Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

“Tomka and His Friends” in Hartford CT USA and in PARIS

by

 by Raimonda MOISIU/

We are pleased to announce to the Albanian –American friends and supporters of Albanian Cinema Project (ACP), the release of  “Tomka and his friends”. Albanian movie is currently scheduled to premiere for audiences at  Trinity College, Hartford  CT, on September 19th , 2015. The screenplay of “Tomka and his Friends”  is written by the well -known  visionary director  Xhanfise Keko, who also produced the movie, on 1977 year. The event is designed by Albanian Cinema Project (ACP), in cooperating with one of the main protagonists, Regina Longo,  including a large group of contributors as American Associates and  Albanians, too. It is supported unanimously by the Library of Congress, the Albanian Embassy in the United States, and the archive of the film. The idea is simple and just as dignified: made it possible that we were all working to create the best work that we could do at its best of  protecting the Albanian  film culture , the restoration  of old Albanian films , technically, those  movies that have began to crumble in the archives, and the restoration of  their models to  contemporary forms HD, BLUE RAY, etc. The first premier of  “Tomka and his Friens”  it’s  already  released in Tirana and it was presented  by the main  character  of the film, Enea Zhegu (Tomka), the second one  was  showed  in Edinburgh Scotland,  with  a special guest, another Albanian  well-known actor, Herion Mustafaraj.  Recently, “Tomka and his friends” film  is going to be   scheduled to premiere for audiences in Paris, including the appearance of Arben Puto, etj. This is the third event comes out to the public and the first one in the USA. It is roomers that  special guest will be present, including the appearance of Flurans Ilia , who starred in the movie as Guri character. We think that media exposure is essential to the success of film in order to reach wider audiences.We want to earn the deepest trust of audience.

Raimonda MOISIU

Hartford CT USA

 

Petraq Zoto, ende dëgjojmë rrëfimin tënd!

by

Shkruan: Raimonda Moisiu/

Aty ku ka jetë, ka edhe vdekje. Edhe pse një sentencë e njohur kjo, ne përsëri gjejmë forcë e dashuri, të ngushëllojmë veten, duke menduar se jeta dhe drita e trashëgimisë që njeriu lë pas, vazhdojnë përjetësisht, pas vdekjes. Shumë artistë, poetë, shkrimtarë dhe të tjerë njerës të vlerësuar nga koha e historia,ne ende i dëgjojmë rrëfimet e tyre, sepse ata vazhdojnë të jetojnë përmes këtyre rrëfimeve, teorive, artit dhe ideve. Ata bëhen të pavdekshëm, se janë magjia e ndjenjës dhe thellësia e mendimit, të sigurtë për vlerën e tyre, ata vazhdojnë të jenë pjesë e rëndësishme e jetës dhe botës sonë, pavarësisht se nuk frymojnë apo të jenë fizikisht mes nesh. Jo se ata sa kanë qenë gjallë kanë kërkuar famën, por ata e kanë arritur atë parakohe me veprat e tyre, ndikimin e thellë të këtyre veprave në shoqëri, art, kulturë dhe historinë e një kombi. Shkrimtarët jo vetëm pasqyrojnë dhe rrëfejnë jetën, por ata i japin frymë asaj dhe formësojnë shoqërinë në të cilën jetojnë dhe marrëdhëniet njerëzore, ndryshojnë mënyrën e të konceptuarit të botës, jetës dhe të situatave sociale dhe historike, që ata i shprehin përmes artit të të shkruarit, ndaj të tashmes së paqëndrueshme, të ardhmes që shfaqet në horizontin e largët dhe të kaluarës në perëndimin e largët. Para pak ditësh u nda nga jeta një prej shkrimtarëve më të mirënjohur, pionier i letrave shqipe, një burrë plot virtyte, mik, koleg bashkëshort i devotshëm dhe një artdashës i çmuar, shkrimtari korçar, Petraq Zoto. Ajo ç’ka e bën edhe më interesante jetën dhe krijimtarinë letrare të shkrimtarit të mirënjohur korçar Petraq Zoto, sepse ai ishte aq i ëmbël në pamje, po aq edhe i ëmbël në penë, dhe mbi të gjitha i përkiste binomit jetësor njeri dhes shkrimtar. Ndjej një emocion të veçantë teksa shkruaj këtë esse, për këtë kitarë të çmuar korçare, që mbeti varur përjetësisht në degën e blertë të blireve të Korçës sonë, jo vetëm sepse rrëfimet e tij i kam lexuar që në fëmijërinë time, si një shkrimtar i letërsisë për fëmijë, por edhe më pas, eruducioni i tij si shkrimtar dhe intelektual ka hedhur dritë në shumë aspekte të krijimtarisë sime, një dritë aq të fuqishme, sa unë më pas u bëra një vëzhguese e krijimtarisë së tij letrare, deri edhe në intervistimin e këtij njeriu të shquar të letrave shqipe. Tregimtar terrifik, midis të mundshmes e të paparashikueshmes, shkrimtari Petraq Zoto në veprat e tij, zotëronte një ndjeshmëri mahnitëse në transformimin e një subjekti të vështirë në një subjekt të dritës e shpresës, mjeshtër i rrëfimit dhe fjalës së përkorë. Ai ka shkruar tregime dhe romane, që përhapnin tinguj e aromë lulesh. Sa shpirt njerëzor ka në veprën e tij! I pëlqente të eksperimentonte me prozën, i paparashikueshëm në ambicien e tij krijuese, sillte në vazhdimësi vlera të reja artistike. Për këtë flet shumë krijimtaria e tij disa dekada.

Petraq Zoto, Origjina, shkollimi dhe fillesa në udhëtimin e gjatë krijues

Petraq Zoto ka lindur në Ziçisht të Devollit, një fshat arsimdashës dhe me kulturë të hershme. Karakteristikë e këtij fshati tradicional e historik janë shtëpitë dykatëshe dhe rrugët e bukura të shtruara me kalldrëm. Fshat i njohur ndjeshëm për kitarat e serenatat që në vitet ’30-të, ku bëheshin mbrëmje vallëzimi dhe këndoheshin serenata, dhe një veçori se martesat në përqindjen më të madhe lidheshin nëpërmjet dashurisë. Nga Ziçishti kanë dalë vazhdimisht personalitete të spikatura të artit, kulturës, shkencës e historisë, sikundër Evllogjio Kurila, Doktor i shkencave në filologji e histori, që në fillim të shekullit të kaluar, mitropolit i Korçës në vitet ’30; Kosta Çekrezi, një ndër personalitetet më të shquar shqiptarë të gjysmës së parë të shekullit XX;nga Ziçishti ishte edhe Llambi Andrea, i cili solli automobilin e parë në Korçë.As vetë Mjeshtri i rrëfimit, Petraq Zoto nuk e mbante mend se kur qartësisht kishte filluar të shkruante. Në rininë e tij të hershme ka qenë i pranishëm në një takim me një nga shkrimtarët shqiptarë më në zë të shekullit XX-ë, një prej urave lidhëse më të fuqishme mes dy kombësive shqiptare dhe asaj maqedonase, shkrimtari modern që evokoi paqen dhe harmoninë mes kombeve, Sterjo Spasse. Trupmadh me flokë të gjatë e të dredhur përfund, sikundër e përshkruan Petraqi në një intervistë, të cilin e shihte me kërshëri të zbulonte ç’gjë të veçantë kishte ai njeri, Sterjo Spasse, që ishte bërë tashmë një shkrimtar i mirënjohur. Gjimnazisti pasionant i letërsisë nga Ziçishti, i mrekulluar dhe dashamirës i krijimtarisë së tij, i afrohet dhe i thotë se ka lexuar një roman të tij dhe gjatë leximit bënte përqasjen e personazheve të romanit me njerëzit që njihte dhe e rrethonin. Sterjo i hedh vështrimin, duke e parë me vëmendje dhe e inkurajon: “Lexo sa më shumë, dhe provo të shkruash!”. Shkrimi i parë i Petraq Zotos lindi pikërisht nga mbresat rreth atij takimi me shkrimtarin e shquar, dhe ja dërgoi gazetës “Zëri i Rinisë”, që për fatin e shkrimtarit të ardhshëm, nuk u botua kurrë. Por, Zoto nuk u dekurajua, dhe ndërkohë nisi të shkruajë tregime. Tregimet e para ia con shkrimtarit tjetër të mirënjohur nga fshati i tij, Sotir Andonit, i cili i tregon edhe sekretin se si punohet me tregimin. Pasionin për të shkruar dhe hedhur në letër gjithçka që i shihte syri e mendja, përvojat jetësore, Zoto filloi ta perfeksiononte duke frekuentuar rrethin letrar pranë pallatit të kulturës Korçë, një nga rrethet më aktivë të kohës, ku bëheshin diskutime të shumta krijuese, të krijimtarisë të Zotos, të Teodor Laços dhe të Koci Petritit, shokë e shkrimtarë që i përkasin një gjenerate të artë, duke lexuar krijimet e njëri tjetrit dhe bisedonin për to, por që ishin një shkollë e vërtetë letrare. Tregimi i parë që iu botua ka qenë një tregim për almanakun te “Korça letrare”, tregim që u përzgjodh nga vetë shkrimtari Andon Mara. Një tjetër iu botua në gazetën “Pionieri”, pastaj dhe një në faqen letrare të revistës “Ylli” e kështu në vijim. Ky ishte fillimi. Këto botime e inkurajuan dhe Petraq Zoto vazhdoi të shkruante në udhëtimin e gjatë krijues të tij deri në fund të jetës. Botoi librin me tregime për fëmijë, “Tirka”, të cilat i dërgoi në konkursin kombëtar të vitit 1966 dhe vlerësohet me Çmimin e tretë. Më pas Petraq Zoto zhvendoset nga fshati në Korçë, ku kalon pjesën më të rëndësishme të jetës së tij. Qyteti i Korçës e bëri për vete djaloshin nga Ziçishti, qysh herët, si qyteti që i priu lëvizjes kombëtare dhe kulturës së artit shqiptar. Korça e shkollës së parë shqipe dhe e Liceut Francez me kontribut universiteti, qyteti i serenatave e i korit pasionant karakteristik dhe i teatrit brilant, sikurse i një aradhe shkrimtarësh e artistësh me emër në mbarë vendin, mes të cilëve shkrimtari Petraq Zoto punoi e krijoi dhe e afirmuan atë si shkrimtar dhe si drejtues në sferën e kulturës dhe të artit. Për më se 30 vjet, Zoto ka qenë drejtor i Pallatit të Kulturës, pastaj i Teatrit, kryetar i degës të Lidhjes së shkrimtarëve e të Artistëve me 120 anëtarë. I inspiruar nga patriotët Themistokli Gërmenji, Mihal Grameno, Vani Kosturi, Sevasti Qiriazi e të tjerë në vitin 1981-ë, botoi një libër me tregime historike. Me një mënyrë tepër ndjesore të këndvështrimit personal e origjinal të botës e njerëzve që e rrethojnë, ka pasur arritje dhe suksese në karrierën e tij, por dhe i vëmendshëm ndaj kritikës letrare e kërkesave gjithnjë në rritje.

“Letërsia nuk është një fushë beteje, ku shkrimtarët kacafyten për t’i rrëmbyer trofetë njëri-tjetrit, por një arë e madhe, në të cilën çdonjëri punon një ngastër, e mbjell, e selit me përkushtim dhe vjel frutin e dëshiruar. Pra, secili ka pjesën e vet dhe mund të bëjë të vetën, thënë ndryshe, me çdo libër të tij të ri, të sjellë një vlerë të re letrare”, kjo është thënie brilante, kredoja e Petraq Zotos!

Në fjalën artistike të Petraq Zotos dëgjohej Mitrush Kuteli në bashkëbisedim me Vangjush Mion. Zoto ishte një rrëfimtar i talentuar dhe krijonte karaktere realiste bazuar në përvojën e tij personale, por edhe në eksperiencat jetësore, në vazhdën e paraardhësve të tij, elitën e shquar korçare të letrave shqipe, si Sterjo Spasse, Dritero Agolli, Sotir Andoni, Vasil Xhaçka, Teodor Laço, Vangjush Ziko, Petraq Kolevica, Petraq Samsuri, e cila vijon më tej, me më të rinjtë Thani Naqo, Andon Andoni,Gjergji Dushku, Skënder Rusi, Ylber Merdani, Kostaq Duka, etj, etj.

Shkrimtari i mirënjohur korçar Petraq Zoto si një pionier i letrave shqipe, mbetet një rrëfimtar terrifik, zotëronte talentin dhe forcën letrare –artistike në ndërtimin e karaktereve realistikë me një sens të mprehtë; të së mundshmes e të paparashikueshmes, një vështrim të brendshëm dhe ndjeshmëri mahnitëse, stil poetik që synonte subjektin e vështirë, ta transformonte në një subjekt të dritës e shpresës, arrinte të depërtonte brenda të bukurës e njerëzores.

Postscriptum

Petraq Ilia Zoto lindi në Ziçisht të Devollit më 20 dhjetor 1937. Ka kryer Institutin Pedagogjik dyvjeçar “Aleksandër Xhuvani” në Tiranë, degën gjuhë-histori, pastaj edhe Universitetin e Shkodrës, degën gjuhë-letërsi.Afro dhjetë vjet punoi në arsim, mësues në Devoll dhe në Korçë. Në vitin 1969 u emërua drejtor i pallatit të kulturës të Korçës, më pas drejtor i teatrit “A. Z. Çajupi”. Në dhjetor të vitit 1986 u shkarkua nga detyra për një koncert recital që u konsiderua me shfaqje të huaja borgjezo-revizioniste. Ndaj kësaj mase reaguan mjaft shkrimtarë e artistë, së pari Dritëro Agolli, kësisoj u rikthye në detyrë në tetor 1988. Në vitet 1981 – l991 ka qenë edhe kryetar e degës së Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve për rrethin e Korçës. Petraq Zoto mbylli sytë përgjithmonë me 6 Shtator 2015, në shtëpinë e tij në Tiranë, pranë bashkëshortes, Tatjana, me vështrimin nga qyteti i magjishëm i Korçës nuse e plakë, ku dhe mori jetë nektari i krijimtarisë së tij letrare. Librat e shkruar prej tij, me krenari mbajnë emrin dhe mbiemrin Petraq Zoto- të njërit prej mjeshtrave të letrave shqipe. Prehu në Paqe, Mjeshtër i Rrëfimit dhe Fjalës së Përkorë!

Veprat dhe çmimet e shkrimtarit Petraq Zoto

Vëllime me tregime: -Dritat nuk u shuan,1967,/Taksia u ndal te kthesa,1969,/Kumbimi i një krisme,1975,/ Bredhi i gjelbër,/1981,/Nesër bëhet vonë,1986,/Enigma e një ftese 2014-ë.

-Libra për fëmijë e të rinj, me tregime: -Mësuesi im i parë, 1966,/Ndërgjegjja 1967,/ Tregimet e një nxënësi,1968,/Tregime,në greqisht-Tiranë,1968,/Mëngjesi i përflakur,1972/Mësuesi i parë,/ Prishtinë,1968,/Tregimet e një nxënësi,botim për lexime jashtë klase,Prishtinë,1972,/Tregime të zgjedhura,1975,/ Ndërgjegjja,botim për lexime jashtë klase,Tiranë,1976,/Dy buzëqeshje,1981,/Gjahu i së dielës,1984.

-Romane: Verka ,1971,/ -Për sot dhe për ditët që vijnë,1978, Kali fluturues 1989, -Bishti i dhelprës,1997, Burimi i drerit,1999,/Genta, 2004,/Vetja tjetër,2010-ë.

–Çmime kombëtare: -Tirka, Cmim i III 1966(u botua në dy libra :Mësuesi im i parë 1966 dhe Ndërgjegjja 1967,/Tregimet e një nxënësi, çmim III, 1969,/Mëngjesi i përflakur, çmim II, 1971,/ Sot erdhi dita, çmim III 1978 (u botua me titullin; Për sot dhe për ditët që vijnë,/ Gjahu i së dielës -libri më i mirë për vitin 1984 në prozën shqiptare për fëmijë e të rinj,/Nesër bëhet vonë, çmim II,1986,/Kali fluturues, çmim III,1989,/Bishti i dhelprës, çmimi “Ezopi” nga shoqata mbarëshqiptare e shkrimtarëve për fëmijë e të rinj dhe ambasada greke në Tiranë, 1998,/Burimi i drerit, “Penda e argjendtë”, viti 2000.Kohët e fundit jetonte në Tiranë dhe punonte në shtëpinë botuese “Mësonjëtorja”, redaktor i botimeve letrare.

NDERROI JETE SHKRIMTARI PETRAQ ZOTO

by

Nga Raimonda Moisiu/

Shuhet  shkrimtari i mirënjohur  korcar Petraq Zoto-ky rrëfimtar terrifik, Pionier i letrave shqipe./

*Tronditet komuniteti i Letrave Shqipe, dhe Klubi i Shkrimtareve “Bota e Re”, Korce!/

 *Rest in Peace MJESHTER I Rrefimit dhe Dialogut!/

Ajo c’ka e bën edhe më interesante jetën dhe krijimtarinë letrare të shkrimtarit të mirënjohur korcar Petraq Zoto, është se ai në radhë të parë i përket binomit jetësor Njeri & Shkrimtar. Njeriu që transmetonte  mesazhin hyjnor të dashurisë njerëzore. Kjo,  jo për shkak  se ka lindur në Ziçishtin e dashurisë e të traditës kulturore,  por sepse ai ka sjelle  për lexuesin tregime e romane me dashurinë e një zemre humane. Me një mënyrë tepër ndjesore të këndvështrimit  personal e origjinal të botës e njerëzve që e rrethojnë, ka pasur arritje dhe suksese në karrierën e tij, por dhe i vëmendshëm ndaj kritikës letrare e kërkesave gjithnjë në rritje.  Zoto është një rrëfimtar i talentuar dhe krijonte karaktere realiste  bazuar në përvojën e tij personale, por edhe në eksperiencat jetësore, në vazhdën e paraardhësive të tij, elitën e shquar korçare të letrave shqipe, si Sterjo Spasse, Sotir Andoni,  Teodor Laco, e cila vijon më tej më të rinjtë Thani Naqo, Andon Andoni,Gjergji Dushku, etj, Tregimtar terrifik, midis të mundshmes e të paparashikueshmes, zotëronte një  ndjeshmëri mahnitëse në transformimin e një subjekti të vështirë në një subjekt të dritës e shpresës. Ai ka shkruar dhjetra  tregime e romane.  I pëlqente  të eksperimentonte  me prozën, i paparashikueshëm në ambicien e tij krijuese, sillte  në vazhdimësi vlera të reja artistike. Për këtë flet shumë krijimtaria e tij dhjetravjecare. Shkrimtari i mirënjohur  korcar Petraq Zoto si një pionier i letrave shqipe, mbetet një rrëfimtar terrifik, zotëronte  talentin dhe forcën letrare –artistike në ndërtimin e karaktereve realistikë me një sens të mprehtë; të  së mundëshmes e të paparashikueshmes, një vështrim të brendëshëm dhe ndjeshmëri mahnitëse, stil poetik , që synon subjektin e vështirë, ta transforomjë në një subjekt të dritës e shpresës, arrinte të depërtonte  brenda të bukurës e njerëzores.

Si intelektuale e shkrimtare, si mike e kolege, bashkeqytetare e Korces  me Shkrimtarin e Shquar Petraq ZOTO, por edhe si Kryetare e Shoqates se Shkrimtareve Shqiptaro-Amerikane ne Diaspore dhe Anetare e Kryresise se Klubit te Shkrimtareve Korcare  “Bota e Re”-i kerkoj Ministrise se Kultures znj. te nderuar Mirela Kumbaro, Keshilltarit Diplomatik per Artin e Kulturen Shqiptare prane Kryeministrise, – i referohem z. Fate Velaj-te hapin dyert e Ministrise se Kultures -qe miq e mikesha, kolege e shoke, dashamires te krijimtarise se Shkrimtarit , Mjeshterit te Rrefimit e Dialogut, te Shquarit Petraq Zoto, – i ndare sot nga jeta -t’i behen Nderet dhe Homazhet, nga Bota e letrave Shqipe, nga miq e kolege te aferm e njerezit e tij te dashur,nga krejt Shoqeria Shqiptare per t’i dhene Lamtumiren ketij njeriu qe i ka dhene aq shume Letrave Shqipe!

Raimonda MOISIU

Anetare e Kryresise se Klubit te Shkrimtareve Korcare  “Bota e Re”

Pa varr edhe themeluesi i qytetit të Korçës, Iljaz bej Mirahori; monument jo e jo!

by

Nga Vepror HASANI & Raimonda MOISIU
Pas lajmit të dy ditëve më parë për prishje të varreve të gjyshërve të vëllezërve Frashëri, Abdylit, Naimit dhe Samiut, ia vlen të veçohet dhe fakti se pa varr është dhe themeluesi i Korçës, Iljaz bej Mirahori. Pra, as varr as ndonjë monument, siç e ka fjala vjen Themistokliu i pushkës dhe i penës.
SAHATI
Shumë vite më parë, eshtrat e tij preheshin në një varr me shtrat në tyrben pranë Xhamisë së Madhe të Korçës, në pjesën e pasme të saj. Aty ndodheshin edhe varret e dy djemve të tij, Mehmet beut dhe djalit të vogël Sefer shah beut. Pranë të shoqit (Iljaz bej Mirahorit) qëndronte edhe gruaja e tij, e cila ishte bijë e sulltan Mehmetit II. Në hajatin e tyrbes ishte varrosur gruaja e dytë e Mirahorit dhe shërbyesja. Tashmë, që prej një shekulli nuk gjendet më asnjë gjurmë e gjashtë varreve të përmendura më sipër.
Varret u shkatërruan nga ushtria greke, e cila hyri në Korçë më 7 dhjetor 1912 dhe qëndroi aty deri më 22 tetor 1916, kur u përzunë nga francezët. Gjatë kësaj kohe grekët plaçkitën pronat dhe pasuritë e myslimaneve, pazarin që ishte pronë e tyre dhe grabitën gjithë floririn e qytetit. Plaçkitja përshkruhet me detaje nga Petro Harrizi te libri i tij “Historia kronografike e Korçës”.
Iljaz bej Mirahori njihej si njeri me pasuri të përmasave të mëdha. Pronat e tij gjendeshin gjithandej: në Korçë, në Kolonjë, në Përmet, në Janinë ku kishte punuar si sanxhakbej e gjetkë. Në Kostandinopojë pronat e tij nuk kishin të numëruar: dyqanet, shtëpitë, ujësjellësat, hamamet ishin të shumta, veçanërisht në lagjen “Ivlanka”. Në trashëgimin e tij pasurore bënin pjesë edhe një sërë shkollash të ndërtuara për djem dhe vajza. Kjo ishte edhe një nga arsyet që nxiti grekët për të kërkuar flori edhe në eshtrat e të vdekurve, por jo e vetmja arsye, ata synonin zhdukjen e çdo shenje që tregonte se qyteti i Korçës u ndërtua nga myslimanët dhe banohej prej tyre.

PAMJE

Iljaz bej Mirahori pati tre djem: Mehmet beun, Sefer shah beun dhe Muhamet beun, i cili u vra në një nga betejat në afërsi Bagdatit. Vajzat e tij ishin: Fatimeja, Shoh-Hatun, Aishja, Hondi dhe Hatixheja. Dy vajzat e fundit i kishte me gruan e dytë. Kishte gjithashtu një shërbëtore turkeshë, një skllave të quajtur Hurshide Abdullah dhe disa skllevër, të cilëve më pas u dha lirinë as qëndrimit për një kohë të gjatë në Turqi, u kthye sërish në atdhe me ëndrrën për të ngritur një qytet të madh dhe të bukur, por që të braktiste Turqinë iu desh të linte peng te sulltan Bajaziti II djalin e madh, Muhametin, i cili do të vritej në Bagdat. Më 1486 nisi ndërtimin e xhamisë së Madhe dhe të qytetit. U ndërtuan dyqane, lokale, hane, hamame, etj. Gjithashtu u ndërtua edhe një shkollë (e para në Shqipëri) për vajza dhe djem. Nisi të konturohej edhe pazari, i cili do ta bënte Korçën qytet të famshëm. U ngritën menca për të varfërit. Mirahori dha urdhër: “Të gatuhet dy herë në ditë, në drekë e në darkë. Do të gatuhet çorbë gruri dhe orizi, por edhe gjellë të tjera, dhe do të hajë kushdo që do të jetë i pranishëm në kohën e bukës, i vobektë, pasanik, i varfër, i huaj, udhëtar apo banues, fëmijët e studentëve e të tjerë. Kushdo qoftë, ç’kado që të hanë, e kanë hallall e t’u bëjë mirë”.

XHAMIANë Xhaminë e Madhe të Korçës për shumë kohë u ruajt një këmishë prej teli hekuri të rrahur, e cila mund të rëndonte gjer në 10 okë, që mesa duket Mirahori e kishte përdorur gjatë luftimeve në Turqi, shkruan Nuçi Naçi, te libri i tij, “Korça dhe katundet perqark”, gjithashtu një shkop i gjatë e me dobec në fund, sepse siç thonë ia kish ënda shumë bujqësinë, një anteri e bardhë e linjtë e me gajtanë të mëndafshtë, shumë e gjerë dhe e gjatë, gjë që na tregon se ka qenë shtatmadh, dy riza, me të cilat fshihej, të qëndisura me mëndafsh dhe një krehër i brinjtë, me të cilin krihej. Krehri, meqë i ka dhëmbët të rrallë e të trashë, na tregon se do ta ketë patur perçen të gjatë, shkruan Naçi, ndërsa shton se ka patur edhe një palë tespie të zeza, të shkuara në një gjalmë të mëndafshtë, tri lugë, që një nga këto është e brinjtë, ndërsa dy të tjerat të drunjta e të qëndisura me tel shumë të gjerë. Ka qenë njeri me shtat të madh sikundër na tregojnë rrobat e tij, por edhe shkopi, i cili ishte i gjatë afro tre kute të sotme”, përfundon Naçi. Sot nuk gjendet asnjë shenjë e tyre e relikteve te tij, Për datëlindjen e Mirahorit jepen data të ndryshme, ashtu sikurse edhe për vdekjen. Sipas Rustem Myteveliut, Mirahori lindi në vitin 1408 në fshatin Panarit të Kolonjës. Kur ishte rreth 14 vjeç. Babai i tij, siç shkruan vetë Mirahori në testament, quhej Abdullah. Iljazi u mor peng nga sultan Murat II. Fal aftësive të tij fitoi një sërë titujsh: Iljaz bej, Iliaz bej Mirahor, Mirahor Evel që do të thotë Mirahor i parë, ose gjeneral i parë i kalorësisë, dhe Khoxha Mirahor, titull që iu dha nga vetë sulltani dhe që ka kuptimin “i madh” dhe “i nderuar”. Siç shpjegon Sami Frashëri te “Kamus-ul alam”, (fq 1028), “Mirahori, kishte qenë pedagogu i preferuar i Sulltan Bajazitit II”. Sipas Nuçi Naçit, Mirahori vdiq në vitin 1500, sipas Sami Frashërit në vitin 1501, ndërsa sipas studiuesit Nedai Thëllimi në vitin 1512. Për Mytevelinjtë, Mirahori jetoi një shekull.Mirahori është themeluesi i qytetit të Korçës, por pa varr në qytetin që e themeloi vetë.

Korçë: prishen varret e gjyshërve të vëllezërve Frashëri

IMG_20150824_152827 (1)
Varret e gjyshërve të vëllezërve Frashëri, (Abdylit, Naimit dhe Samiut) nuk ekzistojnë më. Deri në fillim të gushtit këto varre gjendeshin në oborrin e xhamisë së themeluesit të qytetit të Korçës, Iljaz bej Mirahori, pasi ata që preheshin aty ishin në të njëjtën kohë ishin edhe pasardhës së Mirahorëve. Por ja që një fadromë që punonte për rikonstruksionin e territorit para xhamis, bëri që eshtrat të dalin mbi sipërfaqe. Sigurisht të dëmtuara. Megjithatë puna nuk u ndal.

Që eshtrat e gjyshërve të vëllezërve Frashëri preheshin pikërisht aty, na u konfirmua prej Besnik Myteveliut, pinjoll i familjeve që krijuan qytetin. Madje këta të fundit, përveç se kanë filluar të ndihen të alarmuar nga gjithë ajo që ndodhi, nuk arrijnë të kuptojnë dot përse nuk u ndal puna që nga çasti kur eshtrat nisën të dilnin mbi sipërfaqen e tokës.

VARRET 2

Njerëz që u ndodhën aty, pohuan se numri i varreve të prishura mund të ishte 20 apo 30. Gjithë sheshi u mbush me skelete të vdekurish. Megjithatë askush nuk mund të thotë me siguri sa ishte numri i varreve të prishura. Për të zbardhur sadopak këtë ngjarje tejet dëshpëruese, familja Myteveli kërkoi ndihmën e portalit “tesheshi.com” me qëllim zbardhjen sadop pak të kësaj ngjarjeje, por që realisht nuk ishte e lehtë.

Organet kompetente nuk flasin

Mëngjesin e ditës së hënës, u interesuam posaçërisht për këtë ngjarje në Komisariatin e Policisë së Korçës për të mësuar sa ishte numri i varreve të prishura, çfarë po bëhej konkretisht me eshtrat e dëmtuara, si do të evidentoheshin eshtrat që u përkasin gjyshërve të vëllezërve Frashëri, deri ku kishin shkuar hetimet etj., por drejtuesit e Komisariatit na thanë se duhet të interesoheshim pranë Drejtorisë së Policisë së Qarkut Korçë, por edhe atje, për të njëjtat pyetje, nuk morëm asnjë përgjigje, duke u justifikuar me faktin se çështja i kishte kaluar Prokurorisë së rrethit Gjyqësor Korçë.

Për këtë arsye, Besnik Myteveliu, si palë e dëmtuar, u paraqit në Prokurori për të mësuar mbi hetimet që po kryheshin, por edhe Prokuroria nuk u tregua e gatshme të jepte ndonjë shpjegim. Deri më tani gjithçka po mbahet në heshtje të plotë. Ajo që dihet ka të bëjë me faktin se eshtrat e gjyshërve të vëllezërve Frashëri u nxorën nga varret.

Familja Frashëri

Dri më sot shumëkush njeh vetëm tre vëllezërit Frashëri, por në të vërtetë Emineja me Halitin patën një sërë fëmijësh çupa dhe djem. Haliti u martua me Emine Mirahorin, stermbesen e Iljaz bej Mirahorit nga Korça. Patën 6 djem dhe 2 vajza:

1- Abdylin (1839-1892), u martua me Ballkëzin, vajzën e Ibrahim Laçit

2- Nafisenë (1841-1894), u martua me Halim Bej Permetin, nuk lanë fëmijë ????

3- Sherifin (1843-1874), u martua me Hatixhenë (Hatçenë)

4- Naimin (1846-1900), u martua me Hatixhenë (Hatçenë), pas vdekjes së Sherifit

5- Shanishanë (1848-1871), u martua në Elbasan, lanë djale Vasfi Pashën në Stamboll (1870-1931) Ai la vajzën Lejla (1910) dhe djalin Ohran (1911). Ohrani la një vajzë, Samira

6- Saminë (1850-1904), u martua me Ballkëzen, pas vdekjes së Abdylit

7- Tahsimin (1853-1876), vdiq i ri, student

8- Mehmetin (1856-1918)

Vepror HASANI/Raimonda MOISIU

RITA SALIU VJENË ME NDJENJË PERËNDIE

by

Esse-analizë rreth vëllimit poetik, “Ndjenjë perëndie”, të poetes e humanistes së shquar shqiptaro-amerikane Rita Saliu/
Shkruar nga Raimonda MOISIU/
Poeti është si ai bilbili që këndon në errësirë dhe ngazëllen me tingujt e ëmbël e të këndshëm, audiencën e dëgjuesve të tij, jemi ne njerëzit që kënaqemi së tepërmi, me zërin melodioz të një “muzikanti” që nuk e shohim dhe nuk e dimë nga vijnë ata tinguj të magjishëm. Gjuha e poetëve është jetike, metaforike dhe melodioze, ata janë “bilbili” nën efektin e frymës dhe muzës poetike, psikikes e filozofikes në universin e marrëdhënieve dhe ekzistencës njerëzore. Kam në dorë vëllimin e tretë poetik “Ndjenjë perëndie”, të poeteshës dhe humanistes dardane, Rita Saliu. Por jo vetëm kaq! Poetesha e talentuar dhe e mirënjohur shqiptare Rita Saliu është edhe një nga letraret dhe poetet me zërin më të ndjeshëm femëror, qytetar e intelektual, aktiviste e cështjes kombëtare, luftëtare e paepur dhe veprimtare e shquar e cështjes së Kosovës. Ajo është nderuar me cmime kombëtare e ndërkombëtare, është nderuar me dekoratën e “Urdhërit Nënë Tereza “ nga ish-presidenti Bamir Topi, me motivacionin:“Veprimtares së shquar për mbrojtjen e të drejtave të njeriut fuftëtares së paepur e të palodhshme për cëshjten kombetare,humanistes dhe poetes qytetare që fatin e saj e bëri njësh me atë të vendit dhe Bashkëtdhetarëve të saj”
Rita Saliu konsiderohet si një prej poeteshave frymëzuese e vecantë kombëtare në ditët më të vështira –të popullit dardan, sikundër dëshiron ajo ta thërrasë popullin e saj të dashur të Kosovës. Rita Saliu është një nga personalitetet më të rëndësishme që është aktivizuar sistematikisht me cështjen kombëtare dhe artin e të shkruarit, në letrat shqipe, me jetën e saj mes mërgimit dhe atdheut, duke i dhënë poeteshës vëndin e merituar në rrethin e poeteve që shkruajnë mbi temat e dhimbjes, dashurisë, traditës e besimit. Shpesh flitet që shkrimtarët apo poetët në jetën e tyre shkruajnë vetëm një libër. Libër –që shpreh shpirtin e tij mitik, me rrjedhën e vetkzistencës dhe butësinë e të bukurës, universales, alfabetit të gjuhës, pra të -Një gjak , një emër!
Poetesha që në titullin e vëllimit poetik, na lë të kuptojmë se ajo mundohet të përshtatet me rrethanat e reja, gjen ngushëllim e qetësi te ndjenja e perëndisë e besimi te zoti, duke krijuar vargje në prani të reales. Mënyra e vetme për t’i shpëtuar së kaluarës së dhimbëshme, është ajo duke biseduar me, Zotin, Tokën , Atdheun, Martirët, Vende dhe Njerës: “Të putha ballin e rrudhur,/Lirinë duke kërkuar,/M’u dridh shpirti nga lëngata,/Po mua më mbetën sytë,/Te e vetmja dhuratë,/Dhuruar nga Zoti…../Me gjuhë perëndie,/Kuptova puthjen time pa interes,/Të qofsha falë o Zot,/Për dhuratën e ndjesisë,/Toka ime e lashtë,/Më je dhuratë perëndie,/Për mua si shtatë mrekulli,/Qofsh me bekim atdheu im….”. Poetja mban në cdo varg të shkruar marrëdhëniet në kohë me atdheun, bashkëkombasit e saj që i mungojnë aq shumë ata që janë në mërgim dhe ata që janë nëatdhe, të gjallë e të vdekur, dhe vazhdon të bisedojë me rininë e dashurinë e “Toka ime e lashtë, me historinë e lashtësinë. Të gjitha këto cilësi poetja Rita Saliu i pasqyron dukshëm në këtë përzgjedhje të titulluar- “Ndjenjë Perëndie”.Vëllimi përmban 91–ë poezi lirike, me ton qytetar, intelektual, patriotik, kujtime, mall, dhimbje, dashuri, të cilat shprehin dhe përcjellin mesazhin e mirëkuptimin, ngazëllimin e një populli, vlerave të një kombi, qofshin ato historike apo kombëtare. “Gabon ai që më thotë,/Se jam mbyllur në kutinë e atdheut,/Jam celur,/Nga aty shoh botën time,/Dua ta ruaj duke e pasuruar,/S’e lë të jepet,/Duke qëndruar vertikalisht,/Duke u njohur të gjithëve.” (poezia “Kuptimi i Mëmëdheut”, f.8). Të dyja bashkë, poetesha dhe poezia, provokojnë të mendosh se cili është shqetësimi real në jetë dhe t’i mëshosh faktit se cfarë kuptim ka mëmëdheu për ju, për ata, për ne të gjithë! Qëllimi i autores është se ajo krijon një formë poetike; “Ka vjet ngrihem, shkrihem, me mallin e shqetësimin,/Betohem për një pllakë varri dhuruar,/Vazhdoj të jetoj…./”- duke përmbledhur kështu përballjen me misterin pa u epur për mëmëdheun, mallin e shqetësimin, dhe autorja nuk “lejon” askënd të harrojnë misterin thelbësor se cfarë kuptim ka mëmëdheu në jetën tonë dhe vazhdon të vargëzojë ; “Me frymëmarrjen time të pashitur,/E drobitur në këtë botë,/E përjetuar,/As gjallë as vdekur!/Me lule që frymëtojnë shqip,/Me lule përjetimi,/Me lule histori guri.”. Poezia vetë ka në esencë, besimin, përkushtimin, për t’i dhënë kuptim jetës e dashurisë, nëpërmjet nderimit e respektit njerëzor për mëmëdheun, poetja i jep mundësinë gjithkujt ta dojë mëmëdheun në mënyrën e tij/ të saj. Densitetin e ndjenjës së shprehur si një aspiratë sublime dhe fuqisë shpërthyese të dashurisë për mëmëdheun, përmes figurave artistike dhe mendimit filozofik, që poetja e bën prezent nëpërmjet dedikimit në orientimin përgjithësues të vargut e cdo strofë, mbi bazën e subjektivizmit krijues hapësinor, me të cilat shpirti i poetes merr frymë-atëhere kur; “Vazhdoj të mbetem zë kumbues,/Poezi ligjërim.,-shprehet poetja.
Mesazhi i poetes, mesazhi i poezisë, është real vetëm kur –është metafizike.Poetët jetojnë, dhe për më tepër krijojnë me një ligjëratë metafizike.
“Luftëtarët e Lirisë”, titullohet poezia në f.11 të vëllimit; “Në luftë e ruajnë,/Se iu duhet kushtrimi i tyre,/I shndërruar në këngënë dritën që iu prin,/Në paqe vrasin pabesisht,/vetëm se dinë të ecin vertikalisht./ Poetesha me mjeshtëri artistike e zhbirim filozofik, tashmë fillon të na flasë për hiret e figura luftëtarësh të lirisë. Aty qëndron meraku i saj, të zbusë, të qetësojë; “Duke qetësuar dete e oqeane,/Duke ndërtuar ura, bashkojnë brigje”,-autorja thellon kuptimin, ani pse nëpërmjet plagëve dhe dhimbjeve të luftëtarëve; “ Dhe bëhen flamuj të të gjitha kohërave,/Ata duhet t’i lini të lirë si zogjtë,/Dhe t’u bëni vëndin pranë martirëve,”-në sintezë të epokave dhe zhbirimeve mitike, duke mbetur kështu një poeteshe origjinale dhe kombëtare, qëpa marrë parasysh gjithcka ruan baraspeshën mes historisë e lirisë dhe reflekton dritë e dashuri.
“Sot dielli lindi më herët,/Më dhuroi rrezet e mëngjesit,/E kisha harruar dritaren hapur,/Brenda kish ardhur mysafir ajri i pastër,/E lodhur nga rrugë të gjata,/U kënaqa me detajet e jetës,/ Në shtëpinë e trupit tim,/Fola me vetveten,/e dritën hyjnore,/Sa për ta mbytur vetminë e dhuruar,/Iu luta zotit të më dhuronte, Një mëngjes të tillë edhe ne Dardani.”, (poezia “Mëngjes në Mërgim”, f.13).Dashuria dhe mungesa për atdheun, është reciproke. Frymëzimin për këtë atdhedashuri, poetesha i ka vendosur në natyrën e shprehjes së vetvetes, të muzës, meqëllim për të qenë e barabartë dhe të gjejë prehje, shpirti i saj ekzistencial nga hapësira virtuoze e mendimit, ndjenjave, miqësisë, simbolit, metaforës, kujtimit, mallit, ëndrrrës. Poetesha Rita Saliu -i thërret e pozicionon të gjitha këto, për t’u shprehur lirshëm, me mallin e brengën e mërgimit, me mungesën e mëmëdheut.
“Merr e jep dashuri,/Me besimin njerëzor,/Që na bëjnë të qeshim e të qajmë,/Në udhëtimin e trishtë,/ Të lumtur të jetës,/Histori më fali vetëm jeta,/Në botën e lodhur,/E paepur ka mbetur, vetëm ëndrra,/Jetaka tjetër kuptim,/Jep shpresë e dashuri.”. (poezia “Takimi”, f.41) Me një timbër për më tepër origjinal, dashuria e mirësia, shpresa e ëndrrat, të shprehura artistkisht, pa sforco fizike dhe kujdes psikik, artistik e filozofik, me mjete modeste, ato vijnë të tilla e të papërsëritshme nën shkëlqimin e vet. Poetesha vizaton shkurt e qartë një situatë të imtë emocionale,zbulon gjërat më të bukura e të cmuara, margaritarë brenda shpirtit, që “Merr e jep dashuri.”.Ndjenja e dashurisë përfshin disa poezi të poeteshes Rita Saliu.Gjetjet poetike janë të goditura si nga ana figurative e letrare, mesazhe që ripërsërisin atë që të gjithë kemi nevojë; dashurinë e jetën.
“Rozhaja është degë e imja e këputur,/E qëlluar nga sëpata e lakmisë,/E ndarë nga trungu më i mocëm në këtë dhe,/I qëlluar nga stuhitë e tufanet…./Është ende e njomë,/ Se frymëton e rritet me frymën e vet,/Në tokën e vet të lashtë…,/”. (poezia “Degë e këputur”,f.79). Poetja Rita Saliu u jep një dimension tjetër gjithckaje që ndodh në të përditshmen njerëzore, ndjenjave mistike, pengesave e ngjadhnjimeve, spektrit të ndjenjave të ndërlikuara, kujtesës e harresës, dhimbjes e mallit, i bën ato të ndjeshme e të përjetëshme, të pavdekëshme e të prekëshme: “Rrozhaja është kullë e mbuluar me plis,/Duke notuar detit të gjakut të vet,/Rrugë bën drejt brigjeve të triumfit,/Shqip duke kënduar mos-harresën,/Duke treguar shqip përrallën,/Shqip ndërton dashurinë,/Që do të na bashkojë…”.Me talent e mëncuri, me shpirtin artistik dhe thelbin filozofik të psikikes, poetesha ndërton urën e takimit – mes kullës së Rrozhajës dhe detit të gjakut të vet, në kohë e hapësirë, dhe provon se asgjë nuk është statike, ajo demonstron ndryshmin me forcën e fjalës e vargut: “Rrozhaja nuk është zë i harruar,/As tokë e braktisur, e lënë në gojë të ujkut,/Si sonte ia dëgjoj kudo hapërimin,/Tek sfidon muret që ia kanë ngritur në zemër,/Diell bëhet dritë u dhuron horizonteve,/Kah do të vijë e ardhmja e ndritur dhe fitimtare.”
Poetja është në kërkim të normalitetit brenda kullës, aty në Rrozhajë dhe njerëzores, brenda normales. Rita Saliu e konsideron njeriun brenda natyrës thelbësore, dhe përpiqet të merret me të kaluarën, qartëson të tashmen, dhe i hapë udhë së ardhmes, -“Kah do të vijë e ardhmja e ndritur dhe fitimtare.”-duke u përpjekur kështu të përshtatet me bërthamën e kuptimit të vdekjes e jetës, si intimitet shpirtëror dhe human, mes mendjes së njeriut e natyrës.
Disa poezi konsistojnë në disa strofa-apo edhe në një strofë të vetme disa vargjesh, por që ato poezi mbartin simboliken e esencialen, poezi të tilla si p.sh. “I mjeri”, “Pa titull”, “Dashuri e përsosur”, “Në shtëpinë e pleqëve”, “Dikur”, “Flores”, “Këtu”, Lumturia, “Dimër”, “Balloja”, “Lis me rrënjë të thella”, “Zezonë e lavdishme”, “ Kalorësi i Bardhësive”, etj. Gjetjet poetike janë fare spontane, të lehta e të qëlluara me të cilat poetja Rita Saliu përçon te lexuesi atë që ata kanë aq nevojë dhe në zemër të këtyre poezive, vecanërisht në ato vargje të drejtpërdrejta-që fillojnë me vendlindjen, qytetin e lindjes, peisazhin, dashurinë, eliksirin e dashurisë, mitet e legjendat, jetën e vdekjen, bashkimin e ndarjen, mërgimin dhe atdhedashurinë, patriotizmin dhe historinë, të cilat janë karakteristike në këtë vëllim poetik.
Mbi të gjitha, mesazhet e tyre ripërsërisin atë që kemi nevojë ta dëgjojmë, sa e bukur është jeta! Poetesha dhe humanistja Rita Saliu sjell shumë qartë dhe më ndjenjë perëndie, bukuritë e jetës, rikthehet disa herë e shpërthen në kujtime, në filtër të përsiatjeve historike; një gjak, një emër, faktorë dhe argumente me vlera historike e kombëtare. Vargu i saj poetik bën transparencë për të djeshmen, mësim për të sotmen dhe vizion për të nesërmen. Uroj që mendja dhe pena e poetes, atdhetares, humanistes Rita Saliu, krahas dhe dashurisë për atdheun, të mos pushojë për të sjellë të tjera vlera me rendjen modeste në panteonin e artit me fjalën e bukur poetike në letrat shqipe.
Raimonda MOISIU
Hartford CT USA
Gusht 2015