Raimonda Moisiu – Page 2 – Dielli

Hapeni “Sirtarin” e Muç Xhepës që të ndjeni dhimbjen e shpirtit njerëzor

May 15, 2020 by dgreca

Nga Raimonda MOISIU*/

Të rrëfesh është ajo dëshira e fortë për të përmbushur përvojat shpirtërore, angazhimin dhe guximin qytetar që reciprokon ndjeshëm evoluimin jetësor, intelektual dhe artistik në artin e të shkruarit. Vetëm se krijuesi shpreh me fjalë mendimet dhe ndjenjat më të thella, u jep atyre dinjitet e madhështi, të cilat i realizon përmes letërsisë, meditimit e rrëfimit, tregimit e romanit, përmes vargjeve që shprehin pafundësinë e botës poetike, përmes esse-së, reportazhit dhe dramës, me c’rast krijimtaria, në një mënyrë ose në një tjetër ndjehet e angazhuar. Vetëm mjeti ndryshon, ai është arti! Pavarësisht gjinisë krijuese, shkrimtari posedon elementin më të qenësishëm të mendjes e shpirtit, rivlerëson dhe nxjerr në dritë përmes deklamimit të fjalës, vlerën e cdo vetie te Njeriu.

“Në sirtar” titullohet libri me rrëfime i Prozatorit dhe Diplomatit, Mustafa Xhepa alias me emrin letrar,- Muç Xhepa. Në të vërtetë, e lexova librin brenda natës, madje nuk mundesha ta lëshoja nga dora. Te përsiatjet e Muçit, “Në sirtar”-in rrëfyes, autori ka “paketuar” në dritën e gjërave të shkruara në heshtje, intensitetin e dhimbjes dhe simbolikën e një shpirti të lirë. Ai monologon, për të mos u ndjerë i vetmuar me; përjetimet shpirtërore dhe emocionale, dhembshurinë dhe pikëllimin, vetëdijen dhe mosvetëdijen, marrëdhëniet me njerëzit, të njohur e të panjohur, pranë e larg. Shkrimtari Muç Xhepa e di fare mirë se jeta është e bukur por është edhe ajo sfida e përditëshme që çmon lirinë, kujtesën përkundrejt mosharresës, për kohën e ikur dhe atë që vjen, me trishtimin e zgjënjimin, mallin e dhimbjen, absurden e dëshirën për ta mbajtur të gjallë e të paharrueshme. Kjo është metamorfoza e jetës!

“Tregimet në këtë libër nuk janë imagjinare. Njerëzit, vendet dhe ngjarjet janë reale, emrat janë përmendur ashtu siç janë përdorur në atë kohë” – shkruan autori Xhepa në “Parafjalë”-n e autorit, dhe nuk harron të vlerësojë mentorin e tij, – gjuhëtarin, kryemjeshtrin e përkthimit dhe antikomunistin Petro Zheji, i cili do të ishte ai që e inkurajoi të botonte kujtimet e tij. Kjo është mëse e vërtetë, autori paraqet “Në Sirtar”-in e rrëfimeve të mbushura me episode dramatike jetësore reale dhe individë realë që janë aq episodikë, për bindjet, kujtimet e brengat thellësisht origjinale të zhvillimeve shoqërore, të gjitha ngjarjet, aspektet dhe kompleksiteti i tyre ripërcaktojnë epokën e njohur të jetës e me jetën.

Muç Xhepa rrëfen këndshëm e çiltër, me mëndje të shëndoshë e të mprehtë, impulsiv i jashtëzakonshëm, herë zbavitës dhe herë interesant, melankolik e melodramatik në heshtje na jep kronikën e gjallë të ngjarjeve midis dy epokave; luftës për ekzistencë dhe stalagitet e shpërbërjes në hapësirën e boshtë të farsave sociale e politike, ç’ka prodhuan rregjimin komunist dhe hijenat që ai rregjim la pas. Pjesa më e madhe e rrëfenjave të Xhepës konsiston në marrëdhëniet mes njerëzve, lidhjen me miqtë e vjetër e të rinj, afër e larg në atdhe e mërgim, individë realë që morfermojnë nga një rrëfenjë te tjetra të cilët sikundër autorin dhe audiencën e lexuesve e bëjnë të qeshë e lotojë në këtë udhëtim të trishtë e të lumtur të jetës. Libri hapet me rrëfenjën e titulluar “Në Sirtar”, nga e ka marrë edhe vetë titullin libri.

Autori ndodhet në Washington dhe tashmë ai jeton midis dy kulturave, asaj amerikane dhe kulturës së vet autorit. Estetizmi dhe idealizmi mbërthejnë një sërë emocionesh të autorit, i cili me stilin e tij karakteristik, individualitetin e tij filozofik e artistik, i bën ato të vijnë në harmoni të plotë me stinën e pranverës, me lulet e qershisë dhe shpirtin e lirë të rilindur të autorit: “Pranverë në Washington. Magji lulesh qershie buzë Potomakut.” Autori Xhepa duke marrë në konsideratë figurat historike të njohura në të dyja kahjet e Atlantikut, shfaq dhe krijon harmoninë me vende dhe histori, karaktere e personazhe historike, ngjarje dhe pjesëza historike të stigmatizuara në skena reale mes hartash, që kanë përcaktuar fatin e Amerikës dhe fatin e Atdheut të autorit; “-rreth memorialeve të Ruzveltit, Xhefërsonit, Luther Kingut dhe Uashington Mollit, dhuratë japoneze kur u përcaktua, edhe Shqipëria londineze!

Autori Xhepa shkruan se “Poetët i këndojnë bukurisë së tyre”, – dhe ndërthurr mjeshtërisht sfondin e dhimbjes e harmonisë, evokon kujtesën, dhe poetët shqiptarë në atdhe dhe egzil, evokon historinë dhe skenën e plotë në atë realitetin gri, sepse askush nga ne nuk mund të shkëputet nga e kaluara; “I kanë kënduar edhe në Burgun e Burrelit luleve të qershizës, që nuk thahej,- e ushqente gjaku i heronjve antikomunistë. Lulet e saj metafora e jetës.” Kjo është dashuria e autorit për jetën dhe njerëzit!

Më pas autori Xhepa bën një ekspozim të përsosur të takimit me shkrimtarin e njohur antikomunist Prof. Arshi Pipa, sikundër e quan ai, miku i gjyshit të tij.

“Pa u sistemuar mirë në punën e re, telefonova mikun e gjyshit tim, profesorin Arshi Pipa.”

Xhepa kap dhe analizon detajin më të rëndësishëm dhe të dhimbshëm, fatin e dy personazheve; “gjyshit dhe profesorit”, me mjeshtëri e finesë ndërton situate paralele të marrëdhënive dhe raportet që personazhet kanë pasur brenda asaj drame tragjike, – mes jetës, vdekjes dhe mbijetesës e asaj ç’ka kishin përjetuar; “Kishin qenë bashkë në Kënetën e Vdekjes, në Maliq.” Xhepa përcjell energji emocionale të fuqishme dhe mbresëlënëse, të vuajtjes dhe dhimbjes, të guximit e të mbijetesës së dramave jetësore të Prof. Arshi Pipës dhe bashkëvuajtësit të tij, gjyshin e autorit.

“Foli gjatë për vuajtjet në Kënetën e Vdekjes dhe më dhuroi librin e tij, “Libri i Burgut”, Thesar vuajtjesh dhe heroizmi. Dhimbjen e kishte marrë me vete me shpresën e madhe se do të ndikonte te qeveria amerikane që të ndërhynte me trupa në Shqipëri.”

Të dy së bashku, autori Xhepa e Profesor Arshi Pipa, në këtë takim të parë përfshihen nga paqja e ngrohtësia njerëzore sikur njiheshin prej vitesh. Tema për fatin e Shqipërisë komuniste dhe fatin e bashkëvuajtësve mbizotëron bisedën e tyre, gjë që i ofronte edhe me tepër me realitetin.

“Kjo është Shqipëria; nuk i ka ardhur koha të hapet. Fillo të japësh mësim në universitete tona, mësoju studentëve ç’është komunizmi, ndaj me ta eksperiencën tënde të hidhur. -Humba në mendime -vazhdoi profesori- m’u shfaqën shokët që lashë në ferr, besimi që kishin se do të çliroheshin shpejt. Do të kalonin shumë vite – psherëtiu – që komunizmi të hante kokën e vet dhe ndryshoi bisedën.” Autori Xhepa synon të zbërthejë të vërtetën filozofike me mjeshtëri artistike, në të gjithë treguesit e saj. Ai i hedh një vështrim retrospektiv të kaluarës, evidenton shkaktarët e vërtetë dhe përgjegjësit kryesorë; regjimin komunist me psikologjinë kriminale në tërë sistemin qeverisës, që përcaktonin fatin e Shqipërisë dhe fatin, persekutimin e dinjitetit, mendimin dhe shpirtin e lirë të antikumunistëve e demokratëve të vërtetë. Mjeshtërisht, autori Xhepa shkrin shqetësimet e përbashkëta, shqetësime që kapërxejnë kufirin e ngushtë e shqetësimit individual. Në tregimin “Zhan Valzhani”, autori jep “kjoskat ambulatore” ku shkojnë të hanë kalimtarë e udhëtarë të ndryshëm, na jep metamorfozën e jetës që jetonin. Autori përpiqet të rrëfejë rolin e zymtë të jetës, jetën e vështirë, vuajtjet dhe moralin e shoqërisë; “Nuk kishim marrë ende pjatat, kur te dera u shfaqën tre fëmijë; dy vajza dhe një djalë. Ishin të lagur deri në palcë. Vajza që dukej rreth dhjetë vjeç, më e rritura e tyre, iu afrua gruas dhe i kërkoi për të ngrënë. Gruaja e urdhëroi të dilte jashtë. Çezari i dha pjatën e tij, ashtu bëra edhe unë dhe u larguam.” Vetëm nga veprimi virtuoz dhe dashamirës i Çezarit dhe autorit, Xhepa arrin të krijojë një klimë ndjeshmërie dhe vendos lidhjet mes vetes e tre fëmijëve brenda kornizës së rrëfimit, – përfaqësues episodikë të shtresës së varfër sociale në një shoqëri të përciptë, spekulative dhe patetike; “Unë e kisha lënë me një mik për të marrë prej tij fjalorin gjermanisht-anglisht dhe, meqë rruga kalonte pranë konviktit të vajzave të mjekësisë, i mora fëmijët me vete. Kur u afruam te dera e konviktit e këshillova vajzën e madhe t’i lutej dezhurnit të kalonin natën atje. Prita jashtë. Pas pak fëmijët dolën duke qarë.

-Na përzuri, – tha me dënesë vajza.

Autori shtjellon realitetin rrënqethës e dramatik, i cili shfaqet në forma nga më të rafinuarat, Xhepa shfaq mjerimin e trishtimin që sëbashku me varfërinë dhe trishtimin janë ulur këmbëkryq në “kjoskat ambulatore” të farsave sociale, ata qajnë e qeshin nga halli duke shfaqur forcën dhe shpresën e mbijetesës, që e bën rrëfimin mëse tronditës në kronikën e jetës së përditëshme.

“Zhan Valzhan”-i thirra, – Fantinës ia kanë flakur Kozetën në rrugë.”

Autori Xhepa manovron nëpërmjet personazheve të romanit “Të Mjerët”, një nga veprat më të lexuar të shkrimtarit frances Viktor Hygoi, i cili e ka himnizuar mjerimin bukur e thjeshtë; – Vodhi një copë bukë për të ushqyer fëmijët dhe doli nga burgu një kafshë! Me finesë krijon analogjinë e fëmijëve të mitur, lënë në mëshirën e fatit, me Kozetën e pafajshme të Hygoit, varfërinë dhe mjerimin e tejskajshëm në tërësinë e kompleksitetit të ndjenjave njerëzore, e cila na bën të kuptojmë qartë gjendjen shpirtërore e sociale të fëmijëve. Analogji, që i shërben si një sfond njerëzor i paqëndrueshmërisë së njeriut ndaj njeriut, ku dominon forca e arsyes, humanizmit dhe forca e fjalës ideoartistike e Xhepës.

“Qeshi me zë të brendshëm, të thellë. -Hajdeni zogj në çerdhen time, – tha pa pyetur se cilët ishin.”- si thirrje e ankthit

Në bisedë e sipër autori ndjente tensionin, nervozitetin, stresin dhe shpirtin human të mikut të tij; marrjen në mbrojtje dhe kujdesin të qënieve të mitura, të keq ushqyera e të nëpërkëmbura; “Qeshi me zë të brendshëm, të thellë. -Hajdeni zogj në çerdhen time, – tha pa pyetur se cilët ishin.”- si thirrje e ankthit të kohës mbarsur me kontrastet e mëdha, farsat sociale dhe bujarinë njerëzore.

“Sapo hymë në kuzhinë, dhoma e punës së tij, nxorri nga një dollap i vogël pesë qirinj, një për secilin nga ne, i vendosi në parvazin e dritares;”- Xhepa shpreh këndvështrimin e tij ideoartistik, shpengon dhe shpjegon dritën e thyer të pesë qirinjve ndaj errësirës në sytë e fëmijëve, mikut të tij dhe vetes, prirje këto për të menduar ndryshe. Drita e qirinjve në fund të tunelit monologon raportin e zemërgjerësisë së shpirtit intim e të lirë me optimizmin e shpresën e së ardhmes që i përket ardhmërisë dhe dashurisë njerëzore;

-Mirëseardhët engjëj të shenjtë! Vajza e vogël vrapoi drejt tij, iu hodh në qafë e me lotë gëzimi i tha: “Xhaxhi ti je si ne?”

Mbizotërimi i harmonisë dhe humanizmit evokon karakterin njerëzor, burrëror dhe të sakrificës të mikut të autorit, që është – “Petro Zheji, antikomunisti trim, pasi i ushqeu dhe u preu biletat fëmijëve “armiq”, me dashuri hyjnore i përcolli për Shkodër.”

Ky ishte i madhi Petro Zheji, që vinte në sprovë dhimbjen dhe nuk pranonte dëshpërimin, por i kthente vlerat njerëzore në grintën ngadhënjimtare të tyre, veçmas për njëriun e thjeshtë e të vërtetë.

Titulli i rrëfenjës “Hëna dhe Hekurat”, është unik dhe alegorik, me kuptimin dhe metaforën e dyfishtë të një shpirti të lirë dhe mosgjykimit të tij. Xhepa shpalos këndshëm emocione të forta e të fuqishme, bukurinë e intimitetit lirik e historisë prekëse dashurie me një të huaj, e cila robëroi zemrën e shokut të tij, Pëllumb Lloshit: “Pulum, do të të pres…dashuria ime… shqiptare…e parë! Më puthi në buzë, ndryshe, të lëngët. E putha edhe unë, fort, gjatë. Iku ngadalë. Largohej bashkë me zemrën, kishte shpërthyer kraharorin, e ndiqte si e marrë, ma kishte rrëmbyer… Buzët e saj prej zjarri e dogjën frikën. Hëna lëshoi vesë mbi trupt tanë. -Është mirë mos na shohin bashkë në mëngjes herët në Tiranë”. Por kthesa e papritur përkundrejt harmonisë së shpirtit të trazuar romantik, është një nga aspektet më intriguese të rrëfimit, që të fut drithërimën dhe sfidon Shekspirin, mjeshtrin e lotëve të trishtimit dhe lotëve të haresë.

“E merr me mend pse të kemi sjellë këtu? -Jo nuk e di! – Kemi gdhirë tërë natën kur ti… Oficeri i sigurimit që ishte ulur në vendin e parë, me trup të madh e duar si darë, me vuri hekurat forcërisht prapa. I shtrëngoi; ato filluan të dhëmbin…Më shtyu brenda. Hapi frëngjinë e saj, një birë në pjesën e sipërme. – Hekurat do të t’i heq kur të urdhërojë shefi. E mbylli me krismë therëse, bashkë me të edhe jetën time.”

I sinqertë dhe mendje hapur, Xhepa shtjellon qartë me ëndje, dhimbje dhe adhurim fatin e Pëllumbit pas takimit dhe mistifikimin e atij çasti romantik që nuk mund t’i largohet kurrë nga kujtesa. “Hëna dhe hekurat” është tronditës, jep realitetin e pushtetarëve mediokër, injorantë e besnikë të sistemit, shpesh herë brutalë, sinonim i “xhonglerëve” politikë e partiakë të moralit komunist. Në frëngjinë e përbindshave ku bashkëjetonin Hëna dhe Hekurat, metamorfoza e forcës së dashurisë dhe brenga e vetmisë në kohë e hapësirë, kundër represionit komunist e konceptit unik persekutues, përpjekjet e mikut të tij, që edhe ashtu me “hekura” ndër duar nën vështrimin e zbehtë e të trishtë të hënës, ruan me çdo kusht e në çdo rrethanë misterin eternal të dashurisë njerëzore.

Mes 30-ë rrëfenjave “Në Sirtar”-in e Xhepës, autori arrin të na befasojë nga njëra rrëfenjë te tjetra; “Doktor Nosi”, “I Treti”, “Mësuesi i Frëngjishtes”, (tronditës fati i mikut të viteve tona të shkollës Kastriot Balili, shën.im), “Zhan Matie”,”Në Bibliotekë”, “I dënuari me pushkatim”, “Kur Dita ishte Natë”, “Rrapini”, “Shigjeta e Kuqe”, “Prindi”, “Fotografia”,” A good man”, etj., deri te rrëfenja e fundit me titull “Hëna dhe Hekurat. Secila rrëfenjë alternative është historia e një beteje sublime njerëzore dhe shpirtërore midis të mundshmes e të paparishikueshmes nga ana e protagonistëve të saj, për të kuptuar të çuditshmen dhe misteriozen që fshihnin muret social-politikë në zymtësinë historike të botës reale dhe rendit të akullt shoqëror, në të cilën ai dhe protagonistët e tij kanë jetuar, atë botën e vështirë që të kuptohet, sepse kujtesa për atë ç’ka ndodhur nuk zhbëhet, por ajo rrëfehet! Autori rrëfen në mënyrë realiste, humane dhe filozofike përvojat jetësore, dramat e fatet njerëzore individuale, mënyrën e të konceptuarit të botës, shoqërisë e marrëdhënieve ndërnjerëzore. Përmes emocioneve dhe intensitetit të ngjarjeve, autori Xhepa absorbon të gjitha karakteret duke e bërë çdo gjë që ka ndodhur më të prekëshme, të sigurtë dhe të konunikueshëm, më të afërt e të besueshëm, mes vetes e lexuesit. E gjithë kjo mënyrë rrëfyese e Xhepës zhbiron radiografinë e kujtimeve të shkuara dhe sinoptikën ideoartistike dhe filozofike brenda mjedisit të realitetit shqiptar, dhe arrin t’u japë pjekurinë e duhur ndjenjave të dala spontanisht nga “sirtari”, që mbart drithërimën, dhimbjen, tronditjen e të prekëshmen, të bardhën e të zezën, ngushëlluese e të tmerrëshme, të egra e të mëshirëshme, vlera e antivlera, grotesken dhe dëshpërimin, pesimizmin dhe optimizmin, dhe u jep jetë personazheve të paharrueshme në jetën e tij. Autori përshkruan, histori e personazhe origjinalë e realë, të zakonshëm e modestë, intelektualë dhe elita e qytetarisë dhe inteligjencës shqiptarë brenda e jashtë Shqipërisë, miq të vjetër, të njohur e të panjohur, afër e larg të cilët guxonin e jetonin brenda realitetit të kufirit të ngushtë të thyerjes së brezave, kontrastit dhe përplasjes mes dy realiteve; realitetit të ashpër social-politik, i tejmbushur me kriza ekonomike sociale dhe ekzaltimit moral të shoqërisë. Karaktere të denjë e tronditës që dalin nga “muzeu historik “i kohës, personazhe të mirëvendosur me dramat e tyre jetësore e njerëzore, që konkurojnë në rrëfenjat alternative shkaqet e pasojat, karaktere të përkushtuar për të ndryshuar sistemin dhe konsolidimin e sistemit liri-demokraci.

Xhepa zhbiron anën psikollogjike dhe sociale të personazheve dhe shtresave shoqërore të kulturave të ndryshme që ai ka takuar e takon në jetën e përditëshme në Amerikë, duke përcjellë mesazhin e unitetit social e njerëzor e shpirtëror të kulturave, -se dashuria e dhimbja, paqja e ngrohtësia njerëzore nuk njeh ngjyrë e race, ajo ekziston kudo.

Vëzhgimin e ndërsjelltë e të përbashkët të tyre midis të mundshmes, të pamundshmes dhe të paparashikushmes në të kaluarën dhe shpresës drejt së ardhmes brenda atij realiteti të së përditshmes, që ndriçon realitetin e sotëm në kufijtë e atdhedashurisë dhe dashurisë njerëzore.

Postcsriptum

Takimi me Muç Xhepën ka ndodhur qysh në rininë tonë të hershme, dekada më parë, ekzaktësisht në shkollën e mesme të Gjuhëve të Huaja, shokë konvikti. Ne i përkasim një brezi të mrekullueshëm ndër ato vite me shokë e shoqe të fismë e të bukur në formë e funksion, i brezit të mësonjësve të mrekullueshëm, të mënçur dhe me kockë të fortë qytetare dhe intelektuale, vlerat humane e çdo vetie të secili prej tyre, u bënë pjesë e rëndësishme e jetës dhe e botës sonë, që na shndërruan Ne, nxënësit e tyre – në Humanë! Mustafa XHEPA ka mbaruar studimet universitare për Gjuhë Angleze. Përveç karrierës së mësuesisë, spikat edhe karriera diplomatike në Washington. “Në Sirtar” është libri i parë i Prozatorit dhe ish Diplomatit, -Mustafa XHEPA. Libri i dytë në proçes botimi del së shpejti e titullohet “Në anën tjetër, tregime Uberi”. Jeton, punon e krijon në Washington.

* Esse analizë “Në Sirtar”-in e Rrëfimeve të Muç Xhepës

Maj, 2020

Raimonda MOISIU

Author/Freelancer

Florida, USA

ANGJELINA ARIANITI-E VETMJA SHËNJTORE SHQIPTARE MES 40 SHËNJTORËVE MESHKUJ NË KISHËN E FAN NOLIT NË BOSTON

April 25, 2020 by dgreca

Raimonda MOISIU/

Fuat MEMELLI/

Shqiptarët e Amerikës kanë për më shumë se një shekull që valëvitin flamurin kuq e zi shqiptar në tokën amerikane. Ndërsa kthejmë kokën përgjatë viteve dallojmë gjurmët e arta dhe kockën e fortë intelektuale të mëncurisë dhe të kujtesës së një kombi, ringritjen dhe trashëgiminë ndër breza të vlerave kombëtare, shpirtërore e atdhetare, të shndërruara në vlera të arta qytetarie e shenjtërie. Janë gjurmë që kujtojnë dhe eksplorojnë shprehitë e vetëdijes kombëtare, domosdoshmëri që vlen edhe në ditët e sotme dhe ka aftësi universale për të evokuar të kaluarën e kombit mes botës njerëzore dhe hyjnore. Një obligim sa shpirtëror e qytetar, sa intelektual e atdhetar ne brezi i tashëm në Amerikë, i deyrohemi figurës së Shën Angjelinës Shqiptare, e vetmja femër e shenjtëruar mes 40 shënjtorëve meshkuj, afresku i së cilës gjendet në Kishën e Shën Gjergjit, e njohur edhe si Kisha e Fan Nolit, Boston, Massachusetts. Një kërkesë nga kolegja jonë e hershme, Presidentja e Fondacionit “Nermin Vlora-Falaski”, shkrimtarja dhe publicistja e njohur Zenepe Luka, na vuri në lëvizje edhe ne këtu në Amerikën e largët. Ajo na vinte në dijeni se po përgatiste për botim, librin rreth jetës së Shën Angjelinës, e cila njihet si motra e vogël e Dukeshës Andronika (Donika) Kastrioti, gruaja e Heroit Kombëtar, Gjergj Kastrioti Skënderbeu.

Kolegja jonë e nderuar, Zenepe Luka, e cila është gjithmonë në kërkim të vlerave dhe nuk lodhet për t’i promovuar ato, kishte dëgjuar se afresku i Shën Angjelinës Shqiptare gjendet në Kishën e Shën Gjergjit në Boston, ose Kisha e Nolit, siç quhet ndryshe. Dhe, nuk ka gabuar!

Kisha e Fan Nolit-Boston! – Simboli i Rilindjes Kombëtare, krenarisë, respektimit, trashëgimisë, atdhetarizmit, patriotizmit, Simboli i Mbretërisë së Tolerancës Fetare, pjesë integrale aq e dashur patriotike e atdhetare e komunitetit shqiptaro-amerikan. Simboli i ruajtjes të traditës, kulturës e gjuhës shqipe mes botës hyjnore e njerëzore në Amerikën e largët. Mbase do e kemi të vështirë që në pak rreshta të përshkruajmë këtë “arkivë” të historisë së kombit dhe kontributin e shquar të Fan Nolit e bashkëkohasve të tij, që na kanë falur kohë nga koha e tyre, duke i bashkërenduar ngjarjet dhe vitet, dhe kanë nxjerrë në pah vlerat dhe virtytet e Kishës së Nolit, e cila bashkoi shqiptarët e Amerikës pa dallim feje e ideje. Karizma, aureola dhe trashëgimia e Kishës Noliane ndjehen ende sot në mbarë komunitetin shqiptaro – amerikan, kombin e trojet shqiptare. Ne kemi qënë shpesh te Kisha e Shën Gjergjit, emërtuar kështu nga Imzot Noli në nderim të figurës së Gjergj Kastriot-Skënderbeut.

Kisha e Nolit mban derën hapur për shqiptarët e më gjerë, dhe ne kemi marrë pjesë shpesh jo vetëm në meshat e saj, por edhe në veprimtaritë përkujtimore me taban historik e kombëtar që kjo kishë mbart në misionin e saj. Madje pjesëmarrja jonë në aktivitetin e Kishës Orthodokse shqiptare në nderim të figurës së Prijësit dhe Heroit Kombëtar Gjergj Kastrioti-Skënderbeu, ku u përkujtua edhe 110 vjetori i krijimit të Kishës Autoqefale Shqiptare nga Fan Noli, nga ku ne kemi mësuar edhe për afreskun e bukur të Shën Angjelinës, të cilin për hir të së vërtetës mbase nuk e kishim vënë re më herët ndër vizitat tona aty. Mëgjithëse jemi në situatë karantimi nga koronovirusi ne gjithsesi u munduam të mësojmë më tepër rreth afreskut dhe jetës të Shën Angjelinës Shqiptare dhe se si u gjend afresku i saj në Kishën Autoqefale të Shën Gjergjit alias Kisha e Nolit në Boston. Nisur nga këto të dhëna ne kontaktuam fillimisht në telefon me studiuesen dhe kërkuesen shkencore në fushën e ndërdisiplinave,komunikimit ndërkulturor dhe edukimit ekologjik, Znj.Neka Doko, e cila për gati 17-ë vjet kujdeset për Bibliotekën e Kishës dhe ka bërë dhe vazhdon të bëjë një punë të madhe dinjitoze në ruajtjen dhe katalogimin dixhital të Arkivës Noliane, besuar dhe vlerësuar nga Kancelari i Kishës, At’Arthur Liolini.

Znj. Neka Doko duke bërë një retrospektivë të kishës na rrëfeu se:

“Katedralja e Kishës së Shën Gjergjit Boston është blerë në vitin 1949-ë, dhe më herët ka qenë kishë katolike unitare. Në vitin 1950-ë filluan rinovimet brenda saj dhe u bënë ndryshime në afresket e mëparshme, por u ruajt krejtësisht fryma e kristianizmit. Altari ndryshoi komplet dhe u bë në modelin bizantin, ndërsa ikonat në pjesën ballore, si në asnjë kishë tjetër orthodokse janë të përkthyera në gjuhën shqipe, dhe dekoracionet me vlerë janë punuar nga mjeshtër Dhimitri, një nga shqiptarët e parë të mërguar në Boston.

Kishëza thënë ndryshe “Dhoma e faljeve” (Chapel), u konceptua dhe u ndërtua për qëllime pagëzimi dhe memorial kujtese e të Shtunës së Shpirtrave. Në raport me këtë u rimodelua afresku komplet i ri, dhe u vendosën të gjitha afresket e 40 shënjtorëve të hirerakisë orthodokse të miratuara nga Patriarkana Orthodokse e Konstandinopojës-e cilat sot njihet si Patriarkana Orthodokse e Stambollit, midis tyre edhe një grua shënjtore e quajtur Angjelina e Arbërisë. Sa herë vijnë vizitorë në Kishën e Nolit, i Përndershmi At’Arthur Liolini ndalet dhe i kushton vëmendje afreskut të Shën Angjelinës, më tepër se tek afresket e shënjtorëve të tjerë, dhe e komenton në mënyrë të vecantë personalitetin dhe figurën e kësaj Shënjtore dhe atë se cfarë thuhet e shkruhet nga historia e shenjtërisë shqiptare – përfundon bisedën studiuesja shqiptare, Znj. Neka Doko mjaft e njohur për artikujt e saj studimore e shkencore në frëngjisht, shqip e anglisht botuar në shtypin shqiptaro-amerikan e më gjerë. Gjatë këtyre dhjetra viteve në Amerikë, ne jemi takuar shpesh, kemi ndarë gëzime dhe hidhërime familjare, por edhe aktivitete të ndryshme me të Përndershmin At’Arthur Liolinin, origjina e të cilit është shqiptar, por i lindur dhe i rritur në Amerikë. Të parët e tij janë me origjinë nga Boboshtica e Korcës. Ai është një burrë i gjatë, i pashëm dhe fisnik, vecmas gjatë shërbesave kishtare i Përndershmi At’Arthur Liolin, me atë veshjen karakteristike të kishës, mbështjellë nga një mantel i verdhë rrezëllues, me zërin e butë, të ngrohtë e të përzëmërt që të mrekullon me shqipen e kulluar dhe me kulturë që flet, megjithëse është brezi i tretë i lindur në Amerikë. Ndër materialet studimore, shkencore, historike dhe të shenjtërisë rreth jetës së kësaj shënjtore me origjinë shqiptare, At’Arthur Liolini si gjithmonë i papërtuar për të na rrëfyer.

“Po, është mëse e vërtetë,- e nis rrëfimin e tij, At’Arthuri, -se te kisha jonë gjendet afresku kushtuar Shën Angjelinës. Afresku gjendet në kishëzën e vogël, sapo hyn në kishë, në krahun e djathtë. Me kërkesën e kishës, afresku është realizuar në vitin 1980-ë, nga një ikonograf me origjinë rumune që jetonte në Boston. Lartësia e afreskut 2.68m (10 feet), ndërsa gjerësia e tij është 1.26m (4 feet), dhe rrethohet nga një kornizë druri e punuar. Në të është shkruar diçitura në gjuhën angleze dhe gjuhën shqipe; Saint Angelina Albania –Shën Angjelina shqiptare. Para figurës së saj, ne bëjmë pagëzimet në kishën tonë. Gjithashtu në atë mjedis, bëjmë edhe ditën e ikonës së saj”.

Më tej At’Arthur Liolini, kleriku dhe kancelari i shquar që vazhdon të mbajë ende gjallë traditën mikpritëse noliane na tregon edhe rreth jetës së Angjelinës së Arbërisë.

“Shën Angjelina është bija e gjashtë e Prijësit Shqiptar Gjergj Arianit Komneni, motra më e vogël e Dukeshës Andronika (Donika) Kastrioti, bashkëshortes së Gjergj Kastrioti Skënderbeu. Ishte Skënderbeu ai që propozoi martesën e kunatës së tij, Angjelinës me një nga Prijësit orthodoksë

dhe strategjik të Serbisë, -Stefan Brancovich. Lidhje martesore që u mendua edhe për vetë gjenealogjinë princërore e të dyja principatave në Ballkan.

Angjelina dhe Stefan treguan interes për njëri tjetrin dhe me bekimin e Skënderbeut dhe prindërve të Angjelinës ata u martuan.

Sipas disa të dhënave më vonë Angjelina u mbyll në manastirin e Krushedol-it në Frushka Gora, Serbi, dhe ajo i qëndroi besnike dhe i lutej Zotit cdo ditë

për paqe e dashuri mes njerëzve. Angjelina e Arbërisë ia arriti misionit të saj dhe u shenjtërua nga Kisha Orthodokse Serbe, madje edhe me miratimin e Hierarkisë më të lartë e Patriarkanës Orthodokse të Konstandinopojës, e njohur në ditët e sotme si Patriarkana Orthodokse e Stambollit me seli po në Stamboll, -theksoi At’Arthur Liolini.

Ne kontaktuam edhe me Hirësinë e tij, Mitropolitin Ilia Ketrin, i lindur dhe i rritur në Amerikë, por që dy prindërit e tij janë me origjinë nga Sinica e Devollit. Duke iu referuar sa më sipër rrëfyen parafolësit, Metropiliti Ilia Ketri mes të tjerave na rrëfeu se e përkujtojnë dy herë në vit te Kisha Orthodokse Shqiptare e Trinisë; në ditën e lindjes dhe në ditën e vdekjes së saj. Biles ai disponon edhe foto të Shën Angjelinës së Shqipërisë, sikundër e vlerësonte ai, dhe i ruan ende ato në librat e tij fetarë. Gjithashtu Ilia Ketri na sugjeroi të kontaktonim edhe me besimtarin veteran shqiptaro-amerikan, Aleko Dhimën, i cili psall te Kisha Orthodokse e Shën Trinisë dhe ka informacion të bollshëm për figurat e besimit orthodoks. Aleko na rrëfeu gjithashtu për figurën e Shën Angjelinës dhe ndër të tjera Aleko na tregoi se kur kishte qenë në Beograd disa vite më parë, ndjente keqardhje që nuk kishte mundur të vizitonte kishën orthodokse serbe, që mban ende emrin e shënjtores shqiptare. Disa besimtarë serbë i patën treguar Alekos për figurën e saj. Midis të tjerave ata i kishin thënë se: “Ajo ka ndihmuar së tepërmi njerzit e varfër, vecmas të moshuarit, etj. Varri i saj ndodhet te kisha që mban emrin e saj, sepse Shënjtorja Angjelinë ishte dhe është një urë miqësie midis serbëve dhe shqiptarëve. Janë popujt, kultura dhe besimi i tyre në Zot, që në kundërshtim me politikën, ngrejnë urat e komunikimit dhe miqësisë mes tyre”.

Ndërsa Konstandin Mosko, besimtar i devotshëm dhe

lexues i historisë së kishave na mundësoi fotot origjinale dhe aktuale të afreskut së Shën Angjelinës dhe të Kishës së Nolit, Boston, në këtë situatë karantimi pandemie.

Një urë e tillë miqësie, është edhe ky botim i pergatitur nga Znj. Zenepe Luka, Presidente e Fondacionit “Nermin Vlora-Falaski”, për Shën Angjelinën, këtë figurë të shquar, e lindur në Shqipëri, por që eshtrat e saj prehen në Serbi. Me botimin e këtij libri studimor dhe historik, lexuesit dhe populli shqiptar do të njohin nga afër dhe larg bijën, shënjtoren e tyre, e cila për fat të keq nuk është e njohur në Shqipëri, për të mos thënë e njohur fare pak, ndërkohë ajo njihet nga Shqiptarët e Amerikës, jo vetëm nga besimtarët shqiptarë orthodoksë të Bostonit, por edhe më gjerë, nga besimtarë të fesë katolike, muslimane e bektashinj. Le të zerë vend midis shënjtorëve të tjerë në kishat dhe botimet tona, edhe Shënjtorja e Parë Shqiptare, Shën Angjelina e Arbërisë, – pas së cilës vjen edhe Shënjtorja e Madhe Shqiptare; NËNË TEREZA!

Raimonda MOISIU

Author Freelancer/Florida

Fuat MEMELLI

Kineast Gazetar/Boston

SHBA

“Heronjtë e Autostradave”, në frontin e luftës me të keqen….

March 31, 2020 by dgreca

Nga Raimonda MOISIOU-Florida-SHBA/

Drejtuesit e kamionëve (engl.”Truck drivers’, shqip. “maune”) janë ata që gjenden në frontin e parë, teksa jo vetëm SHBA-ës po mbarë bota po luftojnë kundër përhapjes së Covid-19. Industria e kamionëve është kërkesë më e domosdoshme në këtë Pandemi. Si rezultat i saj dhe duke vlerësuar në kohë reale çdo kërkesë sociale dhe nevojat ushqimore, të cilat rritin ndjeshëm mbështetjen, përkushtimin dhe kërkesën për punën e kamionistëve të bisnesit e kompanive të transportit. Në ballë të luftës kundër pandemisë Covid-19, gjenden edhe shoferët shqiptaro-amerikanë, ata janë katër djem dhe një vajzë, me origjinë nga Korca dhe Vlora, sikundër; Gentian Çina, Evisa Çina Bello, Erion Bello Jurges Çina dhe Blendi Dyrmishi, pjesë e kompanisë dhe bisnesit familjar; On Duty Transportation LLC, Jacksonville, Florida, e cila operon në tërë Amerikën.

“Aktualisht ne gjendemi në rrugë, larg familjeve tona në këto ditë të vështira të atdheut tonë të dytë, Amerikës, – na shpjegon në linjë telefonike, Evisa Çina Bello, (vajza korçare “që çan rrugët e Amerikës me kamion”) e cila është njëkohësisht edhe Presidente e Kompanisë.

“Hera -herës iu rikujtoj shoferëve që të ndjekin këshillat e rekomanduara për Covid-19 dhe shëndetin e tyre, pasi ne e kalojnë pjesën më të madhe të ditës në punë dhe rrugë. Unë shpresoj që njerëzit duhet të kuptojnë sakrificat e shoferëve të kamionëve, që po bëjnë për të ndihmuar vendin, të përballojmë dhe të sfidojmë Covid-19, të gjithë së bashku.”

Duke iu referuar shoferëve të kamionëve, Evisa thotë se ata janë “Heronjtë e autostradave”!

Ndërsa kamionisti Gentian Cina na shpjegon merakun dhe shqetësimin, që të arrijnë në kohë reale në destinacion për furnizimin e supermarket- eve ushqimore dhe shpërndarjes së furnizimeve kritike për spitalet, që jeta e njerëzve të funksionojë normalisht në vend. “Kemi marrë parasysh edhe rrezikun që na kanoset se edhe mund të infektohemi, por jemi ne ata që duhet të sigurojmë raftet e dyqaneve ushqimore dhe higjenike të jenë plot dhe insitucionet e mjekësisë dhe ato farmaceutike të kenë mjetet e nevojëshme që iu duhen.

“Covid-19” ka kufizuar dhe mbyllur disa bisnese, dhe kështu ne përballemi me sfida të reja- shprehet kamionisti Jurges Çina,- i cili në këtë situatë pandemie bën rrugët drejt “vatrës së pandemisë”, shtetin e New York-ut, Connecticut dhe Massachuset. Jurgesi na përmend këto shtete, ku qeveria federale amerikane ka urdhëruar mbylljen e ndalesave, e cila e bën të vështirë për nevojat personale, për të pushuar dhe për të regjistruar kohën e drejtimit të kamionit. Megjithëse shteti i ka liruar masat e kufizimeve për ne shoferët për sa orë mund të drejtojmë kamionin, që të transportojmë ngarkesat emergjente, përfshirë furnizimet mjekësore e sanitare. Në destinacionet e shkarkimit të ngarkesave ne iu nënshtrohemi testeve të Covid-19, në disa raste edhe në hyrje të shtetit respektiv.

Ndërsa COVID-19 vazhdon të përhapet në tërë Amerikën, këta drejtues kamioni janë më të rrezikuarit për t’u prekur nga virusi gjatë punës së tyre.

Drejtuesi i kamionit, Erion Bello shprehet se ai nuk i trembet punës as unë as kompania jonë “On Duty Transportation LLC”, unë e bashkëshortja ime Evisa jemi në frontin e luftës me të keqen. Ne jemi në rrugë e vende të ndryshme, jashtë çdo ditë e natë, kështu që shanset që të marrim virusin është i lartë. Ajo që më tremb, sinqerisht frikën më të madhe kam përcjelljen e virusit në shtëpi te fëmijët tanë. Por në bazë të këshillave dhe rekomandimeve familjet e shoferëve të kompanisë janë në karantim dhe kemi mëse një muaj që shihemi e flasim vetëm nëpërmjet Facetime.

Ndërsa drejtuesi Blendi Dyrmishi me origjinë nga Vlora, në “flakëzën e virusit”, kabinën e kamionit që është edhe “dhomëza” jonë e mbajmë shumë të pastër. Ne kemi lënë familjet dhe fëmijët tanë, kemi hequr dorë nga çdo argëtim i fëmijëve dhe gëzime familjare, sepse tashmë është mundësia të reflektojmë për këtë situatë kaq të vështirë të krijuar, duke marrë përgjegjësitë dhe të shkojmë përtej thirrjes së detyrës. Këtë e tregoi dhe falenderimi i veçantë për gjithë drejtuesit e kaminëve nga Presidenti Trump dhe mbështetja më e madhe për ne është edhe mirënjohja e komunitetit.

Suela Dyrmishi , “Owner” e “On Duty Transportation LLC” shprehet se: “Nëse kamionët do të ndalonin edhe për një ditë, furnizimet mjekësore nuk do të dorëzoheshin në spitale, postat dhe paketat e SH.B.A-ës do të bllokoheshin dhe do të fillonte mungesa e konsumit ushqimor. Pa kamionët deri në katër javë, do të kishim paralizim të plotë për të gjithë ekonominë tonë.”

“Ndikimi i Covid-19 mund të shihet në të gjithë vendin brenda supermarketeve e dyqaneve ushqimore, ku disa boshlleqe kanë kërkesa të mëdha. Unë iu them se nuk ka nevojë për panik, sepse ne jemi këtu për njerëzit dhe po bëjmë çmos që në raftet e dyqaneve mos u mungojë asgjë që nga letrat dhe mjetet higjenike e deri te ushqimet. Ju vetëm na falenderoni dhe shprehni mirënjohjen dhe krenarinë tuaj për zellin e paepur të drejtuesve të kamionëve,- shprehet Suela.

Jurges Çina shton se falenderimi dhe mirënjohja në disa raste është evidente te disa bisnese të restoranteve pranë “Gas station” ku edhe furnizohemi me karburant, dalin e na përshëndesin dhe na befasojnë me ushqim dhe pije falas, sepse ata vlerësojnë faktin që nëse ata e kanë marrë atë ushqim që gatuan, një kamion e solli atë- thotë Jurgesi duke qeshur.

Për fat të mirë, -thotë Gentiani,- ne kamionistët nuk po ndalemi gjatë kësaj pandemie, sepse

Administrata Federale e Sigurisë së Transportit ka hequr dorë nga kufizimi i tyre, e cila na lejon ne të ngasim 11 orë në ditë. Kështuqë të gjithë po ndihmojnë kamionistët duke mos i ndaluar shpesh në ndalesat e kamionëve, për të zvogëluar rrezikun e ekspozimit të tyre ndaj virusit. Edhe kur kalojmë përmes stacionit e peshimit, veç detyrës që bëjnë dhe testimit për Covid-19, ata na sjellin fruta të ndryshme dhe pije, me qëllim që të mos sëmuremi, se nëse ne kamionistët sëmuremi në rrugë, nuk ka kush i zvendëson. Nëse kamionistët sëmuren dhe ata largohen, të gjithë do të ndjejnë efektet e tyre, – përfundon Gentiani.

Ndërsa një tjetër shoferi veteran, shqiptaro-amerikani me origjinë nga Korça, Arben Hysi, thotë se numuron në ripin e kamionit të tij qindra-qindra mijra kilometra, që kur iu bashkua industrisë së kamionëve në vitet ’90, por se kurrë nuk ka pasur një përvojë të tillë pandemie të këtij niveli. Arben Hysi, një kamionist i karrierës thotë jse të gjendesh në rrugë së bashku me mijra kamionë të tjerë është veçanërisht e rëndësishme, dramatike dhe tejet e vështirë në këtë kohë, kur më shumë se kamionë normalë janë ende në rrugë. Këshilloj që të jemi më të kujdesshëm në drejtimin e kamionit për të evituar sat ë jetë e mundur aksidentet rrugore, jemi në një luftë me një armik hije që nuk e merr vesh nga të qëllon.

Drejtuesit e Kamionëve janë pjesë e një zinxhiri më të madh të herojnve të panumurt që po luftojnë me të keqen Covid-19, për të mbajtur shoqërinë tonë vitale dhe unike.

Këtë po bëjnë edhe këta bij të Korçës e Vlorës, që në Atdheun e dytë të tyre kanë zgjedhur të punojnë“Truck Divers”, por tashmë ata janë shndërruar në “Heronjtë e Autostradave” në luftë me të keqen.

*Raimonda MOISIU/Writer & Freelancer/ Florida SHBA

Lamtumirë Vasil Tabaku!

February 25, 2020 by dgreca

– Shuhet poeti i mrekullueshëm,NJERIU I MIRЁ dhe QYTETAR i jashtëzakonshëm/

Esse nga Raimonda MOISIU /

Sikush prej nesh ёshtё udhёtar nё udhёtimin e trishtё e tё lumtur tё jetёs. Eh pra, nё kёtё udhёtim ku ka jetё edhe vdekje, ecim nё paqartёsitё dhe tё papriturat e jetёs, dhe askush prej ne nuk e di se çfarё do tё ndodhё, si do e pёrjetojmё njё çast gёzimi, hidhёrimi e lajmi tё trishtё. Edhe pse ndarja nga jeta ёshtё dialektika e jetёs, njeriu pёrsёri e pёrsri gjen forcё, kurajo, respekt dhe dashuri tё ngushёllohet mes vedit dhe me njёri-tjetrin, me mendimin se jeta dhe drita e trashёgimisё qё njeriu lё pas sfidojnё vdekjen, duke i ruajtur virtytet dhe vlerat e tyre ende “tё gjalla” si dikur edhe nё vazhdim me pёrjetёsinё e emrit dhe veprёs sё tyre. Na krijohet ndjesia e realitet dhe e çasteve tё dhimbshёme e tё trishta qё na trazojnё paqen shpirtёrore. Lajmin e trishtё se u nda nga jeta shkrimtari, poeti dhe publicisti, njё burrё fisnik, koleg i mrekullueshёm, vlerё qytetare, baba dhe bashkёshort dinjitoz,- Vasil Tabaku – e mёsova nёpёrmjet rrjetit social Facebook. Familja humbi njeriun model dhe prindin shёmbullor, ndёrsa komuniteti i shkrimtarёve dhe gazetaria shqiptare humbi pasionantin e letёrsisё, poetin, shkrimtarin, kontribuesin produktiv e tё palodhur nё letrat shqipe, art, kulturё dhe historinё e njё kombi.

Ndjej një emocion të veçantë teksa shkruaj këtë esse, për këtë vlerë të çmuar qytetare dhe e letrave shqipe, ndikimin e thellë të veprave të tijnë shoqëri, art, kulturë dhe historinë e një kombi.

Në një nga ato ditët e nxehta të korrikut, 2013, isha në Tiranë, kur në celularin tim u shfaq numuri i poetit e publicistit Vasil Tabaku. Deri atë çast njiheshim nëpërmjet eksperiencës krijuese si dy miq e kolegë virtualë në rrjetet sociale. E lamë të pinim kafe në qendër të Tiranës, te Bar – Kafe “Europa”, mjedis i njohur ky, ku mblidhen e takohen intelektualë, shkrimtarë, poetë e gazetarë, kafe e biseda “për qejf të poezisë e të letërsisë”. Ishte një ditë e këndshme dhe impresionuese mes kolegësh. Por edhe diçka më shumë! Vasili më dhuroi dy libra të tij e sapobotuar; -romanin “Baleti i drerit të plagosur” dhe vëllimin me poezi “ Dhimbjes i rrinë të vogëla, këpucët e heshtjes”.

Poeti dhe publicisti i njohur, Vasil Tabaku i prezantohet audiencës së lexuesve dhe botës shqiptare, si një ndër autorët mjaft interesantë e mbreselënës i dhjetra vëllimeve në të treja gjinitë; poezi, prozë dhe publicistikë, ndërkohë është autor i mijra editorialeve gazetareske, esse, analiza dhe opinione social- ekonomike- politike e kulturore. Dhe kjo nuk erdhi krejt rastësisht, por as e papritur.

Shkrimtari dhe publicisti, Vasil Tabaku është autor i dhjetra librave në disa gjini si poezi, prozë, publicistikë, analiza e esse me të cilat ai tashmë ka krijuar influencën e tij në letrat shqipe dhe publicistikën shqiptare dhe ballkanike.

Shkrimtari dhe Poeti Vasil Tabaku, duket si një personazh që sikur vjen nga “Muzeu Historik i EPOKAVE dhe LETRAVE SHQIPE”, -zërin e kontributin e tij e kini dëgjuar jo vetëm në emisionet Radiofonike por edhe në RTSH.

Poezinë e poetit Tabaku e njoh mire, kam shkruar edhe njё studim, stili dhe pena poetike e poetit Tabaku njihet për harmonizimin e bukur, zhvillimit të identitetit të pjekur poetik dhe gjetjes poetike brenda detajit artistik, kujdesit estetik e filozofik, tonit qytetar e intelektual dhe vargjeve lirike, ç’ka ai deklamon atë që askush nuk e mendon, imagjinon dhe të paparashikueshmen. Poezia e poetit Tabaku deklamon më shumë se fjalët që reflektohen në tekstin melodioz muzikor të një kënge. Ne dëgjojmë përmes tingujve muzikorë të ndryshëm notat e shpirtit tradicional e klasik, por poetët nuk janë pinjollë të muzikës, ata janë njerës të talentuar që krijojnë vargje falë dhuntisë dhe imagjinatës poetike të tyre. Si poezia dhe muzika të ngjallin emocione se i këndohet, jetës, dashurisë e dhimbjes,-asaj njerëzores. Argumenti është sekondar, finishi poetik i vargjeve është primar. Fjalët dhe veprat janë mënyrat indiferente të energjisë hyjnore e njerëzore, ku fjalët janë vepra dhe veprat në një farë mënyre janë fjalët. Nëpërmjet metaforës poezia prodhon afërinë mes detajeve jetësore e njerëzore, filozofike e artistike, që kurrë nuk i kemi menduar më parë se ato do të mund të bashkëjetojnë të veshura me artin e fjalës së bukur. Teksa lexoja poezitë e vëllimit “Dhimbjes i rrinë të vogëla këpucët e heshtjes”, mendoja se poeti Tabaku nuk është një poet “ i famshëm”, por ai është një poet i mrekullueshëm dhe njeri i jashtëzakonshëm.

Ky fakt është shumë më e rëndësishme e domethënës për mua, se sa pyetjes që mund të lindë, se a po shkruaj për dikë të njohur…?! Ky vëllim poetik reflekton personalitetin e maturuar poetik të autorit, që është i dallueshëm për qartësitë dhe skepticizmin e tij ndaj realitetit e përvojave jetësore, kur koha duket sikur mbaron. Karakteristikat e tjera të stilit të tij poetik plot ajër dhe liri, janë forma të strukturuara të hapjes me botën shpirtërore, psikiken e humanen, tërheqjes drejt momentit poetik nga njëra anë dhe ndaj jetës në anën tjetër, imazhin e simbolit të dhimbjes e harmonisë, dashurisë dhe përjetimit shpirtëror, dhembshurinë, heshtjen dhe pikëllimin, vetëdijen e mosvetëdijen, pranë e larg. Të gjithë takohemi në këtë jetë jo thjesht për mirë apo për keq, por në marrëdhëniet me njerëzit gjithsecili prej nesh, pret një përgjigje sa herë ka pyetje në “fushëbetejën”-e jetesës e mbijetesës.

Por ajo ç’ka e bën atë të shquar,- ai ka rekord botimesh rreth 5450 shkrime publicistike, analiza politike, sociale, shoqërore si dhe shkrime të veçanta studimore në fushën e letërsisë, folklorit dhe kritikës letrare, në këto organe: “Drita”, “Zëri i Rinisë”, në revistat: “Nëntori” e “Ylli”. Pas vitit 1991 ka botuar kryesisht në: “Rilindja Demokratike (RD)”, “Tribuna Demokratike”, ”Republika”, ”55”, ”Koha Jonë”, ”Liria”, “Ballkan”, “Sot”, ”Tema”, ”Metropol”, ”Lajmëtari i Lirisë”, ”Drita”, ”Shkodra”, ”Bota Sot” në Zvicër etj. Po ashtu Vasil Tabakun e gjemë me poezi e tregime nëpër gazeta e revista si: “Drita”, “Zëri i Rinise”, “Ylli”, “Nëntori” dhe më pas edhe në: “RD”, “Republika”, “Drita”, “Tema“ etj.
– Vasil Tabaku është autor i rreth dyzet e pesë dokumentarëve artistik televiziv në TVSH dhe ATN – 1. Ka realizuar me qindra emisione televizive dhe radiofonike në “TVSH”, “ATN – 1”, në “Radio Kontakt”, “Radio Nacional” dhe së fundi edhe në Radion Ndërkombëtare “IRIB”.

VEPRAT LETRARE:“Hyrja e Pranverës“, poezi, 1976, “Në të gjitha ditët“, poezi, 1981, “Me këngën time dhe jetën“, poezi, 1987, “Ndërrimi i epokave“, studime, 1988, “Bota në sytë e mi”, ese, 1990, “Klithmë drite“, poezi, 1998, “Vit i mbrapshtë”, “Zgjim i dhimbjes“, ese dhe studime social – shoqërore, 1999, “Vështrim i ngrirë”, poezi dhe ese, 2000, “Shqipëria në udhëkryq, apo politika e kryqëzuar?”, studime dhe artikuj politikë, 2001, “Shkolla Iraniane dhe Shqipëria”, studime dhe intervista me akademikë dhe personalitete të shquara, 2005, “Monumentet e munguara të Demokracisë”, libër eseistiko – publicistikë, 2006, ”Baleti i drerit të plagosur“, roman, 2007,“SHKOLLA IRANIANE DHE SHQIPËRIA”, është përkthyer në gjuhën persishte, Teheran, 2004, “Dhimbjes i rrine te vogela kepucet e heshtjes” Tirane 2012
ËSHTË PREZANTUAR:Hasan Hasani: “LEKSIKONI I SHKRIMTARËVE SHQIPTARË 1501 – 2001”, Prishtinë 2003, Ferdinan Laholli: “ANTOLOGJI E POEZISË MODERNE SHQIPE – ANTHELOGIE DER MODERNEN ALBANISCHEN LYRIK”, Holzminde/Germany,

Përveç kësaj veprimtarie të begatshëm e të larmishme, që përmendëm më lart Vasil Tabaku, një pjesë e krijimeve poetike i janë përkthyer edhe në gjermanisht, italisht dhe persisht. Ai njeh mirë italishten dhe rusishten.

Prehu në PAQE, miku im!

Të qoftë dheu i lehtë, koleg i shtrenjtë dhe i mrekullueshёm!

I përjetshëm kujtimi e vepra e Poetit dhe Shkrimtarit Vasil Tabaku

Nga Raimonda MOISIU

Florida SHBA

Shkurt 2020

Historia e Shtëpisë së Bardhë-WHITE HOUSE

March 15, 2019 by dgreca

NGA RAIMONDA MOISIU/

Ndërtimi i Shtëpisë së Bardhë ka filluar në vitin 1792, sipas planimetrisë të arkitektit irlandez James Hoban, i cili ishte edhe fituesi i tenderit arkitektorial, që u zhvillua enkas për ndërtimin e saj. James Hoban pati emigruar në Amerikë, në moshë fare të re. Pas disa problemeve të mprehta financiare, të cilat sillnin shpesh ngadalësimin dhe ndërprerjen e punimeve në kohë, ndërtesa u bë gati për banim pjesërisht në vitin 1800, që shënon edhe vitin kur Presidenti i Dytë i Amerikës, John Adams dhe bashkëshortja e tij, hynë për herë të parë brenda Shtëpisë së Bardhë. Planimetria origjinale e fasadës veriore nga Hoban, e cila edhe i mbijetoi kohës, reflektonte arkitekturën angleze e stilit paladian të mes-shekullit të 18-ë.

Thomas Jefferson, Presidenti i Tretë, i cili hyri më pas në Shtëpinë e Bardhë, punësoi arkitektin e talentuar dhe vizionar, Benjamin H. Latrobe në vitin 1806-ë, i cili ndihmoi në dizenjimin e sallave (Dhomave) të ndërtesave lindore dhe perëndimore. Arkitektura moderne e fundit, ajo e Dhomës Legjislative i ka mbijetuar kohës dhe është afërsisht në gjendjen origjinale që prej ndërtimit të saj. Gjithashtu, Latrobe bëri edhe skicimet e tablove të Dhomave veriore e perëndimore të cilat janë modifikuar me kalimin e kohës.

Por, në vitin 1816, -në kohën e Luftës, e cila pati filluar në vitin 1812, -forcat britanike dogjën të gjitha ndërtesat publike në Washington, duke mos kursyer edhe atë, -Shtëpinë e Bardhë. Përvecse portretit të Xhorxh Washingtonit nga Gilbert Stuart, portret, i cili ekziston edhe sot në Dhomën Lindore, të gjitha pajisjet dhe mobilimet e tjera që nga koha e administratës së presidentëve Adams, Jefferson, dhe Madison, u rrënuan. Nën mbikqyrjen e arkitektit James Hoban, Shtëpia e Bardhë u rindërtua brenda vitit, dhe në vitin 1817 ishte e banueshme, e rimobiluar në stilin perandorak, me pajisje, orendi dhe mobilje të importuara nga Franca prej Presidentit James Monroe. Gjithsesi, arkitekturën e ndërtesës dhe praktikisht asaj në brendësi, arkitekti irlandez James Hoban iu riktheu stilin Palladian të mëparshëm, dhe nuk ripërsëriti inovacionet neo-klasike të bëra nga Latrobe. Fasadat e jashtëme të përzhitura nga zjarri u bojatisën të bardha. Flitet se është kjo arësyeja që aksindetalisht kjo ndërtesë u quajt dhe thirret Shtëpia e Bardhë, megjithëse ka edhe një të dhënë tjetër, që realisht është emërtuar me atë term, qëkur u ndërtua për herën e parë. Gjatë gjithë shekullit të 19-ë, dekorimi i brendshmëm i Shtëpisë së Bardhë ka ardhur duke rinovuar në mënyrë të njëpasnjëshme çdo stil dekorativ, porse fasada e jashtëme e ndërtesës mbeti njësoj.

Në vitin 1833, tubacionet sillnin ujin nga një rezervat uji, që ndodhej shumë pranë Shtëpisë së Bardhë, i cili zvendësoi gjithashtu përkohësisht depon e ujit të mëparëshme. Ndriçimi me gas u fut në Shtëpinë e Bardhë, në vitin 1849 dhe sistemi ngrohës në vitin 1853. Midis viteve 1850-1853, filloi furnizimi me ujë në Shtëpinë e Bardhë, nëpërmjet sistemit hidraulik të instaluar gjatë këtyre viteve, dhe i lidhur direkt me sistemin ujor qëndror të qytetit. Disa të dhëna të hershme pohojnë se ishte pikërisht Millard Fillmore, Presidenti i 13-të amerikan, i cili përdori për herë të parë sistemin hidraulik të brendshëm, koha kur ai ishte në Shtëpinë e Bardhë nga viti1850 deri në vitin 1853. Porse një artikull i vitit 1989-ë mbi sistemin hidraulik të Shtëpisë së Bardhë, botuar në revistën “Plumbing & Mechanical”, – shkruan se mund të ketë qenë, Lincoln Presidenti i Shteteve të Bashkuara, i cili përdori për herë të parë dushin me rrjedhje uji dhe vaskën e parë, të cilat mendohet se janë instaluar gjatë presidencës së Lincoln.

Në vitin 1877-ë, në administratën e Presidenti Rutherford B. Hayes, u instalua linja telefonike dhe aparati telefonik i parë në Shtëpinë e Bardhë, sinjali i të cilit vinte nga dhoma telegrafike e instaluar në rezidencën presidenciale. Presidenti Hayes e përqafoi teknologjinë e re, edhe pse rrallë merrte telefonata. Në fakt, Departamenti i Thesarit posedonte të vetmen linjë telefonike, veçse të drejtpërdrejtë me Shtëpinë e Bardhë në atë kohë. Numri i telefonit të Shtëpisë së Bardhë ishte “1”. Kështu që shërbimi telefonik në të gjithë Amerikën i ka fillesat e tij në vitin1877-ë. Vetëm një vit më vonë, shkëmbimi i parë telefonik u krye në Connecticut (Kenerike) dhe 50 vjet më pas do të ishte Presidenti Herbert Hoover që instaloi linjën e parë telefonike në tavolinën e Presidentit, pikërisht në Zyrën Ovale.

Ndërsa energjia elektrike hyri për herë të parë, gjatë rezidencës së Presidentit, Benjamin Harrison. Në vitin 1902, gjatë administratës së Presidentit, Theodore Roosvelt, Shtëpia e Bardhë, iu nënshtrua një rinovimi pothuajse tërësor, nën drejtimin e firmës arkitekturale të njohur e kohës,- e McKim, Mead dhe Ëhite. Dhomave të katit të parë iu hoq plotësisht veshja viktoriane dhe iu kthye traditës se hershme të shekullit të 19-ë. Shkallët e mëdha u zhvendosën në korridorin hyrës, për të patur mundësinë të shkonin në kafeterinë shtetërore, që ndodhej në cepin jugperëndimor të ndërtesës.

Në vitin 1949, gjatë administratës së Presidentit Harry S. Truman, u konstatua se Shtëpia e Bardhë nuk ishte e përshtatëshme dhe e sigurtë për të banuar aty.

Fasadat e mureve të jashtme ruajtën ngjyrën e bardhë, ndërsa struktura e brendshme e ndërtesës ndryshoi pothuajse tërësisht dhe u rindërtua me skelete, shtylla betoni e çeliku. Kujdes i madh u tregua për ruajtjen e punimeve origjinale prej druri, oxhaqet prej mermeri, dhe suvatë dekorative. Planimetria origjinale e bazamentit u ruajt me devocion. Po ashtu edhe njëra prej verandave, e njohur sot e kësaj dite si Ballkoni Truman, e ndërtuar në katin e dytë të portikut jugor. Qysh atëhere Ballkoni Truman është një nga verandat më të preferuara të familjeve presidenciale.

Vite më vonë, kur Presidenti John F. Kennedy dhe familja e tij hyri në Shtëpinë e Bardhë, bashkëshortja e tij, znj. Jacqueline Kennedy nisi restaurimin tërësor në brendësi të Shtëpisë së Bardhë, nga formatet origjnale të fundshekullit të 18-ë dhe ato të fillimshekullit të 19-ë, deri në shkëlqimin e sotëm të saj. Gjithashtu Znj. Kennedy ngriti një Komsion të posaçëm arti, i përbërë nga specialistë të aftë e të talentuar dhe personalitete mjaft të njohura të kohës, në fushën e artit artikteturial dhe restaurimit të muzeumeve e veprave të artit, me qëllim për të drejtuar punimet e restaurimit KENNEDY-sikundër u quajt në atë kohë. Një komision i veçantë këshillimor dhe një komision i tablove, pikturave, peisazheve, dezanjimit dhe kompozimit të tyre forcuan më tej punën e komisionit qëndror.

Para këtij restaurimi, nuk kishte pasur ndonjë përpjekje për të ruajtur ose për të përdorur orenditë antike dhe historike të Shtëpisë së Bardhë, dhe dhomat e katit të parë ishin të pajisura kryesisht me orendi të rigjeneruara. Shumica e sendeve të rëndësishme u gjetën të magazinuara në depot e Shtëpisë së Bardhë. Donatorë dashamirës ofruan relike të qëmotëshme të arteve dekorative dhe mobilje antike e të çmuara për krijimin e kabinetit presidencial. Zonja Kennedy u ndje fort e ngazëllyer prej aktit filantropist dhe dashamirësisë të donatorëve , duke u shprehur se “ çdo gjë e dhuruar në Shtëpinë e Bardhë, duhet të ketë një arësye për të qenë aty ku duhet”. Më pas Presidenti Johnson ngriti Komisionin për Ruajtjen dhe Mirëmbajtjen e Shtëpisë së Bardhë, dhe departamentin e përhershëm përgjegjës për mirëmbajtjen e saj. Pajisje të tjera të mobiljeve dhe tablove amerikane me vlerë u sollën në Shtëpinë e Bardhë gjatë administratës së Nixon-it, dhe dhomat kryesore të kateve të para dhe kateve tokësore u zbukuruan gjatë viteve të presidencës së Nixon-it. Pasi u u shpërngul në rezidencën presidenciale në janar të vitit 1981-ë, bashkëshortja e Presidentit Ronald Regan, znj. Nancy Regan, mbikqyri rikonstruksionin e dhomave të katit të parë, të dytë dhe të disa projekteve të ruajtjes e mirëmbajtjes. Për publikun amerikan, rezidenca presidenciale është bërë rezidencë kombëtare, si edhe shtëpia e presidentit, apo thënë ndryshe të kreut të ekzekutivit. Sipas Presidentit Dëight d. Eisenhoëer: “Shtëpia e Bardhë ka qenë dhe duhet të mbetet gjithmonë një vend që duhet të nderohet dhe respektohet jo vetëm nga banorët e saj, por edhe nga të gjithë amerikanët.”

Post-scriptum

Shtëpia e Bardhë ndodhet në 1600 Pennsylvania Avenue, N.W., në Washington DC, dhe prej kohës që u ndërtua është pallati presidencial, që përkon edhe me kohën kur u akomodua Presidenti i Dytë i Amerikës, -John ADAMS. Pallati presidencial zotëron 7.3 hektarë, rrethuar me drurë të lartë dhe shekullorë.

Ballina kryesore e ndërtesës është 52 metra (170f.) e gjatë dhe 26 metra (85f.) e gjerë. Disa nga katet përdhese janë ndërtuar sipas stilit anglez, kjo për shkak të pjerrësisë së tokës, ndërsa dy pjesët anësore, i kanë rezistuar dhe i përkasin strukturës origjinale. Konstruksioni i krahut perëndimor u bë në vitin 1902, nën kujdesin e Kongresit Amerikan me një investim prej $65.196 (dollar). Aty ndodhen Zyra Ovale presidenciale, dhoma e seancave, e quajtur ndryshe Roosevelt Room, Sekretaria dhe Dhoma e Senatit. Dyert prej xhami të Zyrës së Presidentit hapen mbi dhe në drejtim të Rose Garden (Parku Rose). Kontruksioni i Pjesës Lindore u bë në vitin 1942, dhe në të ndodhen përveçse zyrave të sekretaritve presidenciale, por edhe zyrat arkivore dhe depo magazinimi.

Jacqualine Kennedy Garden, ( Parku Zhaklin Kennedy-i) është quajtur kështu nga bashkëshortja e Presidentit Lyndon B. Johnson, Znj. Claudia Alta “Lady Bird” Johnson, e cila ishte edhe pasaardhësja e saj. Ky park i bukur ndodhet jashtë pjesës lindore dhe është përdorur nga Zonja e Parë si një park mikpritës, shëtitës dhe argëtues. Para viti 1902, kati e parë ka shërbyer si vendi e punës së presidentit. Aty gjendet biblioteka, e cila u riorganizua tërësisht në vitin 1962. Dhoma Muze e Shtëpisë së Bardhë “Vermeil Room, e cila quhet edhe Gold Room, për shkak të mureve të paneluara në ngjyrë ari dhe koleksionin e takëmeve të praruara prej ari dhe argjendi, lënë trashëgimi Shtëpisë së Bardhë në vitin 1956-ë nga zonja Margaret Thompson Biddle.

Perdet prej mendafshi me sfondin në të gjelbrën e zbehtë, ku dalloheshin qartë fije ari të praruara dhe qëndisura nëpër to, dhe janë dizajne të hershëme të shekullit të 19-të. Tapeti është Herek prodhim turk i qëmotshëm, rreth vitit 1860.

Në qendër të dhomës muze ndodhet një tavolinë antike –sofër- e stilit perandorak të shekullit të 19-të. Në tavanin e saj varet një shandan kristali me dhjetë degëzime, edhe ky i qëmotshëm, i prodhuar në Angli në vitin 1785.

Portrete të shtatë Zonjave të Para janë ekspozuar në Dhomën Muze të Shtëpisë së Bardhë, (Vermeil Room), dhomë që thirret gjithashtu edhe si; The Room of First Ladies!

Më pas vjen kabineti i pritjeve diplomatike, zyra e hartave, nga e cila Presidenti Franklin D. Roosevelt monitoronte ngjarjet e Luftës së Dytë Botërore. Ndonëse kati i parë është rinovuar shumë herë përgjatë viteve, dyshemeja nuk ka ndryshuar nga ana arkitektonike, që pasi Shtëpia e Bardhë u projektua nga John Hoban, në vitin 1792. Të gjitha dhomat e katit të parë janë të hapura për publikun amerikan, me përjashtim të dhomës së ngrënies, e cila përdoret vetëm nga banorët e Shtëpisë së Bardhë. Madje, East Room- Salla Lindore –e quajtur “Public Audience”(Audiencë Publike), ruan ende stilin klasik të shekullit të 19-ë. Por jo vetëm kaq, East Room përdoret për mbrëmje argëtuese, dasma, funerale, dhe aty bëhen edhe firmosje të kontratave ekonomike.

E veçanta historike e East Room, qëndron në faktin historik presidencial se në atë kabinet, presidenti Gerald Ford-it, mori tributet e një burri shteti dhe një figurë imponuese në histori, si një nënpresident dhe president, në një kohë kur Amerika po përballej, me luftën aspak popullore në Vietnam, Skandalin e Watergate-it, dhe Richard Nixon u largua pa mbaruar mandatin, i cili u zvendësua prej G. Ford. Kati i dytë përfshin komplekse dhoma të ndryshme, që nga dhoma e çlodhjes, e argëtimit dhe kafeterisë të Zonjës së Parë. Po në katin e dytë ndodhet dhoma e gjumit e quajtur Lincoln, e cila më herët ka shërbyer edhe si Kabineti i Presidentit të 16-ë –LINCOLN, dhe Dhoma ngjitur me të,- gjatë administratës së John F. Kennedy-i, ka qenë ish zyra e Kabinetit Presidencial, nga ku janë pasqyruar shumë vendime të rëndësishme, të marra brenda saj. Kompleksi i apartamenteve të jetës private të Presidentit dhe Familjes së tij, gjenden në anën perëndimore të katit të dytë. Me rindërtimin e Shtëpisë së Bardhë në vitin 1952, u tregua kujdes i veçantë në ruajtjen e pjesës më të madhe të rinovuar në vitin 1902, megjithëse shumë prej orendive “barionale” u hoqën nga muret e lyer me të blertën celadon. Nga viti 1961 -1963 u bë një tjetër rinovim edhe më tej, u ndryshuan disa dhoma, duke i përafruar ato me atë të stilit perandorak dhe me orendi antike dhe klasike të periudhave të kahershme. Ndryshime dhe rinovime u bënë edhe në vitet 1970-të, 1980-të, 1998-të dhe 2015-të.

*Referuar “The New Lexicon Webster’s Encyclopedic Dictionary of the English Language.