga viti 800 kur ka qenë kurorëzuar Karli i Madh nga Papa i Romës deri në ditët e sotme, për civilizimin botëror , ka dhën kontribute të vlerëshme, pothuaj, në të gjitha sferat shoqërore.Sistemi juridik Europian Kontinental, pikërisht, bazohet në Kodin Civil të Francës, të miratuar në fillimin e shekullit XIX-të.Rendi juridik i Francës konsiston në akte kushtetutare e ligjore të standardeve të avancuara.Jurisprudenca franceze konsiston në parimet, sentencat ,postulatet dhe premisat shkencore juridike nder më të përparuarat. Sëandejmi, edhe sistemi i drejtësisë apo rendi juridik i Francës, radhitet ,nder më bashkëkohoret në UE-në e, gjithandej. Poashtu ,praktikat juridike e gjyqësore franceze, radhiten në nivelet afirmative e inspirative.
Sëandejmi , me bazë mund të pritet se , përfundimisht , Sistemi Gjyqësor Francez, duke e flakë anash imperativin e politikave ditore efemere, do të përfillë funsionin e judikaturës konetmporare, sundimin e ligjit dhe vlerat e shtetit të së drejtës.
Shteti i së drejtës,kudo e kurdo dhe , konkretisht, shteti francez i së drejtës , i inspiruar nga kontributet dhe atributetet afirmative gjatë historisë së tij, në kontekstin e “Rastit Haradinaj” , me bazë mund të pritet që në favorin e z Ramush Haradniaj-t, do t’i përfillë parimet themelore të së drejtës së procedurës penale , në radhë të parë “Res Iudiciata”, “Ne Bis In Idem”, “In Dubio Pro Reo” tok me precedentin “Rasti Haradinaj, Slloveni”!
Prof dr Riza Smaka-riza_smaka@hotmail.com