Rëndësia e fjalorit Etimologjik të Gjuhës Shqipe të Prof. Dr. Kolec Topallit

September 12, 2021 by s p

Nga Mehmet Elezi

Në vitin 2018 nëpër libraritë e Tiranës doli Fjalor Etimologjik i Gjuhës Shqipe. Vepër e Akademisë? Jo, vepër e një akademiku të vetëm. Autor ishte prof. dr. Kolec Topalli.

Ani pse një prej gjuhëve më të vjetra të Europës dhe mbase të botës, gjuhës shqipe i mungonte një fjalor etimologjik. Fjalori i Majerit ishte i vjetëruar dhe i paplotë qysh kur doli, për shkaqe që dihen. Çabej, me Studimet Etimologjike në Fushë të Shqipes, hapi themelet. Zbrazëtia e krijuar prej ikjes së tij të parakohshme nuk u mbush me asgjë. Përpjekjet e ndonjë autori të huaj nuk përbënë dot lajm në albanologji.

Të mos flasim me eufemizma. Kolec Topalli përbën fenomen në gjuhësinë shqiptare të 30 vjetëve të fundit. Sikur vetëm Fjalorin Etimologjik të Gjuhës Shqipe të kishte nxjerrë prej duarve të veta, do të kish qenë e mjaftueshme.

Por ky Fjalor nuk është vepra e vetme e Topallit. Fjalori është maja e një piramide, që autori ndërtoi me punimet e tij. Janë 18 vepra me peshë në fushën e gjuhësisë historike. Ndër to edhe Gramatika Historike e Gjuhës Shqipe (2011), punë e vëllimshme, me vështrime të reja.

Fjalori Etimologjik mund të vlerësohet si kurora në krye të kësaj piramide.

Nuk më takon me hy në vlerësime të natyrës gjuhësore për të, për më tepër vepra sapo kishte dalë. Vepra me gati dy mijë faqe është punë shkencore e mirëfilltë. e miratuar për botim nga Këshilli Shkencor i Institutit të Gjuhësisë e të Letërsisë të Qendrës së Studimeve Albanologjike. Është mbështetur me recensionet shkencore të profesorëve më të njohur të fushës.

Etimologjia, dhe në përgjithësi çështjet e historisë së gjuhës, janë hapësira të frikshme për dijetarin. Të mbushura me prita e pabesi. Lumë i nëndheshëm, nëpër të cilin duhet me notue, duke iu shmangur vorbullave e puseve pa fund. Nëpër terr, nëpër terr. Me ndonjë xixë të rrallë, të shkrepur aty-këtu nga paraardhës dhe kolegë të shquar. Hulumtimi nëpër to lyp formim shkencor të thellë, të qëndrueshëm, në universitete të mëdha. Lyp zotërim të shumë gjuhëve. Të reja e sidomos të vjetra.

Topalli pati studiuar këtu, në Shqipëri. S’ka pasur fatin me punue në krah të një Çabeji, që ishte akademi lëvizëse mbi dy këmbë të gjata. As fatin e thjeshtë me qenë student në Tiranë s’e ka pasur. U diplomua me korrespondencë, pa shkëputje nga puna.

Si arriti në këto kushte me studiue gjuhë të vdekura e dukuri që vijnë nga honet e fshehta indoeuropiane? Gjërave u duhet vënë emri që u takon. Botimet e tij flasin për një kërkues shumë të talentuar. Për intuitë e guxim shkencor jo të zakonshëm. Për vullnet profesional, që thyen shumëçka.

Ky Fjalor ishtë ngjarje. Që vinte nga bota e VIP-ave të njëmendtë. E talenteve të heshtur, të përkushtuar. Të pambështetur. Jo rrallë të nemur, të përjashtuar. Të liçitur.

Ekranet dhe shtypi shqiptar duhej të gjëmonin.

Nuk ndodhi.

E gjeta profesorin në shtëpi të mbledhur, nën peshën e një mjekimi të vështirë të kohëve të fundit. Guxova me e pyetë, duke i marrë leje paraprakisht. Po, tha.

Çfarë po?

Po, Fjalorin Etimologjik të Gjuhës Shqipe autori e kishte botuar me pensionin kursimet e veta, me tirazh modest. . Akademia e Shkencave i tha s’kemi fonde. Shteti nuk e mori përsipër.

Pushtetarët bëjnë shpenzime të çmendura luksi, flitet e shkruhet përditë. Disamilionëshe vilat, Makina, udhëtime… Politikanë që harrohen me gjethin e parë, veç në u mbajtshin mend për bëmat, luajnë me pare, shpërdorojnë pasuritë e shqiptarëve. Për Fjalorin Etimologjik të Gjuhës Shqipe shteti nuk u gjet një shumë e papërfillshme. Sa? Në fund të fundit sa duhet me botue një libër!

Mund të përfytyrohet me ndodhë kështu në një vend të qytetëruar? Në një shtet sadopak serioz, ku interesi kombëtar është përparësi?

Kombet kanë shumë gjëra të shenjta. Ne shqiptarët po ashtu. Absolutisht e shenjtë për ne është gjuha shqipe. Herë të lirë dhe më shpesh të robëruar, të shpërndarë e të copëtuar nëpër disa shtete e me disa fe, ajo që na ka mbajtur të bashkuar gjatë historisë së mundimshme ka qenë gjuha shqipe, vetëm ajo. Gjuha shqipe ishte dhe mbeti ADN-ja jonë. Gjaku shqiptar identifikohej nëpërmjet saj. E vetmja që na bashkon prapë të tërë, ajo është. Kush do t’i zinte në gojë shqiptarët, në qoftë se sot do të ishim duke folur e duke shkruar në gjuhët e fqinjëve a të dikujt tjetër?

Fjalorët etimologjikë, siç shkruan autori në parathënie, “janë pasqyrë e historisë së gjuhës”. Dhe, në një kuptim më të gjerë, “janë pasqyrë e historisë së vetë popullit që e flet atë… Nëpërmjet këtyrë fjalorëve dëshmohet karakteri i veçantë i shqipes si një gjuhë indoeuropiane… e cila ka ndjekur një rrugë vetiake zhvillimi”.

Fjalori Etimologjik i Gjuhës Shqipe është një shtyllë mbajtëse për Atë që na mban. Për ngrehinën mijavjeçare të Gjuhës Shqipe.

Kur një pushtet shpërfill gjënë më të shenjtë të kombit, nuk jep as një thërrimëz për të, çka mund të pritet më pas?

DUAN TË VRASIN VALBONËN!

April 4, 2016 by dgreca

E dëgjuat?! DUAN TË VRASIN VALBONËN!/

Shkruan: Mehmet Elezi/
1.
I dëgjuat lajmet? I patë te Zëri i Amerikës, i lexuat në gazetë? Mund t’i ndiqini prapë në internet.
Duan të vrasin Valbonën!
Duan të ndërtojnë njëmbëdhjetë hidrocentrale në 25 kilometër gjatësi përgjatë një lugine që vetë Roma e lashtë e Ciceronit e quajti Lugina e Mirë, Valbona. Përgjatë njërës prej perlave parajsore të Shqipërisë. Dhe të Europës. E pandotur ende.
Duan të shtinë në dhé të gjallë Valbonën.
Duan ta murojnë si Rozafën. Jo me gurë, por me beton.
Rozafa u flijua për një kala që do të mbronte jetën e ilirëve e të Ilirisë.
Valbonën duan ta flijojnë për të stërmbushur xhepat e vet, duke prishur jetën e shqiptarëve e të Shqipërisë.

2.
Këmbëngulja te ky projekt më kujton vrasësit e elefantëve në Afrikë. Janë gati me zhdukë të gjithë elefantët si racë, vetëm për një grimë fildish që fshihet në dhëmbin e tyre. Për ta shitur e për t’u pasuruar vetë.
Këmbëngulja te ky projekt më kujton fiset vendase të Amerikës së Jugut, përballë eksploratorëve spanjollë. Ata jepnin floririn duke e shkëmbyer me copa pasqyrash të thyera. Ata aq dinin. Vrasësit shtetërorë që i kanë zënë pritë Valbonës për ta vrarë duke fituar diçka sot, dinë më shumë, por duan shumë e më shumë. Për të shtuar milionat e tyre, jo për Shqipërinë.
Ata që i kanë zënë pritë Valbonës nuk e duan Valbonën?
E duan, por jo siç është. E keni parë filmin E bukura e ditës (Belle de Jour), të regjisorit Luis Bunuel? Ashtu e duan ata Valbonën: shtrirë në arkivol, duke prostituar për ta!

3.
Një përllogaritje e thjeshtë kallëzon se të ardhurat prej turizmit në Parkun Kombëtar të Valbonës janë disa herë më të mëdha se fitimi nga energjia e mundshme e atyre hidrocentraleve. Këto të ardhura rriten vit për vit falë punës së atyre njerëzve. Dhe falë bukurive të Valbonës.
Turizmi është i vetmi burim jetese për banorët e atjeshëm. Me turizëm nxjerrin bukën e përditshme. Është e vetmja mundësi që kanë me rritë e me shkollue fëmijët.
Shkatërrimi i Valbonës do të ishte rrenim i tyre. Rrenim i të ardhmes së fëmijëve të tyre. I kryer nga shteti i tyre.

3.
Shkatërrimi i Valbonës do të ishte shkretim kulturor.
Pa Valbonën s’do të kishte lëvizje e zhvillim. Komunikimi me pjesët e tjera të vendit e me botën, që jetësohet nëpërmjet turizmit, do të mpihej. Do të paralizohej e thahej.
Pa Valbonën do të vritej ekosistemi. S’do të kishte më trofta me pikla të kuqe si dredhëza.
Pa Valbonën s’do të kishte më akullnaja të përjetshme dhe Shpanik, kush do të vinte me i pa? Shpaniku është lum i nëndheshëm, shpërthen në faqe të shkëmbit në Klysyrë një herë në vit, dy herë në vit, derdhet mbi Valbonë ujvarë plot ylbere e mistere. Prurjet e tij janë më të shumta se prurjet e Valbonës. Zgjatin një ditë, dy ditë, zhduken siç erdhën. Ia behin rishtazi. Krejt papritmas, pa i çuar fjalë kujt.
Pa Valbonën s’do të kishte histori të gjallë të krahinës. Klysyra, vendi ku në fillim të marsit 1942 u krijua çeta e Malsisë së Gjakovës, e dyta në Shqipëri pas çetës së Pezës për kah vjetërsia (Fjalori Enciklopedik Shqiptar, 1985), s’do të shihej nga kush. Shpella ku u vra Bajram Curri s’do të priste vizitorë.
Pa Valbonën s’do të kishte më legjenda. Shpellën e Imerit, ku besohet se u varros Omeri i Mujës e ku Ajkuna piskati “T’u shkimtë drita ty mori hanë!”, s’do të kishte më sy që e shohin. As Lugjet e Verdha me dhi të egra, që fshehin fuqinë e kryekreshnikut në brirët e hollë e të tejdukshëm si hënëza. As…
Pa Valbonën koha do të thithte barkun, duke tërhequr brenda në harresë shumëçka: hotelet me stil alpin, kullat e pakëta trekatëshe që kanë mbijetuar, lahutat e lahutarët, vallet degëzime të Vallëzimit të Shqipeve, vajzat Tanusha me “shtegun e ballit si shtegu i malit/ kur merr hana me prarue”. S’do të merrte kush mundimin me ardhë e me u mpakë duke parë Valbonën robinë, qafëprerë e frymëzënë nëpër tuba e beton-tunele.
Pa Valbonën s’do të kish më jetë aty. Do të iknin të gjithë, të gjithë. Njerëz, zogj e zana.

4.
Valbonë, lumë i ëndërrt, “moj e bukur e trishtuar/ ç’më kujtove monë e shkuar”. Motin e shkuar siç e kishte mall Arbëreshi i Madh?
E kundërta.
Më kujtove “monë” e shkuar të viteve tetëdhjetë të qindvjetëshit që iku, kur pushteti komunist filloi me tha liqenet syshkruar të Lurës. Përse? Me ujitë me syrin e tyre arat me misër, “që të bëhet bukë për popullin”.
Më kujtove “monë” e shkuar të viteve shtatëdhjetë të qindvjetëshit që iku, kur Valbonës i vranë birin e saj. Ia mbytën me një mal përsipri Pusterrin e Rajës. Pusterri i Rajës ka qenë liqenth aq i thellë sa s’i dukej fundi, i kthjellët si loti, mbushej buzë në buzë e derdhej në Valbonë. Po aq i magjishëm sa Syri i Kaltër në Sarandë, sa Syni i Skafkaçit në Vuthaj. Duhet lëndë inerte për digën e hidrocentralit të Fierzës, u tha, dhe Pusterri u mbyt me një shpërthim masiv të malit. Ani pse vargu i maleve përreth është pa fund e plasja mund të bëhej në cilindo prej tyre.

5.
Çka mund të ishin bjeshkët shqiptare pa Valbonën?
Do të ishin si E Bukura e Dheut me sy të shterrur, verbuar me hanxhar.
Ata që duan ta jetësojnë këtë masakër, s’i ka verbuar hanxhari. Ua ka marrë sytë parja. Pasurim e prapë pasurim, vetëm pasurim. Për vete.
Në u lejoftë kjo mizori e turpshme mesjetare, bjeshkët shqiptare nuk do të thirren më me gjuhën tonë të bukur. Do të thirren me gjuhën e atyre që nuk na duan as të bukur, as të bekuar. Do të shndërrohen përnjëmend në Bjeshkë të Nemuna, Prokleti, siç i kanë quajtur do të tjerë, siç nuk i kanë quajtur kurrë shqiptarët.
A flasin shqip ata që shestojnë e përmbushin këso projektesh përbindshore?

6.
Çdo shfajësim pingpongu, që mundohet me i lanë kopilin në derë qeverisë së mëparshme, shpreh vetëm këmbëngulje kriminale dhe dyfytyrësi.
Kur ia do interesi, qeveria e sotme ka shfuqizuar me bujë vendimet e qeverisë Berisha.
Pse nuk shfuqizon edhe këtë vendim, nëse paska qenë?
Pse tërë ky gjakim me e zbatue tashti?

7.
Vetëm banorët e Valbonës dhe një pjesë e medias kanë folur deri tashti. Ndër to edhe Zëri i Amerikës.
As forcat politike, as shoqëria civile, s’kanë pipëtirë, s’kanë bërë cik.
As analistët “e pavarur”. As studiuesit që dinë ç’përfaqëson Valbona.
Mbase dikush s’e do Tropojën. Për pesëdhjetë vjet pas Luftës së Dytë ajo trevë ka qenë diskriminuar pa mëshirë. Ka qenë ndoshta me e ngujuara (izoluara) në Europë. Prej aty vinte energjia e Drinit për tërë vendin, eksportoheshin mija e mija tonelata krom nga minierat e Kamit e të Rrogamit, megjithatë një kilometër rrugë e asfaltuar s’u ndërtua.
Por Valbona nuk është vetëm e tropojasve. Valbona është e gjithë shqiptarëve. Nga Tirana, Saranda, Prishtina, Tetova, Presheva, Ulqini, mërgata, turren drejt saj. Si Bregdeti i Jonit, për shembull, që është i gjithë shqiptarëve. E dinë këtë?
Valbona nesër do të jetë pasuri europiane. Si Davosi, për shembull. E dinë këtë?

8.
Shpëtojeni ushtarin Rajan, thotë Spielbergu. U mobilizuan, u copëtuan e vdiqën shumë të tjerë me shpëtue Një. Në emër të një Vlere.
Me shpëtue Valbonën s’ka nevojë me vdekë kush.
Ka nevojë me u mobilizue gjithkush.
Ka nevojë me u shpërgjumë të gjithë ne, me u zgjue shpirti kombëtar shqiptar, shpirti europian. Dhe me i zanë rrugën shkatërrimit: ndal!
Shpëtimi i Valbonës është pjesë e shpëtimit të Vetvetes. Ndihmoji vetes pak, se të ndihmoj unë shumë, ka thënë Zoti, sipas Librave të Shenjtë.

Mehmet ELEZI

PSE KATER AMBASADORE NGA TROPOJA MBETEN JASHTE SHERBIMIT DIPLOMATIK SHQIPTAR?!

January 26, 2016 by dgreca

Nga Ramiz LUSHAJ/
1.Tre ish-ambasadorë të shtetit (e kombit) shqiptar, Islam Lauka, Lisen Bashkurti e Mal Berisha, në ndrrimin e viteve, brenda një muaji kohe, i pashë të ftuar me intervistat e tyre dinjitare tek i përjavshmi emision elitar “Diplomaticus” në ma popullorin televizion, Neës 24. Një tjetër ish ambasador në Zvicër, Mehmet Elezi, i katërti tropojas, më 16 janar 2016 ishte i ftuar në TVSH për veprën e tij “Fjalor me emra njerëzish: 31 mijë emra iliro-shqiptarë”.
Diçka, pothuaj, e zakonshme ftesa televizive, po e veçanta “flenë” diku tjetër, tek karta e tyre e identitetit në gjendje civile e publike, pasi të katër janë breznik nga Tropoja. Berisha, Elezi, Lauka kanë lind atje.
E, bash për këtë fakt, me ndrrimin e pushteteve, kthina e kulisa qeveritare i kanë largue nga selitë e lartësitë diplomatike. Bashkurtin, shumë ma herët. Para dy vitesh Elezin. Laukën në fillimviti 2015. Berisha (me aq sa di) gjendet dhe pak muaj në atë klucën ligjore “diplomat në dispozicion”.
Kësisoj, për ta, në kësi rasti e për këtë fenomen, them se është ushtrue “genocid politik” (i kalkuluar e i kamufluar) për shkak të origjinës së tyre krahinore, mbiemrit, potencialeve intelektuale e diplomatike. Ashiqare, hakmarje politike. Sikur qeveritë e Tiranës të ishin të kohnave të kështjellave mesjetare e jo tashma të integruara me seli, programe e frymë euro-atlantike në NATO, BE, KE, OSBE. Sjellje të sojit neo-otomanizëm, neo-komunizëm, neo-fashizëm.
E, kjo-këto qëndrime e veprime kanë mbrri kulmin e vet, përderisa diplomati Lauka arriti të flasë dhe me “Letër të Hapur” ndaj ministrit të Jashtëm Bushati, përderisa mediat i kanë ba në shpeshti publike qëndrimet e kryeministrit Rama ndaj ish-ambasadorit Berisha në Mbretërinë e Bashkuar të Britanisë së Madhe e Irlandës së Veriut. Arben Manaj shkruan: “Faktikisht, ka mbi dy vjet që Tirana nuk jep fonde për ambasadën, për të zhvilluar një pritje një herë në vit për festat kombëtare dhe kjo, pasi deri përpara një muaji, në ambasadën shqiptare në Londër ka qenë ambasador “kulaku” Mal Berisha” (gazeta “Shqip”, 3 dhjetor 2015).
Këto janë veç ajsbergu politik ndaj tyre, pasi “saçi” diplomatik e din vet se çka ka nën të për gatesë e shërbesë të tillë, se sa ja çon temperaturën përbrenda gaca-prushi përmbi të.
Po sidoqoftë, dhe ky emisioni “Diplomaticus” tregoi qartë një fakt të njohur: Diplomacia Panshqiptare i kërkon, botnisht e shpësh herë, si nevojë diplomatike të ditës e të kohës, këta tre ambasadorë nga Tropoja, përfaqësues diplomatik të Shqipërisë në kryeqendra botërore në Nju Jork, Bruksel, Londër, Moskë apo në Hungari, Turqi e Kosovë.
Diplomacia (“jo Bushat”) don me ua ndie zanin diplomatik profesional e kualitativ në media e mediume për çështje madhore me interes kombëtar, rajonal, ndërkontinente. Jo veç tek Neës 24. Jo veç tek Televizioni Publik Shqiptar (RTPSH). Po edhe në të tjera televizione në Shqipëri, Kosovë, Maqedoni, Malin e Zi, etj. Ish-ambasadori Berisha sapo u kthye nga një kumtim referues në një veprimtari shkencore në Amerikë, kurse ish-ambasadori Lauka para disa ditësh kumtoi me intervistë tek “Zëri i Amerikës” për temën “Rusia dhe Ballkani”. Të shumtë janë dhe shkrimet e tyre, librat e tyre për diplomacinë…
Këta ambasadorë edhe po të mos ishin në të tilla detyra diplomatike do të ishte në nderin e diplomacisë shqiptare t’i thirte në detyrë shtetorore për të dhanë ma shumë e ma mirë për kombin e vet.
2.Këta katër ish-ambasadorë të kombit shqiptar, Islam Lauka, Lisen Bashkurti e Mal Berisha, Mehmet Elezi, me kontributet e atributet e tyre në diplomaci më kujtojnë realisht atë thënien botnore: arti i diplomacisë është truri i shtetit.E, këta të tre, me veçantitë e lartësimet e tyre diplomatike, me veprimtarinë si diplomat, me librat e shkrimet për diplomacinë, hyjnë tek arti i diplomacisë, bajnë pjesë tek truri i shtetit shqiptar londinez, i kombit shqiptar euro-atlantik.Këta ambasadorë nga Tropoja kanë mijëra faqe shkrimi në libra të tyre e në gazeta e revista shqiptare e të huaja. Ma shumë se sa mbi 37 mijë ditë jete e veprimtarie të diplomacisë shqiptare në këto 104 vite të Pavarësisë Shqiptare. Përndryshe, për ma tepër, këta shquhen ndër diplomatët e tjerë shqiptarë ndër vite për botimet e tyre.
Ambasador Lisen Bashkurti, ma shumë se çdo diplomat tjetër shqiptar, ka botue 22 libra për diplomaci e marrëdhanie ndërkombëtare, disa sish dhe në anglisht si “Historia e Diplomacisë Shqiptare” (në tre vëllime), “Identiteti, Imazhi, Diplomacia”, “Krizat Ndërkombëtare”, “Negociatat – Historia, Teoria dhe Praktika”, “Kombet e Bashkuara dhe Rendi i Ri Botëror”, “Organizatat Ndërkombëtare dhe Nismat Rajonale”, “Europa, Ballkani dhe Sfida e Kosovës”, “Political Dynamics ëithin the Balkan Countries”, “National and European Identity of Albanians”, “Albanian Diplomacy betëeen the Past and the Future”, “Diplomacia Shumëpalëshe dhe Organizatat Ndërkombëtare”, “Mbi të Drejtën Ndërkombëtare dhe Organizatat Ndërkombëtare”, etj.

Ambasador Islam Lauka, ma shumë se çdo diplomat tjetër shqiptar, ka botue disa libra në gjuhë të huaja si anglisht, arabisht, rusisht, persisht, rumanisht, serbisht, rusisht, si “Kosova: Rast Universal apo Sui generis” më 2007 në shqip, anglisht, arabisht, rumanisht, persisht, “Shkëputja e Kosovës nga Serbia” më 2007 në shqip, anglisht e serbisht, ”Evolucioni i çështjes së Kosovës dhe gjendja e tij aktuale” më 1994 në rusisht e shqip; “Kosova e pavarur ose dështimi i kryqëzatës ruso-serbe” më 2011; “Shqipëria në arkivat ruse”(me bashkautor) më 2006 dhe “Antologjia e kryqëzimit: qëndrimi rus ndaj çështjes shqiptare 1878-2012” (me bashkautor) më 2012, etj.

Ambasadori Mal Berisha, duke ecë në rrugën e shkrimtarisë të Nolit e Konicës, është i vetmi diplomat shqiptar që ka shkrue ma shumë vepra për marrëdhaniet shqiptaro-amerikane e shqiptaro-britanike, për temën hebraike, etj. Dy veprat e tij: “Shqiptarët, lisa mbi truallin ilir: vlerësime të shtypit amerikan për shqiptarët dhe Shqipërinë 1908-2003” (Edualba. Tiranë, 2006. 256 faqe) dhe “Shqiptarët, europianët më të lashtë dhe më të rinj” (Edualba, Tiranë, 2009, 325 faqe) janë dëshmi historike për udhën e vlerësimet e të huajve për Shqipërinë e Shqiptarët, etj. Në 100 Vjetorin e Pavarësisë të Shqipërisë botoi veprën trevëllimshe “Charles Telford Erikson”, e cila ka hyrë në Bibliotekën e Kongresit Amerikën në Uashington D.C., në raftin e parë të pavionit të librit, e ekspozuar dhe me poster, gjendet dhe në Dhomen e Referencave, si një libër studimor meritor e një botim klasik e modern. Një tjetër vepër e studiuesit Mal Berisha është ajo për ambasadorin amerikan “Herman Bernstain (1876-1935) Journalist, Ëriter, And Diplomat” (2014), rreth të cilit ka mbajt ligjërata institucionale në të dy anët e Atlantikut, dhe në Mbretërinë e Bashkuar të Britanisë së Madhe, dhe në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Kontribut i vyer ndër kohëra janë dhe shqipërimet e tij të veprave me interes kombëtar shqiptar si ato: “Shqipëria Jugore ose Epiri i Veriut në Çështjet Europiane Ndërkombëtare 1912-1923” (Koha. Tiranë, 1998) dhe “Shpëtimi në Shqipëri – Njëqindpërqind e hebrejve në Shqipëri të shpëtuar nga Holokausti”, etj.

Ambasadori Mehmet Elezi i ka 46 vjet me libra të shkruar nga pena e tij e shquar. Ai ka kontribute madhore me veprën e tij akademike “Fjalor i Gjuhës Shqipe”, me 41.000 fjalë e rreth 54.000 kuptime, të cilat nuk gjenden në fjalorët e Akademisë së Shkencave të viteve 1980 e 2002, si dhe me rreth 5.300 shprehje frazeologjike. Veç një penë si e Mehmet Elezit na jep të tilla vepra publicistike, analitike, filozofike, diplomatike si “Shansi i tretë” (1993), “Gjeostrategjia tjetër” (1996), “Kosova midis politikës e realpolitikës” (1999), etj. Ai është shumëdimensional: diplomat, publicist, shkrimtar, poet, gjuhëtar, studiues, etj. I numërohen gjithato kumtime ndërkombëtare e artikuj të botuar përtej kufijve të Shqipërisë Londineze.
3.Ndër këta katër ambasadorë, dy prej tyre, kanë tituj e grada shkencore, si prof. dr. Lisen Bashkurti e dr. i shkencave Islam Lauka. E, të katër, janë dhe pedagogë universitar e shërbyer deri dekan e rektor në universitete shtetërore e private në Shqipëri, Kosovë, Maqedoni (FYROM), Luginën e Preshevës, etj., ku ligjërojnë në fushën e diplomacisë e marrëdhanieve ndërkombëtare, etj.
Këta të katër ish ambasadorë janë “institucione më vete”, janë “akademik” të diplomacisë panshqiptare. Secili prej tyre, edhe kur nuk ishte diplomat zyrtar në MPJ apo në ambasada të Shqipërisë në botë, kanë punue ma shumë se dhjetra diplomatë e titullar diplomatik në detyrë funksionale.
Dr. Islam Lauka ka punuar në MPJ deri Drejtor i Përgjithshëm Drejtorie i Organizatave Ndërkombëtare, ish ambasadori i parë i Shqipërisë në shtetin e ri të Kosovës e, në shtator 2013-mars 2014 Dekan i Trupit Diplomatik të akredituar në Prishtinë, ish drejtor i Bordit të Institutit të Diasporës në MPJ, president i Qendrës Shqiptare të Studimeve Amerikane e Britanike (prej vitit 2003), drejtor i Institutit Shqiptar të Studimeve Politike (prej nga viti 2005).

Prof. dr. Lisen Bashkurti, ish drejtor drejtorie në MPJ e ambasador në disa shtete, është President i Akademisë Diplomatike Shqiptare, antar nderi në disa institucione ndërkombëtare diplomatike në botë, etj. Ai është drejtues i revistave shkencore “Diplomacia” e “Global Challenge”. Meritor i disa titujve, urdhëra e çmime kombëtare e ndërkombëtare për kontribute të vyera në fushën e diplomacisë e marrëdhanieve ndërkombëtare.

Mehmet Elezi, prej vitit 1994, ka qënë themelues e drejtor i Institutit Ndërkombëtar të Studimeve Ndërkombëtare e Strategjike në Tiranë, i pari i këtij lloji në Shqipëri, i njohur me disa botime shkencore. E, vitet e fundit, është antar i disa organizmave dhe në fushën e diplomacisë e marrëdhanieve ndërkombëtare dhe përtej kufijve të Shqipërisë Londineze.
Mal Berisha, nga diplomat, konsull e kryekonsull në Stamboll, në vitin 1998 kur ishte në SHBA, nën emblemën e Ligës Qytetare Shqiptaro-Amerikane dhe Federatës Pan Shqiptare “Vatra”, kontribuoi për çështjen e Kosovës. Në vitin 2000 punësohet nga Kombet e Bashkuara dhe bën pjesë në Misionin e Përkohshëm të Kombeve të Bashkuara në Kosovë (UNMIK). Ai punoi disa vite dhe drejtor i Drejtorisë së Përgjithshme Rajonale dhe Inisiativave në MPJ.
Asnjëri nga këta katër ish-ambasador nuk rrinë tek dera e MPJ e as mbi krye të ministrit të Jashtëm apo kujtdo tjetër ma lart, ma të madh, po largimet e tyre nga Shërbimi Diplomatik Shqiptar dëshmojnë se Diplomacia Shqiptare e ka vështirë të jetë Diplomaci e niveleve të larta euro-atlantike. Askund në botë, as në vendet “me grushte shtetI”, të varfëra, në ecje drejt zhvillimit të vet, nuk i lëvizin diplomatët e tyre si MPJ e Shqipërisë.
Dr. Islam Lauka ia ka fillue Shërbimit Diplomatik në vitin 1985, qysh në kohën e komunizmit, të monizmit, po largimi i tij nga detyra kryhet pikërisht në 30 vjetorin e karierës diplomatike, në vitin 2015 (!).
Mal Berisha ka një çerek shekulli që ia nisi detyrës të diplomatit në MPJ të Shqipërisë e, tashti, ai nuk emërohet askund në një detyrë të lartë diplomatike (!)
Edhe Lisen Bashkurti, plot 25 vite ma parë u emërua ambassador i Shqipërisë në Hungari e, prej vitesh, mbetet zyrtarisht jashtë Shërbimit Diplomatik Shqiptar, por punon realisht ma shumë e ma mirë se shumë diplomat të niveleve të larta në MPJ.
Mehmet Elezi, ambasador i Shqipërisë në Konfederatën Zviceriane prej vitit 2006, kthehet në nëntor 2013 në Tiranë e, prej atëherit, nuk u thirr në një detyrë të lartë diplomatike, u la jashtë Shërbimit Diplomatik Shqiptar.
Ndërkohë që këta katër ish-ambasadorë mbeten jashtë Shërbimit Diplomatik Shqiptar për faktin se janë “nga Tropoja”, MPJ e Shqipërisë merr “hy e dil” në sallonet diplomatike disa politikanë me diplomaci diletante, të cilët nuk dinë si duhet as për shkrimin diplomatik e nuk kanë dijeni çka duhet as për shtetin ku shkojnë ambasadorë…?! Pse ka menjanime e bllokime të tyre për/në veprimtari diplomatike shtetërore për t’iu dhanë detyra diplomatike të larta në MPJ e në seli diplomatike në botë, atje ku duhen ma shumë, atje ku japin ma tepër ?! A thue ma shumë nepotizëm kanë këta katër ish ambasadorë tropojas apo si ndonjë rast historik që të ketë deri në pesë vetë diplomatë me lidhje gjaku farefisnore në MPJ, në Shërbimin Diplomatik (!)
A thue Diplomacia Shqiptare që po bahet 104 vjeçe e ka një “luks” të tillë, a e ndjen një turp të tillë, sa t’i nxjerrin politikisht “të tepërt”(!) këta katër ambasadorë të sprovuar të shkallëve të karierës diplomatike?!

Mos e mbroni Kadarenë!

September 28, 2015 by dgreca

Ai s’ka nevojë për mbrojtje. Ai është më i mbrojtur se gjithkush. Ai u përket atyre qenieve fatlume që, duke qenë tokësore, botën e shohin nga lart./

Nga Nga Mehmet Elezi/

1.Filloi stina e shpifjeve kundër Kadaresë, shkroi dikush. E kuptoj metaforën, por shpifjet kundër Kadaresë s’kanë stinë. Stina e tyre është në çdo stinë.

Kundër tij janë kundërshqiptarët. Sepse Kadareja është Shqiptar i madh.

Kundër tij janë pasuesit dhe nostalgjikët e diktaturës. Sepse Kadareja është zë i Lirisë. Me frekuencë të rruzullimtë.

Kundër tij janë ata që kryet e kanë në Lindje, këmbët në Perëndim. Sepse Kadareja është interpret i genit perëndimor të shqiptarëve. Dëshmi artistike hijerëndë e këtij geni.

Kundër tij janë gjithfarë moshash, që vetëshpallen qytetarë të botës. Ngaqë s’kanë mundur të bëhen fillimisht qytetarë të vendit të tyre.

Kundër tij janë të vegjlit që kënaqen me mendimin se mund të shembet një i madh. Ngaqë vetë janë të vegjël, të padukshëm.

Kundër tij janë përgojuesit e përhershëm. Ata që e ndiejnë veten të realizuar kur flasin keq për të tjerët, sidomos për dikë që është më lart. Ata që, kur paragjykojnë, kujtojnë se po gjykojnë. Ose, siç thotë Eduard Morrou, “kujtojnë se janë duke menduar, kur në të vërtetë janë duke riorganizuar paragjykimet e tyre”.

Këta bashkë krijojnë një orkestër.

Kundër Kadaresë?

2.Mos e mbroni Kadarenë.

I brishti e i vogli kanë nevojë për mbrojtje, i madhi e i fuqishmi jo. Kadareja është zot në Olimpin e Artit. Fuqinë nuk ia jep karrigia e dyshimtë apo e merituar. Ia jep vepra e tij planetare.Një emër i përbotshëm i letrave mund të rrëzohet vetëm në u rrëzoftë Njeriu. Në u rrënoftë Bota.Kallëzojnë për një avion plot bomba, që u përplas në Majë të Hekurave gjatë Luftës së Dytë. Përbindëshi i ftohtë, barkmbushur me vdekje, plasi si fluturushë (tullumbace), u bë i paqenë. Dy vjet më vonë, dhjetë vjet më vonë, njëzet vjet më vonë, muziktarë popullorë e rapsodë ngjiteshin lugjeve shkëmbore, drejt eshtrave të fluturakut. Mes mbetjeve metalike përzgjidhnin tuba me i ba fyej. Me fyejtë e duraluminit të tij kanë kënduar mija herë në vetminë e bjeshkës, në skena kombëtare e ndërkombëtare, në mrize, në dasma. Këndojnë edhe sot.Le të sulmohet Kadareja, drejtpërdrejt a me telekomandë nga prapaskena, gjuajtjet do të kenë fatin e avionit që u zhbë në Majë të Hekurave. Copat e tyre shkrimtari i shndërron në fyej. Në art që u përcillet brezave.

3.A është i përkryer Kadareja?

Cili Kadare, njeriu apo shkrimtari?Asnjë shpirt gjeniu në mijëra vjet s’ka mundur të jetë i përsosur. Dhe s’mund të jetë kurrë. S’ka mal pa hone dhe gremina të tutshme. S’ka pyll madhështor pa drunj të kalbur dhe ujq. S’ka det shungullues pa ndotje e oktapodë, që humbin nëpër dallgë.

Çdo qenie njerëzore ka dobësitë njerëzore, siç ka edhe ngasjet e gjakimet e nënvetëdijes. Nuk është meritë mos me i pasë ato, kjo është e pamundshme, ato janë brenda njeriut. Meritë është me i mbajtë fort nën kontroll. Me i sundue, jo me të sundue.Përkryerja ekziston vetëm në qiell.Si qëllim e si mision po, por si jetësim, si përmbushje, përsosmëria nuk mund të jetë për vdekatarët. Edhe një shenjtore e gjallë, si Nëna Terezë, ka pasur mëdyshjet e veta, grimëherat e dyshimit e të ligështimit. E errësojnë? Ato veç e afrojnë, e bëjnë më të prekshme prej nesh. Më njerëzore, më bindëse. Në pasqyrën e luhatjeve të saj gjejmë veten, shohim njeriun prej mishi e gjaku. Qenka si ne. Pra kurrgjë s’është e pamundshme as për ne.Në pastë gjëra që shumëkush i sheh tjetërqysh, jo si Kadareja, kjo s’ndryshon gjë. Këtu shkëputet Liria nga totalitarizmi. Tek e drejta dhe mundësia me këqyrë jo nëpër një dritare, por nëpër shumë dritare, ku më pak e ku më shumë të hapura e me dritë. Monopolin e të vërtetës e ka vetëm e vërteta.Në pastë njerëz që ende s’e kuptojnë naltësinë e malit Kadare, kjo mbase ka një përligjje. Naltësitë kuptohen më mirë të vështruara nga larg.Sytë vjen një ditë dhe mbyllen e harrohen. Vepra e madhe kurrë.

4.Në kthesën dramatike që lidh dy mijëvjeçarët, cili i ka dalë zot Kosovës dhe çështjes shqiptare me armën e letrave, ballas e tronditshëm, si Kadareja?Me përkushtimin e një Shqiptari.Me zërin e fuqishëm, europian.Me hapësirën mediatike që ka një personalitet, për të cilin kontinenti është i vogël.

5.Mos e mbroni Kadarenë!

Tjetërkush ka nevojë për më shumë mbrojtje. Ai jo.Kadareja nuk sulmohet si vete, si individ. Sulmohet si institucion kombëtar. Sulmohet si Vlerë shqiptare përfaqësuese.

Skënderbeu nuk sulmohet në emër të ndriçimit të historisë. Synohet me e tjetërsue si Vlerë shqiptare përfaqësuese.Sulmet mbi prejardhjen ilire shpesh kanë prapavijë të errët. Prejardhja ilire shihet si Vlerë identitare e shqiptarëve.Gjuha shqipe, kur rreken me e ça dyzash, shenjohet si Vlerë identitare shqiptare. Ajo ka mbijetuar mija vjet, na njëjtëson e na bashkon të tërë. Të pakuptueshëm mbeten edhe ata që i thonë ndal çdo reforme përtëritëse gjuhësore. Që mbahen te filozofia e djeshme, te përjashtimi oruellian, përballë gjithëpërfshirjes së vlerave.

6.Mos e mbroni Kadarenë!

Ai s’ka nevojë për mbrojtje. Ai është më i mbrojtur se gjithkush. Ai u përket atyre qenieve fatlume që, duke qenë tokësore, botën e shohin nga lart.Gjeniu dëgjon zhurmnajën poshtë vetes dhe vetëm rrudh supet: kush janë këta, ç’dreqin duan? I shpërfill. Në emër të tij e merr fjalën Zarathustra: “Ju vështroni lart kur kërkoni të lartësoheni, ndërsa unë vështroj poshtë, sepse jam lart”.Në e marrtë Çmimin Nobel – të merituar qyshkur – bota e letrave do të tundë kryet: kësaj here po! Si për Markezin e për Llosën.Në ndodhtë e kundërta, dështimi do të jetë për jurinë. Gjykimi dhe paanësia do t’i përfliten. Siç i janë përfolur në fillim të qindvjetëshit të njëzetë dhe në fund të tij. Nga Tolstoi, te Borgesi.Kadareja mbetet Kadare, me ose pa Nobelin. Veprat janë aty, më të rënda se çdo çmim. Pushtuese elegante të Botës.

7.Pra?

Mos harxhoni frymë me mbrojtë Kadarenë. Mundohuni me mbrojtë Shqipërinë dhe shqiptarët.Se ata që duket sikur i mëshojnë Kadaresë, i mëshojnë Shqipërisë, u mëshojnë shqiptarëve.Për t’ua shpërbërë ADN-në e Vlerave që i njëjtësojnë. (E dergoi per Diellin Bardhyl Selimi)

KOMB SHQIPTAR, KOMB KOSOVAR?!

December 12, 2014 by dgreca

Dikujt nuk i intereson që shqiptarët në të dy anët e kufirit të afrohen vazhdimisht si shqiptarë, si pjesë të një trupi të çarë me shpatë. Dëshirojnë me i nda përfundimisht “shqiptarë” veç e “kosovarë” veç. Më keq se ç’kanë qenë ndarë mizorisht për njëqind vjet./
Nga Mehmet Elezi/
Do gazeta po na bëjnë çorbë, shkruan Flora Deda. Jo “kombi shqiptar”, jo “kombi kosovar”. Ç’duan që na ngatërrojnë, a nuk jemi të tërë një komb shqiptar?
1.Mendoj se kjo “ngatërresë” ka prapavijë politike, për të cilën jam shprehur shumë herë. Por ndodh që është edhe çështje gjuhësore. Për prapavijën politike. Është shfaqur hapur qysh fillim të viteve 1990, kur në disa media filloi me u folë për “shqiptarë” dhe “kosovarë”. Më pas një e përmuajshme lëshoi idenë e “dy kombeve shqipfolëse”. Ky “zbulim” rimerret kohë pas kohe e qitet në treg si mall origjinal.
Dikujt nuk i intereson që shqiptarët në të dy anët e kufirit të afrohen vazhdimisht si shqiptarë, si pjesë të një trupi të çarë me shpatë. Dëshirojnë me i nda përfundimisht “shqiptarë” veç e “kosovarë” veç. Më keq se ç’kanë qenë ndarë mizorisht për njëqind vjet.
Nuk është përpjekje e re.
Në librin “Në gjuhë” dhe “për gjuhë” (Dukagjini 1999), akademik Rexhep Ismajli ka nënvizuar mishërimin ligjor të kësaj strategjie. Në tri kushtetutat e Jugosllavisë (1946, 1953, 1963) dhe në tri kushtetutat e Serbisë (1947, 1953, 1963), shqiptarët trajtohen si “kombe” të ndryshme. Shqiptarët e Jugosllavisë emërtohen Shiptari, gjuha shqipe kur është fjala për ta emërtohet shiptarski jezik. Ndërsa shqiptarët e Shqipërisë quhen Albanci, gjuha shqipe në Shqipëri albanski ose arbanski jezik.
Në memorandumin e Akademisë Serbe të Shkencave e Arteve të vitit 1986, që i shtroi rrugën Milosheviçit, fakti që këtyre dy “entiteteve”, “Shiptari” e “Albanci”, u qe lejuar me njësue gjuhën dhe flamurin, cilësohet “lëshim” që prek interesat serbe.
2.“Çorba” – po përdor cilësimin e zonjës Deda – ka edhe një anë gjuhësore.
Në shumicën e gjuhëve perëndimore për komb përdoret nacion (nation). Fjalë me gurrë latine, lidhet me foljen me le, me u lindë. Fjalën nacion përkthyesit në shqip e japin gjithmonë komb. Dhe këtu shfaqet problemi. Duke qenë se në botën e sotme mungon një përkufizim i gjithëpranuar për kombin, në do gjuhë kuptohet ndryshe, në do të tjera ndryshe.
Përmbledhtazi:
Në anglisht nacion ka tjetër përmbajtje nga komb në shqip. Nacion në anglisht shpreh tërësinë e shtetasve të një vendi, pavarësisht nga prejardhja, gjuha amëtare, gjaku, raca etj. Në këtë kuptim presidentët amerikanë flasin për kombin amerikan. Në kombin amerikan bën pjesë krejt popullsia e SHBA: të bardhë, të zinj, të verdhë, latinos, indigjenë…
Komb në shqip është tjetërgjë. Për ne kombi shqiptar përbëhet nga të gjithë ata që gjuhën shqipe kanë gjuhë nëne, që kanë rrënjë, gjak e histori të njëjtë dhe nderojnë të njëjtat simbole kombëtare. Pavarësisht nga shtetet ku jetojnë e pasaportat që mbajnë.
Ky koncept është trashëguar prej rilindasve. Ata përshtatën fjalën komb me prejardhje arabe dhe e mbushën me përmbajtje sipas rrethanave politike të kohës. Për komb gjuha shqipe ka fjalën e vet të mirëfilltë lem. “Me i dhanë lemit e polemit nji të keqe të msheftë…”, thuhet në Kanunin e Skanderbegut, mbledhur e kodifikuar nga imzot Frano Ilia. Lem, ashtu si nacion, lidhet me foljen me le. Ndonëse me shtjellim jo plotësisht të saktë, këtë fjalë e kanë edhe fjalorët e akademisë (marrë prej Gazullit). Fjala shqip ka mbetur në hije
Pikënisje e kombit, në kuptimin që i jep gjuha shqipe, është etnia, por nuk janë e njëjta gjë. Kombi është koncept i shoqërive pasfeudale, është “etni” në shkallën moderne të zhvillimit.
Për një arsye të thjeshtë, kurrfarë alibie nuk mund të ndërtohet duke cituar thënie të miqve tanë që paskan përmendur “kombin kosovar”. Nëse Hillari Klintoni, Toni Bleri apo Mati Ahtisari kanë shqiptuar “komb kosovar”, ata s’kanë menduar shqip dhe nuk janë shprehur shqip. Kanë menduar anglisht dhe në mendje kanë pasur konceptin që bart fjala nation në anglisht.
Një përkthyes i saktë togfjalëshin anglisht “Kosovar Nation” nuk e përkthen “kombi kosovar”. Një përkthyes i saktë “Kosovar Nation” e shqipëron “populli i Kosovës”. Togfjalëshi “populli i Kosovës” nënkupton tërësinë e qytetarëve të Republikës së Kosovës, shumicën shqiptare dhe pakicat serbe, turke, rome…, pra “kombin” sipas konceptit amerikan. Në këtë kuptim flitet për komb shumetnik (multiethnic nation) në Kosovë. Shqip nuk mund të thuhet Kosova është komb shumetnik. Thuhet Kosova është vend shumetnik ose shoqëri shumetnike.
Me të njëjtën logjikë në anglisht mund të thuhet nacioni serb për tërësinë e shtetasve me pasaportë serbe, nacioni maqedon për tërësinë e shtetasve me pasaportë maqedonase, nacioni malazias për për tërësinë e shtetasve me pasaportë malazeze. Kjo nuk do të thotë se shqiptarët e Luginës së Preshevës janë serbë, se tetovarët e të tjerë janë maqedonas, se ulqinakët e të tjerë janë malazezë. Shqiptarët e viseve të mësipërme janë shtetas të vendeve ku jetojnë, në anën tjetër janë pjesë e pandashme e kombit shqiptar me gjuhë, gjak e histori të përbashkët.
Nëse “kombi shqiptar” qenka “komb më vete”, “kombi kosovar” edhe ky qenka “komb më vete”, atëherë, sipas përhapësve të kësaj “teorie”, ku do të futeshin shqiptarët e Maqedonisë, të Luginës së Preshevës, të Malit të Zi, cila do të ishte përkatësia kombëtare e tyre? Apo do të quheshin thjesht maqedonë, serbë, malazezë dhe do të asimiloheshin?
4.Gjuha vesh mendimin. Në të njëjtën veshje mund të futet lëndë e ndryshme. Për shembull në shqip themi: fëmijë delikat, sëmuret shpesh. Anglishtja e ka fjalën delikat (delicate), por fjalia e mësipërme në anglisht do të përkthehej: fëmijë i brishtë (fragile), sëmuret shpesh. Edhe në frengjisht e njëjta gjë. Një përkthim fjalë për fjalë do ta errësonte kuptimin.
Kështu ka ndodhur edhe me fjalët nacion (nation) dhe komb.
Miqtë tanë të çmuar, që janë shprehur në anglisht për “Kosovar Nation”, janë shprehur saktë. Pahiri a dashtas, pasaktësia niset e bitiset kur nuk respektohet kumti i tekstit origjinal, kur togfjalëshi përkthehet mekanikisht “kombi kosovar”