Nga ANTONIO POLITO
Ushtari I fundit sovjetik, gjenerali Boris Gromov, la Afganistanin më 15 shkurt 1989. Muri I Berlinit u shemb në nëndor, nëntë muaj mbrapa. BRSS u shkri në Krishtlindjen 1991. Perandoria komuniste nuk i mbijetoi thyerjes në Kabul. Fundi i perandorisë britanike – ka kujtuar së fundi historiani Niall Ferguson – filloi mbas një krize financiare dhe një pandemie rrënuese, gripit spanjoll të viteve 1918 – 1919. Shtetet e Bashkuara, në një hapësirë kohe të krahasueshme, kanë njohur njërën dhe tjetrën.
Paralele historike tronditëse po nxjerrin në dritë në këto javë profecitë e “teposhtes amerikane”. Shumë besojnë se Dymija nuk do të jetë si Nëntëqinda, “shekulli amerikan”. Nga ana tjetër të gjitha perandoritë shpejt a vonë mbarojnë, në mos për tjetër për “overstretch” e tyre, pra për zgjatjen e tepërt, pa patur më burime ekonomike dhe ushtarake të mjaftueshme për të kontrolluar hapësirën e madhe të botës mbi të cilën shtrijnë interesat e tyre. Nga pikpamja ushtarake Amerika nuk ka ende rivalë; por, ushtarët e saj, qindra mijra, janë të pranishëm në 150 Vënde. Nga pikpamja ekonomike kriza e 2007-08 ka bindur Kinën dhe botën se mbreti është lakuriq: turbo-kapitalizmi anglosakson, deri atëherë i shkërbyer gjithandej (edhe në Pekin), nuk është i pandalshëm, madje mund të eksportojë krizat e saj. Shënjat e teposhtes me një fjalë janë. Por duhet të themi: pasardhësve vendimi i vështirë.
Më shumë se fatet e Shteteve të Bashkuara, në fakt ne evropianëve duhet të na interesojnë fatet e botës që do të vijë “mbas” SHBA. Pyetja e vërtetë që ka të bëjë me ne nuk është nëse jemi të pranishëm në rënien e perandorisë amerikane, të paralajmëruar nga Paul Kennedy që nga fundi i viteve tetëdhjetë, gjë për të cilën është më se e ligjëshme të kemi dyshime, por më mirë nëse Amerika është ende “kombi i domosdoshëm”. Nëse pra bota mund të shpresojë në një rend thelbësisht paqësor e të begatë, e njëherësh të karakterizuar nga zgjerimi i lirisë, i të drejtave njerëzore dhe i demokracisë, pa udhëheqjen e Shteteve të Bashkuara.
Qe Madeleine Albright, ndoshta e fundit Sekretare e madhe e Shtetit amerikan, që përdori përcaktimin e “kombit të domosdoshëm”, mbas rastit të fundit në të cilin SHBA kanë pranuar të bëjnë “luftën e të tjerëve”: ndërhyrja e 1999 kundër Sërbisë në mbrojtje të Kosovës. Ishte ideja e Shteteve të Bashkuara sigurues të qëndrueshmërisë ndërkombëtare, si e vetmja mbifuqi e mbetur. Por ishte edhe një riformulim i parimit të “jashtzakonshmërisë amerikane”, bindja se ai komb ka një detyrë të veçantë kundrejt gjithë botës, sepse të veçanta janë vlerat që përfaqëson. Kjo teori është ndërpretuar shpesh si një shfaqje e thjeshtë e imperializmit. Megjithatë ndjenja e të pasurit të një misioni mbarë botëror i ka bashkuar në histori të gjithë kombet e lindura nga një revolucion: nga BRSS tek Franca, tek Britania e Madhe.
Që atëherë, ndoshta në vazhdim të 11 shtatorit, Shtetet e Bashkuara kanë vazhduar në një përzgjedhje gjithënjë e më të ngushtë të interesave të tyre kombëtare. Dy luftërat n’Afganistan dhe n’Irak janë njohur si “luftëra amerikane”, edhe se të veshura me arsye morale e zotimesh të “nation building”. Që nga Obama, më pas me ashpërsinë e Trump-it, e së fundi me sinqeritetin befasues të Biden-it, arriti lajmi që Amerika tërhiqej nga fushat e betejave ku mendonte se kishte sendërtuar qëllimin e saj parësor: të kapte Bin Ladenin e të shkatërronte Al Qaedën n’ Afganistan. Të nxirrte jashtë ndeshjen me skajshmërinë islamike në Irak, të çonte pra terrenin e betejave larg truallit kombëtar, duke pranuar të humbiste ushtarë për të shpëtuar civilë. Në fund të fundit kjo ka ndodhur. Tashmë shkëmbimi nuk është më i nevojshëm, prej njëzet vitesh terrorizmi nuk godet më Amerikën, pra kthehemi në shtëpi.
Është e mundëshme që goditja e 11 shtatorit të ketë qënë vendimtare për t’i dhënë fund idesë së “kombit të domosdoshëm”. Pyetja e parë që bënë amerikanët atë të martë qe: “Përse na urrejnë kaq shumë?” Përgjigja, me kalimin e kohës, duhej t’ishte zorile një prirje për t’u zotuar më pak në botë, për të hequr dorë nga roli i viganit që vërtitet duke shtrënguar në një dorë një karrotë e në tjetrën një shkop me xhunga. Me kalimin e kohës përgjigja qe: secili të bëjë për veten. Nëse befason ndryshimi ndërmjet premtimit të Biden-it në fushatën zgjedhore mbi ngritjen e rolit ndërkombëtar të SHBA dhe së vërtetës së qëndrimit të tij faktik që në rastin e parë, nuk befason drejtimi i ecjes që mbetet ai i njëjti i para-ardhësve të tij: sjellja në shtëpi e ushtarëve.
Megjithatë, edhe pse mund të duket një kundërthënie, mbarimi i një lufte nuk do të thotë detyrimisht fillimi i një paqeje. Për shembull n’Afganistan prej kohësh nuk kishte luftë, ndërsa mbas tërheqjes amerikane rifilloi me fitoren talebane e betejën e Panshirit. Veç asaj zbrazësia strategjike e lënë nga SHBA do të mbushet. Saigoni ra në pranverën e 1975, duke shënuar humbjen më përvëluese të viganit amerikan n’Azi: katër vjet më pas Bashkimi Sovjetik u ndje kaq i sigurtë në vetvete sa që mësyu Afganistanin, duke i dhënë fund fazës paqësore të uljes së tensionit ndërmjet Lindjes e Perëndimit. Ndërsa Obama vinte në jetë strategjinë e “leading from behind”, një mëtim i qeverisjes së botës nga ulësja e mbrapme, Putini ndërhyri në Ukrainë dhe në Siri. E mund të jemi të sigurtë se tani, mbas Afganistanit, kombëtarizmi kinez do të ndjehet më i fuqishëm e më guximtar.
Nga ana tjetër, provën që bota nuk është aspak m’e sigurtë pa xhandarin amerikan, e patëm pikërisht në Kabul në këto ditë: qenë talebanët që liruan qindra militantë të Isis-K, grupit që mori përsipër plojën e aeroportit, dhe emëruan kryeministër një terrorist ndërkombëtar në listat e OKB.
Bota ndoshta nuk do t’a kalojë provimin e teposhtes amerikane. Njëzet vite mbas Kullave binjake, Shtetet e Bashkuara nuk dëshirojnë më të jenë “kombi i domosdoshëm”. Por ne kemi një nevojë shumë të madhe.
“Corriere della Sera”, 8 shtator 2021 Përktheu Eugjen Merlika