Raimonda Moisiu – Page 2 – Dielli

Mesazhet e “Angjelina Arianiti Komneni-shpirti i Shenjtë i Arbërisë”….

October 15, 2020 by dgreca

-Libri “Angjelina Arianiti Komneni-shpirti i Shenjtë i Arbërisë”, i Zenepe Lukës;….“Mesazh njerëzor, stabiliteti, progresi dhe mirëkuptimi mes popujve bashkëjetues të Ballkanit” /

Nga Raimonda MOISIU -Florida SHBA*/Me një temperament unik, ëndërrues dhe kërkuese, inteligjenca dhe thellësia e mendimit e publicistes dhe shkrimtares së njohur Zenepe Luka, me durim e seriozitet realizoi ëndrrën e saj dhe ia doli të çojë në vend amanetin e Ambasadores së Kombit –Nermin Vlora Falaschi, amanet të cilin ajo e ndjeu dhe e mbështeti deri në fund, me botimin e librit monografik “Angjelina Arianiti Komneni-shpirti i Shenjtë i Arbërisë”.

Autorja Zenepe Luka, në udhëtimin e saj krijues dhe si Presidente e Fondacionit Nermin Vlora Falaschi, që drejton prej gati dy dekada, -njihet për promovimin e ngjarjeve, vlerave, kontributin e personaliteteve, historike dhe gruas së shquar shqiptare në shekuj. Në këtë liber, detyrimi moral e shpirtëror, kërkimet, hulumtimet dhe këmbëngulja e Lukës nuk njohin cak!

Kur mori përsipër të shkruante librin për Shënjtoren Angjelina Arianiti, ajo ishte mbrujtur dhe frymëzuar qysh në fëmijëri nga Kënga e Sopotareve dhe Historia e Principatës së Arianitëve.

Autorja Luka që në titull, ka bërë një zgjedhje dokumentare, hulumtuese në kontekstin historik, shoqëror, filozofik, politik dhe artistik, duke siguruar fakte, informacione, elementet themelore, të rëndësishme, historike të kohës, -rreth jetës dhe figurës së Shën Angjelinës, e cila njihet si kunata e Gjergj Kastrioti Skënderbeut, motra e vogël e Dukeshës Andronika (Donika) Kastrioti, gruaja e Heroit tonë Kombëtar.

Informacioni ka një shtrirje të gjerë të kombinimit të fakteve historike, kujtesës, miteve, marrëdhënieve ndër-etnike, kombëtare europiane veçmas asaj ballkanike, që perceptojnë vlerën e madhe të edukimit kuptimplotë të vetëdijes njerëzore, në pikpamje me të kaluarën, të tashmen e të ardhmen. Në këtë aspekt, libri meriton një audiencë të vecantë e të gjerë studimi shkencor të detajuar historik dhe në mënyrë kronologjike, që kujtojnë dhe eksplorojnë shprehitë e

vetëdijes kombëtare, aftësi universale mes botës njerëzore dhe hyjnore, mesazhin njerëzor dhe hyjnor të stabilitetit, progresit dhe mirëkuptimit mes popujve bashkëjetues të Ballkanit.

Autorja Luka evokon të kaluarën historike të gruas modeste, luftëtare e flaktë, shenjtore, heroinës së vërtetë dhe gruas së shquar shqiptare në historinë e identitetit kombëtar shqiptar. Shenjtorët i kemi konsideruar gjithmonë figura fetare me admirimin shpirtëror dhe hyjnor, në epitafin e përjetësisë së kujtesës, shenjtërisë dhe nderimit.

Duke lexuar librin e autores Zenepa Luka, ndjeva peshën historike në ndërgjegjen dhe vetëdijen morale qytetare, shpirtërore e kombëtare, të pasuruar me shenjtërinë e Angjelinës arbërore, që përcaktojnë temën dhe përmbajtjen kronologjike të hollësishme të produktivitetit mbështetur në tip-shkrimet e disponueshme nga vetë autorja dhe kolegët e saj publicistë, akademikë, gazetarë, historianë dhe studiues, që përcaktojnë se çfarë mund të jetë një libër monografik apo historik. Libri kontekstualizon Shën Angjelinën brenda shënimeve të rralla të kohës dhe ato bashkëkohore, madje edhe me një fjalë, që përbëhet nga burime biografike thelbësore të informacionit, pasuar nga një mister i vrullshëm e shtytës, që i shndërron faqet e librit, faktet dhe reliktet historike nga një memorie në një motiv, për ta bindur lexuesin dhe kujtesën historike të dokumentuar sa më mirë.

Autorja Luka ka sjellë përpara lexuesit jo vetëm karakteristikat dhe virtuozitetin e Shën Angjelinës arbërore, për të cilën besimtarët e shumë vëndeve të botës luten prej shekujsh, por edhe shenjtërinë e bijës së Arbërisë,- Angjelina Arianiti Komneni, jetën dhe aktivitetin e kësaj Shenjtoreje,

Mes dhjetra botimeve të autores Zenepe Luka, libri “Angjelina Arianiti Komneni-shpirti i Shenjtë i Arbërisë”, vlerësohet ndër më të mirët nga kritika e kohës. Në këtë libër ngërthehehet një arkitekturë komplekse me rrjedhshmërinë rrëfyese të fakteve, ngjarjeve, motiveve, që autorja Luka gërmoi në bibliotekën e Bashkisë së qytetit të Novi Sad-it, arkivin shtetëror të Vojvodinës dhe në Manastirin”Shën Angjelina”në Krushedol. Një mori dëshmish të shkruara rreth Shën Angjelinës vijnë në këtë libër, përmes studimeve shkencore, të dhënave historike, kumtesave, shkrimeve e materialeve të trajtuara prej personazheve më të njohura të botës akademike, studiuese të gazetarisë, letërsisë, dhe publicitikës shqiptare, sikundër janë:Poetja dhe kineastja Vllasova Musta, Prof. Dhimitër Shuteriqi, Prof. Dr. Bardhosh Gaçe, Prof. Dr. Valter Shtylla, Prof. Assoc. Dr. Pirro Prifti, Prof. Lutfi Alia, historian dhe studjuesi serb Drusko Lapandiç, Dr. Albert Habazaj, Lavdie Bisha, Kristo Goçi, Demo Berisha, Dr. Dritan Neli, etj.

Në kapitullin “Angjelina Arianiti Komnenim nderohet nga popujt e shumë vendeve të botës”, -zë vend edhe një material i gjatë, titulluar “Angjelina Arianiti e vetmja Shenjtore mes 40 shenjtorëve në kishën e Fan Nolit në Boston”, dhe janë paraqitur fakte, të dhëna shkencore nga Raimonda Moisiu Author Freelancer, SHBA, Fuat Memeli, kineast/gazetar në SHBA, kleriku besnik student i Fan Nolit, At Arthur Liolinin, studiuesja shqiptaro-amerikane Neka Doko, studiuesi Aurenc Bebja, Paris, Francë, përkthyesi Artur Popaj.

Interesant dhe tejet emocionues është kapitulli i dytë i këtij libri “Kujtimet e Angjelinës, për familjen, fëmijërinë, për kohën që ishte në Arbëri” shkruar me aq ndjenjë nga shkrimtarja serbe Liliana Habjanoviq Gjuroviq, etj.

Historia e jetës së Angjelina Arianiti Komneni është e orientuar ndaj territorit të Arbërisë, që shfaqet në kontekstin ballkanik dhe europian të historisë dhe kohës, duke e paraqitur Shën Angjelinën një nga figurat kryesore të historisë, që shtrihet në harkun kohor dhe zë fill me periudhën e Principatave shqiptare të Arianitëve dhe Kastriotëve, në kuadrin gjithpërfshirës shoqëror, ekonomik, politik, historik e kulturor prej pesë shekuj, që përbëjnë konceptin “Arbëri”. Libri fillon me parafjalën e autores, e cila “përfshin” kutinë e memories gjeografike, që endet në formën e filozofisë personale dhe emocionale, dhe vendlindjes së përbashkët mes autores dhe Shën Angjelinës e familjes së saj.

Ja si shkruan Luka që në fillesë: “…kisha edhe një obligim më shumë, për bijën e Gjergj Aranitit, prijës legjendar edhe i trevës, ku unë kam lindur dhe jam rritur dhe ndjehesha plotësisht e motivuar, që të bëja të pamundurën, për të sjellë dritën dhe shpirtin e Shënjtores Angjelina Arianiti, bijës së Arbërisë në vendlindjen e saj. Unë kam lindur në fshatin Dardhë të Librazhdit, mespërmes të cilit kalon rruga Egnatia dhe prehri i tij laget nga Shkumbini i lashtë. Që kur isha fare e vogël, kisha dëgjuar për këngën- legjendë, që vinte nga thellësia e shekujve dhe i kushtohej Princit të Sopotit Gjorgj Golemi si dhe qëndresës së gruas sopotare, madje dy vargje më ishin ngulur në mendje, qysh atëherë.

“Sopotare moj të ngrata,

Rrokni thika, rrokni shpata…

Në rastin e Shenjtores Angjelina Arianiti, më gëlonte në shpirt historia e Arianitësve, kënga e sopotareve, me të cilën jam mbrujtur që kur isha fëmijë.

Libri është një shtysë e shkëlqyer motivuese në ndërgjegjen kombëtare, historike dhe atë të identitetit shqiptar duke e bërë të njohur plot pas 5 shekujsh, jo vetëm në mjediset e trojet shqiptare, por edhe në ato ballkanike dhe Europën Juglindore, madje në mbarë Europën dhe botë, me lirinë, ëndrrat dhe përvojat jetësore përkatëse.

Postscriptum

Profili i publicistes, shkrimtares, gazetares dhe intelektuales Zenepe Luka Cekrezi – i përket brezit të artë të gazetareve femra, si një nga gratë e para në median shqiptare, që me shpinën e mendjes dhe “kockë intelektuale” të fortë, në sajë të përkushtimit, pasionit e përgjegjshmërisë morale, qytetare e intelektuale, na ka dhënë gazetarinë bashkëkohore, profesionale, përvojën, eksperiencat e jetë dhe afirmimin me vizion të gjerë profesional në dekada të tëra, me arritje të papara gjatë karrierës së saj, duke sfiduar skeptikët e kritikët e kohës edhe për çështjet më të rëndësishme në jetën social-kulturore politike të vendit.

Autorja Zenepe Luka i përket brezit të artë të gazetareve femra, që së bashku me kolegët e tyre burra- bënë rrotacionin mediatik më spektakolar, profesional e historik mes kufirit të dy epokave –Gazetarisë para ’90-s dhe pas viteve ’90-të- në vazhdim e deri më sot-pra bënë historinë e medias shqiptare.

I urojmë Zenepes sonë të paepur,

Jetë të gjatë, suksese dhe krijimtari të pandalshme në promovimin e vlerave të gruas shqiptare.!

*Author/ Freelancer

Edhe pas reve të ikjes, hija e malit shquhet!

July 20, 2020 by dgreca

In Memoriam of Prof. Murat GECAJ/

Shkruajne: Raimonda MOISIU & Kozeta ZAVALANI/

Ndonëse vdekja është fundi i një epoke për secilin nga ne, për shkrimtarët, poetët, artistët, njerëzit e letrave, botën e artit dhe kulturës, ajo është dëshmi e zanafillës të trashëgimisë së tyre dhe drita e veprës që ata lënë pas. Ikja në amëshim e njerëzve të shquar është gjithmonë një humbje e madhe shpirtërore e fizike, për kombin e shoqërinë. Lajmin e trishtë të ndarjes nga jeta të Prof. Murat Gecaj alias “Babushi” sikundër e thërrisnim ne kolegët e miqtë e tij që na priste e na përcillte, me plot fisnikëri e dashamirësi sa herë vinim në atdhe, porse ende ndjejmë keqardhjen, boshllëkun dhe mungesën që la në zemër e shpirt, humbja e një personaliteti të rëndësishëm të botës e shoqërisë shqiptare.

Prof. Murat Gecaj, ishte njeriu modest dhe fisnik i Bjeshkëve tëTropojës, që fitoi respektin e inteligjencës dhe qytetarisë shqiptare në të gjitha trojet shqiptare; Shqipëri, Kosovë, dhe Diasporë. I motivuar me dashuri e mirësi për njerëzit, i pajisur me mëncuri dhe individualitet profesional, ai arriti të na sjellë dhe të lerë vepra e botime me shumë vlera në fusha të ndryshme të jetës social-kulturore. Me veprën e tij voluminoze e tejet produktive, Prof. Murat Gecaj arriti t’ia dalë dhe krijoi influencën e një studiuesi, gazetari të mëncur dhe publicisti të apasionuar dhe unik, në letrat shqipe, publicistikën shqiptare, atë ballkanike dhe Diasporën Shqiptare kudo në botë. Prof. Gecaj ka merituar vlerësimin e analistëve dhe kritikëve të kohës për ndihmesën e shëndetshme dhe shoqërore që ka dhënë, vecmas me penën e tij publicistike dhe studiuese. Individualiteti profesional dhe përvoja tejet e pasur dhe krijuese e Prof. Gecaj argumenton bindshëm se publicisti dhe studiuesi është ajo pjesë e inteligjencës gjithmonë në kërkim të së vërtetës dhe njerëzores, dhe dëshmon dallimin mes vlerave vetjake, atyre morale dhee qytetare të lirisë së mendjes e shpirtit. Me ritmin e pasur të krijimtarisë së tij, me shkrime dhe reportazhe, kolumna, esse, përsiatje, analiza dhe studime të hollësishme, arsimore, historike dhe folklorike, në revistat periodike shqiptare dhe shtypin e kohës, brenda e jashtë vendit; autor i dhjetra e dhjetra librave dhe i qindra e qindra punimeve publicistike, studimore, shkencore, historike dhe monografike; mësimdhënës, gazetar dhe redaktor gazetash, ku dëshmohet qartshëm veprimtaria e tij e palodhur në shërbim të arësimit e kulturës, letërsisë e publicistikës dhe shkencës kombëtare shqiptare. Ai mbetet intelektuali, qytetari, mendimtari dhe personaliteti i rëndësishëm kombëtar i kohës, që gëzon respektin e shoqërisë shqiptare dhe e të gjithë atyre, që e njohën nga afër dhe larg. I dallueshëm me botën e tij të pasur shpirtërore dhe ndjenjat fisnike njerëzore që e karakterizonin, mendjen e shëndoshë dhe krahët e fortë, Prof. Gecaj i gërshetoi ato aq natyrshëm në botimet e tij të bollëshme e cilësore, dhe promovoi, ndjeshëm e historikisht, motivet dhe vlerat kombëtare, historike, shoqërore dhe idetë demokratike.

*****

I lindur në lagjen Rosujë të Bujanit, të Malësisë së Gjakovës, nga dy prindër me origjinë nga fshati Curraj i Epërm i krahinës Nikaj- Mërturit, nga e ka prejardhjen edhe “Heroi i Popullit”, Bajram Curri.

Në moshë të mitur, 3-4 vjecare, Prof.Murat Gecaj mbeti jetim nga nëna, dhe rritet nën kujdesin e babait dhe kujdesit mëmësor tënjerkës së tij. Mbaron arësimin e hershëm shkollor në kushtet gjeografike malore, ftohtë, borë dhe shkollën tejet larg.Vendlindja e tij, Bujan i Tropojës, vazhdimisht e ka emocionuar e motivuar në jetë, punë e krijimtari në studimet e botimet e shumta të tij.

Vendlindja, ah vendlindja! Mbeti një magnet i fortë, që i thithte kujtesën, për të mos e harruar kurrë atë. Gjithmonë shprehte merakun dhe keqardhjen, që nuk kishte mundur të bënte ndonjë botim të veçantë për atë krahinë, përveçse botimit për mësuesin veteran Salih Myftar Kolgeci. Por, pothuajse në të gjithë librat e studimet e tij të botuara, ka gjetur mënyrën përtë hedhurdisa vecori, edhe për atë krahinë të bukur dhe njerëzit e saj trima e liridashës, arsimdashës e përparimtarë. Ndonëse jetonte në jetën e zhurmshme të kryeqytetit, ai gjendej përherë mes bashkëkrahinasve të tij, në përurime librash, në gëzime e hidhërime familjare e sociale. Kalvarin e sakrificave të fëmijërisë e ka publikuar në librin jetëshkrimor, “Ëndrrat “e grisura” të “jetës sime”, libër që është vlerësuar pozitivisht nga kritika e kohës, brenda e jashtë vendit, edhe në RTSH. Në moshën 12-vjeçare e sjellin të studiojë në shkollën e mesme ushtarake “Skënderbej” e më pas në atë për oficer, madje edhe për aviator, sepse i doli e drejta e studimit për në B. Sovjetik, në vitin 1957-ë. Por, ndodhi e papritura, sëmuret rëndë dhe për arësye shëndetsore u lirua nga jeta ushtarake. Pasi shërbeu gati një vit në arsim në vendlindjen e tij, më pas kthehet në kryeqytet dhe ndjek studimet në Universitetin e Tiranës. Më pas specializohet për një vit në universitetin “Zhdanov”, Rusi.Më duhet të sjell në vëmendje se në një bisedë që kam bërë me Babushin alias Prof. Gecaj, me pati treguar se në kohën që ishte mësues në vendlindje, pati qenë edhe mësuesi i liderit historik demokrat, Dr. Prof. Sali Berisha.

Pas mbarimit të shkollës së lartë, diplomohet në degën gjuhë-letërsi shqipe, punon në arësim dhe shtypin e kohës në gazetat; “Pioneri”, “Bashkimi” dhe kohët e fundit derisa doli në pension, në gazetën “Mësuesi”.

Qëkur ishte student filloi të merret me studime, dhe në vitin ’74 mbrojti diplomën me vlerësimin “shumë mirë”, me oponent akademikun, Eqrem Cabej, në fushën dialektologjisë.Në emër të studentëve të Universitetit të Tiranës, Prof. Gecaj përshëndeti Konferencën e Parë të Studimeve Albanologjike. Më pas do të ishte pjesëmarrës me kumtesë në Kongresin e Drejtëshkrimit të gjuhës shqipe dhe ka marrë pjesë në ekspedita kërkimore e shkencore, vecmas në fushën e gjuhësisë, etnografisë dhe folklorit, të cilat i ka pasqyruar më pas në veprat e botimet e ndryshme të tij shkencore. Kjo përvojë pune ishte baza që e formoi dhe i hapi udhën për të dhënë katër provime pasuniverstare e tri universitare në fushën e pedagogjisë, të mbronte desirtacionin, ku mori gradën” Doktor i Shkencave pedagogjike”, dhe më tej titullin “Profesor i asociuar”. Gjithnjë ka jetuar e punuar në kryeqytet, sigurisht ky ishte fat e privilegj për Prof. Murat Gecaj, mbase në ato vite numuroheshin me gishtat e dorës banorët e ardhur në kryeqytet, nga Shqipëria Verilindore. Vec kësaj, Tirana i krijoi mundësinë të ishte i rrethuar intelektualë e personalitete të të gjithë sferave të jetës dhe dijes, në mes të cilëve të parët ishin publicistët e studiuesit. Në një intervistë që kam zhvilluar para disa viteve me Prof. Murat Gecaj, mes të tjerave eshtë shprehur; “Kam patur nderin e fatin e madh të kem pedagogë, figura të tilla të shquara të albanologjisë dhe fushave të tjera të diturisë, profesorët; Eqrem Çabej, Aleks Buda, Zihni Sako, Bedri Dedja, Androkli Kostallari, Shaban Demiraj, Myzafer Xhaxhiu, Mahir Domi e mjaft të tjerë. Atyre u kam kushtuar librin tim “Filologë që nuk harrohen”. Ndërsa sot kam mjaft kolegë e bashkëpunëtorë, të aftë e të mire, me ata jam konsultuar, më kanë dhënë ndihmën e kërkuar, bile dhe kanë bërë recensione, në ose për librat e mij. Emra të tillë të nderuar janë shkrimtari Viron Kona, kritiku Adriatik Kallulli, gjuhëtarët Enver Hysa e Gjovalin Shkurtaj, publicistët Bardhyl Xhama, Skënder Haskaj e Sejdo Harka, studiuesi Isa Halilaj e tjerë.”

Publicistika ishte pasioni më i madh i jetës së Prof. Murat Gecaj alias “Babushi ynë”, sa gjithmonë na thoshte se:- Ndoshta, shkrimi në shtyp, gazetaria dhe publicistika lindën si një nevojë e brendshme e imja për t’u shprehur. Bashkëshortja, mësuese në pension, është lexuesja e parë e studimeve dhe e librave të mi. Vërejtja kryesore e saj është se unë shkruaj si gazetar, pra jo si letrar. Dhe “shfajësimi” im është: “I tillë jam dhe nuk mund të bëhem ndryshe!Edhe sikur ta nisja jetën nga e para, përsëri do të bëhesha gazetar dhe do t’i kushtohesha publicistikës. Lum’ ai njeri i kësaj bote, që jeton duke mësuar dhe mësimet e fituara i vë në shërbim të të tjerëve.”

Dhe vërtet, Prof. Murat Gecaj për një periudhë afërsisht 55-ë vjecare ishte dhe mbeti bardi i publicistikës shqiptare- studiues, publicist dhe një emër fort i njohur i gazetarisë shqiptare, qindrashkrime, studime, në gazeta, shtypin e kohës në atdhe e diasporë, botime dhe vepra në website, portale dhe revista shqiptare.

*****

Keqardhja për ikjen e një miku e kolegu të kahershëm, të krijon ndjesinë e një zbrasëtinëe realiteti shpirtëror, që na kërkon të ekulibrojmë përpos trishtimit, përjetimin e dhimbjes dhe humbjen njerëzve të dashur të familjes e shoqërisë, të miqëve, personaliteve të rëndësishme në të përditëshmen njerëzore. Kozeta sjell copëza kujtimesh dhe thotë se njohjen me “Babushin” (Prof. Murat Gecaj), e ka pasur qysh kur ishte studente dhe bashkëpunonin me gazetën Bashkimi në Tiranë. Shiheshim shpesh në veprimtari të bukura që vazhdojnë ende të mbeten në kujtesë, si dhe promovime librash, madje më pati intervistuar, për librin e tij me intervista krijuesish. Vec kësaj unë i botoja shpesh në Revistën Stina, madje e kam ende mesazhin e tij të fundit;…”Kozetë e dashur të falenderoj për publikimin! Të lutem më lere një kopje të Revistes, sepse nuk e di kur takohemi!” Sa herë vija në atdhe, unë e Kozeta takoheshim shpesh me Babushin te Bar Mondiali, Bar Europa, apo te Pjaca në Tiranë, duke rrufitur kafetë, bisedonim, diskutonim, bënim batuta e qeshnim, ku thelbi i bisedës ishte Letërsia dhe Publicistika. Madje intervista që kam zhvilluar me Babushin është publikuar dhe botuar në librin voluminoz me 61-ë intervista, “Letrat Shqipe këtej e përtej Atlantikut”. Vitet e fundit nuk ndjehej mirë dhe më shkruante në “inbox”-in e rrjetit social Facebook që kur të vija në atdhe ta telefonoja e të pinim kafe te lokali pranë shtëpisë së tij. Dëshironte të më dhuronte librin ku kishte publikuar shkrimin për Gruan Gazetare në Diasporës. Komunikimi në rrjetin social është ende në inboxin tim.

Prof. Murat Gecaj ishte dhe do të mbetet një vlerë e cmuar qytetare, kombëtare si studiues dhe publicist me ndikimin i thellë të veprave të tij në shoqëri, art, kulturë dhe historinë e një kombi. Ajo c’ka e bën të shquar, Studiuesin dhe Publicistin Prof. Murat Gecaj ështe se ai ka rekord botimesh studimore, publicistike sociale, në fushën e letersisë, shkencës albanologjike, dialekologjisë, folklorit dhe studimeve pedagogjike, etj.

E në ditën e ikjes së Babushit (Prof. Murat Gecaj) kemi aq shumë për të treguar, kujtime që përzier me trishtimin tonë, janë; mirënjohja dhe vlerësimi. Mirënjohje, që jeta na ofroi të ishim pjesë e orbitës së mëncurisë dhe erudicionit të tij intelektual, qytetar e krijues, duke qenë nga njerëzit e panumurt që mësuam shumë më tepër prej personalitetit, veprës dhe kontributit të Prof. Murat Gecaj.

Mirënjohje dhe nderim për mikun dhe kolegun tonë të cmuar, vecse themi se:“Edhe pas reve të ikjes, hija e malit shquhet!

U prehsh në paqe Babush i mrekullueshëm, Fisniku i Tropojës, Bardi i Publicistikës Shqiptare!

Qofsh i paharruar! Ëngjëjt të këndofshin çdo agim!

Se edhe pas resë “Mali” ende ruan hijen e tij!

Një Encoklopedi Shqiptare!….

June 22, 2020 by dgreca

Iku…. për të mbetur gjithnjë!/

Moikom ZEQO –Një Encoklopedi Shqiptare!/

Requem nga Raimonda MOISIU*/

Me ikjen në amëshim të Moikom Zeqos, kombi, bota e artit dhe kulturës shqiptare, letrat shqipe dhe publicistika humbën shpirtin e madh, mendimtarin e shquar, bardin dhe thesarin e cmuar kombëtar e historik, një nga personalitet më të rëndësishme të shoqërisë, letrave shqipe dhe botës shqiptare. Modest, unik dhe konfident, i mëncur dhe fisnik i mrekullueshëm në formë e funksion, erudicioni i tij si shkrimtar dhe intelektual ka hedhur dritë në shumë aspekte të jetës social-ekonomike e politike të vendit. Urtësia e Moikomit frymëzoi mbarë kombin shqiptar, gjeneratat me “dritë-urinë” e pashëmbullt,- sikundër u shpreh biri i tij, Epidamn Zeqo. Ndjej emocion të vecantë teksa hedh këto rradhë në këtë esse, për këtë autor, poet shkrimtar, mësonjës, politikan dhe aktivist legjendar që preku afër e larg jetën e shumë njerëzve të shtresave të ndryshme, midis të mundshmes e të paparashikueshmes. Jo se Moikomi sa ishte gjallë kërkoi famën, por ai e arriti atë para kohe me veprat e tij, unike, njerëzore, kreative dhe historike me ndjeshmërinë mahnitëse të një rrëfimtari tërrifik dhe trashëgimisë së tij të jashtëzakonëshme të lënë pas. Ndikimi i veprave të tij në disa aspekte krijuese hodhën dritën e fuqishme në letrat shqipe, ndërgjegjësimin e artit bashkëkohor, kulturës shqiptare dhe njerëzimit progresiv, integritetit profesional të gërshetimit mes letërsisë artistike, publicistikës dhe letërsisë dokumentare, ndikimin i këtyre veprave në shoqëri, art, kulturë dhe historinë e një kombi.

Drita e trashëgimsë qëai lë pas, vazhdojnë përjetësisht. Në veprat e tij Moikomi jo vetëm pasqyroi dhe rrëfeu jetën dhe realitetin me të mirat e të metat e një shoqërie, duke i dhënë frymë dhe mëncuri formësimit të saj e marrëdhënieve njërëzore, por ai i dha jetë e frymë ndryshimit dhe të konceptuarit të shoqërisë në jetën dhe situatat sociale-poltike -ekonomike dhe historike, ndaj të tashmes së paqëndrueshme, të ardhmes që cfaqet në horizontin e largët dhe të kaluarës në perëndimin e largët. Veprat e Moikomit i përkasin periudhës së shtrirjes kombëtare në disa epoka; asaj të historisë moderne shqiptare, letërsisë së realizmit socialist, letërsisë post-komuniste dhe letërsisë bashkëkohore në mbarë botën shqiptare. Gjatë karrierës së tij të përkohëshme, Moikomi ishte vazhdimisht një moralist pasionant, shpesh aq i vështirë për veten e tij, ambicioz e sfidant për të kaluarën e të tashmen, që për hir të gjeneratave që vijnë, përmbushi rolin dhe përkushtimin e tij në respekt të parimeve dhe vlerave të një kombi. Moikomi si askush tjetër, besonte në ndryshimin dhe progresin duke dhënë nga forca e inteligjencës, modestisë dhe qytetarisë së tij, që e karakterizonte, duke dhënë nga forca e talentit dhe mëndjes së shëndoshë e krahëve të fortë. Veprat e Moikomit komunikojnë mesazhe të thjeshta e komplekse që “flasin” gjuhën e cdo moshe e gjenerate, mendimet dhe idetë e këtij “Poeti Vizionar, Shënjuesi dhe Themeluesi i Poezisë dhe Prozës Moderne Shqiptare! Njeriu, Patrioti, Poeti, Mendimtari dhe Shpirti i Madh Shqiptar!”, -sikundër shprehet shkrimtari, dramaturgu, poeti dhe përkthyesi brilant i lirikës ruse, Prof. Vangjush Ziko, në ngushëllimin e tij për ikjen parakohe të Moikomit tonë. Moikomi ishte optimist, besonte në ndryshimin dhe progresin e së prekshmes dhe rilindjes së një shoqërisë, besonte shndërrimin e realitetit në një realitet të interpretuar përmes veprës, teorive, artit të të shkruarit dhe ideve të tij, që ndryshojnë zemrën e identitetit të një kombit. Veprat e Moikomit në gjini të ndryshme, pasqyrojnë epokat në të cilat ato janë shkruar dhe eksplorojnë tensionet dhe përpjekjet midis individit në raport me shumicën. Moikom Zeqo është “gjeniu” që bëri revolucion në poezinë dhe prozën modern realiste shqiptare, shkrimtari që trashëgoi artin folklorik të të shkruarit, dhe që do të kujtohet gjithmonë; investitori impulsiv i mëncurisë dhe mendimit, filozofi dhe njeriu i shquar i letrave shqipe, që bëri historinë e enticitetit e artit, kulturës e dijes shqiptare,-; Simboli i Epokës “Moikom”,

Moikomi iku …për të mbetur gjithnjëpjesë e rëndësishme e jetës dhe botës sonë, për të mbetur përherë – Një Enciklopedi Shqiptare.

Raimonda MOISIU

*Author/ Freelancer

Qershor, 2020,

Florida USA

Hapeni “Sirtarin” e Muç Xhepës që të ndjeni dhimbjen e shpirtit njerëzor

May 15, 2020 by dgreca

Nga Raimonda MOISIU*/

Të rrëfesh është ajo dëshira e fortë për të përmbushur përvojat shpirtërore, angazhimin dhe guximin qytetar që reciprokon ndjeshëm evoluimin jetësor, intelektual dhe artistik në artin e të shkruarit. Vetëm se krijuesi shpreh me fjalë mendimet dhe ndjenjat më të thella, u jep atyre dinjitet e madhështi, të cilat i realizon përmes letërsisë, meditimit e rrëfimit, tregimit e romanit, përmes vargjeve që shprehin pafundësinë e botës poetike, përmes esse-së, reportazhit dhe dramës, me c’rast krijimtaria, në një mënyrë ose në një tjetër ndjehet e angazhuar. Vetëm mjeti ndryshon, ai është arti! Pavarësisht gjinisë krijuese, shkrimtari posedon elementin më të qenësishëm të mendjes e shpirtit, rivlerëson dhe nxjerr në dritë përmes deklamimit të fjalës, vlerën e cdo vetie te Njeriu.

“Në sirtar” titullohet libri me rrëfime i Prozatorit dhe Diplomatit, Mustafa Xhepa alias me emrin letrar,- Muç Xhepa. Në të vërtetë, e lexova librin brenda natës, madje nuk mundesha ta lëshoja nga dora. Te përsiatjet e Muçit, “Në sirtar”-in rrëfyes, autori ka “paketuar” në dritën e gjërave të shkruara në heshtje, intensitetin e dhimbjes dhe simbolikën e një shpirti të lirë. Ai monologon, për të mos u ndjerë i vetmuar me; përjetimet shpirtërore dhe emocionale, dhembshurinë dhe pikëllimin, vetëdijen dhe mosvetëdijen, marrëdhëniet me njerëzit, të njohur e të panjohur, pranë e larg. Shkrimtari Muç Xhepa e di fare mirë se jeta është e bukur por është edhe ajo sfida e përditëshme që çmon lirinë, kujtesën përkundrejt mosharresës, për kohën e ikur dhe atë që vjen, me trishtimin e zgjënjimin, mallin e dhimbjen, absurden e dëshirën për ta mbajtur të gjallë e të paharrueshme. Kjo është metamorfoza e jetës!

“Tregimet në këtë libër nuk janë imagjinare. Njerëzit, vendet dhe ngjarjet janë reale, emrat janë përmendur ashtu siç janë përdorur në atë kohë” – shkruan autori Xhepa në “Parafjalë”-n e autorit, dhe nuk harron të vlerësojë mentorin e tij, – gjuhëtarin, kryemjeshtrin e përkthimit dhe antikomunistin Petro Zheji, i cili do të ishte ai që e inkurajoi të botonte kujtimet e tij. Kjo është mëse e vërtetë, autori paraqet “Në Sirtar”-in e rrëfimeve të mbushura me episode dramatike jetësore reale dhe individë realë që janë aq episodikë, për bindjet, kujtimet e brengat thellësisht origjinale të zhvillimeve shoqërore, të gjitha ngjarjet, aspektet dhe kompleksiteti i tyre ripërcaktojnë epokën e njohur të jetës e me jetën.

Muç Xhepa rrëfen këndshëm e çiltër, me mëndje të shëndoshë e të mprehtë, impulsiv i jashtëzakonshëm, herë zbavitës dhe herë interesant, melankolik e melodramatik në heshtje na jep kronikën e gjallë të ngjarjeve midis dy epokave; luftës për ekzistencë dhe stalagitet e shpërbërjes në hapësirën e boshtë të farsave sociale e politike, ç’ka prodhuan rregjimin komunist dhe hijenat që ai rregjim la pas. Pjesa më e madhe e rrëfenjave të Xhepës konsiston në marrëdhëniet mes njerëzve, lidhjen me miqtë e vjetër e të rinj, afër e larg në atdhe e mërgim, individë realë që morfermojnë nga një rrëfenjë te tjetra të cilët sikundër autorin dhe audiencën e lexuesve e bëjnë të qeshë e lotojë në këtë udhëtim të trishtë e të lumtur të jetës. Libri hapet me rrëfenjën e titulluar “Në Sirtar”, nga e ka marrë edhe vetë titullin libri.

Autori ndodhet në Washington dhe tashmë ai jeton midis dy kulturave, asaj amerikane dhe kulturës së vet autorit. Estetizmi dhe idealizmi mbërthejnë një sërë emocionesh të autorit, i cili me stilin e tij karakteristik, individualitetin e tij filozofik e artistik, i bën ato të vijnë në harmoni të plotë me stinën e pranverës, me lulet e qershisë dhe shpirtin e lirë të rilindur të autorit: “Pranverë në Washington. Magji lulesh qershie buzë Potomakut.” Autori Xhepa duke marrë në konsideratë figurat historike të njohura në të dyja kahjet e Atlantikut, shfaq dhe krijon harmoninë me vende dhe histori, karaktere e personazhe historike, ngjarje dhe pjesëza historike të stigmatizuara në skena reale mes hartash, që kanë përcaktuar fatin e Amerikës dhe fatin e Atdheut të autorit; “-rreth memorialeve të Ruzveltit, Xhefërsonit, Luther Kingut dhe Uashington Mollit, dhuratë japoneze kur u përcaktua, edhe Shqipëria londineze!

Autori Xhepa shkruan se “Poetët i këndojnë bukurisë së tyre”, – dhe ndërthurr mjeshtërisht sfondin e dhimbjes e harmonisë, evokon kujtesën, dhe poetët shqiptarë në atdhe dhe egzil, evokon historinë dhe skenën e plotë në atë realitetin gri, sepse askush nga ne nuk mund të shkëputet nga e kaluara; “I kanë kënduar edhe në Burgun e Burrelit luleve të qershizës, që nuk thahej,- e ushqente gjaku i heronjve antikomunistë. Lulet e saj metafora e jetës.” Kjo është dashuria e autorit për jetën dhe njerëzit!

Më pas autori Xhepa bën një ekspozim të përsosur të takimit me shkrimtarin e njohur antikomunist Prof. Arshi Pipa, sikundër e quan ai, miku i gjyshit të tij.

“Pa u sistemuar mirë në punën e re, telefonova mikun e gjyshit tim, profesorin Arshi Pipa.”

Xhepa kap dhe analizon detajin më të rëndësishëm dhe të dhimbshëm, fatin e dy personazheve; “gjyshit dhe profesorit”, me mjeshtëri e finesë ndërton situate paralele të marrëdhënive dhe raportet që personazhet kanë pasur brenda asaj drame tragjike, – mes jetës, vdekjes dhe mbijetesës e asaj ç’ka kishin përjetuar; “Kishin qenë bashkë në Kënetën e Vdekjes, në Maliq.” Xhepa përcjell energji emocionale të fuqishme dhe mbresëlënëse, të vuajtjes dhe dhimbjes, të guximit e të mbijetesës së dramave jetësore të Prof. Arshi Pipës dhe bashkëvuajtësit të tij, gjyshin e autorit.

“Foli gjatë për vuajtjet në Kënetën e Vdekjes dhe më dhuroi librin e tij, “Libri i Burgut”, Thesar vuajtjesh dhe heroizmi. Dhimbjen e kishte marrë me vete me shpresën e madhe se do të ndikonte te qeveria amerikane që të ndërhynte me trupa në Shqipëri.”

Të dy së bashku, autori Xhepa e Profesor Arshi Pipa, në këtë takim të parë përfshihen nga paqja e ngrohtësia njerëzore sikur njiheshin prej vitesh. Tema për fatin e Shqipërisë komuniste dhe fatin e bashkëvuajtësve mbizotëron bisedën e tyre, gjë që i ofronte edhe me tepër me realitetin.

“Kjo është Shqipëria; nuk i ka ardhur koha të hapet. Fillo të japësh mësim në universitete tona, mësoju studentëve ç’është komunizmi, ndaj me ta eksperiencën tënde të hidhur. -Humba në mendime -vazhdoi profesori- m’u shfaqën shokët që lashë në ferr, besimi që kishin se do të çliroheshin shpejt. Do të kalonin shumë vite – psherëtiu – që komunizmi të hante kokën e vet dhe ndryshoi bisedën.” Autori Xhepa synon të zbërthejë të vërtetën filozofike me mjeshtëri artistike, në të gjithë treguesit e saj. Ai i hedh një vështrim retrospektiv të kaluarës, evidenton shkaktarët e vërtetë dhe përgjegjësit kryesorë; regjimin komunist me psikologjinë kriminale në tërë sistemin qeverisës, që përcaktonin fatin e Shqipërisë dhe fatin, persekutimin e dinjitetit, mendimin dhe shpirtin e lirë të antikumunistëve e demokratëve të vërtetë. Mjeshtërisht, autori Xhepa shkrin shqetësimet e përbashkëta, shqetësime që kapërxejnë kufirin e ngushtë e shqetësimit individual. Në tregimin “Zhan Valzhani”, autori jep “kjoskat ambulatore” ku shkojnë të hanë kalimtarë e udhëtarë të ndryshëm, na jep metamorfozën e jetës që jetonin. Autori përpiqet të rrëfejë rolin e zymtë të jetës, jetën e vështirë, vuajtjet dhe moralin e shoqërisë; “Nuk kishim marrë ende pjatat, kur te dera u shfaqën tre fëmijë; dy vajza dhe një djalë. Ishin të lagur deri në palcë. Vajza që dukej rreth dhjetë vjeç, më e rritura e tyre, iu afrua gruas dhe i kërkoi për të ngrënë. Gruaja e urdhëroi të dilte jashtë. Çezari i dha pjatën e tij, ashtu bëra edhe unë dhe u larguam.” Vetëm nga veprimi virtuoz dhe dashamirës i Çezarit dhe autorit, Xhepa arrin të krijojë një klimë ndjeshmërie dhe vendos lidhjet mes vetes e tre fëmijëve brenda kornizës së rrëfimit, – përfaqësues episodikë të shtresës së varfër sociale në një shoqëri të përciptë, spekulative dhe patetike; “Unë e kisha lënë me një mik për të marrë prej tij fjalorin gjermanisht-anglisht dhe, meqë rruga kalonte pranë konviktit të vajzave të mjekësisë, i mora fëmijët me vete. Kur u afruam te dera e konviktit e këshillova vajzën e madhe t’i lutej dezhurnit të kalonin natën atje. Prita jashtë. Pas pak fëmijët dolën duke qarë.

-Na përzuri, – tha me dënesë vajza.

Autori shtjellon realitetin rrënqethës e dramatik, i cili shfaqet në forma nga më të rafinuarat, Xhepa shfaq mjerimin e trishtimin që sëbashku me varfërinë dhe trishtimin janë ulur këmbëkryq në “kjoskat ambulatore” të farsave sociale, ata qajnë e qeshin nga halli duke shfaqur forcën dhe shpresën e mbijetesës, që e bën rrëfimin mëse tronditës në kronikën e jetës së përditëshme.

“Zhan Valzhan”-i thirra, – Fantinës ia kanë flakur Kozetën në rrugë.”

Autori Xhepa manovron nëpërmjet personazheve të romanit “Të Mjerët”, një nga veprat më të lexuar të shkrimtarit frances Viktor Hygoi, i cili e ka himnizuar mjerimin bukur e thjeshtë; – Vodhi një copë bukë për të ushqyer fëmijët dhe doli nga burgu një kafshë! Me finesë krijon analogjinë e fëmijëve të mitur, lënë në mëshirën e fatit, me Kozetën e pafajshme të Hygoit, varfërinë dhe mjerimin e tejskajshëm në tërësinë e kompleksitetit të ndjenjave njerëzore, e cila na bën të kuptojmë qartë gjendjen shpirtërore e sociale të fëmijëve. Analogji, që i shërben si një sfond njerëzor i paqëndrueshmërisë së njeriut ndaj njeriut, ku dominon forca e arsyes, humanizmit dhe forca e fjalës ideoartistike e Xhepës.

“Qeshi me zë të brendshëm, të thellë. -Hajdeni zogj në çerdhen time, – tha pa pyetur se cilët ishin.”- si thirrje e ankthit

Në bisedë e sipër autori ndjente tensionin, nervozitetin, stresin dhe shpirtin human të mikut të tij; marrjen në mbrojtje dhe kujdesin të qënieve të mitura, të keq ushqyera e të nëpërkëmbura; “Qeshi me zë të brendshëm, të thellë. -Hajdeni zogj në çerdhen time, – tha pa pyetur se cilët ishin.”- si thirrje e ankthit të kohës mbarsur me kontrastet e mëdha, farsat sociale dhe bujarinë njerëzore.

“Sapo hymë në kuzhinë, dhoma e punës së tij, nxorri nga një dollap i vogël pesë qirinj, një për secilin nga ne, i vendosi në parvazin e dritares;”- Xhepa shpreh këndvështrimin e tij ideoartistik, shpengon dhe shpjegon dritën e thyer të pesë qirinjve ndaj errësirës në sytë e fëmijëve, mikut të tij dhe vetes, prirje këto për të menduar ndryshe. Drita e qirinjve në fund të tunelit monologon raportin e zemërgjerësisë së shpirtit intim e të lirë me optimizmin e shpresën e së ardhmes që i përket ardhmërisë dhe dashurisë njerëzore;

-Mirëseardhët engjëj të shenjtë! Vajza e vogël vrapoi drejt tij, iu hodh në qafë e me lotë gëzimi i tha: “Xhaxhi ti je si ne?”

Mbizotërimi i harmonisë dhe humanizmit evokon karakterin njerëzor, burrëror dhe të sakrificës të mikut të autorit, që është – “Petro Zheji, antikomunisti trim, pasi i ushqeu dhe u preu biletat fëmijëve “armiq”, me dashuri hyjnore i përcolli për Shkodër.”

Ky ishte i madhi Petro Zheji, që vinte në sprovë dhimbjen dhe nuk pranonte dëshpërimin, por i kthente vlerat njerëzore në grintën ngadhënjimtare të tyre, veçmas për njëriun e thjeshtë e të vërtetë.

Titulli i rrëfenjës “Hëna dhe Hekurat”, është unik dhe alegorik, me kuptimin dhe metaforën e dyfishtë të një shpirti të lirë dhe mosgjykimit të tij. Xhepa shpalos këndshëm emocione të forta e të fuqishme, bukurinë e intimitetit lirik e historisë prekëse dashurie me një të huaj, e cila robëroi zemrën e shokut të tij, Pëllumb Lloshit: “Pulum, do të të pres…dashuria ime… shqiptare…e parë! Më puthi në buzë, ndryshe, të lëngët. E putha edhe unë, fort, gjatë. Iku ngadalë. Largohej bashkë me zemrën, kishte shpërthyer kraharorin, e ndiqte si e marrë, ma kishte rrëmbyer… Buzët e saj prej zjarri e dogjën frikën. Hëna lëshoi vesë mbi trupt tanë. -Është mirë mos na shohin bashkë në mëngjes herët në Tiranë”. Por kthesa e papritur përkundrejt harmonisë së shpirtit të trazuar romantik, është një nga aspektet më intriguese të rrëfimit, që të fut drithërimën dhe sfidon Shekspirin, mjeshtrin e lotëve të trishtimit dhe lotëve të haresë.

“E merr me mend pse të kemi sjellë këtu? -Jo nuk e di! – Kemi gdhirë tërë natën kur ti… Oficeri i sigurimit që ishte ulur në vendin e parë, me trup të madh e duar si darë, me vuri hekurat forcërisht prapa. I shtrëngoi; ato filluan të dhëmbin…Më shtyu brenda. Hapi frëngjinë e saj, një birë në pjesën e sipërme. – Hekurat do të t’i heq kur të urdhërojë shefi. E mbylli me krismë therëse, bashkë me të edhe jetën time.”

I sinqertë dhe mendje hapur, Xhepa shtjellon qartë me ëndje, dhimbje dhe adhurim fatin e Pëllumbit pas takimit dhe mistifikimin e atij çasti romantik që nuk mund t’i largohet kurrë nga kujtesa. “Hëna dhe hekurat” është tronditës, jep realitetin e pushtetarëve mediokër, injorantë e besnikë të sistemit, shpesh herë brutalë, sinonim i “xhonglerëve” politikë e partiakë të moralit komunist. Në frëngjinë e përbindshave ku bashkëjetonin Hëna dhe Hekurat, metamorfoza e forcës së dashurisë dhe brenga e vetmisë në kohë e hapësirë, kundër represionit komunist e konceptit unik persekutues, përpjekjet e mikut të tij, që edhe ashtu me “hekura” ndër duar nën vështrimin e zbehtë e të trishtë të hënës, ruan me çdo kusht e në çdo rrethanë misterin eternal të dashurisë njerëzore.

Mes 30-ë rrëfenjave “Në Sirtar”-in e Xhepës, autori arrin të na befasojë nga njëra rrëfenjë te tjetra; “Doktor Nosi”, “I Treti”, “Mësuesi i Frëngjishtes”, (tronditës fati i mikut të viteve tona të shkollës Kastriot Balili, shën.im), “Zhan Matie”,”Në Bibliotekë”, “I dënuari me pushkatim”, “Kur Dita ishte Natë”, “Rrapini”, “Shigjeta e Kuqe”, “Prindi”, “Fotografia”,” A good man”, etj., deri te rrëfenja e fundit me titull “Hëna dhe Hekurat. Secila rrëfenjë alternative është historia e një beteje sublime njerëzore dhe shpirtërore midis të mundshmes e të paparishikueshmes nga ana e protagonistëve të saj, për të kuptuar të çuditshmen dhe misteriozen që fshihnin muret social-politikë në zymtësinë historike të botës reale dhe rendit të akullt shoqëror, në të cilën ai dhe protagonistët e tij kanë jetuar, atë botën e vështirë që të kuptohet, sepse kujtesa për atë ç’ka ndodhur nuk zhbëhet, por ajo rrëfehet! Autori rrëfen në mënyrë realiste, humane dhe filozofike përvojat jetësore, dramat e fatet njerëzore individuale, mënyrën e të konceptuarit të botës, shoqërisë e marrëdhënieve ndërnjerëzore. Përmes emocioneve dhe intensitetit të ngjarjeve, autori Xhepa absorbon të gjitha karakteret duke e bërë çdo gjë që ka ndodhur më të prekëshme, të sigurtë dhe të konunikueshëm, më të afërt e të besueshëm, mes vetes e lexuesit. E gjithë kjo mënyrë rrëfyese e Xhepës zhbiron radiografinë e kujtimeve të shkuara dhe sinoptikën ideoartistike dhe filozofike brenda mjedisit të realitetit shqiptar, dhe arrin t’u japë pjekurinë e duhur ndjenjave të dala spontanisht nga “sirtari”, që mbart drithërimën, dhimbjen, tronditjen e të prekëshmen, të bardhën e të zezën, ngushëlluese e të tmerrëshme, të egra e të mëshirëshme, vlera e antivlera, grotesken dhe dëshpërimin, pesimizmin dhe optimizmin, dhe u jep jetë personazheve të paharrueshme në jetën e tij. Autori përshkruan, histori e personazhe origjinalë e realë, të zakonshëm e modestë, intelektualë dhe elita e qytetarisë dhe inteligjencës shqiptarë brenda e jashtë Shqipërisë, miq të vjetër, të njohur e të panjohur, afër e larg të cilët guxonin e jetonin brenda realitetit të kufirit të ngushtë të thyerjes së brezave, kontrastit dhe përplasjes mes dy realiteve; realitetit të ashpër social-politik, i tejmbushur me kriza ekonomike sociale dhe ekzaltimit moral të shoqërisë. Karaktere të denjë e tronditës që dalin nga “muzeu historik “i kohës, personazhe të mirëvendosur me dramat e tyre jetësore e njerëzore, që konkurojnë në rrëfenjat alternative shkaqet e pasojat, karaktere të përkushtuar për të ndryshuar sistemin dhe konsolidimin e sistemit liri-demokraci.

Xhepa zhbiron anën psikollogjike dhe sociale të personazheve dhe shtresave shoqërore të kulturave të ndryshme që ai ka takuar e takon në jetën e përditëshme në Amerikë, duke përcjellë mesazhin e unitetit social e njerëzor e shpirtëror të kulturave, -se dashuria e dhimbja, paqja e ngrohtësia njerëzore nuk njeh ngjyrë e race, ajo ekziston kudo.

Vëzhgimin e ndërsjelltë e të përbashkët të tyre midis të mundshmes, të pamundshmes dhe të paparashikushmes në të kaluarën dhe shpresës drejt së ardhmes brenda atij realiteti të së përditshmes, që ndriçon realitetin e sotëm në kufijtë e atdhedashurisë dhe dashurisë njerëzore.

Postcsriptum

Takimi me Muç Xhepën ka ndodhur qysh në rininë tonë të hershme, dekada më parë, ekzaktësisht në shkollën e mesme të Gjuhëve të Huaja, shokë konvikti. Ne i përkasim një brezi të mrekullueshëm ndër ato vite me shokë e shoqe të fismë e të bukur në formë e funksion, i brezit të mësonjësve të mrekullueshëm, të mënçur dhe me kockë të fortë qytetare dhe intelektuale, vlerat humane e çdo vetie të secili prej tyre, u bënë pjesë e rëndësishme e jetës dhe e botës sonë, që na shndërruan Ne, nxënësit e tyre – në Humanë! Mustafa XHEPA ka mbaruar studimet universitare për Gjuhë Angleze. Përveç karrierës së mësuesisë, spikat edhe karriera diplomatike në Washington. “Në Sirtar” është libri i parë i Prozatorit dhe ish Diplomatit, -Mustafa XHEPA. Libri i dytë në proçes botimi del së shpejti e titullohet “Në anën tjetër, tregime Uberi”. Jeton, punon e krijon në Washington.

* Esse analizë “Në Sirtar”-in e Rrëfimeve të Muç Xhepës

Maj, 2020

Raimonda MOISIU

Author/Freelancer

Florida, USA

ANGJELINA ARIANITI-E VETMJA SHËNJTORE SHQIPTARE MES 40 SHËNJTORËVE MESHKUJ NË KISHËN E FAN NOLIT NË BOSTON

April 25, 2020 by dgreca

Raimonda MOISIU/

Fuat MEMELLI/

Shqiptarët e Amerikës kanë për më shumë se një shekull që valëvitin flamurin kuq e zi shqiptar në tokën amerikane. Ndërsa kthejmë kokën përgjatë viteve dallojmë gjurmët e arta dhe kockën e fortë intelektuale të mëncurisë dhe të kujtesës së një kombi, ringritjen dhe trashëgiminë ndër breza të vlerave kombëtare, shpirtërore e atdhetare, të shndërruara në vlera të arta qytetarie e shenjtërie. Janë gjurmë që kujtojnë dhe eksplorojnë shprehitë e vetëdijes kombëtare, domosdoshmëri që vlen edhe në ditët e sotme dhe ka aftësi universale për të evokuar të kaluarën e kombit mes botës njerëzore dhe hyjnore. Një obligim sa shpirtëror e qytetar, sa intelektual e atdhetar ne brezi i tashëm në Amerikë, i deyrohemi figurës së Shën Angjelinës Shqiptare, e vetmja femër e shenjtëruar mes 40 shënjtorëve meshkuj, afresku i së cilës gjendet në Kishën e Shën Gjergjit, e njohur edhe si Kisha e Fan Nolit, Boston, Massachusetts. Një kërkesë nga kolegja jonë e hershme, Presidentja e Fondacionit “Nermin Vlora-Falaski”, shkrimtarja dhe publicistja e njohur Zenepe Luka, na vuri në lëvizje edhe ne këtu në Amerikën e largët. Ajo na vinte në dijeni se po përgatiste për botim, librin rreth jetës së Shën Angjelinës, e cila njihet si motra e vogël e Dukeshës Andronika (Donika) Kastrioti, gruaja e Heroit Kombëtar, Gjergj Kastrioti Skënderbeu.

Kolegja jonë e nderuar, Zenepe Luka, e cila është gjithmonë në kërkim të vlerave dhe nuk lodhet për t’i promovuar ato, kishte dëgjuar se afresku i Shën Angjelinës Shqiptare gjendet në Kishën e Shën Gjergjit në Boston, ose Kisha e Nolit, siç quhet ndryshe. Dhe, nuk ka gabuar!

Kisha e Fan Nolit-Boston! – Simboli i Rilindjes Kombëtare, krenarisë, respektimit, trashëgimisë, atdhetarizmit, patriotizmit, Simboli i Mbretërisë së Tolerancës Fetare, pjesë integrale aq e dashur patriotike e atdhetare e komunitetit shqiptaro-amerikan. Simboli i ruajtjes të traditës, kulturës e gjuhës shqipe mes botës hyjnore e njerëzore në Amerikën e largët. Mbase do e kemi të vështirë që në pak rreshta të përshkruajmë këtë “arkivë” të historisë së kombit dhe kontributin e shquar të Fan Nolit e bashkëkohasve të tij, që na kanë falur kohë nga koha e tyre, duke i bashkërenduar ngjarjet dhe vitet, dhe kanë nxjerrë në pah vlerat dhe virtytet e Kishës së Nolit, e cila bashkoi shqiptarët e Amerikës pa dallim feje e ideje. Karizma, aureola dhe trashëgimia e Kishës Noliane ndjehen ende sot në mbarë komunitetin shqiptaro – amerikan, kombin e trojet shqiptare. Ne kemi qënë shpesh te Kisha e Shën Gjergjit, emërtuar kështu nga Imzot Noli në nderim të figurës së Gjergj Kastriot-Skënderbeut.

Kisha e Nolit mban derën hapur për shqiptarët e më gjerë, dhe ne kemi marrë pjesë shpesh jo vetëm në meshat e saj, por edhe në veprimtaritë përkujtimore me taban historik e kombëtar që kjo kishë mbart në misionin e saj. Madje pjesëmarrja jonë në aktivitetin e Kishës Orthodokse shqiptare në nderim të figurës së Prijësit dhe Heroit Kombëtar Gjergj Kastrioti-Skënderbeu, ku u përkujtua edhe 110 vjetori i krijimit të Kishës Autoqefale Shqiptare nga Fan Noli, nga ku ne kemi mësuar edhe për afreskun e bukur të Shën Angjelinës, të cilin për hir të së vërtetës mbase nuk e kishim vënë re më herët ndër vizitat tona aty. Mëgjithëse jemi në situatë karantimi nga koronovirusi ne gjithsesi u munduam të mësojmë më tepër rreth afreskut dhe jetës të Shën Angjelinës Shqiptare dhe se si u gjend afresku i saj në Kishën Autoqefale të Shën Gjergjit alias Kisha e Nolit në Boston. Nisur nga këto të dhëna ne kontaktuam fillimisht në telefon me studiuesen dhe kërkuesen shkencore në fushën e ndërdisiplinave,komunikimit ndërkulturor dhe edukimit ekologjik, Znj.Neka Doko, e cila për gati 17-ë vjet kujdeset për Bibliotekën e Kishës dhe ka bërë dhe vazhdon të bëjë një punë të madhe dinjitoze në ruajtjen dhe katalogimin dixhital të Arkivës Noliane, besuar dhe vlerësuar nga Kancelari i Kishës, At’Arthur Liolini.

Znj. Neka Doko duke bërë një retrospektivë të kishës na rrëfeu se:

“Katedralja e Kishës së Shën Gjergjit Boston është blerë në vitin 1949-ë, dhe më herët ka qenë kishë katolike unitare. Në vitin 1950-ë filluan rinovimet brenda saj dhe u bënë ndryshime në afresket e mëparshme, por u ruajt krejtësisht fryma e kristianizmit. Altari ndryshoi komplet dhe u bë në modelin bizantin, ndërsa ikonat në pjesën ballore, si në asnjë kishë tjetër orthodokse janë të përkthyera në gjuhën shqipe, dhe dekoracionet me vlerë janë punuar nga mjeshtër Dhimitri, një nga shqiptarët e parë të mërguar në Boston.

Kishëza thënë ndryshe “Dhoma e faljeve” (Chapel), u konceptua dhe u ndërtua për qëllime pagëzimi dhe memorial kujtese e të Shtunës së Shpirtrave. Në raport me këtë u rimodelua afresku komplet i ri, dhe u vendosën të gjitha afresket e 40 shënjtorëve të hirerakisë orthodokse të miratuara nga Patriarkana Orthodokse e Konstandinopojës-e cilat sot njihet si Patriarkana Orthodokse e Stambollit, midis tyre edhe një grua shënjtore e quajtur Angjelina e Arbërisë. Sa herë vijnë vizitorë në Kishën e Nolit, i Përndershmi At’Arthur Liolini ndalet dhe i kushton vëmendje afreskut të Shën Angjelinës, më tepër se tek afresket e shënjtorëve të tjerë, dhe e komenton në mënyrë të vecantë personalitetin dhe figurën e kësaj Shënjtore dhe atë se cfarë thuhet e shkruhet nga historia e shenjtërisë shqiptare – përfundon bisedën studiuesja shqiptare, Znj. Neka Doko mjaft e njohur për artikujt e saj studimore e shkencore në frëngjisht, shqip e anglisht botuar në shtypin shqiptaro-amerikan e më gjerë. Gjatë këtyre dhjetra viteve në Amerikë, ne jemi takuar shpesh, kemi ndarë gëzime dhe hidhërime familjare, por edhe aktivitete të ndryshme me të Përndershmin At’Arthur Liolinin, origjina e të cilit është shqiptar, por i lindur dhe i rritur në Amerikë. Të parët e tij janë me origjinë nga Boboshtica e Korcës. Ai është një burrë i gjatë, i pashëm dhe fisnik, vecmas gjatë shërbesave kishtare i Përndershmi At’Arthur Liolin, me atë veshjen karakteristike të kishës, mbështjellë nga një mantel i verdhë rrezëllues, me zërin e butë, të ngrohtë e të përzëmërt që të mrekullon me shqipen e kulluar dhe me kulturë që flet, megjithëse është brezi i tretë i lindur në Amerikë. Ndër materialet studimore, shkencore, historike dhe të shenjtërisë rreth jetës së kësaj shënjtore me origjinë shqiptare, At’Arthur Liolini si gjithmonë i papërtuar për të na rrëfyer.

“Po, është mëse e vërtetë,- e nis rrëfimin e tij, At’Arthuri, -se te kisha jonë gjendet afresku kushtuar Shën Angjelinës. Afresku gjendet në kishëzën e vogël, sapo hyn në kishë, në krahun e djathtë. Me kërkesën e kishës, afresku është realizuar në vitin 1980-ë, nga një ikonograf me origjinë rumune që jetonte në Boston. Lartësia e afreskut 2.68m (10 feet), ndërsa gjerësia e tij është 1.26m (4 feet), dhe rrethohet nga një kornizë druri e punuar. Në të është shkruar diçitura në gjuhën angleze dhe gjuhën shqipe; Saint Angelina Albania –Shën Angjelina shqiptare. Para figurës së saj, ne bëjmë pagëzimet në kishën tonë. Gjithashtu në atë mjedis, bëjmë edhe ditën e ikonës së saj”.

Më tej At’Arthur Liolini, kleriku dhe kancelari i shquar që vazhdon të mbajë ende gjallë traditën mikpritëse noliane na tregon edhe rreth jetës së Angjelinës së Arbërisë.

“Shën Angjelina është bija e gjashtë e Prijësit Shqiptar Gjergj Arianit Komneni, motra më e vogël e Dukeshës Andronika (Donika) Kastrioti, bashkëshortes së Gjergj Kastrioti Skënderbeu. Ishte Skënderbeu ai që propozoi martesën e kunatës së tij, Angjelinës me një nga Prijësit orthodoksë

dhe strategjik të Serbisë, -Stefan Brancovich. Lidhje martesore që u mendua edhe për vetë gjenealogjinë princërore e të dyja principatave në Ballkan.

Angjelina dhe Stefan treguan interes për njëri tjetrin dhe me bekimin e Skënderbeut dhe prindërve të Angjelinës ata u martuan.

Sipas disa të dhënave më vonë Angjelina u mbyll në manastirin e Krushedol-it në Frushka Gora, Serbi, dhe ajo i qëndroi besnike dhe i lutej Zotit cdo ditë

për paqe e dashuri mes njerëzve. Angjelina e Arbërisë ia arriti misionit të saj dhe u shenjtërua nga Kisha Orthodokse Serbe, madje edhe me miratimin e Hierarkisë më të lartë e Patriarkanës Orthodokse të Konstandinopojës, e njohur në ditët e sotme si Patriarkana Orthodokse e Stambollit me seli po në Stamboll, -theksoi At’Arthur Liolini.

Ne kontaktuam edhe me Hirësinë e tij, Mitropolitin Ilia Ketrin, i lindur dhe i rritur në Amerikë, por që dy prindërit e tij janë me origjinë nga Sinica e Devollit. Duke iu referuar sa më sipër rrëfyen parafolësit, Metropiliti Ilia Ketri mes të tjerave na rrëfeu se e përkujtojnë dy herë në vit te Kisha Orthodokse Shqiptare e Trinisë; në ditën e lindjes dhe në ditën e vdekjes së saj. Biles ai disponon edhe foto të Shën Angjelinës së Shqipërisë, sikundër e vlerësonte ai, dhe i ruan ende ato në librat e tij fetarë. Gjithashtu Ilia Ketri na sugjeroi të kontaktonim edhe me besimtarin veteran shqiptaro-amerikan, Aleko Dhimën, i cili psall te Kisha Orthodokse e Shën Trinisë dhe ka informacion të bollshëm për figurat e besimit orthodoks. Aleko na rrëfeu gjithashtu për figurën e Shën Angjelinës dhe ndër të tjera Aleko na tregoi se kur kishte qenë në Beograd disa vite më parë, ndjente keqardhje që nuk kishte mundur të vizitonte kishën orthodokse serbe, që mban ende emrin e shënjtores shqiptare. Disa besimtarë serbë i patën treguar Alekos për figurën e saj. Midis të tjerave ata i kishin thënë se: “Ajo ka ndihmuar së tepërmi njerzit e varfër, vecmas të moshuarit, etj. Varri i saj ndodhet te kisha që mban emrin e saj, sepse Shënjtorja Angjelinë ishte dhe është një urë miqësie midis serbëve dhe shqiptarëve. Janë popujt, kultura dhe besimi i tyre në Zot, që në kundërshtim me politikën, ngrejnë urat e komunikimit dhe miqësisë mes tyre”.

Ndërsa Konstandin Mosko, besimtar i devotshëm dhe

lexues i historisë së kishave na mundësoi fotot origjinale dhe aktuale të afreskut së Shën Angjelinës dhe të Kishës së Nolit, Boston, në këtë situatë karantimi pandemie.

Një urë e tillë miqësie, është edhe ky botim i pergatitur nga Znj. Zenepe Luka, Presidente e Fondacionit “Nermin Vlora-Falaski”, për Shën Angjelinën, këtë figurë të shquar, e lindur në Shqipëri, por që eshtrat e saj prehen në Serbi. Me botimin e këtij libri studimor dhe historik, lexuesit dhe populli shqiptar do të njohin nga afër dhe larg bijën, shënjtoren e tyre, e cila për fat të keq nuk është e njohur në Shqipëri, për të mos thënë e njohur fare pak, ndërkohë ajo njihet nga Shqiptarët e Amerikës, jo vetëm nga besimtarët shqiptarë orthodoksë të Bostonit, por edhe më gjerë, nga besimtarë të fesë katolike, muslimane e bektashinj. Le të zerë vend midis shënjtorëve të tjerë në kishat dhe botimet tona, edhe Shënjtorja e Parë Shqiptare, Shën Angjelina e Arbërisë, – pas së cilës vjen edhe Shënjtorja e Madhe Shqiptare; NËNË TEREZA!

Raimonda MOISIU

Author Freelancer/Florida

Fuat MEMELLI

Kineast Gazetar/Boston

SHBA