agron alibali – Page 3 – Dielli

“FAIK KONICA-DRITEHIJET E NJE DIPLOMATI” PROMOVOHET NE TIRANE

December 20, 2016 by dgreca

-Libri “Faik Konica – dritëhijet e një diplomati” i autorit Agron Alibali, q u promovua në Bbliotekën Kombëtare në Tiranë, fitoi cmimin”KONICA” në Konkursin e shpallë nga VATRA dhe Gazeta Dielli” në kuadër të “VATRA-2016-VITI I KONICES”/

Në Bibliotekën Kombëtare të Shqipërisë, në kuadër të përmbylljes së vitit kulturor “Faik Konica”, shpallë nga Federata Panshqiptare e Amerikës”VATRA”, u promovua ditën e Premte, 16 dhjetor, vepra studimore “Faik Konica – dritëhijet e një diplomati” të autorit Agron Alibali, me pjesëmarrjen e veçantë të Prof. Aleks Luarasi, Prof. Pëllumb Xhufit, ish-Presidentit të Shqipërisë, Alfred Moisiu, si dhe studies të shquar nga vendi dhe Kosova. Në fjalën e saj përshëndetëse, Drejtoresha e BKSH-së, Prof. Dr. Persida Asllani u shpreh se “kjo vepër studimore risjell në vëmendje një prej figurave më të shquara të kulturës dhe diplomacisë shqiptare, Faik Konica”.

Studimi “Faik Konica – dritëhijet e një diplomati” i Agron Alibalit, i mbështetur në dokumente të panjohura, shumica të shfrytëzuara për herë të parë, përfshirë arkivin e Legatës Shqiptare në SHBA, trajton gjerësisht rolin e Vatrës si “qeveri në mërgim”, marrëdhëniet komplekse midis dy “shokëve të armëve”, Konicës e Nolit; raportet e Konicës me koloninë shqiptare në SHBA etj., ku dalin në pah sidomos edhe “dritëhijet” e tij. Në libër shfaqet figura e Konicës si përfaqësuesi informal diplomatik i Kosovës në SHBA, roli i tij thelbësor për shqipen juridike e diplomatike etj. Rëndësi të veçantë në libër paraqet botëkuptimi shtetformues e kushtetues i Faik Konicës, çka paraqet vlera të posaçme aktuale. Veprimtaria e Konicës përcillet krahas etapave të themelimit e forcimit të shtetit shqiptar, deri në momentet tragjike të pushtimit fashist. Në këtë drejtim, libri rreket të japë kontribut të veçantë në studimet për historinë e shtetit dhe së drejtës në Shqipëri, dhe të rikthejë vëmendjen sidomos në periudhën kritike kur shteti shqiptar u konsolidua nën Mbretin Zog. Në pjesë e tij të fundit trajtohet edhe çështja e bibliotekës së tij të famshme, deri vonë të konsideruar të humbur, si dhe punën për gjurmimin dhe kthimin e kësaj pasurie të çmuar pranë Bibliotekës Kombëtare e Shqipërisë, sikurse e pat lënë amanet vetë Konica.
Pak kohë më parë rreth 270 libra të kësaj biblioteke janë bërë pjesë e fondit të vlerave të rralla të Bibliotekës Kombëtare të Shqipërisë, një pjesë e të cilave u ekspozuan për pjesëmarrësit e këtij aktiviteti.

FUNDI I PALAVDISHEM I REPUBLIKES SE KATERT

July 20, 2016 by dgreca

Nga Agron Alibali/

Në 4 tetor 1958 në Francë lindi Republika e Pestë. Ajo zëvendësoi sistemin parlamentar me atë sistem presidencial, që ekziston edhe sot. Nëse historinë e shtetit modern shqiptar e periodizojmë si të Francës, atëhere mund të thuhet se vendi ka patur katër republika dhe dy mbretëri. Kurse data e imponuar e 21 korrikut 2016 përfaqëson fundin e Republikës së Katërt shqiptare.

Nga Ismail Qemali tek Ahmet Zogu

Mund të argumentohet se qeverisja e shkurtër e Ismail Qemalit përbën Republikën e Parë. Deklarata e Pavarësisë e 28 nëntorit 1912 lindi Shqipërinë e Pavarur. Shpallja e saj u bë me Kuvend Kushtetues, ku morën pjesë 86 përfaqësues nga të gjitha trevat e vendit. E shkurtër, koncize – vetëm me 43 fjalë – Deklarata e Pavarësisë hodhi themelet e shtetit modern shqiptar. Shpallet aty:

”..Të gjithë delegatët, me një za, venduan që Shqipëria më sot të bahet në vehte, e lirë e e mosvarme”.

E kundruar sot, pas 104 vjetësh, Deklarata përçon fuqishëm tre parime të pacënueshme dhe të patundshme kushtetuese: pavarësinë [Shqipëri në vehte], lirinë [Shqipëri e lirë], dhe sovranitetin [Shqipëri e mosvarme]. Ajo futi për herë të parë në historinë e shtetit modern shqiptar parimin e madh procedural të konsensusit [“të gjithë delegatët me një za venduan”].

Mbretëria e Parë, ajo e Wied-it, ishte jetëshkurtër në praktikë – vetëm 6 muaj. Por ajo do të mbahet mend për rrethanat e jashtëzakonshme të ekzistencës së saj dhe për afirmimin e parimit të neutralitetit në prag të Luftës I Botërore. Kongresi historik i Lushnjës pohoi vazhdimësinë kushtetuese të shtetit duke fuqizuar themelet e tij, dhe duke krijuar Këshillin e Regjencës.

Shpallja e Republikës së Dytë me 22 janar 1925 i dha fund periudhës së “mbretërisë pa mbret” [1914 – 1925]. Asambleja Kushtetuese, ku morën pjesë 64 delegatë, caktoi Ahmet Zogun si President të vendit, me mandat 7-vjeçar, si dhe miratoi Kushtetutën e parë formale të vendit. Kjo garantonte liritë dhe të drejtat e qytetarëve, dhe vendoste një regjim “presidencialo-parlamentar”. Presidenti kishte atribute të rëndësishme, por Parlamenti, për herë të parë, përbëhej nga dy dhoma, Dhoma e Deputetëve dhe Senati.

Republika e Dytë zgjati pak më shumë se tre vjet. Asambleja Kushtetuese, e mbledhur sërish, miratoi me 1 shtator 1928 amendamentet e Kushtetutës që zëvendësuan qeverisjen republikane me Mbretërinë e Dytë të shtetit shqiptar, që zgjati deri me 7 prill 1939.

Republika e Tretë është ajo e pas Luftës II Botërore. Themelet e saj u hodhën në Kongresin e Përmetit, me 24 maj 1944, ku morën pjesë delegatë nga zonat e çliruara të vendit. Punimet u ndoqën edhe nga përfaqësues të shërbimeve ushtarake të Aleatëve. De jure Republika e Tretë u shpall me 11 janar 1946, me vendim të Asamblesë Kushtetuese, duke i mbyllur derën Mbretërisë së Dytë të Zogut. Ajo zgjati 45 vjet deri në zgjedhjet pluraliste të 22 marsit 1991, që hodhën themelet e Republikës së Katërt.

Republika e Katërt dhe Kushtetuta Post-Komuniste

Hapi i parë i Republikës së Katërt ishte miratimi i Dispozitave Kryesore Kushtetuese, ose të Kushtetutës post-komuniste. Të hartuara dhe miratuara me konsensus nga parlamenti i dalë prej zgjedhjeve të vitit 1991 dhe 1992, ato janë ndër dokumentet më të rëndësishme e dinjitoze të shtetit modern shqiptar. Madje, ato dy legjislatura, për kontributin e veçantë historik kushtetues në Shqipërinë paskomuniste, kanë atribute të kuvendit kushtetues. Në arkivat e RTSH-së me siguri gjenden diskutimet e pjekura, të matura e profesionale të deputetëve të partisë në pushtet dhe të opozitës. Miratimi me proces krejt të brendshëm, pa asnjë ndërhyrje ekspertësh të huaj, edhe i Kodit Zgjedhor dhe amendamenteve për të drejtat e njeriut, përbëjnë kontribut tjetër madhor për parlamentarizmin dhe demokracinë shqiptare. Edhe pse të dalë nga errësira diktatoriale shumëvjeçare, shqiptarët treguan se dinin ta rindërtonin vetë shtetin e tyre.

Republika e Katërt fillimisht mori trajtën e një republike parlamentare me karakter semi-presidencial. Tashmë, pas 25 vjetësh, Republika e Katërt mund të thuhet se nuk e përmbushi misionin e vet për konsolidimin e shtetit juridik, demokracisë dhe pluralizmit në Shqipëri. Ajo de facto ka sjellë një përzierje hibride midis partitokracisë dhe ambasadorokracisë, ku madje as Presidenti, dhe as populli, nuk pyeten për Kushtetutën.

Deformimet dhe Fundi i Republikës së Katërt?

Deformimet filluan qysh me transformimin e sistemit zgjedhor, nga ai pjesërisht maxhoritar e proporcional, në sistemin e tanishëm proporcional rajonal, me lista të caktuara nga kryetarët e partive. Deformimet vazhduan me çmontimin e rretheve si themele të demokracisë vendore, dhe me mënjanimin e konsensusit në hartimin dhe miratimin e Kushtetutës etj.

Lufta kundër korrupsionit dhe spastrimi i sistemit të drejtësisë kërkon angazhimin frontal të mbarë shoqërisë. Një parlament të cilit i kanë mbetur jo më shumë se 300 ditë jetë nuk mund të marrë vendime me rëndësi thelbësore dhe afatgjata për shtetin dhe kombin.

E ashtuquajtura reformë e gjyqësorit përbën goditjen përfundimtare ndaj Republikës së Katërt. Data 21 korrik 2016, e imponuar jashtë çdo rregulli e procedure kushtetuese e parlamentare, shënon fundin e palavdishëm të saj. Për ta thënë troç, shqiptarët mbështesin në përgjithësi reformën në sistemin e drejtësisë, por ata nuk mund të mbështesin paketën aktuale të së ashtuquajturës reformë në drejtësi dhe strukturën bizantine të projektuar prej saj. Së pari, reformës i ka munguar vizioni dhe vullneti politik konsensual. Ekspertët, edhe pse të respektuar, nuk mundet kurrsesi të imponohen mbi vullnetin e popullit, të përçuar nga përfaqësuesit e tij. Së dyti, reforma nuk mund të çmontojë, me një të rënë të lapsit, themelet kushtetuese të shtetit shqiptar, ku spikasin “mëvetësia” dhe konsensusi për çështje madhore. Së treti, kjo reformë bie ndesh edhe me proceset demokratike europiane, ku prirja e përgjithshme është që popujt e Europës së Bashkuar të kenë më shumë hapësira vendimmarrjeje në çështje që lidhen drejtpërdrejtë me ta. Në këtë kuadër, nuk ka kuptim që Komisioni Europian të marrë përsipër në Shqipëri angazhime që nuk i takojnë. Në vend të Operacionit Ndërkombëtar të Monitorimit, përse të mos e bëjnë vetë qytetarët e vendit procesin e kontrollit, konfirmimit dhe zgjedhjes së gjyqtarëve dhe prokurorëve? Së katërti, Komisioni i Posaçëm Parlamentar ka vepruar përtej kompetencave të veta, pasi nuk është formuar dhe nuk ka tagër për të rishikuar Kushtetutën. Së fundi, deputetët shqiptarë nuk mund të parashtrojnë në Kushtetutën e Shqipërisë angazhime që u takojnë taksapaguesve të BE-së dhe parlamenteve përkatëse, të cilat mund të lidhen vetëm me traktat ndërkombëtar.

Nevoja për Asamble Kushtetuese

Shqyrtimi i projektit duhet shtyrë. Vendi ka nevojë për reflektim, dhe jo ngutje. Deputetëve nuk u del koha as ta lexojnë materialin voluminoz, dhe jo më ta debatojnë e ta miratojnë. Ndofta periudhën e verës ata mund ta shfrytëzojnë për të vjelë mendimin e popullit në zonat përkatëse. Justifikimet se 21 korriku përbën kusht të domosdoshëm për hapjen e negociatave nuk qëndron. Përndryshe, më mirë të shtyhet hapja e negociatave, se sa të miratohet një produkt që nuk vlen.

Koha ndoshta kërkon thirrjen e Kuvendit Kushtetues, sipas traditës e përvojës më të mirë shqiptare në kthesat historike të vendit: në Kuvendin e Vlorës më 1912, Kongresin e Lushnjës më 1920, apo me Asambletë Kushtetuese të mbledhura më 1923, 1926, 1928, dhe më 1991-1992.

Asambleja Kushtetuese e vitit 2016 mund të mblidhet për të vendosur për Kushtetutën, reformën në Drejtësi dhe për orientimin e ri të kombit në rrethanat historike që kalon vendi dhe kontinenti. Pjestarë të saj mund të jenë të gjithë kryetarët e shtetit, të Kuvendit, Kryeministrat, Kryetarët e Akademisë së Shkencave, Gjykatës Kushtetuese dhe të Gjykatës së Lartë që nga viti 1992 e deri më sot që janë gjallë. Ata mund të mblidhen diku jashtë Tiranës, jo për shfaqje mediatike, por për punë, pra pa praninë e gazetarëve apo të ambasadorëve.

Përndryshe vetëm Asambleja Kushtetuese, dhe mandej popullit me referendum, kanë tagrin të vendosin nëse vendi duhet të ecë përpara, apo duhet të kthehet 100 vjet pas si në kohën e Komisionit Ndërkombëtar të Kontrollit

HISTORIA E BIBLIOTEKES SE HUMBUR TE FAIK KONICES

January 31, 2016 by dgreca

NGA AGRON ALIBALI/
FJALA E MBAJTUR ME RASTIN E DHURIMIT TË LIBRAVE NGA BIBLIOTEKA E HUMBUR E FAIK KONICËS/
Mbajtur në Bibliotën Kombëtare të Shqipërisë-Tiranë, Janar 2016/
Të nderuar zonja dhe zotërinj, miq e mikesha, shoqe e dashamirës,/
E nderuara Prof. Dr. Asllani, të nderuar punonjës e punonjëse të Bibliotekës Kombëtare në Tiranë.
Kam nderin që të dorëzoj këtu sot, në gjirin e Bibliotekës Kombëtare, katër libra nga biblioteka e humbur private e Faik Konicës.
Historia e këtyre librave është e gjatë dhe e çuditshme. Faik Konica ndërroi jetë natën e 15 dhjetori 1942 në apartamentin e tij në kryeqytetin amerikan. Siç shkruante atëhere sekretarja e tij, Charlotte Graham, dhe sikurse e konfirmonte Fan Noli më pas, Konica la si amanet që e gjithë biblioteka e tij e pasur dhe e rrallë t’i lihej trashëgim Bibliotekës Kombëtare në Tiranë.
Faiku nuk pati fëmijë dhe nuk la asnjë trashëgimtar në SHBA. Librat ishin një ndër pasionet dhe dashuritë e Konicës. Fill pas vdekjes dhe deri në prag të vitit të ri 1943, Federata panshqiptare VATRA ndërmori punën e vështirë të mbylljes së hesapeve të fundit të Faikut si dhe mori në dorëzim e vuri në ruajtje edhe bibliotekën e tij të madhe prej mbi 2000 blenjsh.
Pas mbarimit të Luftës II Botërore, të 32 arkat me libra u transportuan dhe u vendosën në mjediset e Katedrales së Shën Gjergjit në Boston. Kemi arësye të besojmë se librat qëndruan atje të paktën deri sa ndërroi jetë Fan S. Noli në vitin 1965.
Më pas gjurmët e bibiotekës humbin. Ndofta vrulli i pamëshirshëm i kohës bëri punën e vet.
Në monografinë për Faik Konicën që po përfundoj do ta shpjegoj më hollësisht, por këtu mund të them sa më poshtë:
Interesi tim për Konicën u nxit gjatë kohës që studioja në Shkollën e Drejtësisë të Universitetit të Harvardit në vitin 2000. Në bibliotekën e famshme të universitetit pata rastin të takohem me botimin e plotë të revistës së famshme Albania. Në raftet me koleksionin e pasur të librave shqip gjeta edhe Historinë e Shqipërisë të Ndoc Nikajt. Brenda bleut të rrallë ishte një kartë e shkruar nga dora e Faik Konicës, ku ai komentonte me mprehtësi për mënyrën e botimit. Ndërkohë që kisha filluar të koleksionoj libra të rralla shqip, të gjetura në bibliotekat e brezit të vjetër të shqiptarëve në Boston, raportet e sekretares personale Charlotte Graham të Konicës më tërhoqën veçanërisht vëmendjen, sidomos pohimi i prerë se Konica e kishte lënë gojarisht si amanet që biblioteka e tij e rrallë t’i lihej trashëgim Bibliotekës Kombëtare në Tiranë.
Kjo sillte menjëherë pyetjen: po ku janë, ku gjinden vallë këto libra? Dymijë libra nuk mund të zhduken pa lënë gjurmë.
Duke qenë se jetoja fare pranë vendit të fundit ku ato ishin ndodhur, fillova të hulumtoj menjëherë. Mirëpo askush nuk dinte me siguri se ku kishin përfunduar ato. Megjithatë, nga kancelari i Kishës Ortodokse Shqiptare të Amerikës, Fort i Përndershmi Arthur Liolin, mësova të dhëna të rëndësishme për të identifikuar librat e Konicës. Me vlerë të posaçme ishte indicia e shtampës së veçantë, EX LIBRIS F. K., që Faiku e vendoste në kapakun e brendshëm të çdo libri.
Thuhet se suksesi është rrjedhojë e punës, ngulmit dhe fatit. Me 1 maj 2004 pata rastin të identifikoj në zyrat e VATRËS në Nju Jork librin e parë nga biblioteka e humbur e Faik Konicës. Ishte botimi i studiuesit arbëresh Gaetano Petrotta në italisht. Ndofta ky fakt mund të ketë ndikuar që libri të jetë ruajtur.
Provat në librin e Petrottës ishin të pakundërshtueshme: aty ishte shtampa e famshme, si dhe një përkushtim i ngrohë i autorit për Faikun. Gjej rastin të falenderoj z. Agim Karagjozi, kryetar i atëhershëm i Vatrës, i cili menjëherë më autorizoi të tërhiqja librin kundrejt vërtetimit përkatëse.
Mirëpo kërkimi nuk u përqëndrua vetëm në Boston. Prof. Nasho Jorgaqi në Tiranë më sugjeroi të lidhesha me Sara Panaritin, të venë e Qerim Panaritit, ish Sekretarit të Vatrës dhe ish-kryeredaktor i Diellit. Z. Panariti kishte botuar në vitin 1957 veprën e Faikut, “Kopështin Shkëmbor”
Sarën nuk munda ta takoj në gjallje. Dy vjet më vonë ajo ndërroi jetë në Masaçusets. Gjithnjë i interesuar për libra të rralla shqip, menjëherë pyeta administratorët e pasurisë nëse znj. Panariti kishte lënë ndonjë libër. Në tufën e librave që ata më dhanë identifikova edhe tre libra të tjerë nga bibloteka e humbur e Faikut.
Mirëpo libri nuk është vetëm përcjellje kumti, por edhe vlerë historike. Në ato tre blenj të Faikut gjeta të bashkoheshin Asdreni, Gjergj Fishta, Margaret Hascluck, Lef Nosi, Mahir Domi, e shumë e shumë figura e personalitete të tjera të shquara.
Në 20 prill 2009 mbajtëm një veprimtari në Universitetin e Harvardit, pikërisht tek Shkolla Pasuniversitare e Arteve dhe e Shkencave ku kishte studiuar Konica. Atje shpallëm publikisht për herë të parë katër librat e vetëm të gjetur deri atëhere nga biblioteka e humbur e Faik Konicës.
Dihet se në kodin gjenetik të shqiptarit amaneti është i shenjtë. Pyetjes së At Artur Liolinit atë ditë në aktivitetin e Harvardit se ç’do të bëja me katër librat e gjetura iu përgjigja se ato do t’i dorëzoheshin Bibliotekës Kombëtare në Tiranë. Kam nderin e veçantë që në praninë tuaj të përmbushim sot sëbashku një pjesë të këtij amaneti.
Gjej rastin të falenderoj përzemërsisht Drejtoreshën e Bibliotekëns Kombëtare, Prof. Dr. Persida Asllanin, dhe zv. Drejtoreshën, Dr. Etleva Domi, për ndihmën dhe mbështetjen e paçmuar që më dhanë në këtë projekt madhor.
Shpresoj që në të afërmen të kemi rastin të mblidhemi sërish këtu për të sjellë në gjirin e Bibliotekës Kombëtare, institucionit të shquar të kulturës shqiptare, edhe pjesën tjetër ende të pagjetur të bibliotekës së humbur të Faik Konicës, duke çliruar kësisoj peshën e rëndë të amanetit të papërmbushur të Faik Konicës.

Ju falemnderit.
Tiranë, 13 janar 2015.

VATRA’S ALBANIAN GOVERNMENT IN EXILE IN 1918 FROM U.S. ARCHIVES

November 27, 2015 by dgreca

By Agron Alibali, LL. M./Senior Fellow, University of Massachusetts, Boston/

I. Introduction/

In life and afterlife, great men interact with each other in unusual ways. As we remember today the 50th anniversary of the passing of Bishop Fan S. Noli, 53 years ago on this very day President John. F. Kennedy was assassinated.

John F. Kennedy and Noli knew each other well. John F. Kennedy represented Massachusetts for many years in the U.S. Congress before becoming President of the United States.. Noli, who engaged so effectively President Wilson in 1918 must have worked with J. F. Kennedy thirty years later as well.

Future research must focus on this earlier, lifetime interaction between these great men. The resources are right here in Boston: at the J. F. K Presidential Library and the Fan S. Noli Memorial Library.

Before I begin let me make a few remarks on the previous presentations. Ambassador Berisha mentioned the efforts to place a sculpture of Noli at his birthplace in Qytezë, or Ibrik Tepe, in Thrace, Turkey, describing how the place has now been settled by Moslem Bulgarians. In U.S. archives I have found a letter that Noli sent to Faik Konitza around the WWI period where the former describes the deep pain he felt for being unable to assist his family in Ibrik Tepe, who was being forced to flee the place.

Dr. Thanas Gjika referred to Faik Konitza’s conversion to Catholicism. It should be noted that, according to Konitza’s Application Form at Harvard University, to the question about religion he responded this way: “Albanian Catholic”, and not simply “Catholic”. The adjective “Albanian” is essential and crucial in describing Konitza’s religious leaning at the time, which was

1 Presentation at the Symposium for the 50th Anniversary of the Repose of Bishop Fan S. Noli, St. George Cathedral, Albanian Orthodox Church of America, South Boston, MA, November 22, 2015.
2 This work is based on one chapter of the forthcoming book “Faik Konitza, Contrasts of a Diplomat”. Copyright © All rights reserved. No part of this presentation may be published or disseminated in any form without prior written consent of the author.

….primarily patriotic, being imbrued in Shkodër of late XIX Century, the cradle of Albanian nationalism in the Catholic North.

Thirdly, Prof. Pano rightly referred to VATRA and Noli’s efforts in 1918 as having had the attributes of an Albanian government in exile, which brings me to the topic of my presentation.

II. Year 1916 – the beginning

U. S. Archives further evidence the claim that the Pan-Albanian Federation of America, VATRA, The Hearth, during 1916-1918 acted as an Albanian government in exile.

The beginning of this valiant effort is vividly described by a simple pledge card widely distributed in 1916 with the following statement:

“Current history shows that there can be no permanent peace in Europe until the Balkans are tranquil. A free and independent Albania is necessary as a buffer state between rival Powers if there is to be peace in the Balkans. Therefore, I believe that, when the new map of Europe is made after the war, the London Conference of 1913 should be respected, and the territory of Albania confined to its lawful owners who have possessed it from time immemorial: and I hereby enroll myself among the Friends of Albanian Independence”.3

The voluntary group, called “Friends of Albanian Independence,” was set up through the valiant efforts of Fan S. Noli, and was composed of prominent American endorsers, some known personally to him. Its goal was to spread the word for the suffering of Albanians during the war, to gather support among the American public and to assist VATRA’s efforts in preserving Albania’s independence.

The signed pledge cards and eventual contributions were to be returned to Fan S. Noli at VATRA’s office address at 97 Compton Street in Boston, MA, to Christo Dako, at 18 North Street, Southbridge, MA, and to Joseph F. Gould, a Harvard graduate who could have know Fan Noli, and who later became an eccentric and prolific writer.4

3 The Outlook, Volume 112, 1916, the Reader’s View, pp. 156-157. The reference contains also a list of prominent supporters of “Friends of Albanian Independence”.
4 Jill Lepore, Joe Gould’s Teeth, the long-lost story of the longest book ever written, The New Yorker, July 27, 2015 issue.

As the events evolved and the U.S. entered the War, soon the tide turned and the European conflict was coming to an end. Meanwhile, the secret Treaty of London that partitioned Albania became public. Obviously, in those historical moments VATRA rose up to its valiant task and lead the unparalleled effort to preserve Albania from extinction.

III. Fan S. Noli, among the most surveilled leaders in history?

Pursuant to a FOIA request some times ago, I was able to find Noli’s FBI file. Thick, detailed and complex, the file reveals that Fan S. Noli was subject to a strict surveillance for many years, beginning in 1946, where someone accused him of being a communist, based on Noli’s book on Beethoven and the French Revolution. The FBI quickly started a full-fledged investigation, involving many branches and special agents. After many years of surveillance and investigation, finally a Special Agent of Greek-American extraction reached the conclusion that there was nothing to support the charge that Noli was a Communist or received external, foreign funding. Therefore he recommended the termination of the investigation.

It should be noted that, throughout this entire secret operation, Noli was treated by the FBI with the utmost respect and decency, always keeping in mind his personality and stature as the widely respected leader of the Albanian-American community.

However, archival research reveals that Noli was subject to other surveillance and investigations even before, ranking him among the most surveilled personalities ever.

That was the case in 1918, after the U.S. entered the Great War, and enemies of the Albanian patriotic cause in America found a good pretext to get rid of VATRA, Noli and other Albanian activists by accusing them of being in the payroll of Austro-Hungary, an enemy country to the U.S.

Noli was the President of VATRA at the time, and he was leading the most robust and fruitful effort of the Albanian-American community to save Albania from final dismemberment.

Such movement was seen extremely unfavorably by some Greek nationalists and Italian activists in the U.S., who saw an opportunity to finally settle the score with Noli and the Albanian-American patriotic movement.

VATRA’s office and Noli’s apartment at that time were located at South End and Back Bay, and both locations became subject of a most intense surveillance. Dictaphones, or the most advanced listening devices of the time, were placed at VATRA’s offices and at the Fruit Store of Chris Kirka, one of VATRA’s leaders and Noli’s closest collaborators and friends. Noli and his closest collaborators were often shadowed by [F]BI agents. Noli’s apartment at 53 Clarendon Street and office were searched in his absence and without a warrant.

Photo 1. Fan Noli’s apartment in 1918 at 53 Clarendon Street, where the search took place. Noli rented a small room on the ground floor. The photo is current.

At the very beginning the investigation encountered a difficult problem: translating the surveillance product from Albanian into English. U.S. authorities therefore used three sources: a Greek-Albanian activist, Liolion, editor of a Greek-American newspaper in Worcester; Giorgio La Piana, an Albanian-Italian or Arbëresh, who later became a Professor at Harvard Divinity School, and the Qiriazi sisters. These four people assisted the [F]BI in countless hours of listening to and the surveillance of VATRA, its leader Fan S. Noli and his Albanian-American close collaborators.

The product of this rich archival material is extremely valuable in helping us today, or almost one century later, to revisit and reconstitute the historical, outstanding work of VATRA as the de facto government of Albania in exile in 1918. The archival sources reveal that VATRA indeed assumed the essential elements and core functions, and in many respects, acted, as Albanian Government in exile at the time.(Map 1. Boston’s South End neighborhood, where Vatra’s office were located, at 97 Compton Street. The street no longer exists.)

IV. The core elements and functions of the Albanian government in exile

The essential elements of a national government are its territory, people, the legal framework connecting the government to the governed, and international recognition. The only major difference between a regular national government and a government in exile is the territorial element. A government in exile is removed from its territory, and only indirectly exercises its jurisdiction and related functions.

The VATRA Board at the time was leading a large organization on the ground, with dozens of branches all over the U.S. Its members were representative of almost all the regions and towns of Albania, including Kosova and Çamëria. It should be noted as a digression that Kosova’s first representative in the U.S. was Faik Konitza, as revealed in a letter he sent to Charles Crane in 1911. Fan S. Noli was the only person among the members of the Government in Exile that was not from proper Albania. All the others were from various regions, within or outside of the 1913 boundaries, and mainly from Southern Albania.

If we review the essential elements of a government in exile with respect to VATRA’s activity, the territory of that Albanian government in exile was proper Albania, within its ethnic-linguistic boundaries, as described by Mehmet Konitza in his work The Albanian Question.

The population of such territory was composed of the people living in Albania and all those that were born there and had immigrated mainly to the United States, especially after the unspeakable massacres committed by Greek terrorists in Southern Albania in 1913-1914.

VATRA was the element that glued this fabric together into a coherent and effective government. It should be highlighted that in 1916-1918 Albania itself was in the most difficult conditions. Central Albania at some point was ruled by Essad Pasha until the Austro-Hungarian advances to a line approximately in the Vjosa – Devoll – Pogradec axis. Korça was effectively ruled by the French Army, which allowed the ephemeral Republic of Korça to institute a rudimentary and democratic form of self-government. Vlora, Gjirokastra and, briefly Janina and Çamëria, were under Italian administration. Therefore, VATRA was the only institution that reflected a unified and coherent Albania in the eyes of the world.

The seat of this government was VATRA’s headquarters at 97 Compton Street in Boston’s South End. This street today does not exist. U.S. archives show beyond doubt that Boston’s South End and Back Bay neighborhood were transformed, under the leadership Fan S. Noli and all the other VATRA’s leaders, into a true cradle of Albanian nationalism.

As for the international recognition, the Albanian government in exile faced considerable opposition, intrigue and backstabbing from the Greek and Italian Embassy in the U.S, as well as from extremist and radical Greek ultra-nationalist circles. While certainly far from being a formal recognition step, this government in exile achieved a major public relations boost and indirect moral support from the U.S. government, especially after the historic meeting at the White House between President W. Wilson with a number of various community leaders, including Fan S. Noli on the 4th of July 1918. Curiously, even as Noli was preparing for this historic meeting he was being watched by the [F]BI.

In general, the core functions of a national government are: (i) Finances and tax collection;
(ii) Public order, defense and security;
(iii) Education, culture and healthcare for the people;

(iv) Foreign affairs;
(v) Public relations and communications; and (vi) Public work.

i. Foreign Affairs

In foreign affairs, obviously, the main objective of VATRA was the titanic diplomatic battle to preserve the independence and territorial integrity of Albania. The minimum objective was the preservation of Albania’s boundaries of 1913. The maximum objective was the re-institution of Albania’s ethnic-linguistic boundaries. The foreign affairs function was carried out by Fan Noli and Mehmet Konitza, the later being one of the most eminent diplomats of Albania. In his groundbreaking pamphlet “The Albanian Question” Mehmet Konitza succinctly outlined the country’s key foreign policy objectives as follows:

(i) Confirming the country’s territorial boundaries according to ethnic-linguistic lines;

(ii) Establishing a sovereign government that could make sovereign and independent decisions;
(iii) Maintaining strict neutrality in international affairs.

Noli and Mehmet Konitza were helped in their work by Dr. Mihal Turtulli and Nikolla Kasneci, both also operating in Europe.

ii. Finances

As for the finance and taxation attribute, VATRA was able to collect more than 160,000 USD in 1917-1918, which today is worth approximately 3 million USD. The funds enabled the maintenance and operation of the basic functions of the government. That included especially the funding of the diplomatic efforts in Europe, but also the support for VATRA’s operation in the U.S., including its various publications. This unprecedented patriotic effort was entirely voluntary, and was based on the contributions of thousands of Albanians who were doing mainly manual work and under very harsh conditions.

iii. Defense and Public Order

American archives show also the extent of the public order and security attributes of the government in exile. Upon the proposal of Mehmet Konitza, VATRA instructed Aqif Përmeti to constitute a Voluntary Force that would be ready to be deployed on the side of the Allies in the European theater. This was meant to become mainly a striking force that would have both a military and police character, like a gendarmerie. Aqif Përmeti composed an important training manual for this voluntary force.

This important government attribute caused enormous alarm especially within Greek radical nationalist circles, as seen in various protests they sent to the U.S. government. They knew very well that such a force, composed mainly of a young, strong and uncompromising group of men from Southern Albania, would be a direct threat to their goals in Southern Albania.

iv. Communications

In terms of pubic relations and communications, Fan S. Noli and the core Albanian leaders knew well the intricacies of how to win hearts and minds of the U.S. and European public opinion. They worked very well with the press and were able to put their point of view on the record and in plain public view. The public pledge reprinted above further demonstrates this point. Also, they knew very well that they needed to maintain secrecy in their communications in the circumstances of the World War and in the face of Greek-Italian intrigues. They were fully aware that they were being watched and that were under surveillance. They joked often about their letters being censored and delayed.

To avoid surveillance and to secure their communications of vital importance, the government in exile sometimes utilized extraordinary measures, such as the use of trustworthy personal couriers who would verbally pass on the message. Sevasti Qiriazi, who was assisting the [F]BI in the surveillance process, complained in June 1918, thus providing the remarkable case of a certain Faik Dadani, who was treasurer with a VATRA branch in Waterbury, CT, and was sent as a personal courier from Fan Noli to London to send a “proverbial” message to Mehmet Konitza. “It seems – added Qiriazi – that nothing was kept in writing and the message he was carrying was very important and secret”.

V. A tentative reconstitution of the Albanian government in exile

Based on a careful review of the American archival files at our disposal and the structure and activities of VATRA at the time, we can tentatively submit that the Albanian government in exile in 1916-1918 was composed as follows:

Prime Minister: Fan S. Noli
Deputy Prime Minister: Kolë Tromara, Minister of Foreign Affairs: Mehmet Konitza ,Minister of War: Aqif Përmeti,
Minister of Economy and Finance: Loni Kristo ,Minister of Interior: Koli Rodhi, Minister of Public Works: Kristo Kirka, Minister of Education and Culture: Kostë Çekrezi Minister of Press: Bahri Omari.

Dielli-Arkiv: DOSJA HETIMORE NDAJ FAIK KONICES

July 22, 2015 by dgreca

-Sipas të dhënave arkivore amerikane-/
Nga Agron Alibali*/
Gjatë dy viteve të fundit të jetës, Faik Konica u vu nën vëzhgimin dhe hetimin e FBI-së. Të dhënat arkivore përkatëse hedhin dritë mbi momentet e fundit të jetës së diplomatit të shquar që kishte përfaqësuar për një kohë të gjatë dhe me aq dinjitet vendin e tij të vogël në kryeqytetin amerikan.

Një kontakt në Konsullatën Italiane?

Shkak për fillimin e hetimit ishte një njoftim i janarit 1941 nga një burim “tejet konfidencial dhe i njohur për FBI-në” se Faik Konica ishte takuar dendur me një punonjës të paidentifikuar të Konsullatës Italiane në Nju Jork gjatë pushimeve të fundvitit 1940, më konkretisht, gjatë periudhës 24 dhjetor 1940 – 3 janar 1941. Konica raportohet të ketë qëndruar ndërkohë në Pennsylvania Hotel në Nju Jork, me adresë 1530, 16th Street, Washington, D.C. “Natyra e kontaktit”, thuhet më tej në raport, “nuk u sqarua ”.
Cila mund të ishte arësyeja e vizitës së Konicës dhe kush mund të ishte zyrtari konsullor, italian ose jo, që takoi Faiku në Nju Jork? Dhe më tej, pse theksohej kjo si çështje pikërisht një vit më pas, d.m.th në janar 1942, kur rrethanat botërore kishin ndryshuar kryekëput me hyrjen në Luftën Botërore të SHBA pas sulmit të pabesë japonez të Pearl Harborit dhe kur Italia i kishte shpallur luftë SHBA –së pikërisht me 11 dhjetor 1941 ?
Çështjen e raportoi në qendër një Agjent i Posaçëm i FBI-së, siç del nga Memorandumi i 28 janarit 1941. Më 12 maj 1941 zv. Inspektori i Departamentit të Policisë të Qytetit të NJu Jorkut kërkoi hapjen e një hetimi ndaj Faik Konicës. Çështja u kategorizua e “Sigurisë së Brendshme”. Një raport i Zv. Inspektorit i dates 25 shtator 1941 tregon se Konica vizitoi Nju Jorkun sërish me 13 korrik 1941 duke qëndruar prapë tek i njejti hotel .
Është me vend të vërehet se vizita e parë e lartpërmendur e Konicës në Nju Jork përkonte me festimet e Kërshëndellave dhe të Fundvitit, çka do të thotë se Konsullata Italiane do të ketë qenë zyrtarisht e mbyllur. Nga ana tjetër, nëse vërtet Faiku do të ishte i përfshirë në ndonjë aktivitet pro-italian në SHBA, ai mund ta bënte këtë fare mire në Washington, dhe drejtpërdrejtë me Ambasadën Italiane atje. Mirëpo këto rrethana nuk theksohen në raportet e gjurmimit.
Gjithsesi, nëse ka patur ndonjê kontakt të Faikut me Konsullatën Italiane në Nju Jork, ai duket se ka patur karakter krejtësisht privat. Me të vërtetë, ka shumë të ngjarë që Konica të ketë takuar ish-ndihmësin e vet, Hito Sadik, i cili në atë kohë po hartonte një ese për historinë dhe marrëdhëniet e Shqipërisë me fqinjët, me përmbajtjen e së cilës Konica duhet të jetë vënë në dijeni. Eseja u botua disa javë më vonë në anglisht me titullin “Një Letër Shqiptare” [“An Albanian Letter”] e shtypur me fonde italiane .
Gjurmimi i Konicës për një vit duket se u trajtua si diçka rutinë dhe e mbetur në nivele të ulëta të organeve policore federale apo vendore. Ndërkohë, sikurse e kemi përmendur tjetërkund, në kuadrin e veprimtarisë së tij si ish-përfaqësues i Shqipërisë dhe si udhëheqës i bashkësisë shqiptaro-amerikane, Faiku ishte në kontakt të përhershëm me zyrtarë të Departamentit të Shtetit dhe të organeve të tjera të administrates amerikane për qartësimin dhe mbështetjen e çështjes shqiptare.

Çështja merr hov me hyrjen e SHBA në Luftën e Dytë Botërore

Mirëpo me 5 mars 1942, një individ i paidentifikuar nga qyteti Avon Lake, Ohio, i shkruan drejtpërdrejtë Drejtorit të F.B.I.-së John Edgar Hoover [Huver]. “Unë jam e sigurtë se ju jeni njoftuar më përpara për Faik Konicën, ish Ambasadorin shqiptar në Washington, dhe ndjenjat e tij pro-italiane”, shkruan denoncuesja. “Me sa kam marrë vesh”, vazhdon më tej letra, “Konica do të flasë në një takim me shqiptarë mohamedanë në rajonin Canton-Louisville-Massillon, të shtetit Ohio…me date 8 mars 1942”. “Shqiptarët e Amerikës janë qytetarë besnikë të këtij vendi” dhe “shumica e tyre janë anëtarë të një organizate që dëshiron çlirimin e Shqipërisë nga thundra Italiane”, thekson letra, duke iu referuar pa dyshim organizatës “Shqipëria e Lirë” të Kostë Çekrezit. Letra informon më tej se “një numër shqiptarësh mohamedanë …janë mbështetës të Konicës dhe ky i fundit ka ndikim të madh tek ta”. “Sa më sipër është konfidenciale dhe unë mbetem me shpresë se ju do ta ndiqni këtë çështje”, përfundon letra .
Z. Huver u përgjigj personalisht me date 23 mars 1942 duke i sugjeruar denoncueses të takohej me Agjentin e Posaçëm të Ngarkuar për Hetimin [APNH] në Cleveland, Ohio . Ai i shkruajti personalisht edhe këtij të fundit, duke e udhëzuar që t’i kushtonte kësaj çështjeje “një vëmendje të menjëhershme hetimore” si dhe të bashkërendonte punën me zyrën e Nju Jorkut, meqenëse ajo “është zyra ku ka filluar hetimi”, dhe atë të Washington-it, për arësye se Konica atje e kishte vendbanimin .
Të dhënat policore të grumbulluara për here të pare për Konicës treguan se ai “nuk kishte as precedentë penalë dhe as shkelje të trafikut”, “kishte “tregues kredie (rating) të favorshëm” të shkallës “I-A”, dhe se në atë kohë “nuk kishte llogari të papaguara” . Dhe s’kishte si të ishte ndryshe.
Duke qenë se Konica nuk kishte kryer vizita të tjera në Nju Jork, zyra e F.B.I.-atje i kërkoi qendrës që “si zyrë e origjinës e çështjes të bëhet Washingtoni ” kërkesë që u miratua pa vonesë nga Huver-i .
Informacion u mblodh edhe nga burime të Departamentit të Shtetit, të cilat i konfirmuan F.B.I.-së se Konica “kishte qenë dikur Ministër Shqiptar në Shtetet e Bashkuara por në kohën e tashme nuk kishte imunitet diplomatik”. Informacion u mblodh edhe për broshurën e Faikut me titull “Sfondi i Konfliktit Italo-Grek”, i cili zotërohej nga një punonjës i Departamentit të Shtetit në Dhomën 304, që bënte pjesë në bibliotekën e atij institucioni.

Dy pamflete

Agjenti i Posaçëm i F.B.I.-së raporton se pasi i hodhi një lexim të shpejtë pamfletit, përcaktoi se ai ishte i destinuar për botim në gazetë, por “u botua privatisht në Washington, D.C. më 2 gusht 1940” dhe, sipas mendimit të përciptë të një personi pa dijeni për historinë e konflikteve ballkanike, broshura dukej si “shumë pro-Italiane dhe anti-Greke ”. Në fakt, broshura nuk ishte as pro-italiane dhe as anti-greke; ajo ishte thjesht pro-shqiptare. Në rrethanat e turbullta dhe shumë fluide të fillimit të Luftës së Dytë Botërore dhe në kuadrin e mungesës së përgjithshme të informacionit për problemet e mbartura ballkanike, Faiku aty paraqiste pikëpamjen sipas së cilës territoret të njohura si Shqipëri e Poshtme ose Epir kishin qenë historikisht të populluara prej arbërorëve por i ishin shkëputur trungut vendës nga Fuqitë e Mëdha. “Çështja është, shkruante Faiku, nëse ish provinca turke e Janinës ishte dhe ka qenë gjithmonë pjesë integrale e Shqipërisë. Nëse kjo është e vërtetë, a pushon kjo e vërtetë së qëni e tillë vetëm sepse janë italianët që e afirmojnë atë” ?
Huver-i i kushtoi vëmendje të posaçme hetimit. Madje me 3 qershor 1942 ai kritikonte APNH në Cleveland, Ohio, “se nuk i ishte kushtuar asnjë vëmendje hetimore çështjes” duke kërkuar “që të mos kishte vonesa të tjera në trajtimin e saj ”.
Rrjedhimisht, raporti i parë hetimor u përgatit brenda javës. Përmbledhja e tij përmbante disa fakte të pasakta, si p.sh. referenca se “pasi Hitleri zuri Shqipërinë tre vjet më parë…”. Nga përmbajtja e raportit mësojmë se, më në fund zyra e Cleveland-it e kishte intervistuar denoncuesen, që e paraqiste veten si “kundërshtare politik i Konicës”. Duke komentuar për Konicën, informatorja e paraqet atë si “mjaft të paqëndrueshëm në pikëpamjet e tija politike”, çka është një ndër mendimet më të pasakta ndaj Faikut, të shprehura edhe tjetërherë.
Informatorja kundër Konicës, sipas raportit, përmend edhe Fan Nolin duke e paraqitur atë “si komunist në ideale”. Aty mësojmë se ajo kishte paraqitur një raport në FBI kundër Nolit qysh në vitin 1940, ndofta në zyrën e FBI-së të Ohio-s, por nuk ka të dhëna se kjo u mor parasysh në atë kohë nga Byroja.
Për vetë lidhjet dhe njohuritë që paraqet, informatorja e panjohur ka qenë me siguri me prejardhje shqiptare. Megjithatë, kuptohet se ajo nuk ishte fare e qartë për thelbin e filozofisë dhe veprimtarisë së Nolit dhe Konicës. Ata mund të ndryshonin aleancat, por kurdoherë dhe mbi gjithshka vinin pavarësinë dhe integritetin tokësor të Shqipërisë si dhe fuqizimin e marrëdhënieve me SHBA. Si kundërshtare e deklaruar politike e të dyve, është veçanërisht për të ardhur keq që ajo vinte në lëvizje madje edhe vetë organizmat shtetërore amerikane.
Informatorja bën fjalë edhe për veprimtaritë e një shqiptari tjetër, identiteti i të cilit mbahet i fshehtë. Në të dhënat që jep, informatorja deklaron se ai erdhi në Sh.B.A. “pas Pearl Harbor”-it, se ai “nuk e pëlqente Zogun pasi Zogu e kishte burgosur atë njëherë në Shqipëri”, se ai “dëshironte të bashkonte të gjithë shqiptarët, që Shqipëria të çlirohej, të hynte në Lidhjen e Kombeve dhe të merrte pjesë në luftën e tanishme”.
Të dhënat e mësipërme përputhen me pikepamjet dhe aktivitetin e Kostandin Çekrezit. Nuk është e qartë nëse informatorja kishte si synim larjen e hesapeve personale apo politike me Konicën. Ajo vetë nuk mori pjesë në leksionin e Konicës në 8 mars 1942 në Canton, Ohio, por deklaroi se i vëllai kishte qenë aty, se takimi kishte qenë krejt i hapur dhe se ai nuk kishte vërejtur ndonjë të dhënë se Konica ishte i angazhuar në veprimtari në mbështetje të Italisë”. Ajo i dha Agjentit të Posaçëm kopjen e broshurës “Letër Shqiptare” të autorit Hito Sadik, duke sugjeruar që në fakt Konica duhej të ishte autori i vërtetë pasi “stili i të shkruarit ishte mjaft i afërt (peculiar) me stilin e Konicës.”
Duket se Hito Sadik ka qenë angazhuar fillimisht me Vatrën dhe Diellin dhe më pas si ndihmës apo sekretar i Konicës në Legatën Shqiptare në Washington deri në 1939. Sikurse përmendëm, ai shfaqet më vonë si sekretar i Konsullatës Italiane në Nju Jork dhe duhet të ketë qenë pikërisht ai personi që mund të ketë takuar Faiku atje.
Në fakt, sipas të dhënave biografike, pas pak kohe Hito Sadik largohet nga Nju Jorku dhe vendoset në Romë, ku punon si spiker në Radio Roma. Atje martohet me një italiane dhe kthehet në atdhe pas mbarimit të Luftës. Sipas studiuesit Novruz Xh. Shehu, fillimisht punoi në Agjencinë Telegrafike Shqiptare dhe Kryqin e Kuq, por mandej përfundoi për disa vjet në burg dhe vdiq më pas në moshën 53 vjeçare në rrethana të paqarta. .
Libri i tij në anglisht “Një Letër Shqiptare” nuk mund të jetë shkruar nga Konica, pasi Faiku kishte guximin që t’i shpallte botërisht mendimet dhe pikëmapjet e veta. Gjithsesi, ndikimi i Konicës qoftë në përmbajtjen e qoftë në formën e libtit është i qartë. Erudicioni i Faikut duhet të ketë qenë burimi i citimit të vargjeve të poemës latine të Gabriell Fairnus nga Cremona, përkthyer nga Richard Knolles në A Generall Historie of the Turkes, London 1603, apo thënia e Heraklitit se “E drejta pa tjetër do të zbojë endësit e rrenave dhe e betarët e rrejshëm ”. Në libër, po ashtu, ka referenca të gjera nga ngjarje dhe personazhe që Faiku i njihte madje personalisht, sikurse është rasti i deklaratave historike të deputetit Aubrey Herbert në Dhomën e Komuneve me 20 qershor 1914 lidhur me maasakrat greke në Toskëri .

Konica, Noli dhe Kostë Çekrezi

Një tjetër e dhënë interesante në raportin e zyrës së F.B.I.-së të Cleveland-it ishte takimi i APNH me një individ nga Boston i cili po vizitonte Cleveland, Ohio-n në 27 prill 1942. SIpas raportit, ky i fundit e kishte njohur Konicën qysh prej tridhjet vjetësh, dhe se e konsideronte veten si “kundërshtar politik të Konicës”. Ai i shpjegoi Agjentit të Posaçëm prirjet e pretenduara pro-italiane të Konicës. Ai përmendi se gjatë viteve 1920, kur Konica jetoi për ca kohë në Itali, thirrej nga italianët “Princi”. Raportuesi paraqitet si zyrtar i një organizate “me qendër në Boston, Masachusetts”. Të gjitha të dhënat e mësipërme të çojnë në përfundimin se personi në fjalë ishte ose Çekrezi vetë, ose një bashkëpunëtor i afërt i tij, i cili edhe ai e njihte mjaft mirë Faikun .
Çarja midis Nolit dhe Konicës nga njera anë dhe Kostë Çekrezit nga ana tjetër është ndër mosmarrëveshjet më tragjike në historinë e diasporës shqiptaro-amerikane. Ajo dëmtoi unifikimin e diasporës shqiptare në një moment shumë delikat të Luftës Botërire si dhe pengoi deri diku formimin e një qeveria të gjithëpranuar edhe nga Aleatët në emigracion. E pra, këta të tre kishin aq shumë pika të përbashkëta me njëri tjetrin: që të tre kishin përfunduar studimet në Universitetin e Harvardit; që të tre kishin qenë të angazhuar thellësisht me Vatrën dhe Diellin; që të tre kishin shkruar gjerësisht, në anglisht e shqip, për çështjen shqiptare; që të tre kishin lidhje të rëndësishme në administraten amerikane. Çekrezi kishte qenë përfaqësuesi i pare i qeverisë shqiptare në SHBA qysh në fillim të viteve 1920’, kur ende SH.B.A. nuk e kishin njohur Shqipërinë ndërkohë që Noli kishte qenë përfaqësues në Lidhjen e Kombeve kurse Konica kishte qenë Ministër i Shqipërisë qysh nga viti 1926 e deri më 1939. Që të tre kishin pasur një raport të vështirë me Zogun, etj. Nuk dihen fillimet e çarjes midis tyre, por ajo u shfaq e pariparueshme mbasi Noli me Konicën, duke qenë seriozisht të shqetësuar për rrezikun e coptimit të Shqipërisë, shpallën mbështetjen e tyre për Ahmet Zogun në vitin 1942, qëndrim të cilin Çekrezi e kundërshtoi rreptësisht. Duhet theksuar se një vit më pas Çekrezi më në fund u tërhoq nga qëndrimi i vet intransigjent dhe u angazhua të bashkëpunojë me VATREN si dhe të pajtohet me qëndrimin e saj ndaj Mbretit Zog. Gjithashtu, nga fundi i viteve 1950 Çekrezi iu drejtua me një letër pajtuese Nolit, i cili nga ana e vet i kreu plot devotshmëri dhe nderim shërbesat fetare në funeralin e Çekrezit.
Kontakti i pretenduar i Konicës me konsullatën italiane në Nju Jork mori një khtesë gati komike pak kohë para vdekjes së Faikut.
Më 28 shtator 1942, d.m.th kur Konicës i kishin mbetur edhe 48 ditë jetë, një i njohur i Konicës i quajtur Qemal Veiseli, shtetas amerikan i lindur në Shqipëri dhe me banim në Nju Jork, i shkruan me mjaft elokuencë por edhe me njëfarë zemërimi Sekretarit të Shtetit Cordell Hull, duke u ankuar për Kostandin Çekrezin. Ka të ngjarë që në rrethin e ngushtë të shqiptarëve të Amerikës, shumica e të cilëve kishin dashuri dhe respektin më të madh për Konicën, të ishin marrë vesh akuzat absurde për lidhjet italiane të Faikut. Letra, e cila përmend edhe njëfarë Asllan Dragoti, që duket se është i jati i shqiptaro-amerikanit të njohur Stan Dragoti, vërteton se akuza ndaj Faikut ishte e pambështetur, në mos krejt e pathemeltë, dhe se i tërë hetimi ndaj tij nuk ishte tjetër veç humbje kohe dhe mjetesh financiare.

Vdekja e Faikut dhe mbyllja e hetimit

Sikurse kemi përmendur tjetërkund, në ora 19:30 të 15 dhjetorit 1942 një telefonatë krejt e papritur mbërriti në zyrën e shefit të F.B.I.-së, z. J. Edgar Hoover në Washington, D.C. Thirrësi i panjohur informonte se Faik Konica atë ditë ishte gjendur i vdekur në banesën e vet në kryeqytetin amerikan, dhe se “kishte marrë informacion se disa persona të panjohur po largonin sende personale të Konicës nga shtëpia pa kryer formalitetet e duhura.” Për këtë arësye, ai kërkonte nga F.B.I.-ja që “të ndërhynte për të ndaluar këto veprime”. Përgjigja qe mori ishte se “Byroja nuk kishte jurisdiksion në çështje të tilla. ”
Katër ditë më vonë, me 19 dhjetor 1942, dosja hetimore ndaj Konicës u mbyll zyrtarisht. Një raport i asaj date i referohet edhe nekrologjisë së Konicës të botuar në gazetën The Washington Post. “Informacioni i mësipërm u konfirmua edhe nga kontakti telefonik që bëmë në adresën e subjektit (d.m.th. Konicës) tek 1530 16th Street, N.W.”, shkruhet më tej në raport .
Dokumenti i fundit në dosjen hetimore ndaj Faik Konicës është një Memorandum pas vdekjes për Drejtorin Huver nga ana e Zyra e Drejtorisë së Luftës e Departamentit të Drejtësisë. Memorandumi informon Huver-in se Konica, Noli, VATRA dhe Dielli “ishin në shqyrtim sipas Ligjit për Regjistrimin e Agjentëve të Huaj të vitit 1938, i ndryshuar”. Aty përmbahet një përmbledhje e mirëinformuar e gjendjes brenda komunitetit shqiptaro-amerikan në fund të vitit 1942 dhe përpjekjeve të tij për të mbështetur Mbretin Zog dhe bashkimin dhe tërësinë territoriale të Shqipërisë. Përmbledhja i referohet dy “punimeve (releases)” të OSS-it të datave 12 tetor dhe 12 nëntor 1942 të cilat ndodhen në arkivat amerikane. Duhet mbajtur parasysh se OSS hartoi punime të ngjashme edhe për komunitete të tjera, si p.sh. komunitetin greko-amerikan, dhe këto aktivitete ishin të domosdoshme duke patur parasysh rrethanat e Luftës së Dytë Botërore.
Memorandumi përmend edhe një Shpallje të Mbretit Zog botuar në Dielli 1942 si dhe një artikull të Qerim Panaritit të 30 shtatorit 1942 ku shpjegohet “historia e negociatave midis udhëheqësve të ndryshëm [të komunitetit shqiptaro-amerikan, shpjegimi i imi, A.A.] në Shtetet e Bashkuara.” Dy grupet rivale, përmendet më tej atje, nuk mundën t’i zgjidhnin “mosmarrëveshjet e tyre” në mbledhjen e mbajtur në Kishën e Shën Gjergjit në Boston me 12 shtator 1942. Memorandumi përmend edhe letrën e korrikut 1942 të Sir Edward Boyle nga Dorchester, Angli, i cili ishte Kryetar i Komitetit Ballkanik, drejtuar Çekrezit, Nolit dhe Konicës që “kërkonte pavarësinë e shqiptarëve dhe bashkëpunimin e shqiptarëve në Shtetet e Bashkuara, Egjipt, Turqi dhe tjetërkund”. Memorandumi përfundon se, meqë VATRA “paraqitet e interesuar për gjendjen politike të një vendi të huaj dhe meqë duket se është në konktat me një grup mbështetës jashtë Shteteve të Bashkuara…[ajo] mund të bjerë në vëmendje të Ligjit të Regjistrimit të Agjentëve të Huaj të vitit 1938”. Sipas Memorandumit del se u kërkuan edhe përmbledhje të kopjeve të raporteve të hershme hetimore të FBI-së lidhur me VATRE-n .
Në përgjigjen e tij të datës 3 mars 1943 z. Huver njofton se shumica e raporteve për Konicën u përcollën në Drejtorinë e Arkivës [Division of the Records]. Zoti Huver bashkëngjit edhe një kopje fotostatike të një raporti të dates 16 gusht 1923 nga Bostoni, i hartuar nga një Agjent i Posaçëm, dhe i titulluar “’Dielli’ Gazeta e Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës, 456, Tremont Street, Boston, Massachusetts; SHKELJE TE PRETENDUARA TE LIGJEVE TE ASNJANESISE” . Nga dokumentet amerikane të periudhës së viteve 1910-1920 del qartë se VATRA dhe Noli u vunë në shënjestër nga grupime të ashququajtura “epirotike” në Amerikë, të cilat përpiqeshin pa sukses të ndërsenin organet e administrates amerikane kundër Nolit, Konicës, Vatrës dhe Dielli-t, duke ngritur akuza krejt pa baza kundër tyre. Gjithsesi raporti i larttpërmendur nuk disponohet.
FBI Archives, NY File No: 100-5889 AEK, report made in New York on 1/26/1942, author unavailable.
New York Times, 12 December 1942.
Po aty.
Hito Sadik, An Albanian Letter, Italian Library of Information, 595 Madison Avenue, New York City, Coce Press, blerë nga Biblioteka e Universitetit të Harvardit me 29 maj 1941.
FBI Archives, 100-70857, F.B.I. 18 – March 6, 1942, U.S. Department of Justice.
Letter of March 23, 1942 to unidentified individual, 1942, REL:AJB, 100-70857-2.
Letter of March 23, 1942 to Special Agent in Charge, Ohio, REL:AJB, 100-70857-2.
Report dated 5/6/42, File No. 100-5033 made at Washington, D.C.
Letter of 9 May 1942 to Director of F.B.I. by P. E. Foxworth, Assistant Director, F.B.I. New York; NDW: 100-5889.
Letter by John Edgar Hoover to the Special Agent in Charge in New York, New York, date and file no. unclear.
Shih Shënimi 7, f. 2, 00-5033.
Faik Konica, Sfondi i Konfliktit Italo-Grek, tek Shqipëria – Kopshti Shkëmbor i Evropës Juglindore, redaktuar nga Qerim Panariti, f. 172.
Letter of 3 June 1942 by John Edgar Hoover to Special Agent in Charge, Cleveland, Ohio, 100:70857, JPC:
Buletini Nr. 64 i Departamentit të Shtetit, 19 korrik 1941 përmend si më poshtë: Gaetano Vecchiottti, Konsull i Përgjithshëm, Cecilia Vechiotti, e shoqja, Alfredo Spina shofer, Umberto Caradossi nën-Konsull, Cesare Psquinelli nën-Konsull, Hito Sadik Sekretar”. http://www.ebooksread.com/authors-eng/united-states-dept-of-state-office-of-public-co/department-of-state-bulletin-volume-v-5-jul–sep-1941-tin/page-8-department-of-state-bulletin-volume-v-5-jul–sep-1941-tin.shtml
Korrieri, 30 November 2001. Shiko edhe, “Hito Sadik, Pas një Endrre”, nga Novruz Xh Shehu, ASD Tiranë, 2001.
Hito Sadik, An Albanian Letter, f. 1-2.
Po aty, ff. 30-32.
F.B.I. Report, dated 6-10-42, File No. 100-6232, Title FAIK KONITZA, alias, Faik Konitsa, Character of Case, INTERNAL SECURITY-I.
F.B.I. Memorandum për Z. Ladd, Re: F.Konitza, ish Minister i Shqipërisë në Shtetet e Bashkuara, date 15 dhjetor 1942, nga zyra e John Edgar Hoover, hartuar dhe nënshkruar nga Burke Mitchell, BM:LHH.
F.B.I. Report made at Washington, D.C. on 12/19/42, File No.100-5033, Internal Security – I, Alien Enemy Control.
Department of Justice, memorandum for Mr. J. Edgar Hoover, from Foreign Agent Registration Section, dated February 19, 1943. JPS:MY.
Letter of J. Edgar Hoover – Director, F.B.I. JSG:MED, Tr 3/16/43; 100-70857.
*(Arkiv- Botoi:Dielli 28 nentor 2013)