Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Balada në repertorin e rapsodëve të eposit heroik legjendar shqiptar dhe audienca në kohë e hapësirë: shembuj nga lahutarët e krahinës së Rugovës

by

Zymer Ujkan Neziri/

(Kumtesë në konferencën e 50-të shkencore, ’’Baladat dhe audienca në kohë dhe hapësirë’’, Gjirokastër, në Universitetin ’’Eqrem Çabej’’, më 5 shtator 2022, organizuar nga Komisioni Ndërkombëtar i Studimit të Baladave (Kommission für Volksdichtung) dhe Akademia e Shkencave e Shqipërisë)

(Abstrakt)

Balada në repertorin e rapsodëve të eposit heroik legjendar shqiptar: shembuj nga lahutarët e krahinës së Rugovës, shtrirja e saj përballë Eposit të Kreshnikëve, audienca në kohë e hapësirë në këtë krahinë të fisit të Kelmendit dhe vlerat e saj poetike, janë pikë qendrore të kësaj kumtese. Rugova është krahinë e Alpeve Shqiptare dhe ka katërmbëdhjetë katunde. Ato janë të vëllazërive të mëdha të Kelmendit: Lajç, Vukël e Nikç, si dhe pak Selcë. Ka edhe disa lagje të fiseve të tjera: Kastrat, Shalë e Shkrel, po edhe pak Berishë. Shtrihet në trekëndeshin Pejë, Plavë e Guci dhe Rozhajë. Është e njohur në histori për çështjen kombëtare në të gjitha periudhat e historisë, sidomos me Perandorinë Osmane, me Malin e Zi dhe me Serbinë. Në trashëgiminë kulturore është shumë e përmendur për të folmen e saj, sidomos për diftongun -ua, për veshjen kombëtare dhe për vijimësinë e riteve të lashta, të valleve e të këngëve. Është ndër zonat më të njohura të lahutës në Gadishullin Ilirik. Ajo është edhe shtrat i madh dhe tipik epik i këndimit të lahutarëve të këngëve të kreshnikëve dhe të baladave.

Projekti ’’Epika legjendare e Rugovës’’ (kërkime terreni për disertacion doktorate), në vitet 1979-1988, ka zgjatur rreth 600 ditë pune. Ishte ide e epikologut tonë të njohur, Qemal Haxhihasani. E realizova sidomos kërkimin e Eposit të Kreshnikëve dhe të baladave. Metodologjia e hulumtimit ishte punë kërkimore katund për katund, lagje për lagje e shtëpi për shtëpi i lahutarëve, aty, në Rugovë, dhe në Rrafsh të Dukagjinit, ku jetonin disa, si dhe i biografive dhe i repertorit të tyre të epikës legjendare.

Rezultatet janë ndër më të mëdhatë e kësaj fushe ndër ne: nga 45 lahutarë të atëhershëm janë mbledhur mbi njëqind mijë vargje, që ata kishin në repertor. Të gjitha këngët janë të incizuara në bobina magnetogoni, rreth dyqind orë. Janë edhe të traskriptuara e të shtruara në pesëmbëdhjetë vëllime. Pra, janë 355 këngë të kreshnikëve dhe vetëm 15 balada. Shumica e baladave janë mortërzime me motive të flijimit njerëzor për ndërtimin e urës, të rinjohjes vëlla me motër dhe vëlla me vëlla, të ruajtjes së nderit të rrezikuar nga borxhi i papaguar, si dhe të vëllavrasjes. Ato janë në repertorët e lahutarëve: Asllan Rama-Kastrati, Bajram Ibishi-Kuklecaj, Ibish Bajrami-Kurtbogaj, Ramë Çaushi-Elesaliaj, Ramë Cubi-Melaj, Rrustem Tahiri-Metujkaj, Mehmet Beka-Imeraliaj, Misin Nimani-Sejdaj, Rrustem Veseli-Vaçaj, Sokol Arifi-Lekëgjekaj.

Koleksioni ’’Epika legjendare e Rugovës’’ ruhen në Arkivin e Institutit Albanologjik të Prishtinës. Kjo sasi e tij ishte sa një e katërta e shumës me katërqind mijë vargje të fondit kombëtar, nga G. Majeri, më 1897, e deri më 2012. Nga pesëmbëdhjetë sish, vetëm tri vëllime janë botuar. Vlera poetike e tyre bën pjesë në radhën e krijimeve në të mira poetike të këndimit epik legjendar në krijimtarinë tonë gojore.

GJENDJA E SOTME E EPOSIT TË KRESHNIKËVE NË PESË SHTETE TË BALLKANIT

by

Zymer Ujkan Neziri

Seminarin XL për Gjuhën, Letërsinë dhe Kulturën Shqiptare, Prishtinë, Kosovë, 2022.

Hyrje: Eposet heroike gojore janë pasuri e madhe poetike e popujve. Por, shumica prej tyre në Evropë e kanë përfunduar jetën e vet aktive, që nga Gjibraltari e deri në veri të kontinentit. Ndër të vetmit, që ende bën jetë aktive edhe në fillim të këtij shekulli, është eposi heroik legjendar shqiptar i kreshnikëve. Por, duke e ditur se edhe këtë vlerë monumentale të epikës gojore shqiptare e pret fati i eposeve evropiane, më 2012 projektova Projektin E5, në IAP, për gjendjen e Eposit të Kreshnikëve sot, në viset shqiptare të Ballkanit, pëkatësisht të Gadishullit Ilirik.   

Lloji i Projektit E5: Kërkimor-shkencor, me rreth 300 ditë pune ekspeditash në terren, me Baton Z. Nezirin, nga 15 km deri në 500 km në pesë shtete të Gadishullit Ilirik, apo të Ballkanit. Janë, së paku, edhe dyfish e më shumë ditë pune në Institut, për përpunimin e materialit. 

Koha e realizimit: Projekti E5 u realizua në vitet 2012-2016 dhe në vitet vijuese, kryesisht në Maqedoninë e Veriut, në Sanxhakun e Pazarit, në Evropën P. dhe në SHBA e Kanada. 

Vendet e kërkimit: Mijëra sosh, por vendbanimet e gjetura me Epos, nga kërkimet në terren, janë 374 sosh, në: Kosovë (200), Shqipëri (72), Maqedoni (40), Mal i Zi (57), Serbi (5). 

Rapsodë: Kam evidencuar 148 lahutarë, si dhe 197 jolahutarë, e ndër ta ka edhe rapsodë pa vegla muzikore, kryesisht në Maqedoninë Perëndimore. Para vitit 2012 kam evidencuar edhe 329 lahutarë në pesë shtete të Ballkanit. 

Qëllimi i kërkimit: Konstatimi i gjendjes së sotme të Eposit të Kreshnikëve në Ballkan, ku jetojnë shqiptarët: Kosovë, Shqipëri, Mal i Zi: Kraja, Ana e Malit, pjesa e Malësisë së Madhe dhe pjesa e Sanxhakut të Pazarit; Maqedoni: ana perëndimore, nga Kumanova deri në Kërçovë; si dhe viset nën Serbi: Lugina e Preshevës me pjesën e Sanxhakut të Pazarit.

Synimi i kërkimit: Mbledhja e dëshmive për dosjen e Eposit të Kreshnikëve edhe për paraqitje në UNESCO, dosje e nisur më 2008 në IAP dhe e kryer më 2012, me Sh. Sinanin e V. Tolen. 

Ekspertë e bashkëpunëtorë: Në realizim më kanë ndihmuar 5 ekspertë nga Prishtina, Tirana e Shkupi: profesorët Sha. Sinani, Ze. Neziri, Be. Baliu, Ba. Lajçi, Al. Sadiku, Vl. Fetaj-Berisha, në cilësinë pjesëtarë të projektit, që kanë punuar nga disa ditë ose javë në terren, si dhe rreth 90 bashkëpunëtorë të terrrenit, në cilësinë vullnetarë. Ishin edhe dy ekspertë të jashtëm: profesorët Da. Elmer, Univ. i Harvardit, dhe Ni. Scaldaferri, Univ. i Milanos. Financimin e ka kryer pjesërisht Ministria (MASHT), kurse pjesën tjetër, nga vera 2014 e tutje, e kreu familja Neziri.   

Metodologjia: Metodologjia e zbatuar në terren ishte e shkallës së lartë. Për shkak të kohës, unë do të përmendja vetëm skedën e këngës, që ka: të dhëna të hollësishme për rapsodin, ve-ndin e këndimit, datën, minutazhin, numrin e vargjeve, temën, motivin, personazhet, toponiminë, llojet e armëve, dyluftimin, fundin e ndodhisë, legjendaritetin, qeniet mitike, numrat mitikë, poetikën e kohës, poetikën e hapësirës, formulat e fillimit, të mesit e të fundit në këngë, figuracionin poetik, pamjet poetike, portretet e kreshnikëve, tiparet etike e morale, kodeksin e nderit, rrëfimin epik, digresionin, leksikun vendor, shpejtësinë e këndimit të vargjeve në minutë, pushimet muzikore, pushimet teknike etj. 

Pikësynime: Kërkimi i llojeve të këndimeve: individ, duet, grup; mënyrat: këndim, recitim, tregim; llojet e veglave; lahuta dhe shtrirja e saj; lahutarët dhe lahutapunuesit; polifonia dhe këndimi pa vegla muzikore; trashëgimia familjare e këndimit; heronjtë tanë dhe kundërshtarët e tyre; kryeheronjtë Muji e Halili; shtyllat ndërtimore: legjendarja, fantastitkja e mitikja; fillimi i zbehjes së besimit në orë dhe zana; rrudhja e repertorit; ndërtimi formulaik; rrëfimi i gjatë epik; vargu dhe rima; bashkëjetesa e dy eposeve tona heroike; elemente të përafrimit të dy epikave; elemente të tjetërsimit kohor të heroit; gjurmë të shkollës serbe në terren për origjinën.         

Rezultate: Janë evidencuar 865 njësi këndimi e proze. Janë shkruar 502 këngë e motërzime, me 114 016 vargje, si dhe janë shkruar 123 tregime me 2 777 rreshta. Janë kryer incizime me kamerë, nga kameramani Baton Z. Neziri: 5 438 minuta e 27 sekonda. Janë incizuar 32 tregime dhe 225 këngë, që kanë rreth 63 834 vargje. 

Vëllime: Këto 502 këngë dhe 123 tregime janë shtruar në 15 vëllime A4, kurse sasisë me 5oo mijë vargje të fondit kombëtar, iu shtuan edhe rreth 1oo mijë vargje me Projektin E5. 

Sasia e dalluar e vargjeve: Kanë kënduar mbi 3 700 vargje: Kapllan Dauti, Imer, Brahim e Asman S. Gashi, Asllan Adem Shala; mbi 4 500 vargje: Sylë e Januz Mushkolaj; mbi 5 500-6 000 vargje: Ajet Shala; mbi 6 000-6500 vargje: Halil Kuliqi; mbi 6 500-7 000 vargje: Isë Elezi-Lekëgjekaj, Fehmi Nishefci. Ndonëse dy të fundit, kanë në repertor mbi 10 mijë vargje, kjo është pak në krahasim me gjendjen para gjysmë shekulli, kur mbi 10 mijë vargje i kanë kënduar shumë lahutarë e jolahutarë.

Legjendariteti, mitikja e fantastikja: Legjendariteti ruhet ende në këngë të kreshnikëve e në tregime, krahas qenieve mitike, sidomos të Orës dhe të Zanës. Krahas legjendaritetit, edhe mitikja e fantastikja po ashtu janë ndër shtyllat qendrore të kësaj epike heroike legjendare. 

Temat e motivet: Vazhdojnë të ruhen, sidomos ato për kullotat, bagëtinë, kullat, pasurinë dhe familjen, si dhe fuqinë e kreshnikut nga zanat, martesat, zilitë e lakmitë, sakrificat për tjetrin etj. Kundërshtarët e 30 kreshnikëve ende quhen shkje e shkije, kudo që jetojnë. 

Vlerësime në përurime: Janë dhënë lavdata në përurimet e këtij projekti në Prishtinë: En. Mehmeti, Ar. Bajrami, Ba. Lajçi; Tiranë: Ar. Marashi, Mu. Korkuti e Sha. Sinani; Shkup: Ze. Neziri, Bu. Mustafa e Iz. Murtezani, Tuz: Ba. Brisku e Is. Doda; Cyrih: Ib. Neziri e Va. Sejdiu. 

Vlerësime të jashtme (frag.): – Prof. Dejvid Elmer (David Elmer), Universiteti i Harvardit, Kembrixh, Ma. SHBA: ’’…Dr. Neziri njihet si autoriteti kryesor i epikës shqiptare. Projekti në shqyrtim, sipas mendimit tim, është më mbresëlënësi dhe më i rëndësishmi në arritjet e tij deri më sot. Projekti i dr. Nezirit ka rëndësi të madhe, si për studimin e drejtë të epikës shqiptare, ashtu edhe për studimin e traditave epike evropiane në përgjithësi….’’ 

– Prof. Nikolla Skalldaferi (Nicola Scaldaferri), Universiteti i Milanos, Itali: ’’Përgjegjësi i këtij projekti, prof. dr. Zymer U. Neziri, është një dijetar i njohur edhe në qarqet ndërkombëtare. Përdorimi i dokumentacionit të regjistrimit audiovizual të këngëve, integron dhe plotëson mënyrën tradicionale dhe përfaqëson një kontribut kryesor metodologjik për kërkime shkencore, në përputhje me kërkesat dhe standardet ndërkombëtare…’’

– Prof. Işik Aydemir, Europa Nostra, kryetar i Jurisë së Çmimeve të Trashëgimisë, kategoria Kërkim: ’’Si kryetar i kësaj Jurie, unë do të doja t’Ju falënderoja për dorëzimin e aplikimit tuaj dhe për përpjekjet tuaja të rëndësishme në favor të trashëgimisë kulturore të Evropës. Juria në veçanti ka vlerësuar origjinalitetin e hulumtimit në trashëgiminë jomateriale të Ballkanit…’’

Çmime: Projekti E5 ka fituar edhe ҫmimin ndërkombëtar për kërkime në etnokulturë, Mendim Special, nga Europa Nostra, Madrid 2016.

Përfundim: Edhe me Projektin E5 u dëshmua se Eposi i Kreshnikëve është kryevlerë poetike e folklorit shqiptar. I takon edhe vendi te kryevlerat në UNESCO. Është vijimësi e këndimit epik ilir-arbëror dhe cikël me fill historik nga koha e ardhjes së fiseve sllave në Gadishullin Ilirik (M. Lambertz) dhe jehonë (term i Q. Haxhihasnit) e ndeshjeve dhe e betejave me ta. Bashkëjeton me ciklet epike heroike historike, nga Beteja I e Kosovës, 1389, e deri te lufta e Ushtrisë Çlirimtare, 1997-2001. I takon vend i rëndësishëm edhe në folklorin botëror. Duhet të konsiderohet i madh ndër më të mëdhenjtë e botës. Për krahasim me eposin Gesar të Kinës, me një milion vargje, por me vetëm 400 mijë vargje të mbledhura (deri më 2012), këndej, ndër ne, në Evropë, janë 600 mijë vargje të mbledhura të Eposit nga rapsodët shqiptarë. Nga materialet e Projektit E5 mund të shkruhen studime e disertacione, nga aspekti epikologogjik, etnomuzikologjik, dialektologjik, fonetik, leksikologjik, morfologjik, sintaksologjik, etnokulturor, etnopsikologjik, etnosociologjik, etnojuridik e fusha të tjera.

Ndihmesë me rëndësi për etnokulturën e Hotit të Malësisë së Madhe

by

(Libri Shoqëria kulturore-artistike “Rapsha”, Dru­me, Hot, Malësi e Madhe, dyzet vjet  të vep­­r­imtarisë, kryeredaktor dhe përgatitja për shtyp: prof. dr. Zymer Ujkan Neziri, Tuz, 2018, 438 f.) /

Nga Prof. Zymer Ujkan Neziri/ Dielli

Libri Shoqëria kulturore-artistike “Rapsha”, Dru­me, Hot, Malësi e Madhe, dyzet vjet të vepr­­imtarisë, hapet me“Parathënien” e hartuar me shumë kujdes dhe me të dhëna të shu­­mta nga Prëlë N. Junçaj, me titull: “Dyzet vjet të ve­primtarisë së shoqërisë kul­tu­rore-artistike “Rapsha” e Drumes së Hotit të Ma­lë­sisë së Madhe”. Në vijim është Hyrja: ’’Dëshmi për dyzet vjet të veprimtarisë së shoqë­risë kulturore-artistike “Ra­p­sha” e Drumes së Hotit të Malësisë së Madhe’’.

Pjesa e parë e librit përbëhet nga punimet studimore, të shkruara posaçërisht për këtë përvjetor, nga autorë të njohur në disa fusha të alba­no­logjisë: gjuhësi, fol­k­lo­ri­stikë, etnologji, etno­muzikologji dhe etnokoreografi. Pjesa e dytë e librit, Akti­vi­te­te, ka të dhënat kryesore të punës gjatë dyzet vjetëve të kësaj shoqërie kulturore – ar­ti­stike: pjesëmarrje në festivale të folklorit, organizimi i festivaleve të foklorit, pjesë­ma­rrje në manifestime kulturore dhe organizime të manifestimeve kulturore. Në pjesën e tretë janë të renditura këngët e kënduara gjatë dyzet vjetëve në SHKA ’’Rapsha’’, të lek­tu­ruara me kujdes nga mr. sc. Marjan Lulgjuraj, që po ashtu kanë rëndësi shumë të ma­dhe për trashëgiminë tonë kulturore në fushën e lirikës dhe të epikës gojore të Malësisë së Madhe. Në pjesën e katërt janë renditur ven­di­met, reagimet, mirë­njo­hjet, çmimet dhe shkrimet e gazetave. Pasojnë Pasthënia, Regji­stri i emrave të njerë­zve dhe Regjistri i emrave të vendeve.   

Pjesa e punimeve studimore fillon me fushën e gjuhësisë, ku prin akad. i asoc. prof. dr. Gjo­valin Shkurtaj, me punimin studimor shumë me interes “E folmja e Hotit dhe vlerat e saj dialektologjike e etnolinguistike”, ku konstaton se të dhënat nxjerrin në pah afri­në shumë të madhe që kanë të folmet e Malësisë së Madhe njëra me tjetrën, sa mund të flitet si për një të folme të vetme, me disa dallime e luhatje. Të folmet e Malësisë së Madhe, sipas tij, dallohen prerazi nga të folmet e tjera të grupit veriperëndimor dhe të mbarë gegërishtes edhe për arsye të ruajtjes së togjeve uo dhe ua, për fja­lë­for­mim e leksik dhe për raste të rralla të rotacizmit, kurse në të folmen e Hotit da­llo­hen edhe formimet e emrave fare­fisnorë të shkallës së tretë zanafillore, tog­fja­lë­sha të qëndrueshëm e fra­zeolo­gjizma.

Nga fusha e folkloristikës, prof. dr. Zymer Ujkan Neziri paraqitet me punimin studimor “Eposi i Kreshnikëve në fillim të shekullit XXI: Malësia e Madhe me qendër në Tuz”, ku, në kuadër të projektit ballkanik E5, për UNESCO (15 vëllime), trajton vëllimin me këngë nga kjo ane, të hulumtuara, të shënuara dhe të inci­zu­ara në vitet 2012-2014. Lahuta (lavda), këtu ende përdoret, si në kohën e mble­dh­ë­sit të parë, Nikollë Ivanaj (1905), ku kreshnikët vazhdojnë së jetuari edhe në shek. XXI. Legjendariteti, fantastikja, mitikja, rrë­fimi i gjatë epik, Ora e Zana ende e mbajnë themelin e këtyre këngëve. Shquhen edhe formulat, figu­ra­cioni poetik, pamjet poetike, portretet e heronjve, dialogu, dyluftimet, tiparet etike e morale, ko­de­ksi i nderit, leksiku vendor etj. 

Nga fusha e folkloristikës edhe dr. sc. Ismail Doda paraqitet me punimin studimor “Këngët kreshnike dhe baladat e rinjohjes në Hot, Malësi Madhe”. Gjatë hu­lum­ti­me­ve më 1988, në Drume të Epërme, ka mblodhur dhe ka incizuar edhe dy këngë për Mujon e Halilin dhe dy balada. që trajtohen në këtë punim: realizimi i dë­shi­rave dhe i planeve të personazheve, bëmat e tyre, mbajtja e besës, fuqia shprehëse gjuhësore, folklorike dhe estetike e vargjeve, interpretimi, roli i kalit e martesat me rrëmbim, Aga Imeri e rinjohja me gruan e parë pas kthimit nga Spanja në Ulqin etj. Autori vë në pah edhe risitë, elementet e veçanta dhe të përgjithshme të kë­ng­ë­ve në kuadrin gjithëkombëtar dhe më gjerë. 

Studiuesja prof. dr. Afërdita Onuzi, nga fusha e etnologjisë, paraqitet me punimin studimor “Xhubleta shqiptare nëpër shekuj”. Që në fillim konstaton se ndoshta asnjë veshje shqiptare nuk është konsideruar aq simbolike sa ajo me xhubletë, e përdorur nga gratë e zonës alpine të Shqipërisë Veriore. Veçoritë e kësaj veshjeje kanë tërhequr vëmendjen e shumë studiuesve. E veçanta qëndron kryesisht në prerjen e saj. Mbi të gjitha, veshja me xhubletë ka një sistem dekorativ shumë të rrallë, ashtu si edhe repertori i motiveve, por simbolika e tyre fatkeqësisht ende nuk është trans-kriptuar, pohon ajo dhe përfundon se veshjet në terakota janë me pamje fundi në formë këmbane (si e xhubletës së malësive shqiptare), të njohura që në mijë­vje­ça­rin e dytë para Krishtit. 

Dr. sc. Rovena Vata paraqitet me punimin studimor “Frymimi shqip i kulteve, i dokeve, i zakoneve dhe i simboleve kombëtare në Hot”. Krahina e Hotit të Malësisë së Madhe është dalluar për traditë kombëtare dhe kjo traditë vazhdon edhe sot e kësaj dite, në ruajtjen dhe në kultivimin e saj, në ceremonitë e lindjes, të dasmës apo të vdekjes, thotë ajo. Kultet, doket e zakonet edhe në këtë krahinë ruhen si shtre­së­zime kulturore përgjatë shekujve, përfundon ajo, duke shtuar se tradita është tre­gues i karakteristikave sociale dhe individuale të njeriut, të shijeve të tij es­tetike, të karakterit, të moshës, të gjinisë dhe të etnisë edhe në Hot dhe në Ma­lë­sinë e Madhe. 

Nga etnomuzikologjia kemi punimin e ma. sc. Esat Ruka, “Vështrim etnomuzikor i repertorit në festivalet folklorike të SHKA-së“Rapsha” -Hot, Malësi e Madhe: Disa mendime rreth organizimit të festivaleve folklorike kombëtare”, ku flet për or­ganizimin e festivaleve folklorike dhe konstaton se në rreth 80% të programeve të tyre të performuara në skenë tingëllojnë jonet muzikore. Por, nga përvoja jonë or­ganizative dhe skenike, thotë ai, analizat dhe vlerësimet etnomuzikologjike dhe et­no­organologjike janë të pakta. Në këto veprimtari të dimensioneve të mëdha është e nevojshme prania e specialistëve, e ekspertëve folkloristë, etn­olo­gë, et­no­mu­zi­ko­lo­gë e koreologë dhe kontributi i tyre analitik, përfundon autori. 

Nga etnokoreografia, ma. sc. Dilaver Kryeziu, paraqet punimin “SHKA “Rapsha” e Hotit të Malësisë së Madhe, organizuese e festivalit të madh folklorik në Vitojë: këngët dhe vallet -epika dhe lirika”. Krahina e Malësisë së Madhe ndryshon nga të gjitha krahinat shqiptare, sepse mbizotëron epika, thotë ai. Ndër pasuritë më të mëdha të kësaj zone konsiderohen të jenë këngët dhe vallet malësorçe me epikën dhe me lirikën e tyre, sidomos vallet njëshe dhe dyshe. Interpretimi, larushia kos­tu­mografike unike (xhubleta), indentifikojnë folklorin e Malësisë së Madhe. SHKA “Rapsha” është organizuese e festivalit të madh folklorik në Vitojë, ku këto vlera të mëdha etnolkuture pasqyrohet që dyzet vjet.

Haziz Hodaj, kryetar i SHKA “Malësori”, shkruan artikullin “Binjakëzimi / Vëllazërimi: U bashkuam për t’mos u ndarë kurrë”, duke theksuar që në fillim se nga viti 2002 SHKA-së “Malësori” Gjonaj, Has, ka një motër në Malësinë e Madhe – SHKA “Rapsha” e Drumes së Hotit. Sot, gati dy dekada pas asaj kohe, thotë ai, është i freskët momenti i paraqitjes në skenën e festivalit “Hasi jehon 2001” të SHKA – së “Rapsha” nga Drumja e Hotit. Ishte vëllazëror jetësimi i kësaj aspirate për binjakëzimin. Propozimi u bë në Gjonaj, ndërsa u konkretizua në Vitojë, në gu­sht të vitit 2002, atëherë kur “Rapsha” organizoi festivalin e parë me SHKA-të shqi­ptare aktive të Malit të Zi. 

Në vijim, Agron Dizdari shkruan artikullin “Për miqtë e mi në SHKA “Rapsha”: Për brezat në vazhdimësi” dhe fillon me mendimin se vallet e bukura, epike dhe lirike, në “Rapshë” janë punuar me mjeshtëri, që të spikasë e bukura, e fuqishmja, delikatesa, harmonia, burrëria, dashuria, pra, shpirti i malësorit. “”Rapsha”, i ka kushtuar vëmendje edhe instrumentistëve, që shoqërojnë këngët e trimave dhe të burrëreshave me tematikë nga e kaluara e lavdishme dhe shqetësimet e sotme. Id­e­ali dhe ndjenja kombëtare janë lajtmotivi kryesor i aktiviteteve të tyre. Kostumet popullore janë ruajtur me fanatizëm. Sa do të dëshiroja që punën e palodhur të kë­s­aj shoqate të nderohej me titullin “Nderi i Kombit”, përfundon autori. 

Ma. sc. Anton Lajçaj vjen me artikullin “Roli i mërgimtarëve me banim në SHBA, në përkrahje të SHKA-së “Rapsha”. Shumë shqiptarë nga Malësia e Madhe me qe­ndër në Tuz morën rrugën e gurbetit, shkruan ai. Në mesin e tyre ishin edhe ba­shkë­themeluesit e shoqatës “Rapsha”, që asnjëherë nuk e harruan. Ajo,  për shu­më rapshjanë ka qenë një ideal. Mërgata në SHBA ishte mbështetësja e saj kry­e­s­o­re financiare për 40 vjet. Mërgata rregulloi “Skenës verore” në Vitojë, më 2003. Më 2008, vazhdon ai, formuam “Fondin Humanitar Rapsha” në Detroit, kurse më 2010 u formua edhe SHKA “Rapsha” në mërgim, në kuadër të Fondit, me ish – an­ë­­­tarë të “Rapshës” dhe me pasardhës ra­pshjanë të lindur dhe rritur në Amerikë. 

Pjesa vijuese e librit, e përgatitur me shumë zell e vullnet të madh nga Prëlë Ju­n­çaj, që ka të dhëna për dyzet vjet aktivitete të “Rapshës”, është shumë e rëndë­si­shme, por  edhe bën të jetë model për historikun e shoqërive të tjera kul­tu­rore – artistike.

Libri mbyllet me “Pasthënie” dhe me regjistrin e emrave të njerëzve e të vendeve, pu­­­në me shumë vlerë nga Avdi Gashi dhe Valon Fetahu. Tekstet e librit janë shqy­r­­tuar me shumë përkushtim nga Këshilli Botues, po edhe nga recensuesit e re­dak­to­rët: akad. prof. Zeqirja Ballata, dr. sc. Ardian Ahmedaja, prof. asoc. dr. Bashkim La­jçi; prof. dr. Afërdita Onuzi, prof. dr. Zeqirja Neziri, prof. as. dr. Albin Sadiku, mr. sc. Esat Ruka. 

Kjo vepër është përgatitur për shtyp sipas stan­dar­de­ve teknike-shken­co­re: pu­ni­m­et studimore kanë shkurtore (ab­­s­tra­kte), fjalë çelësa, përfundim, rezyme në gju­h­ën angleze dhe bibliografi. Ma­dje, edhe artikujt kanë rezyme në gjuhën ang­le­ze, për hir të lexuesve të shumtë në Evropë e në SHBA. Edhe fotografitë sjellin dëshmi me shumë peshë dhe e plotë­so­jnë e e zbukurojnë librin Shoqata kulturore-artistike “Ra­p­sha”, Drume, Hot, Malë­si e Ma­dhe, 40 vjet të veprimtarisë, që bën të kon­si­de­ro­het ndihmesë me shumë rëndësi për etnokulturën shqiptare të Malësisë së Madhe.

Filmi dokumentar për Ymer Prizrenin

by

Nga Zymer Ujkan Neziri*/Shoqata kulturore ”Ymer Prizreni” ka realizuar dokumentarin kushtuar myderriz Ymer Prizrenit, figurës së madhe politike të historisë sonë më të re, që vjen nga kjo anë, nga Zgatari i Opojës, i lindur në vitet ’20 të shekullit XIX. Ky film dokumentar për Ymer Prizrenin shfaqet sot para jush, në vendlindjen e tij, duke e kujtuar me shumë respekt kontributin e tij të madh kombëtar, në prag të 200-vjetorit të lindjes, po edhe të përvjetorit të vdekjes së dhunshme në Ulqin. Aty është varri i tij, mirë i ruajtur. Gjendet në varrezat e familjes Mollabeqiri. Dokumentari për Ymer Prizrenin paraqet të dhëna për rininë e tij të hershme në vendlindje, për gjendjen e Shqipërisë së robëruar në atë kohë nga osmanët, për shkollimin, për përfundimin e studimeve të teologjisë islame, për punën në Medresenë e Prizrenit, si dhe deputet në parlamentin osman, veprimtar në Komitetin e Stambollit, që kryesohej nga Abdyl Frashëri, ndihmues i shqiptarëve të Sanxhakut të Nishit, të ndjekur nga Serbia, më 1877-78 etj.

Të nderuar të pranishëm, ky dokumentar sjell edhe të dhëna për Ymer Prizrenin, në detyrën e kryesuesit të Komisionit, që organizoi mbledhjen e Kuvendit të Përgjithshëm në Prizren, nga doli Lidhja Shqiptare e Prizrenit, më 1878, ku u zgjodh anëtar i Këshillit të Përgjithshëm. Ishte ky vit kur nga Lidhja vritet Maxharr Pasha në Gjakovë (shtator 1878). Në vitin vijues, 1879, u zgjodh kryetar i Lidhjes, kur Mali i Zi sulmoi Vilajetin e Kosovës, për t’i pushtuar Plavën e Gucinë, në dhjetor 1879. Forcat shqiptare, në Betejën e famshme të Nokshiqit, e thyen keqas ushtrinë e  knjaz Nikollës, të cilën e komandonte Mark Milani, kurse në këngë u bënë të pavdekshëm Adem Isufi e Rexhë Avdia.

Dokumentari sjell të dhëna edhe për betejat e njohura të janarit 1880, kur nga shqiptarët u thye përsëri ushtria e Malit të Zi. Aty u shkel përfundimisht vendimi i Evropës në Berlin që Plava e Gucia t’i jepen Malit të Zi. Ushtria vullnetare e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit doli fitimtare kundër një ushtrie të rregullt e të armatosur mirë, madje, e ndihmuar në përgatitje edhe nga disa oficerë nga Rusia. Plava e Gucia shpëtuan nga pushtimi, ndonëse për liri u flijuan shumë dëshmorë, e ndër ta ranë heroikisht edhe dy komandatët e shquar, Jakup Feri e Çelë Shabani. Mali i Zi, po at vit, në prill, humbi edhe betejën tjetër me shqiptarë, në Rzhanicë e Helm, për pushtimin e Hotit e të Grudës. Por, Evropa përsëri zëvendësoi Plavën e Gucinë dhe Malit të Zi ia dha Ulqinin. Dorëzimin e tij e kreu Dervish Pasha, në nëntor,  përkundër rezistencës së përgjakshme të forcave të Lidhjes, ku ra dëshmor edhe komandanti Isuf Sokoli.

Në vitin vijues, 1881, Ymer Prizreni u zgjodh kryetar i qeverisë së përkohshme të Lidhjes, në kohën kur Dervish Pasha arreston krerët e Shkupit dhe sulmon forcat e Lidhjes. Pas thyerjes së qëndresës heroike në Grykë të Kaçanikut, e pastaj në Slivovë e Shtime, ku fituan përjetësinë Mic Sokoli e Sefë Kosharja, ai pushton Prizrenin, kryeqytetin e Lidhjes, me 24 batalione, më 23 prill, por as Lidhja e as kryetari i saj nuk u nënshtruan. Ekipi i filmit e kreu si duhet punën: regjia- Arbër Krasniqi, narrator- Besart Galica, muzika- Arbnor Gjinovci, kamera- Zyber Krasniqi, montazhi- Shpend Morina, realizimi- Tri dritare Production. Është ky një dokumentar me rëndësi për Ymer Prizrenin, meritë e shoqatës kulturore ”Ymer Prizreni”, për udhëheqësin e shquar të Lëvizjes Kombëtare dhe kryetarin e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit.

*Fjalë rasti në përurimin e filmit, organizuar nga shoqata kulturore ”Ymer Prizreni,” më 28.4.2017, Sharr (Dragash)

U përurua libri me kumtesa për Eposin e Kreshnikëve

by

Në Institutin Albanologjik të Prishtinës, më 17 mars 2017, u përurua libri Eposi i Kre­shnikëve: monument i tra­shëgimisë kulturore shqiptare, dy vëllime me kum­te­sa, me 1249 faqe, krye­reda­k­to­rë prof. dr. Zymer Ujkan Neziri dhe prof. dr. Sha­ban Sinani, botim i Ins­titutit Alba­nologjik të Prishtinës dhe i Qendrës së Stu­di­meve Al­ba­­no­lo­gji­ke në Ti­ranë, Pri­­­­shtinë, 2016. /

2 eposi ok1 eposi ok

Nga Zymer Ujkan Neziri/

Në sallën e mbushur përplot dhe në praninë e shumë studiuesve e pro­feso­rëve uni­versitarë nga Tirana, Pri­sh­tina e Shkupi, përurimin e librit Eposi i Kre­shnikëve: monument i tra­shëgimisë kulturore shqiptare, e hapi prof. dr. Zymer U. Neziri dhe i përshëndeti të pra­ni­sh­mit: zëv­endës­mi­­ni­strin e Arsimit, të Shkencës e të Teknologjisë, z. Agim Bërdyna me bashkëpunëtorë, am­ba­sa­dorin e Republikës së Shqipërisë në Prishtinë, z. Qemal Minxhozi, deputetët e Kuvendit të Ko­so­vës: dr. Flora Bro­vina e prof. dr. Shpejtim Bulliqi, rektorin e Univer­site­tit të Prish­tinës, prof. dr. Mar­jan Dema, aka­­demikët Floresha Dado, Mark Tirta, Mare­n­glen Verli, Meh­met Halimi, profesorët veteranë Agim Vela, Agim Vinca, Ali Muriqi, Hajrullah Gruda, Hakif Bajrami, Mehmet Rukiqi, Mujë Ru­go­va, Riza Smaka, Shekfi Sejdiu, si dhe Agron Isa Gje­dia, Blerta Kra­s­niqi, Fitim Çaushi, Mark Palnikaj, Ragip Begaj, Skënder Asani, mulla Xhevat Kryeziu. Ai i për­shën­de­ti edhe lahutarët dhe bartësit e njohur të tra­di­tës së epikës go­jo­re, e sidomos të Epo­sit të Kre­­sh­ni­kë­ve: Hajri Is­ma­nin, Fehmi Ni­she­fcin, Isë Ele­zin, Imer Se­fë Mle­­ça­nin, Januz Mu­sh­­kolajn, Na­­zmi Hajdarin, Rrustem Ba­j­ra­min. Sylë Mush­ko­­lajn. Ai për­shëndeti të pranishmit edhe në emër të Re­da­ksisë së kë­tij libri, të profesorëve: Adem Ze­jnu­llahu, Agron Xha­go­lli, Ar­b­nora Du­shi, Ardian Ah­me­daja, Ar­d­i­an Marashi, Hy­sen Matoshi, Mark Ti­rta, Miaser Di­b­ra, Nicola Scal­da­ferri, Sha­b­an Sinani, She­f­kije Is­lamaj, Ze­qi­rja Neziri.

Libri mban të njëjtin titull me atë të konferencës shkencore ndërkombëtare, mba­j­t­ur në Prishtinë, më 28-30 gusht 2010, ku­sh­tuar Eposit të Kreshnikëve, orga­ni­zuar nga Ins­tituti Al­ba­nologjik dhe Qendra e Studimeve Al­ba­nologjike, në të cilin janë botuar referati dhe kumtesat (77), paraqitur nga studiues vendës e të huaj. Aty janë kumtuesit nga shumica e qendrave tona studimore dhe universitare në Ballkan dhe nga studi­uesit tanë në Itali (Antonio Bellusci, Nicola Scaldaferri), Austri (Ar­di­an Ahme­daja, Ina Arapi), Francë (Fotaq Andrea, Red Radoja), Po­loni (Rigels Ha­lili). Aty janë edhe ku­m­­te­­sat e stu­diuesve të huaj, të pra­ni­shëm në këtë kon­­fe­rencë, nga Evropa, Ame­rika dhe Az­ia: Mirsad Kunić (BeH), Andrej Faj­gejl (Francë), Gerd-Dieter Nehring e Karl Reichl (Gjermani), Antonia Young, Angela Selmani, Justin Elli­ott, (Bri­tani e Ma­dhe), John Kolsti, Stephen Schwaratz (SHBA), Kazuhiko Yamamoto (Ja­poni), Robert Elsie (Kanada).

Agim Bërdyna, zëvendësministër i Arsimit, i Shkencës dhe i Teknologjisë, përshëndeti në emër të ministrit Arsim Bajrami e të MASHT-it dhe tha: për këtë libër i përgëzoj studiuesit Zymer Neziri e Shaban Sinani, sepse Eposi i Kreshnikëve është vlerë e rën­dë­si­shme kombëtare, përballë globalizimit, dhe se ai duhet të ketë ve­n­din e vet të merituar edhe në programet tona shkollore.

Qemal Minxhozi, ambasador i Republikës së Shqipërisë në Prishtinë, në fjalën  e tij për­shën­de­të­se, ndër të tjera tha: etnokultura jonë ka ekzi­stuar edhe para se të vendoseshin këta kufij që kemi sot në Ballkan, kurse kryeqyteti ynë është al­ba­no­lo­gjia, ndërsa institucionet tona duhet të ndajnë fonde për vepra të këtilla, sepse Eposi i Kreshnikëve dëshmon identitet kombëtar dhe me të dre­jtë është kandidat për UNESCO, kurse Kosova duhet të bëhet pjesë e UNESCO-s.

Në emër të Akademisë së Shkencave  të Shqipërisë, fjalë përshëndetëse pati akad. Floresha Da­do, kryetare e Seksionit të Shkencave Shoqërore dhe Albanologjike, që duke e vlerësuar lart këtë ndërmarrje të madhe të përbashkët të dy institucioneve tona në Prishtinë e në Tiranë për Eposin e Kreshnikëve, tha se ky epos gjigant në këto këto dy vëllime me kumtesa është dokument se­ri­oz që sho­që­ron dosjen për UNESCO. Në këtë libër ka qasje të reja dhe rezultate të reja për këtë epos të ja­shtë­zakonshëm, që ka nivel të vlerave universale.

Një përshëndetje pati edhe prof. dr. Marjan Dema, rektor i Universitetit të Pri­sh­tinës, dhe për këtë libër me kumtesa të konferencës 2010 tha se kjo vepër e nderon albanologjinë për Eposin e Kre­shnikëve. Kjo poezi epike e popullit shqiptar, që, me të drejtë quhet monument i etnokulturës shqi­p­tare, por që është në rrezik, vendin e ka edhe në UNESCO, prandaj i përgëzoj Institutin Al­ba­nologjik dhe Qendrën e Studimeve Albanologjike për këtë ndërmarrje kaq të madhe.

Në emër të  Qendrës së Studimeve Albanologjike në Tiranë, që është bashk­org­a­ni­zuese e kon­fe­re­ncës më 2010 dhe bashkëbotuese e këtij libri, përshëndeti akad. Marenglen Verli, drejtor, e  ndër të tjera tha: fillimisht dua të them se kjo punë kaq e madhe është proces që lidhet me te­rre­nin, pra­ndaj puna jonë varet nga autoritetet qeveritare dhe vëmendja e tyre duhet të jetë e va­zh­du­e­sh­me, sepse nevojat janë të domosdoshme, sidomos tash kur jemi në prag të përvjetorëve të datave të mëdha të historisë për Skënderbeun e Lidhjen Shqiptare të Prizrenit.

Përshëndetja e fundit në këtë përurim ishte nga Dega e Folklorit e Institutit Al­ba­no­lo­gjik, ku  fil­l­oi baza e këtij projekti shumë të madh në fushën  e epikës legjendare, më 2009. Në emër të De­gës foli prof. dr. Arbnora Dushi, redaktore, sekretare shkencore e Redaksisë dhe bashkë­për­ga­ti­të­se e li­brit. Ajo përmendi konferencën më 2010, që kishte 100 kumtues nga viset tona e nga bota, dy ditë në Prishtinë e një ditë në Rugovë, si dhe punën në vijim për mbledhjen e kumtesave dhe për redaktimin e tyre, por për edhe vonesën e botimit, tha se nuk ka të bëjë me fajin tonë e të au­to­rëve.

Në vijim, Z. U. Neziri, tha se urime për këtë përurim kanë mbërritur nga: Britania e Madhe: An­to­­­­nia Jung, An­ge­la Selmani, Justin Elliott; nga Austria: Ardian Ahmedaja; nga Franca: Fotaq An­­­drea, Andrej Fajgel; nga Gjermania: Karl Reichel; nga Italia: Nicola Scaldaferri, si dhe nga viset e tona: Shkodra, Tirana, Shkupi, Tetova, Gjirokastra, Vlora, natyrisht, edhe nga Pri­shtina. Por, sot i kujtojmë me respekt, tha ai, edhe dy autorë të kumtesave të këtij libiri, që tashmë nuk je­tojnë: profesorët Alfred Uçi dhe Zenun Gjocaj.

    Prof. dr. Shaban Sinani, në cilësinë e kryeredaktorit të librit, tha: për herë të tretë për Eposin po mblidhemi në këtë auditor, në dy konferenca, 2010 e 2014, dhe në këtë përurim. Pas konfe­re­ncës më 1983, kjo e vitit 2010 ka një cilësi të lartë e të thelluar. Janë autorët që i kanë thelluar dhe e kanë përmirësuar cilësinë, por edhe drejtori i projektit, prof. Zymer Neziri. Këtu dua të për­mend edhe përkrahjen e prof. Ardian Marashit, drejtor i mëparshëm në QSA, inkurajues i punës sonë, e tash prof. Marenglen Verlin, drejtor. Për punën e zellshme në këto dy vëllime do të për­mend edhe prof. Arbnora Dushin. Në këto dy vëllime u zbatua kri­teri i rigo­ro­zi­tetit. Ki­shte edhe kumtesa të kthyera pas. Ky është kontribut për depozitimin e dos­jes në UNESCO, do­sje e shken­corizuar. Rë­ndësia e botimeve në këtë kohë të globalizimit është e ma­dhe. Në këtë bo­tim janë së paku tre breza studiuesish të epi­kës legjendare. Botimi tregon se epo­si ynë heroik legjendar është poli­ce­ntrik: janë vatrat Nikajt e Mërturi, siç dihej nga vitet ’30 të shekullit të ka­lu­ar, po edhe Ru­gova, e tash edhe Maqedonia Perëndimore. Eposi ynë është edhe policiklik, se pos ciklit të Mujit e të Halilit, është edhe cikli i Gjergj Elez Alisë. Tashme dihet se krahas sho­që­rimit me instru­m­ent të këtyre këngëve, kemi edhe formën recita­ti­ve të tyre. Kreshnikët janë he­ronj kulturorë, e jo his­to­rikë, se ndryshe do të bënim atentat mbi ta. Me interes janë edhe kum­tesat e studiuesve të huaj, por pati edhe të ati­lla që nuk kishim dëshirë t’i dëgjonim. Për studimin e vargut do të veçoja Ni­cola Scalladferrin, se vargu matet vetëm i kënduar. Eposi shqiptar ka tip­are origjinale et­no­da­llu­ese dhe se konfuzioni në mendimin shkencor tani u tejkalua.

Zymer U. Neziri, po ashtu kryeredaktor i librit, tha se sot po përurojmë librin, më të madhin e këtij lloji, me mbi 1200 faqe kumtesa të konferencës më 2010, të përgatitur gjatë katër vjetëve të pu­­nës së pan­dër­prerë dhe, pas pritjes edhe të tri vjetëve të tjera për mjete për shtyp, tashmë u fin­a­­li­zua kjo ndërmarrje e madhe në fushën  e studimeve epike. Libri Eposi i Kre­shnikëve: mo­nu­ment i tra­shëgimisë kulturore shqiptare është i ndarë në tetë grupkumtesa nga fushat: teorike-pro­blemore, rajonale, kra­ha­sim­tare, koleksione, kontribute, etno­mu­zi­ko­lo­gji, etno­logji, gjuhësi. Me këto kumtesa do të pasurohen studimet epikologjike me të dhëna të reja për analiza të më­te­jme lidhur me çë­sh­­­tjet madhore për Eposin e Kre­sh­ni­këve, ashtu siç janë projektuar edhe në ko­n­fe­­re­­­­­ncat shkencore ndërkombëtare më 2010, po edhe më 2014, në IAP dhe QSA, siç janë: za­na­fi­lla e eposit shqiptar; autoktonja në eposin shqiptar; funksioni etnik sipas simboleve mitologjike-përrallore; temat dhe motivet e konfliktit shqiptar-sllav; vlerat aute­n­tike të eposit: mitologjia, figuracioni e vargëzimi; shtresime krahasuese me eposet evro­piane: krahasimet në aspektin te­­matik dhe motivor; shtresime të lashta etno­ku­ltu­rore: paralele të jetës së kodifikuar sipas Ka­nunit shqiptar me epokën homerike; si­nonimia historike: Muji e Halili-sinonim i qën­d­resës kufitare; konteksti ball­ka­nik: përkime dhe ndikime të ndërsjella me epikat go­jo­­re të Ballkanit; këngëtarët dy­gjuhësorë (bilingualë); teoria formulaike e Perry-Lordit si një nga bazat për stu­di­min e ep­o­sit; interpretimi i këngëve epike: rrugët e zhvillimit; lahuta: instrumenti për­cjellës për interpretimin e eposit; gjendja e sotme në arkiva dhe në terren; de­ty­rat e stadit aktual të studiuesve dhe të insti­tu­ci­oneve kundrejt Ep­osit të Kre­sh­ni­këve.

Dhe, në fund, Z. U. Neziri tha: dua të them se tash, me këtë botim, jemi më mirë me veten e me bo­­tën, me qendrat studimore në Evropë, Azi, Amerikë e gjetiu. Eposi me këto kumtesa të kon­fe­re­­­ncës më 2010 do të po­pu­lla­ri­zohet më shumë, bota do të na njohë më ndryshe për etnokulturën to­në kaq të pa­sur dhe për vlerën e saj që pak shoqe ka, për rrënjët e vjetra, që tashmë na ra­dhi­sin në grupin e traditave më të vjetra në Evropë e në botë.

Eposi i Kreshnikëve: monument i tra­shëgimisë kulturore shqiptare, I dhe II, Pri­sh­tinë, 2016, bo­t­im i Institutit Albanologjik të Prishtinës dhe i Qendrës së Studimeve Albanologjike në Tiranë, është libër ­në dy vëllime të përgatitura për shtyp sipas sta­n­­dardeve të larta për botime të këtilla shke­­­n­core. Kumtesat janë re­daktuar nga redaktorët për­katës dhe janë plotësuar nga autorët. Te­ksti përfundimtar është ri­shikuar disa herë, sipas nevojës, në pesë versione të paralibrit. Edhe gju­­­hë­sisht, libri është ri­le­k­tu­ruar, për herën e dytë. Të gjitha kum­tesat kanë shkurtore (abs­t­rakt), bi­b­liografinë dhe re­zy­menë në gjuhën angleze, për­kthyer nga Justin Elliott, Londër. Referati, nga Z. U. Ne­ziri e Sh. Sinani, është shqip e anglisht. Libri ka fjalën e hapjes (H. Matoshi), fjalën për­fu­­­ndimtare (Z. U. Ne­ziri), regjistrin e em­rave dhe fo­tografi nga ky aktivitet shumë i madh shke­ncor ndërkombëtar për epi­kën tonë heroike legjendare, më 2010, në Prishtinë e në Drelaj (Ru­­go­vë). Pas mbylljes së përurimit, Agron Isa Gjedia, kryetar i shoqatës mbarëkombëtare ”Bytyçi” ndau mirënjohje për Shaban Sinanin dhe Zymer U. Nezirin, për kontributin e tyre në etnokulturë.