• Home
  • Politics
  • Opinion
  • Culture
  • Sports
  • Economy
  • Interview
  • Reporting
  • Community
  • Vatra

Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Flirt i Perëndishëm

May 9, 2016 by dgreca

Esse-analizë e detajuar rreth vëllimit poetik “Flirtoj me Universin”, të  poetes së Haiku-t shqiptar, Reshida Coba/

Shkruar nga Raimonda MOISIU/

Poeti dhe poezia i japin kuptim jetës, dashurisë, respektimit  të botës njerëzore dhe hyjnore , vlerave dhe atributeve qytetare, intelektuale e kombëtare, me integritetin krijues të tyre, që janë  vlera të  domosdoshme në vetvete dhe mbartin filozofinë për jetën dhe me jetën. Botimi  i një libri  me poezi është shpirti mitik i poetit/poetes, është  vigjilja mbresëlënësë me rrjedhën e vetëekzistencës dhe butësinë  e të bukurës, universales,  dhe po aq mbresëlënëse  dhe e vlerësueshme për forcën shpirtërore poetike të mendimeve dhe të ideve, që ndryshojnë botën, me mesazhin e patjetërsueshëm të dashurisë njerëzore.  Për sa kohë poeti/poetja  bën sakrifica dhe përpjekje të guximëshme në artin e të shkruarit poezi,  ai/ajo ndricojnë  botën  e brendëshme, ndjeshmërinë dhe bukurinë shpirtërore të marrëdhënieve të njeriut me imazhet tradicionale të natyrës, njerëzit dhe sendet që e rrethojnë,  me temperamentin e natyrës njerëzore, mes  botës natyrore dhe hyjnore, duke i parë ato si ndodhi fenomenale. E fortë, kurajoze dhe duke qenë vetvetja në cdo varg, poetja Reshida Coba, pa e ditur dhe njohur atë, zbuloi flirtin e perëndishëm në vargjet lirike të saj; se ishte e dashuruar me Haiku-n. Në një hark kohor të admirueshëm, ajo arriti të botojë dy vëllime me poezi në stilin e Haiku-t, atë të titulluar, “Unë Gruaja R”, dhe   “Flirtoj me Universin”, ky i fundit, i sapo dalë nga shtëpia botuese,- Botimet Nacional, 2016-ë, Tiranë.

Në një vështrim të përgjithshëm mendimet dhe idetë e  poetes  Coba mishërojnë një ndjeshmëri poetike të perëndishme, stil i guximshëm, ndjeshmëri romantike në fluturimin e saj imagjinativ femëror dhe  hyjnor,  madhështinë e natyrës, irracionales dhe magjikës, në kërkim të ndricimit nëpërmjet pasazheve të bukurisë shpirtërore e njerëzore dhe intensitetin simbolist që injekton individualitetin sensual, të sinqertë dhe intuitiv të poetes, duke e indentifikuar atë si poete progresive e bashkëkohore.  Reshida Coba është e lidhur fort me temat e  akretipeve, që përfshijnë rrjedhën e evolucionit, që   individë të ndryshëm e përjetojnë dhe e ndjejnë, e mendojnë dhe e respektojnë në modele të ngjashme me  enthusiazmin, forcën e harmonisë  dhe të dashurisë njerëzore, vargje lirike të  frymëzuara me gjithë kompleksitetin e ndjenjave njerëzore si pozitive e negative. Në nivelin metaforik kjo është  liria nga prangat e kuptimit dhe qëllimit të poetes, trillimit e origjinalitetit, se bota letraro-artistike është një metaforë e botës reale njerëzore dhe hyjnore, është flirt i perëndishëm dhe  tjerrja kuptimplotë me  aftësinë krijuese,  por e “pikturuar” me sinqeritet e vërtetësi, anë të qenësishme të jetës; mirëkuptimin,  sensualen e liriken,  me një feminilitet të këndshëm, jashtë kontrollit të kuptimeve dhe ideve të shumta dhe pakuptimësisë së pashmangëshme të tyre, të cilat e bëjnë poezinë lirikë të  Cobës, që të lexohet me ëndje dhe përfitim të madh njerëzor, femëror, bashkëkohor  dhe dinjitet. Coba është një mesazhiere e lirisë së shpirtit, ajo flirton perëndishëm me universin deri në shenjtëri, me të cilat shpirti i saj frymon nëpërmjet artit poetik, që gjen prehje në hapësirat virtuale të ndjenjave, miqësisë, simbolit, metaforës, kujtimit, romantizmit, nostalgjisë, mallit, ëndrrës dhe dashurisë duke i dhënë impuls jetësor dhe eternal, oazit të botës femërore. Shpesh, poetët, vëllimet e tyre me poezi,  zgjedhin të mos  i ndajnë në cikle apo kapituj, -por vëllimin e saj poetik, “Flirtoj me Universin”,  poetesha e haiku-t, Reshida Coba ka zgjedhur ta ndajë në cikle me tituj të larmishëm dhe krejt të vecantë, sikundër:  “Haiku me një varg”, “Haiku me dy vargje”, “Haiku me tre vargje”, “Perëndia jonë është e gjelbëra”, “Puthja e Lipsarit”, “Të  Haiku-t tim me një dhe dy vargje”, dhe poezitë e gjata “Nuk ka vetëm një dashuri”, “ Loja e Trupit” ,“Perëndia jonë është e gjelbëra”, “Uji bën dashuri”, “Puthja e Lipsarit”, ” Mos nga Korca …ishte Eva ? ”  etj.Vargjet lirike të Haiku-t të poetes Coba, kanë simbolikën e fortë, flirtin e perëndishëm, njerëzor e hyjnor, me lirinë e shpirtit, rebelizëm e mëncuri, etja për dashuri; “Zjarri jo më kot ndizet në mes gjithmonë”, “Dhe lulja në lulëzim, ngelet pafjalë, kur sheh dy njerëz që puthen”, “ I pari që kupton trupin tim të dashuruar është krevati”, “Llastimet e mjelmës më zgjojnë fillime dashurie”, “Kur pres të bëhet e plotë hëna, humb durimin.“Asnjë gardh nuk e ngatërron rrugën e vet”, “Kjo re e thinjur vetëm këshilla jep”,  (nga Cikli” Haiku me një varg”, f.9,10,11, 12, 13).

“Cfarë moshe ka ky grurë / Hedh sytë në gjinjtë e grave”, “Syri im i vogël / Si e nxe gjithë këtë oqean të madh ”, “Sa guxon kjo lule  / Kapërxeu dhe murin e komshiut “, ”Mbrëmjeve merakosem për dritën / Ku të ketë ikur e vetme”, “Bukur tundet bari /Nuk di të vrapojë”, “Bregu nuk ja u heq njëlloj dallgëve/Mbathjet tyl  të bardha”, “Shinat e vjetra akoma kujtojnë / Fërkimet me trenin”, “Më të turpshme se gjethen /Era nuk gjen dot të dashur”,  “C’është ky mall i fshehur zemre / Për fjalën zemër”. (“Haiku me dy vargje”, f.31)

Këto vargje me stilin e Haiku-t, janë harmonike me botëndijimin dhe botëperceptimin psiko-analitik dhe  metaforik, muzikalitet të ndjeshëm, plot sharm e krenari femërore në vargëzim, melankoli e brishtësi tekanjoze, ëmbëlsi, butësi dhe lirizëm i feminilitetit në kërkim të dhimbjeve të ëmbla dhe gabimeve të bukura njerëzore të  intimitet hyjnor dhe forcës tërheqëse të tyre për t’i ndjerë,  ku magma ndjesore e delikatesës femërore maturon mendimet dhe eksklamacionet poetike të ndjenjave  dhe dashurisë njerëzore. Në mënyrë të sintetizuar  Coba kap nocionet kryesore të Haiku-t me një varg, dy vargje dhe tre vargje, fraza post-strukturaliste në të cilën shqetësimi kryesor i poetes, që shkaktohet   nga dëshira e pluralitetit të mendimeve  dhe  marrëdhënia e gjerë dhe intensive, pakti i saj i shpirtit me intimen,  që poetja krijon mes tyre: “Cfarë moshe ka ky grurë?/Hedh sytë në gjinjtë e grave.”, “ Me një dimër flenë,/Tre stinët femra.”, “ Dhe gruaja provokuese,/Nuk tundet aq bukur sa bari.”, “Si nxë syri im kaq i vogël”,/Gjithë këtë oqean të madh.”, “E vetmja gjë që zbutet pleqërisë, /Zemra dhe lotët.”, ( “Haiku me dy vargje”, f.31), -dhe poetja i gëzohet  pranisë së reales, asaj të dukëshmes dhe emocionit të castit, jo vetëm nga motivi dhe intensiteti emocional, por edhe struktura harmonike brenda realitetit  lirik-baladik, të lidhura së bashku me pasionin dhe femilitetin në tërësinë e vargjev, merr hov fluturimi i flirtit të perëndishëm në  universin i poeteshës, Reshida Coba.

“Luginës së gjinjve,/Hutuar dallgë e bardhë,/Harroi bregun.”, “Varg i këputur,/Gjinjve shkërmoqen,/Perla të përlotura.”, “Perlë e vogël,/Sy i bardhë,/Për detin blu.”, “Me vërshëllimën e tij,/Veriu capkën,/Puth  gjinjtë kodrave.”, Unë në gjumë,/Gjinjtë bisedojnë,/me njëra tjetrën”, “ E cmendi gurin e nxehtë,/Ikë e hajde/Kjo dallgë e lagur.”, “Me erë i njeh krimbi / Gratë që veshin/ Mbathje mëndafshi”,  “Grindem me Korcën /Ku i ke kalimtarët  /T’i përqafoj ”, “C’thonë korbat e Van Gogut /Re të zëza në shtrat/ Penelave plot ngjyra”, “Gjithmonë në udhëtim / Pluhuri mbledh pluhur/Ushqen universin”, “Xixëllonja e unë / Netëve flirtojmë/ Ndiz e shuaj zjarre”,  “Unë në gjumë / Gjinjtë bisedojnë / Me njëra tjetrën”, “Merak më mbeti/ C ngjyrë kishte molla /Që cuditi Neëtonin / ”( “Haiku me tre vargje “)

Poetja Coba krijon harmoninë me qeniet e universit, ku forca e dashurisë, erotizmi dhe sensualiteti në poezitë e saj me tre vargje nuk simbolizojnë vetëm qeniet njerëzore, por edhe botën natyrore me elementët e saj: Lugina, dallga, gjinjtë, bregu, veriu, kodrat, guri i nxehtë, dallgë e bardhë, etj. Poetja përdor metaforat dhe i konsideron kontrastet  e dashurisë dhe lumturimit, ndjenja që veprojnë e riveprojnë, mbajnë të tendosur erotizmin e natyrës me flirtin shpirtëror dhe triumfin e dashurisë njerëzore; “ Dy perëndime/Dielli e dashuria ime/ U ndanë në horizont”/, “Dy breshka të gjelbëra/Ciftohen ëmbël/Herë në tokë e herë në ujë.” -vargëzon  Coba.

Poema “Nuk ka vetëm një dashuri”, është një nga poemat më të bukura të Cobës, një poemë evokative  dhe medituese me vargjet e saj lirike, poetja menaxhon ndjeshëm paralelizmin  figurativ: “Netëve tejnetëve …në pakohësi,/mendohem të përzë errësirën brenda vetes,/Për gjërat që nuk jam e gjërat që nuk di,/Guxoj të pyes në terrnajën e universit,/në udhët ku ende drita s’është nisur,”- pavarësisht vargut e aluzioneve; “errësira  dhe drita”, “terrnaja dhe tejnetët”,  të cilat kanë simbolikën e një prekëshmëri shumëkuptimore,  pa rënë në sentimentalizëm dhe fatalitet, duke kapur thelbin në imazhet me strukturë komplekse, emocionale dhe stil ekspresiv, atyre poetja edhe iu kundërvihet: “Pse mbeta gjithë jetën te habia e dyshimi,/Pse mbijnë njëlloj dashuritë e tradhëtitë,/Bota është MONO, por s’janë MONO,/Dashuritë!”,  – stil, i cili mbetet i  njëkohëshëm dhe i fuqishëm, mishërim i prehjes e paqes shpirërore se  “Bota është Mono, por jo dashuritë’,  –një lloj mospajtueshmërie romantike,  vizuale dhe e erotizuar me materjen lirike dhe konceptin filozofik e hyjneshës së dashurisë njerëzore.

“Ndaj e trishtuar i rrëfehem universit,/ E zgjedh momentin kur dua të sulmohem netëve/  Kur jam e tëra Eter /Kur bëhem e tëra një moment zog Palloi / Me cmendurinë e ngjyrave, hapjes së krahëve /Lojës me format / Atëhere flirtoj me universin / Flirtoj me yjet gjysëm të cmendur /Dhe iki mijra vite drite larg /Kulloj qumësht të bardhë  plot dije/ Trupi im një orizore e madhe / Shkund kokra orizi mbi  gjokse universesh / Ju shfaqem me të vërtetën time fisnike / Dhe pyes ,a  janë Mono…Dashuritë / Dy të vërteta gjithmonë luftojnë / Por vetëm njëra mbetet e vetme / Edhe Hëna dikur guxoi të hiqte dorë nga froni /Kur pa se flitej  për një diell plus ,minus një hënë ”.

Koncepti elegjik është një epitaf i paharrueshëm me intensitet të fortë emocional në këto vargje lirike, që në mënyrë të barazvlefshme Coba nënkupton veten e saj dhe marrëdhëniet e dashurisë njerëzore me ankthin e pritjes, ëndrrat dhe dëshirat, se si funksionon bota njerëzore në akord me natyrën dhe hyjnoren. Poetja është vazhdimisht në kërkim të një klimë artistike e filozofike, kontemporane, elegancë dhe elokuencë  në varësi të rrethanave natyrore, fizike e shpirtërore: “ Pse kaq e padukëshme lavdia e Dashurisë?/Pse kaq e lartësuar Lavdia e Zotit ndaj Monogamisë?/Unë do  pres edhe këtu ku jam dhe në botën tjetër,/Do përgjoj mbi fatin e njëshit të dashurisë,/Edhe pse e zënë do jem me punët e vdekjes sime.”

Poetja e do lexuesin e saj, e vlerëson dhe është e shqetësuar a do ta kuptojnë drejt,ndaj vazhdon me vargjet: “Nuk di c’do thoni ju, kur të më lexoni / Do dyshoni për mua / Mundet të më  sugjeroni se duhet të flas me një zot / Por unë nuk do ta bëj / Ju kam zgjedhur juve/ Me zotat bisedoj vetëm kur nuk kam njerëz më të mencur afër.”

Poetja Coba beson në të vërtetën e jetës e dashurisë, në vlerat njerëzore që ato mbartin, beson në tragjedinë njerëzore, jetën në botën e përtejshme, dhe e konsideron atë një botë në harmoni me natyrën edhe “pse e zënë do jem me punët e vdekjes sime”,- thotë poetja,-e cila guxon të drejtojë veten drej tejdukshmërisë lirike të intimes sensuale, brenda cdo individi e universit shpirtëror ku të gjithë dashurojnë, vuajnë, gëzojnë dhe “përgjojnë  fatin e njëshit të dashurisë”,  këtë ndjenjë universale e flirtit të  perëndishëm, nga ku lind jeta, dashuritë dhe dhimbjet e saj. Tashmë pa e fshehur shqetësimin e kohës, poetja kërkon zgjidhje, kërkon ndihmë nga mendjet njerëzore, poetët, duke iu drejtuar: “Ku janë pendesat/ Ku është poeti i Monogamise / As martesën e vet se mbrojti dot /Nga rreziku i dashurive të reja / Është koha të shkruhet e vërteta /Asnjë nuk është i mbrojtur, nga rreziku i rrënies në dashuri edhe në kohën e shenjtë të bashkëjetesës /Ndodh shpesh në shtratin bashkëshortor  zgjohen mëkatet / Mbushen  brinjët e shtratit me  dhimbje / Shtohen ritualet / Gruaja duke zgjatur flokët / Burri duke thërmuar heshtjen / Bashkëjetesa fytyrë e dubluar / Rrënkon në numurin njëjës”.

Duke njohur karakteristikat e botës poetike të Cobës, të poezia “Puthja e Lipsarit”, poetja injekton duke përfshirë kontradiktat e dykuptueshmërisë dhe rolin e dualitetit  të paqartë të poetit dhe vetë poezisë, për të  gërshetuar tema më të gjëra, duke grishur me  motive romantike,: “Puthmë, puthmë….lermë të të puth,/Nuk kam puthur kurrë një grua kaq të bukur!/O Zot…cfarë po ndodh, nuk paskam vdekur,/Pse ndjej se mund të puth një grua…vërtet?/Lermë të lutem…lermë të të puth,/I lumtur të bëhet një lipsar..” Në këtë  reflektim  këmbëngulës poetja shpreh dhimbjen me vargje lirike dhe meditime shumë më të thella në përvojën njerëzore dhe natyrore, dashuria është joshëse, e pashmangëshme dhe fatale.Poetes  i dhimbset “Lipsari”, të cilit nuk i plotëson dëshirën e tij,  nuk ia zbut dot dhimbjen për një puthje, dëshpërohet poetja dhe vrapon të hedhë dhimbjen në vargje;  “Ishte tronditur kujtesa ime,/Ndjeja se isha kthyer nga një funeral,/Ku nuk shkohej për të vdekurin, por për të lindurin nga vdekja, si detaj.” Dashuria për Cobën kurrë nuk është e drejtpërdrejtë, por e paraqitur gjithmonë me elementë komplikues e ngushëlluese: “Në dorë mbante një shishe uiski,/Që përkëdhelej andej këtej,/Fliste fjalë të bukura për gruan,/këndonte kërcente,/Recitonte vargje nga i dehuri Heminguej”/ “Dhe kthehej të humbiste në kërcimin e tij”,/Me përplasjet e dhimbëshme  të thembrës në tokë.”

“Ishte tronditur kujtesa ime,/Ndjeja se isha kthyer nga një funeral,/Ku nuk shkohej për të vdekurin, por për të lindurin si detaj.”-një shpërthim i jashtëzakonshëm i poetes, aktakuzë tronditëse shoqërore dhe morale e Cobës, që trajton varfërinë dhe dëshpërimin nëpërmjet kombinacionit poetik, tërë filozofi dhe mjeshtëri artistike, që sfidon didaktin dhe simplicitetin  e sferës amatore. Poetja dashuron jetën, vuajtjet e dhimbjet e të tjerëve, (lipsarit), i bën të vetat, dhe shpirti njerëzor i poetes gurgullon me vargje lirike e romantike, për të zbutur sadopak ato, streset, dhimbjet  dhe ndjeshmërinë e tyre nga problemet e mosmarrëveshjet e ditës në të përditshmen njerëzore: “Hapa derën /Hyra në shtëpi pa zhurmë /Kisha frikë mos trembja lutjet e tij /Kërcimin, zërin e tij të bukur  /Që mpakte cdo grua / Kam qarë dhe kam kërcyer në dyshemenë e dhomës/ Pa asnjë orendi /Jashtë e nxorra ajrin /Gjithë puthjet e mia / Jetën time /Kërceja, qaja, këndoja, recitoja vargjet e mia /E  dehur … ashtu si ai “Dashuria pavarësisht nënrrymave të heshtura në vargun e saj, për nga mënyra e artikulimit poetik, Coba intimiton muzikalitet dhe zotërim të konvencioneve lirike. Me anë të fabulës  në këtë poezi, Coba jep konceptet e ndërtuara nga shoqëria, që kanë  të bëjë me cështjet social ekonomike  dhe fatin e individit, cfarë ndodh në botën e brendëshme shpirtërore të saj dhe individëve, mentaliteteve të ndryshme të shoqërisë e përplasjeve të tyre në udhëtimin e trishtë e të lumtur të jetës. E ndodhur mes dilemave dhe pyetje të shumta në  mendjen e saj, poetja Coba përpiqet të bëjë dallimin midis instikteve intelektuale të dashurisë e instikteve gjenetike të seksit  dhe ja vjen me një poezi shumë të komplikuar si subjekt ; “Loja e Trupit”, nëpërmjet vargjeve:  “Nga cili planet vjen ky mesazh qiellor / Dëshirë e fshehur eksitimi zbret nga diku /Ngjan me sekretin e Perëndive të panjohura / Me heshtjen gurkali…Dremitjen e minutave blu”.As me shpjegimet e saj filozofike, as me shpjegimet shkencore, poetja nuk ndjehet komode,e mundon limiti i mendjes njerëzore, që nuk depërton dot në këto mistere të trupit, kaq të pranishme, pjesë e kërkuar vazhdimisht nga trupi, ku njeriu nuk kundërshton ,por dhe nuk shpjegon dot atë cfarë  ndodh, ndaj Coba vazhdon; “Bie era trup …era qiell / Sëmundje e përsosmërisë në udhëtim /Për të mbritur në rrëmujën e rregullt të shpirtit  / Le të ndodhë përfytyrimi ! “ dhe më tutje: “Epsh i harlisur vjen / Nisur nga diku /Dikush e quan eksitim,ves/ Dikush e quan një fe vulgare / Dikush thjesht e quan seks”.Dyshimi dhe kërkimet e poetes nuk mbarojnë, ajo do të dijë të vërtetën që e mundon netëve dhe e le pa gjumë, ndaj shtron dilemat e saj; “Mos shpirti i thotë trupit nuk të kam harruar / Dhe ikën të mbetet shpirt i pashpjeguar / Mos zoti tallet me naivitetin e krijesës së tij / Dhe shfaqet me guximin e maskës së dritës e frymës /Ndërsa njeriu me guximin e rrënies në dashuri / Atëhere – Epshi është kafsha  ! Dashuria është njeriu  ( O Zot …mos qoftë kështu ! ) Të mendohem më shumë dua / Ta njoh universin absurd të trupit tim / Por nuk di si ! Ndaj shkruaj për lojën e trupit /Kufijtë midis dritës e ferrit/ Unë luaj me dy gjysmat që kurrë s,do ti kuptoj / Kur I përkasim gjysmës së parajsës / Kur i përkasim gjysmës së ferrit.”

E dashuruar me natyrën, me të gjelbrën, poetja Coba në këtë libër  emërton  dashurinë e saj   “E gjelbra”, ndaj dhe vesh fustanin Jeshil, i përkëdhelet  dashurisë së saj,dhe ngjyrës,Jeshile.

“Kam veshur fustanin jeshil për ty,/E mban mend ditën kur u ndamë….unë bëja sikur/shkundja dritën nga supet,/Dhe zëndrojtur fola:-Dukem bukur në jeshile?/Ti mbillje vështrimin në gjoksin tim të bardhë,/Me kujdesin sa më afër qendrës….sa më afër erës së/qumështit.” ( Perëndia jonë është ….e gjelbëra”,f.157).

E vecanta e këtyre vargjeve lirike është metamorfoza e kompleksitetit të emocioneve, e cila me delikatesën femërore elegante e nazike fillon të flirtojë me universin, ëndrrat, dëshirat dhe heroin lirik të saj,  që e mbajnë të lidhur përjetësisht poeten.  Nëpërmjet ngjyrës jeshile, poetja insiston në coroditjen e  turbullt të ndjenjës mashkullore; “ Nga drithërimat e prekjes, lind ylberi tokë-qiell pritur,/Në të kundërtën e shkëlqimit të diellit’, -simbole të  adhurimit këto, të prushta e drithëruese, një dritë e dëshirë jeshile, mes vedit dhe heroit lirik të saj;  “A nuk ndjehesh i zgjedhuri qiellor..Re-Shi-Diell?/Fol-Qiellori im…që ylberon mbi mua!” Në mënyrë të ngjashme poetja konfirmon romancën potenciale me forcën dhe energjinë shpirtërore, përpos bukurisë shpirtërore e fizike, dhimbjen e ëmbël të egos supernatyrale dhe ambicjes së  ndryshimit në botën e brendëshme shpirtërore rrethuar nga dashuria. Vëllimi poetik “Flirtoj me univertsin”, i poeteshës së Haiku-t shqiptar, Reshida COBA, është manifestimi i një shpirti të bukur, të ndjeshëm, sensual, lirik dhe romantik, hymn dashurie për botën njerëzore si dinjiteti, dashuria për jetën -dhe për atë më sublimen, Dashurinë Njerëzore.

 

Postscriptum

 Poeteshën Reshida Çoba, e kam mike të fëmijërisë, lindur e rritur në qytetin e bukur, që vetëm buzëqesh, Korca, në lagjen e aristokracisë myslimane, ku ngrihet madhërishëm për 6 shekuj e gjysëm,  Xhamia e Iljaz Bej Mirahorit, themeluesit të Korcës moderne.  Arësimin e hershëm tetëvjeçar e kemi bërë në të njëjtën shkollë. Lagja jonë,  që nga brezat në vazhdim thirret “lagja e Radanecit”,  ishte dhe  vazhdon të jetë aq e veçantë, për vetë pozicionin e saj gjeografik, dhe perëndimin më të bukur të diellit. Çdo mbrëmje njerëzit, përfshirë edhe mua e Reshidën dilnim sofateve të shtëpive tona, jo vetëm bënim ndonjë punëdore me grep apo qëndisnim jastëkët, pajën vajzërore, por me kënaqësinë më të madhe ndjenim në atë përcjelljen e ngrohtë të diellit, sikur të ishte pjesëtar i familjes tonë dhe shijonim kabatë  me klarinetë të arixhinjve, e Lulushit të pavdekshëm dhe melodinë e fizarmonikës së Bani Kuqos, të cilët cakërqejf nga rakia e muzika, duke kënduar  këngët e vjetra të Qerime arixhofkës, na shkelnin syrin e ngacmonin ne qëndistareve bjondina. Të gjithë  ata dhe njerëzit që i rrethonin na dukeshin aq të bukur e të përzëmërt, me bekimin diellor, flirtin e perëndishëm dhe dashurinë për njëri tjetrin, dhe vërtet ishin të tillë! Përveç atyre qëndismave me yje, trëndafila dhe perëndimin e diellit, belbëzonim vargje poetike nën tinguj serenatash të Abaz Hajros. Reshida na jepte edhe një kënaqësi më shumë, si folëse në Radio Korça, ku recitonte vargjet e saj të shkruara nën përqafimin e perëndimit diellor, por lexonte edhe ato vargjet fillestare, tonat. Përveçse në këndin letrar të shkollës, poezitë e atëhershme të Reshidës u botuan edhe në revistën “Shqiptarja e Re” dhe “Drita”. Më pas ajo emigron në SHBA-ës, ku jeton, punon e krijon prej 20 vjetësh. Poetja korçare, tashmë shqiptaro-amerikane, i rishikon edhe njëherë poezitë e saj të para, por edhe duke krijuar të tjera dhe zbuloi  se ishte dashuruar me Haiku-n, pa e njohur atë, përmes ndjeshmërisë dhe bukurisë që përshkruante marrëdhënien e njeriut me natyrën dhe njerëzit që e rrethojnë, por edhe vetë temperamentin e natyrës njerëzore me botën natyrore. E fortë, kurajoze dhe duke qenë vetvetja në çdo varg të Haiku-t, ajo arriti të botojë fillimisht  librin e titulluar “Unë, Gruaja R”, dhe këtë vit, vëllimin e dytë poetik “Flirtoj me Universin”, me vargje prekëse, që të mbeten në mendje dhe që nuk mund t’i anashkalosh pa i lexuar disa herë.

Për stilin poetik të poetes Reshida Coba janë shprehur pena të njohura të letrave shqipe; që nga shkrimtari Nasho Jorgaqi, i cili mendon se: “Shprehja e saj poetike është e thjeshtë e komunikuese, larg retorikës spontane. Mendimet e autores mbartin filozofinë që më shumë ndjehet, sesa shprehet. Kjo e bën poezinë e saj lirike me një feminitet të këndshëm, me figura të përvijuara lehtazi, të dhëna me dashuri e dhimbje, që shpesh vjen larg. Ajo këndon lirisht, cdo gjë njerëzore, e hapur dhe e sinqertë deri në sensualitet. Është padyshim një zë i ri në poezinë femërore, që po e pasuron me vlerat e saj më të mira e bashkëkohore, këtë dekadë të fundit.” Ndërsa kritiku letra Fatbardh Rustemi, i cili është edhe njohës i mirë i penës poetike të Cobës shprehet se: “ Reshida Coba edhe kur guxon të vërë pikëpyetje mbi monogaminë, rrëzon tabunë duke shenjtëruar dashurinë, tek e cila mbahen të gjitha vlerat njerëzore,  te butësia femërore, te delikatesa, te shfaqja e një shpirti të dlirë, feminiliteti me ngasje të bukura qendron gjithë pushteti poetik lirik, romantik e sensual i poetes.”

Mjeshtri i Madh, poeti,Petrit Ruka shprehet se: “Vetëm sinqeritete të tilla kaq shkundulluese në vargjet e një gruaje, mund të të shtien në shpirt drithërima kënaqësish estetike. Do mjaftonte vetëm poezia “Luksi me arrixhinj “, për t’u bindur se kjo është poezia e vërtetë, cdo poet do e kishte zili një poezi të tillë në librin e vet “, por jo cdo grua do kish guxim, ta quante “ një luks me arrixhinj ”

Më dt 6 Mars 2016, në ambientet e bibliotekës Tirana Times, Tiranë, -Shtëpia Botuese Nacional, nën moderimin e botuesit të saj, shkrimtarit dhe poetit Mujë Bucpapaj, promovoi vëllimin poetik “Flirtoj me Universin”, i poetes shqiptaro-amerikane Reshida Coba. Morën pjesë figura e personalitete të njohura të letrave shqipe, artit e kulturës shqiptare, mes tyre nuk mungoi edhe këngëtarja e shquar Aurela Gace, e cila me zërin e saj të magjishëm përshëndeti, duke kënduar hymnin apo flirtin e perëndishëm të  bukurisë femërore korcare, serenatën, “Perëndeshë e Bukurisë”.

Raimonda MOISIU

HARTFORD CT USA

Mars 2016

 

 

Filed Under: ESSE Tagged With: Flirt i Perëndishëm, Raimonda Moisiu, Reshida Coba

Takim mbreslënës në degën e Vatrës në Jacksonville

May 5, 2016 by dgreca

Dega e VATRES në Jacksonville,  Organizon me 13, 14 dhe 15 Maj, 2016, Festivalin Tradicional Shqiptar në Surfin Somboeros, buzë oqeanit. Janë ftuar Degët simotra të Vatrës në Tampa, Fort Lauderdale dhe Orlando,si dhe personalitete të jetës social kulturore, politikës dhe religjioneve fetare, si z. Edmond Brahimaj alias “Baba Mondi”, me cilësinë e Kryetarit të Kryegjyshatës Botërore, dhe prof. Nusret Pllana nga Kosova, këngëtarë nga mëmëdheu, grupe valltarësh në Diaporë, etj…/

****

Kryetarja e Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë, shkrimtarja dhe publicistja Raimonda Moisiu ishte në fund të prillit mysafire në degën e Vatrës në Jacksonville. Znj. Moisiu, e cila ndodhet prej disa javësh  në Jacksonville, Florida,  u prit në një takim mbresëlënës nga Bordi drejtues i degës së Vatrës, në qytetin e bukur dhe historik të Jacksonville.

Ky takim u organizua nga Kryetari i Degës së Vatrës, Jacksonville, Adriatik Spahiu. Ishin të pranishëm në takim  Bordi Drejtues i kësaj dege: Nën/Kryetari  Rexhep Gabrica, Sekretarja, Diana Male dhe anëtarët e bordit; Lavdie Mato, e cila është edhe Drejtoresha e Shkollës së Parë Shqipe në Jacksonville, Florida, bisnesmeni Sandër Martini, Hasan Hakrama, bisnesmeni, Gjon Lleshi, dhe kandidatët për anëtarë bordi, bisnesmeni Indrit Këllezi dhe pinjolli i familjes legjendare, kombëtare, heroike dhe historike Jashari, Bastri  Jashari.

Kryetari i Dega Vatra, Jacksonville, Florida, z.Adriatik Spahiu, duke i uruar mirëseardhjen, znj. Moisiu, dhe pasi bëri prezantimin e saj me bordin, – u shpreh se ndjente kënaqësi të vecantë të prisnin një personalitet të letrave shqipe, artit dhe kulturës shqiptare në Diasporë dhe më gjerë, por edhe me cilësinë e Kryetares se SHSHSHA-së. Në një atmosferë të përzëmërt dhe mbresëlënëse  enthusiazmi dhe optimizmi, Kryetari i Degës, z. Spahiu bëri një paraqitje të veprimtarive dhe aktivitetin e kësaj dege që prej themelimit e deri më sot. Z. Spahiu u shpreh se ka qenë mirëkuptimi dhe bashkëpunimi me anëtarët e bordit, vatranët e thjeshtë dhe komunitetin e biznesit shqiptaro-amerikan në Jacksonville  Florida, që me punën e tyre të palodhëshme mbështetin fuqishëm shpirtërisht e materialisht, si burimin e cdo idealizmi dhe  kanë mundësuar realizimin me sukses dhe përfaqësimin më mbresëlënës, interesant dhe historik, në shtetin e Floridës,  por edhe më gjerë në Diasporën shqiptare, jo vetëm për ndjenjat atdhetare,  patriotike e  kombëtare,  por edhe për  unifikimin dhe promovimin e  vlerave tona kombëtare dhe identitetit shqiptar,  zhvillimin ekonomik e kulturor, ruajtjen e gjuhës amëtare,kulturës e traditave shqiptare e patriotike, integrimin e identitetit shqiptar krahas kulturave të tjera në tokën amerikane.  Në fjlaën e tij, z.Spahiu mes të tjerave u shpreh se; Për një mision të vecantë kombëtar e historik jemi në Organizimin e Festivalit Tradicional Shqiptar, -i cili do të zhvillohet për herë të parë në Jacksonville, Florida, nga Dega e Vatra ,-për tre ditë me rradhë, në dt 13, 14 dhe 15 Maj, 2016, në Surfin Somboeros, buzë oqeanit. Aktiviteti do të jetë shumëdimensional ku janë ftuar Degët simotra, të Tampa, Fort Lauderdale dhe Orlando,personalitete të jetës social kulturore, politikës dhe religjioneve fetare, vecmas me praninë e  z. Edmond Brahimaj alias “Baba Mondi”, me cilësinë e Kryetarit të Kryegjyshatës Botërore, dhe prof. Nusret Pllana nga Kosova, këngëtarë nga mëmëdheu, grupe valltarësh në Diaporë, etj. Aktiviteti do të promovojë bisnese të kategorive të ndryshme nga kompani bisnesi shqiptaro-amerikane  që operojnë në shtetin e Floridës, rrethinat e tij dhe në tërë Amerikën. Secili anëtar i bordit shprehu mendimi dhe ofruan ndihmën e tyre morale dhe financiare për mbarëvajtjen dhe realizimin e këtij Festivali thënë ndryshe Manifestimi Madhështor të Identitetit Shqiptar në Floridën e bukur amerikane.

Në fund  znj. Moisiu falenderoi Degën Vatra, Jacksonville, Florida, për pritjen e ngrohtë. Ajo tha se ndjehej e nderuar dhe shprehu kënaqësinë që ndodhej mes vatranëve të Jacksonville, me cilësinë e Kryetares së SHSHSHA-së, por edhe si një zë femëror krijues, intelektual e qytetar, si bashkëkombase e juaj, duke vlerësuar ndihmesën, bashkëpunimin dhe bashkëveprimin mes kyesisë dhe Bordit drejtues të Degës Vatra, Jacksonville, Florida.

Në fund u shtrua një darkë tradicionle shqiptare  në restorant “Roma”, me pronar shqiptarin, z. Gasper Lukaj. U trokitën gotat e verës dhe u ngritën dolli, ku nuk munguan edhe fotot.

Filed Under: Vatra Tagged With: Jacksonville, Mysafire, Raimonda Moisiu, tek dega e Vatres

Shpirti nuk gjykohet……

April 10, 2016 by dgreca

Esse analizë rreth vëllimit poetik, “Ftesë për Flirt” e  autores Flutura Acka/

 Shkruar nga Raimonda MOISIU/

 Ambicioze dhe e mëncur, e palodhur, e qëndrueshme dhe e papërkulur, ajo është gjithmonë, në kërkim të njerëzores dhe së bukurës. Së bashku me talentin e lindur, aftësitë gjeniale dhe shpirtin krijues, e kujdesëshme deri në skrupulozitet, për të portretizuar qëniet njerëzore, përvojat dhe të vërtetën jetësore, atë  humanen të prekshmen e patundëshme, herë pesimiste dhe herë optimiste,  kurajoze dhe dekurajoze, forca e saj ideore nga përmbajtja e detajizimitthellësisht, filozofike, sociale dhe letraro-artistik, analizë e hollësishme e ngjarjeve dhe fakteve, problemeve të mprehta të dramës sociale,  që karakterizojnë veprat e shkrimtares dhe poetes, Flutura Acka,e kanë shndërruar atë, një nga shkrimtaret më të  rëndësishme dhe me emër në letrat shqipe. Dhe jo vetëm kaq! Edhe më tej gadishullit Ballkanik. Autore profilike e një sërë romanesh dhe vëllimeve me poezi, e vlerësuar me cmime kombëtare e ndërkombëtare, në karrierën e saj mbresëlënëse,  të gjatë krijuese letraro-artistike dhe dokumentare, Flutura Acka, na ka dhënë gjithcka nga talenti dhe shpirti krijues i saj. Me vitalitetin e saj krijues, në veprat realiste të Ackës, fokusi kryesor është sfondi jetësor e njerëzor në kulturën e një kombi, me marrëdhëniet midis burrit e gruas, jetën e brendëshme të grave dhe vendi i tyre në shoqërinë moderne. Në një epikë dimensionale dhe të guximëshme, studiuese,  dhe me një skedar të gjerë letraro-artistike dhe  dokumentar, e mirëvendosur në një tjetër galaktikë; midis  dialogut intim dhe shoqëror, romantizmit dhe njerëzores, midis  identitetit dhe rolit të tij,  midis brezave dhe kufirit të ngushtë të thyerjes së brezave, fëmijës e prindit, vetes dhe të tjerëve që e rrethojnë, midis botës shpirtërore  të brendëshme dhe asaj të jashtëme,  vdekjes dhe radiografisë së shpirtit të dhimbjes e të mbijetesës, të dashurisë dhe intimitetit të shpirtit, të kaluarës e së tashmes, për t’i hapur udhën e shpresës dhe jetës, -individuales, kolektives dhe gjithësisëme vështrimin kah e ardhmëja. Me fjalë të tjera, Acka hyn në rolin e psikologes dhe sociologes, historianes e analistes, duke qenë e lirë, me brishtësinë dhe sinqeritetin e saj eternal dhe universal të shpirtittë lirë, që  kurrënuk gjykohet! Krijimtaria e saj si në prozë e poezi, konsiderohet dialog shumëdimensional e gjithpërfshirës mbi tema të rëndësishme të kohës që jeton, në madhësinë e interesave të saj dhe të përfshirjes të vetë autores në  bashkëbisedimin letraro-artistik,  interpretuese e ndjenjave dhe mendimeve njerëzore, të cilat mbartin mjeshtërinë  aristike, lirike e filozofike që më shumë ndjehet sesa shprehet, duke e bërë prozën dhe poezinë e saj me një feminitet të këndshëm, metafora të goditura, plot dashuri e dhimbje.

“Ftesë për flirt”, titullohet libri me poezi, i shkrimtares Flutura Acka, i sapo dalë nga shtëpia botuese “Skanderbeg Books”, Tiranë, të cilin autorja ka zgjedhur të mos e ndajë në kapituj respektivë, por i ka mirëvendosur poezitë,  si një poemë e tërë. Duke lexuar poezitë e këtij vëllimi poetik, del në konkluzionin se titulli “Ftesë për flirt”, është alegorik dhe unik, i cili merr kuptimin e dyfishtë në tërësinë e tij. Në të përditshmen njerëzore të gjithë “flirtojmë” në mënyra të ndryshme, sepse edhe vetë jeta lind nga flirti, gjallohet po nga “flirti”, dhe ecën me kohën e për kohën, po nga flirti. Ky lloj dualiteti alegorik, është metafora joshëse  dhe elokuente  në kufijtë e meditimit dhe të dialogut, që autorja eksploron testamentin e shpirtit të lirë dhe të besueshmërisë në lirinë e vetëreflektimit shpirtëror, manifest femëror, qytetar dhe intelektual në kërkim të bashkëkohores. Poetesha Acka, nëpërmjet penës poetike dhe vargjeve lirike,  refuzon rolin e viktimës në dashuri, jetën social-politike dhe në art, duke thyer heshtjen dhe tabutë, pranon të “flirtojë”me misionin e gjallimit të jetës, si pjesë e së tërës, universit njerëzor e shpirtëror dhe dukurive të tyre psikollogjike: “Fjalë erës i them, puhisë fëshfërimë,/E pagjumë ëndrrës pres të vish,/Portën hapur e gjen, shpirti im,/Botën ne ta harrojmë dashurisht.” (poezia “Dashurisht” f.22).

“Ftesë për flirt”, nuk është vetëm ftesa për pasion apo intimitet biollogjik, por është;“ftesa për të biseduar” lirshëm me vitalitetin dhe intimitetin lirik e një shpirti të trazuarnë harmoni me kontrastet shoqërore, forcës sociale, ngarkesës emocionale  dhe psikollogjinë e saj.

Pra, poetja Acka “flirton” duke iu gëzuarreales  dhe emocionit të castit, duke i dhënë frymë poetike ekzistencës njerëzore, besimit në të vërtetën e sfidës e dashurisë për jetën e me jetën. Realistedhe moderne, ironike dhe dramatike, me ndjenjë e ngrohtësi, mall e brengë, brishtësi femërore,  ironi e sarkazëm, e vetëdijshme dhe e guximëshme, qytetari dhe inteligjencë, autorja “flirton” ndjeshëm, me lirizëm të hollë, ton historik dhe atdhedashuri, social dhe kombëtar. Acka ndjehet tejet koncize dhe e vetmuar duke ofruar në mënyrë paralele një sistem vlerash sociale, filozofike, historike, lirike dhe atë erotike,  në  diagramën e dramave të vogla e të mëdha në të përditshmen njerëzore.

“N’kullën e rrnueme prej ikjes,/Prej zanash,/Prej frymësh,/Prej ahtesh,/T’panjoftun,/Numuroj ushtarët e betejave të andrrës,/Përdit,/e sillem si gur shpatit,/Si gogël e humbun,/Natyrës së pasosë,/Unë hici,/Në rropamën e gjamës,/Një Atdhe të pamujtun,/Për fminë,/Për shtratin/Për vorrin,/Kërkoj./Por Atdheu më shklet, Si ranë e imët gishtash t’pabindun të rrinë bashkë,/Si uj i rrjedhun prej birash,/Ku streha unjët nga vitet,/E mban zorit muranën e lashtë,”(Poemth, Kang Gegnisht, f.63)

Në tërë konceptimin e vargut poetik dhe fizionominë e tij, Acka sintetizon motivet kryesore me ndjeshmëri të lartë dhe  koloritit të pasur figurativ në poezi, që nga romantizmi brenda mendimit mbizotërues të poezisë moderne, deri në motivimin e luftës për jetën e mbijetesë në hapësirën e boshtë të farsave dhe mureve socialë, e palodhur në kërkim të vazhdueshëm të një bote ndryshe, nga ajo e padobishmja dhe e pavlerë:

“  Kuku, Atdhe,/N’dor t’kujt ke mbet,/Me mbet Atdhe!”Acka shfrytëzon  ndjeshëm mjeshtërinë e vet artistike me mendimet dhe idetë thellësisht filozofike, të rrënjosura këto në imazhe konkrete, vizuale dhe simbolike, me  stil  mbresëlënës dhe kuptimplotë, që i mbart të dyja: të shprehurin e një shpirti të lirë dhe  kontrastet e dy aspekteve në virtuozitetin e poezisë, për vështrimin e ngulur e  të patundur  prekës, drithëronjës dhe mallëngjyes të poetes,  në kufijtë e të pamundurës. Gjetjet e goditura të fabulës së poezisë, episodike dhe estetike janë karakteristikë e persionalitetit krijues të vetë autores, kontrasti midis realitetit dhe fantazisë, se si në  të vërtetë janë gjërat dhe  se si ne i perceptojmë ato të jenë.

“ Vitesh,/nuk e ndala dot,/blojën e madhe të  shpirtit,/që më endet botës,/kahmos, si kaike./Atdhe, shpesh t’i ndjej poplat,/mbi shpinë, e në kryet, që i ul durimshëm.” (Poezia “Atdhedashuri”, f.70)

Pavarësisht forcës së atdhedashurisë, që dominon në shkretëtirën e një bote të egër e të padrejtë, Acka “flirton”me  “blojën e madhe të shpirtit”,-incidente  dramatike natyrore të jetës, por që  është ende; “eshtra jote, diku në terrina”, të cilat  ekzistojnë mes trupit dhe shpirtit, reales dhe mitikes, qetësisë dhe lëvizjes, dhe “më trembin me miopi mizore” –shprehet poetja.Me stilin e saj karakteristik për të paraqitur të kundërtat, Acka zbulon varësinë e natyrës me perceptimin e shpirtit të lirë dhe syrin e vizionit poetik, për t’i dhënë kuptim e vlerë, Atdhedashurisë: “Zër vend,/në do të jesh një formë,/një përmbajtje,/një kuptim,/një ngjyrë,/një njollë”, –po aq sa edhe përfytyrimeve të aftësive njerëzore, dhimbjes e  lotëve që derdhim në heshtje, dhe na japin forcë për të përballuar shpagimin, të cilat dalin nga koha e frikës e tragjedisë, vuajtjes e trishtimit: “ Unë hesht,/por edhe të hesht marr shpagim”! Sa bukur poetja komplikon dhe humanizon në poezinë “Atdhedashuri”!

Në  një nga poezitë e saj më të mira dhe e trishtë, e titulluar“ Vdekja e fqinjës”, ku Acka, nëpërmjet metaforave, legjitimon  melankolinë dhe trishtimin në një të  vetme në vazhdë të perceptimit të origjinalitetit dhe ngjasimit të castit kalimtar trishtues,  meditimit dhe dilemës:“Dorëzuar engjëllimit,/ti ve grimin e fundit të përkories njerëzore,/dhe e pret pa pendesë gjykimi./Tani në shpellën e madhe,/mësuar t’i themi,/apartamenti yt, shpellon vec heshtja.”

Hipoteza metaforike e Ackës përforcon stilin e saj karakteristik dhedialektik,  në përpjekje për të shtjelluar qartë e mirë, marrëdhëniet mes realitetit të gjërave  dhe kuptimit të tyre, gëzimet e hidhërimet e të përditshmes njerëzore.  Acka kontraston dy mënyrat; zbulesën, nën petkun e vdekjes;  “ Askush tha në vdiqe e bukur,/e bukura ime,/Askush tha në vdiqe e heshtur,/e heshtura ime.”, -dhe shmangjes hedonistike të saj. Një grua ka vdekur dhe duhet të tregojmë dhëmbshurinë e mirënjohjen njerëzore. Me stilin e saj të gjallë aforistik, plot talent, mjeshtëri artistike dhe  thelbin filozofik të psikikes, poetja,  nën lëkurën poetike, na jep thelbin e jetuar të një jete dhe   ballafaqimin e realitetit të saj dhe përvojave jetësore; mungesën, dhimbjen e shpresën,  dukshëm në kërkim të normalitetit brenda shpirtit dhe ekzistencës njerëzore, bërthamën e kuptimit mes jetës e vdekjes;“Fytyra jote nën qelqe, përcjell një qeshje ironike,/që sfidon shpërfilljen botës së madhe,/që nuk e diti se,/ëngjëjt, ndonjëherë, janë edhe të gjallë,/dhe pret pa pendesa gjykim,” Poetja e koncepton botën e vet me forcën e vargut. Vargjet poetike në poezia “Vdekja e fqinjës”, deklamojnë idetë dhe lidhjet  dialektike mes njerëzve dhe natyrës, evoluon zërin lirik, retrospektivën erotike,  shpirtëroren e psikiken, metamorfoza të  jetës këto, që janë edhe  karaktëristikat  e stilit poetik të Ackës. Zëri i saj poetik modulon nga më e thjeshta e naivja, deri te tërësia e kompleksiteti i një bote të cuditëshme, por që Acka zbulon të vërtetën në të gjitha aspektet e paradoksit dhe ambiguitetit plot gjallëri, mencuri dhe intensitet ironik. Kjo strategji poetike e Ackës,  nënkupton negotacionin delikat dhe meditimin brilant të poetes, shpjeguar farë qartë në vargjet e fundit të poezisë:“ Pragun e ka zënë ngrica,/e dimrit të gjatë të mungesës./Reklamat kapicë do ta mbysin,/pa e ditur kur e kush t’i japë fshesën./Ti qiri i bardhë,/ në laryshitë e kohës që të derdhi vetmi, thurr përhirje intime, të fqinjërimit të njeriut njeri!”, u jep shpjegim karakteristikave të stilit të saj  nëpërmjet gjuhës dhe ngarkesës emocionale, sepse ndjeshmëria shpirtërore është e patjetërsueshme.

Poetja Flutura Acka me mjeshtëri filozofike e artistike dhe solemnitet kuptimplotë, mirëkuptimi, sinqeriteti dhe vendosmëri, bën kompromis me forcën e vargut  nëtërësinë e botës së brendëshme njerëzore  dhe hyjnore,  në të gjitha dimensionet e dualitetit e polaritetit të jetës e vdekjes.

Në vargjet lirikë të poezisë me titull “Dashuri që ecën”,  Acka mediton  forcën  simbolike të natyrës njerëzore dhe shpirtit të lirë, marrëdhnien që përfshin variablat e tyre, dhe vargëzimi i poetes;“ Ti je qenie brenda meje./- funskionon paralelisht me përjetimin e forcës së  dashurisë, emocion i brishtë i clitër, që transformohet në instrumentin e poetes për të materializuar konceptimin e vargut  dhe fizionominë e tij.

“Dashuri, të kisha dashur të ishe, i dashur,/një shumëpërmasë, të të prekja,/Një dashuri në ecje,/një siluetë,/thonj, nerva….qeliza e inde konkretë./Aniprapë,/dashuri je,/mjegull në kufijtë e rejshëm të kërkimit tim,/beft globin e mbylltë të dëshirave të mia.”

Acka nëpërmjet këtyre vargjeve të ndjeshme lirike dhe erotike,kombinon  monolgun e brendëshëm, ku forca  e dashurisë dhe natyra e qëndrueshme e saj me  butësinë, dhimbjen e  trishtë e të brishtë të llojit njerëzor, në varësi të  përjetimevedhe përvojave jetësore të një zemre humane; “Dashuria,/një tokë mes nesh,/ku as vemi,/as e kemi,/C’mbetet tjetër,/janë fjalë,/humbasin,/t’i themi.”,-duke e mbartur atë, dashurinë si shpëtimtaren e botës njerëzore.

“Unë e lexoj pritjen tënde,/Biri im,/në ecejakëne paqetë,/që mësuar të kam,/se i lumtur është kush ka për të pritur./Por Nëna është aty,/më e brishta qenie femër,/me posesionin e saj sentimentesh trazuar,/krijesë e ndërtuar me cudinë e durimit,/bëhet sy.” (Poezia “Pritja jote”, Birit,f.45).Acka transmeton ndjeshëm e me talent energjitë pozitive në këto vargje, duke i ndarë me audienvcën e lexuesve, edhe për faktin se ndjeshmëria e tyre analoge i jep kuptim, simbolit të dashurisë njerëzore, kuptimit metaforik emocional, origjinal dhe njerëzor, se si ne e perceptojmë atë; pra jeta lind nga flirti dhe dhimbjet e lindjes: “ Biri im,/frymës m’i jep kuptim,/e jetën ma dizenjon me dritë,/Burri i vogël që hov maturi,/e me t’bukurat revolta adoleshente,/t’i ikësh, fëmijërisë ti,”–dhe se si ne i kapërxejmë kufijtë e mitit në progres që merr kuptim të ri simbolik njerëzor, Nënë&Bir;“Ti mbetesh Bir, ti Bir,/E të t’vijë era Njeri!”,-që  natyrisht në vetvete këto janë metafora thellësisht njerëzore të gërshetuara me mjeshtëri ndjenjë e dashuri,  artistike dhe filozofike.Autorja flet me ndjenjën e shpirtit, pjesë qelizore e cila shndërrohet në forcë shpirtërore që noton në optimizmin dhe shpresën tek ardhmëria.

Përjetimet, kujtimet konkrete dhe origjinale, që të dyja kanë historinë e tyre dhe për të qenë specifike, Acka, “një grua-limfë”, krijon dicka madhështore, personale, private dhe intime duke e  kryqëzuar historinë e kujtimeve me nostalgji e dashuri: “Kthjellët sonte,/Trieste trandet territ tretur,/nëpër blu./Në Piazza del’Unita,/hapash penguar,/një grua tymiset mes zjarresh adoleshente,/pa e ditur se rinia kohësh ka shkuar./Rrudhat  në pasqyrë turbullojnë ndjenjën,/që koklavitet në rrjedhën e limfës.”Këto kujtime, momenteve të vecanta,  ndjenjave mistike Acka i bën tërësisht pjesë të shpirtit të saj dhe u jep një dimension të ndjeshëm, të rëndësishëm, të pavdekëshme, eternal, dhe të prekëshme; “ Tutje, në kryqet e rrugëve, kujtimet kryqëzojnë krenarinë,/ shtylla, hije,të dikurshmit dashnorë,/në skenën që dhezëllin aktrojnë,/por të vetmuarën spektatore tukequr nga befit,/edhe fryma e tremb.” Acka ka krijuar një klimë intime, ngacmuese  dhe nostalgjike, që  e bën poezinë më të kuptueshme e ndjesore, me fenomenologjinë e përfytyrimeve, duke hedhur dritë në shumë aspekte të përvojave jetësore: “ Në këtë vend historish të mëdha,/nuk po ditke, grua,/as të voglën tënde të mbrosh, ti?!”  –që burojnë së brendëshmi për shkak të moralit të shoqërisë, duke i shfaqur ato mes origjinalitetit dhe fuqisë shprehëse të të kundërtave. Gjithkush gjen veten në poezinë e titulluar;“Kujtimet që kryqëzojnë historinë”, (f. 36).

Vëllimi poetik, “Ftesë për flirt”, është  një vëllim alegorik dhe unik, -vargjet poetike lirike e të cilit shpesh i tejkalojnë kufijtë e traditës dhe forcës së zakonit, arrijnë në nivelin e guximit, heroikes dhe origjinalitetin e tyre, fuqisë sensuale shpreheëse dhe erotikes,  duke sjellë universalen dhe përjetësimin e përvojave jetësore, që eksplorojnë intensitetin e lirisë individuale dhe kolektive, të lirisë së shpirtit dhe ftesës për të “flirtuar” me brishtësinë e intimitetit njerëzor dhe me të gjithë faktorët socialë, historikë dhe psikollogjikë të  aseteve njerëzorë.

“Ftesë për flirt”, është forca e aspiratës substanciale të lirisë së shpirtit dhe mosgjykimit të tij, konkludimi erotik dhe lirik i titullit,  tek i cili  impresionet dhe të shprehurit, poetja Flutura Acka  flirton pa u epur më dashurinë njerëzore, dhe i jep gjithkujt mundësinë për të jetuar dhe kuptuar jetën ashtu si vjen e të ofrohet me misterin eternal të natyrës njerëzore. Dashuria njerëzore mes vedit dhe njerëzve që na rrethojnë, shpëton botën!

 

Raimonda MOISIU

HARTFORD CT USA

Mars 2016,

Filed Under: Featured Tagged With: Raimonda Moisiu, Shpirti nuk gjykohet

Fan Noli, Between The Divine And Human Worlds

November 25, 2015 by dgreca

By Raimonda Moisiu/

I do not believe that Fan Noli ever had any personal enemies. He was a humanitarian and a man of letters. He, not only served as a statesman, but also became a priest. In order to become a priest, a person must be a person of high ideals, who lives in the world of the divine and the world of the human and he must be tolerant and merciful. Since Noli possessed these qualities, he wore the black robe with ease. Immediately afterwords, he made a  brilliant declaration which allowed him to more easily push the limits of the millennium, in which he lived. He said that the Albanians, with a Muslim majority, chose an Orthodox priest as their leader. And where would you find a more beautiful expression of religious tolerance, especially in today’s world rife with religious conflict? Fan Noli bridged the gap between cultured Albanians and nonAlbanians alike. The brilliance of both his original works and his translations is undeniable. As a poet and journalist, I would like to point out an example which demonstrates this excellence to all of us who create literature and to aspiring artists in this field. If we call a miserly person a Jew, Fan Noli was a Jew of the cultivated word. When he wrote, he resembled a goldsmith or a clock maker. You would not dare to remove a single syllable of the golden poetry he left us.

It is our duty to preserve the legacy of Noli, Mjeda, and Migjeni. We must respect Professor Noli for his choice of words. It is said that Noli, in search of the beautiful Albanian word gérdallé, (jade) wrote from America to a childhood friend while translating Cervantes. And in the end, who was the jade one? And who else but Rosinant? Or another? And after the War, when they sent him other works by Shakespeare published in his country, at the same time as he congratulated them for their work, he said,”Albanian has other words that are more beautiful, my friends.”

Noli was modern in every sense of the word. Because of the church he founded, Albanians were and still are more united in America than in any other country in the world. Because of Noli, respected clerics such as Father Arthur Liolin preserve this unity. Also, a special thank you to Neka Doko for her support of Father Arthur Liolin and the Fan Noli library. Is it not so, brothers and sisters?

 

Filed Under: ESSE Tagged With: And Human Worlds, Between The Divine, fan noli, Raimonda Moisiu

Dr. Ilinden Spasse, një rrëfim për veten dhe babain Sterjo

September 22, 2015 by dgreca

Dr. Ilinden Spasse është djalë shkrimtari, që për të do të thotë shumë, se ka lindur bashkë me letërsinë, me artin e të shkruarit. Ai është i biri i Sterjo Spasses, një prej shkrimtarëve shqiptarë më në zë të shekullit XX-ë, një prej urave lidhëse më të fuqishme mes dy kombësive shqiptare dhe asaj maqedonase, shkrimtari modern, i cili evokoi paqen dhe harmoninë mes kombeve. Të dy, atë dhe bir janë pionierë të letrave shqipe, që duken sikur dalin nga muzeu historik i letrave shqipe. Veç prirjes natyrale të dr. Ilinden Spasses shkak frymëzimi për të shkruar u bënë ëndrrat dhe përvojat e jetës, me zërin e tyre të brendshëm dhe individualitetin e tyre. Është prozator që ka një fuqi të magjishme në defilimin e një numri të madh personazhesh, njerëz të thjeshtë e me pushtet, zbulon jo vetëm karakterin e tyre plot jetë në të kaluarën e në të ardhmen, por na rrëfen edhe lirinë e tyre me humor të hollë e të ndjeshëm, sarkazëm të goditur nga ana artistike, duke na dhënë kënaqësinë dhe duke e shndërruar shkrimtarin Ilinden Spasse në një mjeshtër të rrëfimit, si baba i tij. Ka botuar në fushën e letërsisë romane e tregime, ku ndër to spikat në mënyrë të veçantë edhe vepra monografike “Im Atë, Sterjo”.

Ilinden Spasse

Në fushën e përkthimeve ka sjellë “100 personalitetet më të shquara në histori” të autorit Majkëll Hart. Në fund të muajit korrik, unë u takova me dr. Ilinden Spassen dhe bashkëshorten e tij, një zonjë tejet sharmante, Marien, së bashku me shkrimtarin e poetin, Përparim Hysi, në Tiranë. Ishte një kafe shkrimtarësh, ku tema kryesore ishte letërsia dhe kritika letrare. Më dhuroi romanin e tij të fundit “Pavijoni i filozofëve”. Unë veçanërisht dëshiroja ta pyesja për krijimtarinë letrare të atit të tij dhe për krijimtarinë e tij të hershme letrare, kohën kur filloi të shkruante gjatë jetës së tij, por edhe aktualisht. Në këtë intervistë shkrimtari i mirënjohur dhe i talentuar, dr. Ilinden Spasse flet për vete dhe atin e tij, shkrimtarin e shquar, eruditin, Sterjo Spasse.

Bisedoi: Raimonda Moisiu

Përshëndetje z. Spasse. Më pëlqen të jem e drejtpërdrejtë me ju: -A ka qenë letërsia një interes shumë i hershëm i juaji apo diçka që lindi si pasion e dëshirë?

Në fakt, duke qenë djalë shkrimtari, më takon të them që unë kam lindur mes letërsisë. E them këtë, se në fëmijërinë time të hershme, unë “luaja” me shokët e babait, përkëdhelesha nga ata, më merrnin me biçikletë e më shëtisnin nëpër Tiranë, apo më shpinin me fëmijët e tyre në stadium për të parë ndonjë ndeshje futbolli. Shumica e tyre ishin tërë humor dhe me sjelljen e tyre të bënin që t’i doje shumë, ndonëse ende isha fëmijë dhe ata në sytë e mi dukeshin shumë të mëdhenj. Ata ishin shokë e tim eti, por ashtu si silleshin me mua më dukej sikur ishin “shokët” e mi. Vonë shumë vonë mora vesh që ata ishin shkrimtarë. Fjalën shkrimtarë deri në shkollën fillore nuk e konceptoja dot. Kur vajta në shtatëvjeçare, e kur mësuesja e letërsisë na jepte ndonjë copë leximi të shkruar nga këta autorë, unë si i papërmbajtur që isha bërtisja: “Këtë autor të këtij tregimi unë e njoh”. “Ky më ka dhënë gjysmë çokollate, se gjysmën tjetër ia kishte ngrënë “ujku”; ky i këtij tregimit tjetër më ka blerë akullore, ky….etj. E këta autorë, që unë i njihja mirë, e që i kisha “shokë” ishin Mitrush Kuteli, Nonda Bulka, Nexhat Hakiu, Petro Marko, Vedat Kokona, Dh. Shuteriqi, Shefqet Musaraj e më vonë Jakov Xoxa, Fatmir Gjata, Llazar Siliqi, Ismail Kadare, Dritero Agolli, e të tjerë, që në mënyrë më të hollësishme jam përpjekur t’i përshkruaj në librin tim monografik “Im atë Sterjo”(1995). Pra të gjithë këta që i përmenda më lartë kanë krijuar letërsinë shqipe, pra e përmend edhe një herë, që unë kisha lindur në mes të tyre, pra në mes të letërsisë, se ata ishin themeluesit e letërsisë së re shqipe.

Cila është gjëja më e rëndësishme që ju keni mësuar, kur filluat të kuptoni se çfarë është jeta?

Përgjigjja e kësaj pyetjeje për mua është e vështirë. Në jetë çdo gjë zhvillohet gradualisht dhe çdo gjë fillon të kuptohet gradualisht sipas moshës, sipas interesave të moshës, sipas kulturës që merr nga familja, shkolla, shoqëria apo mjedisi ku jeton, por edhe sipas prirjes që ka çdo fëmijë….Një gjë është e vërtetë, që në moshën e adoleshencës je më i frenuar, në mënyrë të pandërgjegjshme je në kërkim të vetvetes; në moshën e rinisë (i riu si veriu) “i di të tëra, je më i fortë se të gjithë etj.” Ndërsa në moshën e pjekurisë fillon e analizon shumë gjëra, shumë bëma të jetës dhe fillon e mban qëndrim kritik ndaj vetes. Nuk e di në se kjo i jep përgjigje pyetjes që më bëtë?!.

A ju kujtohet botimi juaj i parë dhe t’i keni thënë vetes: Ja dola! Edhe unë jam shkrimtar! Kur ka ndodhur kjo, herët apo më vonë?

Sterjo Spasse, Nonda Bulka, Ilinden Spasse, Zisa Cikuli

Po, më kujtohet shumë mirë kur kam shkruar e botuar tregimin tim të parë. Ose më mirë të them skicën time të parë. Se skicë është. Ka qenë fillimi i viteve 1960. Pasi mbarova mësimet dola nga shtëpia për t’u çlodhur. Pa pritur në mëhallën time, diku në rrugën e Kavajës, pashë një vajzë, që ma tërhoqi vëmendjen. Dhe në mënyrë të pavetëdijshme fillova që ta ndiqja pas, pa ndonjë pikësynim. Diku m’u zhduk! Kthej kokën majtas, kthej kokën djathtas, ishin ngritur mjaft pallate në një kohë rekord. I kisha parë edhe më parë këto pallate, por kësaj radhe më bënë përshtypje, shumë përshtypje, ndoshta nga që më “kishin fshehur” vajzën që ndiqja. E pikërisht, këtu, në një moment pëshpërita me vete: “Duke kërkuar vajzën…” që u bë dhe titulli i skicës. Dhe ideja qendrore ishte ajo e kohës: Duke kërkuar vajzën, pashë shumë pallate, pra lëvrinte puna. Gjithnjë në mënyrë të pavetëdijshme u ktheva në shtëpi dhe mbresat e atij momenti i hodha menjëherë në letër. Mbasi e shkrojta skicën sikur u lehtësova, ishte një ndjesi mjaft lehtësuese, që nuk e kisha provuar herë tjetër. Fillova ta rilexoja e ta korrigjoja. Po pas kësaj?! Në një moment m’u mbush mendja dhe ja dhashë tim eti për ta lexuar. Dhe prita disa ditë për të më dhënë përgjigje, por ai nuk po më thoshte asgjë. Përpiqesha që mos kapja ndonjë detaj në sytë e tij, por hiç përgjigje. Njëqind herë u pendova dhe e mallkova veten që ia dhashë atij për ta lexuar. Në sytë e mi ai ishte idhull dhe një idhull të merrej me budallallëqet që shkruaja unë, e aq më tepër që titulli ishte provokues “Duke kërkuar vajzën”. U pendova, që u tregova aq mendjelehtë, që e futa në telashe edhe atë për këtë problem. Dhe ai, si për inat nuk më kthente përgjigje. Edhe unë si për inat nuk guxoja ta pyesja. Isha mjaft i ndrojtur. I tillë jam edhe tashti në këtë moshë të thyer. Kur, një paradite, dëgjoj një zë nga fundi i oborrit të shtëpisë:

-Urime Ilo, u botua ajo!

Unë me vrap dola përjashta dhe pashë Nondën, ku me një dorë mbante biçikletën e tij “Bjanki”, ndërsa me tjetrën tundte një gazetë. Unë shtanga. Nuk po e kuptoja ku e kishte fjalën. Ai zgjati gazetën “Zëri i Rinisë”, ku në faqen e parë vura re titullin “Duke kërkuar vajzën” dhe poshtë një skicë, një djalë duke ndjekur një vajzë..dhe akoma më poshtë emrin tim të nënvizuar. Kam përshtypjen që babai, në ato momente u gëzua shumë më tepër se unë, por ai që u gëzua më tepër se ne të dy ishte vetë Nonda. Ç’kishte ndodhur?! Babai, pasi e kishte lexuar tregimin, kishte marrë në telefon Nondën për t’i kërkuar edhe atij një mendim, që do të ishte më realist, si i paanshëm. Por ai, sa e kishte lexuar tregimin, pa i thënë gjë babait e kishte shpënë te gazeta “Zëri i rinisë” ku ia dha në dorë kryeredaktori Dhimitër Verlit. Që më vonë e njoha edhe unë dhe ruaj kujtimet më të mira për këtë kryeredaktor, që ka ditur t’i përkrahë shumë talentet e reja. Dhe kështu skica ime e parë u botua në gazetën “Zëri i rinisë” në fillim të viteve 1960. Mendoj se vetë mjedisi familjar ku unë u rrita ka ndikuar më tepër se kushdo tjetër në formimin tim letrar.

Gjatë hulumtimit rreth aktivitetit tuaj krijues hasa titullin e monografisë “Im atë Sterjo”. Cilat qenë rrethanat që ju ndjetë nevojën për t’u shprehur e për të treguar, për atin Tuaj?

S. Spasse, Aferdita, motra e madhe, Nikolina, nena, Mariana  motra e vogel  dhe Ilindeni

Dashur pa dashur, me pyetjet që ju më keni bërë jeni pozicionuar që në fillim tek monografia “Im at, Sterjo”, që është edhe libri im më i arrirë. Unë kam qenë mjaft i lidhur me tim atë, jo vetëm nga që më mbante afër edhe në mjediset e shokëve të tij, gjë që ka ndikuar në pasqyrimin e personazheve të këtij libri, por edhe dega e shkollës që mbarova për letërsi, duket më afroi më tepër me të për t’u konsultuar si për probleme letrare ashtu dhe ato të arsimit, pasi Sterjoja për një kohë të gjatë ka qenë mësues, pastaj dhe redaktor i shtypit pedagogjik e më vonë i atij letrar. Erdhi një kohë, kur ai kishte nevojë për mua në aspektin fizik, pasi ishte rënduar mjaft nga shëndeti, vuante nga zemra. Pra, unë, si të thuash u bëra “sekretari i tij” duke daktilografuar jo me dhjetëra, po me qindra, për të mos thënë me mijëra faqe të krijimtarisë së tij. Sidomos cikli i tij i romaneve “Rilindësit” për mua ka qenë një shkollë e dytë, qoftë për kulturën historike që kam marrë, qoftë për mënyrën e të trajtuarit të problemeve, qoftë për skalitjen e personazheve si ata kryesorë ashtu edhe ata të dorës së dytë. Punonim kohë e pa kohë. Në këto romane (5 të tillë), Sterjoja ka derdhur tërë energjitë e tij krijuese me një përvojë tepër të madhe si në kulturë ashtu edhe në të shkruar. Të punosh disa vjet me të në mënyrë tepër intensive ku përfitoje një bagazh të madh jo vetëm letrar por edhe historik, edhe metodik të punës, e pastaj, krejt papritur “të të ikë nga dora” për mua, birin e tij ishte tepër e rëndë. Menjëherë pas vdekjes së tij, m’u ofruan disa të njohur, që t’u jepja dokumentet e babait për të shkruar ata ndonjë monografi për të. U ndodha në një dilemë: Pse të mos e shkruaja unë monografinë?! Kush më mirë se unë e njihte babanë tim në gjithë aspektet e jetës: Dokumentet janë dokumente, të thata, ndërsa në libër duhet të dilte shpirti dhe kështu iu futa menjëherë punës edhe asaj shkencore duke hulumtuar çdo gjë që ishte shkruar për të, duke u konsultuar edhe me shokë të tij, duke lexuar çdo shkrim të tij, duke lexuar edhe mjaft monografi të huaja e kështu me radhë deri sa e përfundova për tre-katër vjet. Me botimin e këtij libri unë theva një tabu, që edhe djali mund të shkruajë për babanë. Pas kësaj filluan të shkruhen mjaft monografi nga njerëzit e afërt të familjes…

Cilët ishin elementët thelbësorë, që ju bënë ju t’i futeshit me ngulm hartimit të monografisë për babanë tuaj Sterjo Spasse.

Mendoj se katër ishin elementët thelbësor që më nxitën për të ndërmarrë këtë hap të guximshëm për hartimin e kësaj monografie.

Spasse, Nexhat Akiu, Vedat Kokona, Mitrush Kuteli

Unë u përpoqa që figurën e tim eti ta shpalos në disa plane: 1) Si njeri: në marrëdhënie më familjen, (im atë kishte një disnivel kulture shumë të madhe me nënën time, e cila ishte pa shkollë fare. Por harmonia me të cilën ata kaluan tërë jetën, është një shembull i jashtëzakonshëm sidomos për brezat e rinj, që një e dy vetëm zihen, vetëm grinden për mustaqet e Celos, siç thotë populli. Por ajo kishte një pasuri tjetër të madhe, gurrën popullore, që im atë e shfrytëzoi bukur në veprat e tij. Ajo ishte shumë mikpritëse, që shokët e babait në shtëpinë tonë gjenin harmoninë familjare. Unë kurrë për gati 50 vjet që jetova me ta, nuk i kam dëgjuar të grinden një herë. Nuk e kam dëgjuar babanë ndonjëherë t’i flasë nënës, apo të na shajë ne fëmijët, mua dhe dy motrat, Afërditën dhe Marianën. Në marrëdhënie pune, me shokët dhe eprorët ka qenë shembull. Të gjithë shokët e tij të penës, nxënësit e studentët e tij, letrarët e rinj, që më vonë janë bërë pena të fuqishme të letërsisë sonë, si dhe mjaft miq e shokë të profesioneve të ndryshme, gjenin në atë shtëpi njeriun njeri, me të gjitha virtytet njerëzore, por gjenin dhe forcën mikpritëse të nënës tonë, gjenin buzëqeshjen e saj. Ndaj ajo shtëpi për shumë veta u bë si një “klub shkrimtarësh”, ose si një “klub” ku këta njerëz qanin hallet e tyre ose konsultoheshin për problem të ndryshme jetësore…

2- Si mësues, duke shërbyer si mësues në vende të ndryshme të Shqipërisë ai jetoi me hallet e nxënësve dhe mësuesve. Ishte një metodist i shkëlqyer, kishte një elokuencë të veçantë në të shpjeguarit e lëndës. Mësuesia atij i shërbeu për të shpalosur në revistat me karakter pedagogjik mjaft probleme të metodikes, të angazhohej thellësisht në reformën arsimore të vitit 1946, jo vetëm me dhënien e mësimit në mënyrë të përkryer, por duke botuar një sërë artikuj publicistikë në fushën e arsimit. Madje duke hartuar edhe mjaft tekste shkollore si autor dhe si bashkautor e që kanë shërbyer me dekada të tëra në shkollat tona shtatëvjeçare e të mesme. Edhe dy nga romanet e tij të para “Afërdita” dhe “Afërdita përsëri në fshat”, e që kanë bërë mjaft jehonë në kohën e tyre si në Shqipëri dhe në Kosovë, pikërisht arsimit i kushtohen, pikërisht emancipimit të shoqërisë shqiptare me anën e zhvillimit të arsimit. E ky emancipim fillon që në klasat më të ulta të shkollës fillore e deri më të larta, ky emancipim fillon në radhë të parë me emancipimin e mësueseve si forcë kryesore e emancipimit të shoqërisë.

3- Si shkrimtar, ai ka rrokur një gamë të gjerë problemesh sociale me të gjithë korpusin e veprave të tij. Në romanet e tij gjejmë të zbërthyera tërë reformat që u zhvilluan gjatë periudhës së monizmit, por edhe ciklin e romaneve “Rilindësit”,që është një vepër monumentale ku ka përshkruar në mënyrë të plotë, si asnjë tjetër, tërë periudhën e Rilindjes tonë kombëtare duke e parë në planin historik, social, politik, diplomatik, etnografik, ekonomik etj. dhe me një gamë të gjëra ngjarjesh, në të gjitha shtresat e shoqërisë shqiptare. Këtë cikël e fillon me romanin “Zgjimi” ku përshkruan zgjimin e ndërgjegjes kombëtare, hapjen e shkollave të para shqipe e vazhdon deri në ngritjen e flamurit në Vlorë më 28 nëntor 1912; përshkruan luftërat legjendare të viteve 1011-12 në veri të Shqipërisë e në Kosovë, vepron me personazhe realë historikë e të krijuar. I tërë korpusi i tij i “Rilindjes” ka mbi 1000 personazhe, një punë jo e pakët kjo, një punë që atij i ka kushtuar shumë në aspektin shëndetësor. Pas përfundimit të çdo romani historik atij i binte infarkt, etj. Shumë ngjarje në këtë cikël zhvillohen edhe në trevat e tjera të Ballkanit, si në Stamboll, Bukuresht, Sofje etj.

4.Si veprimtar shoqëror. Atë gjithnjë do ta gjeje në veprimtaritë letrare artistike që zhvilloheshin nga ana e Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë, do ta gjeje në veprimtaritë e tjera propagandistike që zhvilloheshin në lagjen ku banonte apo në ato që organizonte Komiteti Ekzekutiv i atëhershëm. Do të ishte mjaft aktiv sidomos gjatë muajt të letërsisë, ku bashkë me shokët e tij do të shkonin në shumë rrethe të Shqipërisë. Preferonte shumë, që shokët e tij, t’i shpinte në vendlindjen e tij, në zonën e Prespës për t’iu “mburrur” për mikpritjen e prespiotëve dhe për bukurinë e natyrës.

Si keni arritur ju në këtë monografi të harmonizoni aktualen mbizotëruese historike, sociale e politike, në kurriz të pavarësisë tuaj intelektuale?

Harmonizimi i aktuales me historiken, i anëve sociale me ato politike dhe i plot harmonizimeve të tjera kanë ardhur vetvetiu, nga vetë jeta intensive e shkrimtarit, jetë e mbarsur me një aktivitet të gjerë sa letrar, aq edhe në fushën e arsimit, jetë e mbarsur nga problemet e shumta të kohës, nga shpresa për një të ardhme sa më të mirë dhe nga zhgënjimet e retorikave të ndryshme.

Çfarë mendoni se ka mbetur konstante tek ju?

Konstante ka mbetur vetëm dëshira për të kontribuar sa më tepër, për të shkruar sa më tepër…

Si mendoni ju, cilat janë elementët thelbësorë të një proze, në rastin tuaj, të romanit. Sfida që përballeni me ndërtimin e tij, duke e krijuar atë me idetë që keni në mendje për ecurinë e personazheve. Ju i paraqisni personazhet tuaja nga jeta reale në përshtatje me kohën e situatën, apo anasjelltas?

Duke i hedhur një sy krijimtarisë sime modeste, tani në një moshë pak të shtyrë, ve re, se pothuajse të gjitha temat qoftë të tregimeve, novelave apo gjinive të tjera më të gjata, që unë kam shkruar, janë nga jeta aktuale, personazhet janë të kohës, ku kulmin arrij me monografinë “Im at, Sterjo”, që shumë veta e quajnë roman.

Zhanrin e romanit “e bëtë ju që të vinte te ju”, apo është preferenca tuaj?

Zhanri i romanit, ka ardhur vetvetiu nga tema që kam zgjedhur. Nuk jam nisur kurrë që të shkruaj roman. Më mungon ajo “ambicie e mirë” do të thoja, për të shkruar një roman e me këtë roman t’ua kaloj të tjerëve. Kjo nuk ekziston tek unë. Po të ekzistonte kjo “ambicie” me siguri fruti i krijimtarisë time letrare do të ishte shumë më i bollshëm.

Diçka për vëllimin me tregime “Cuca e pavijonit”, 1970, dhe romanin “Përtëritje” 1976, janë fantazi, apo pasqyrë e brendshme e botës njerëzore?

Këto tituj që ju i përmendët, janë frymëzim i një kohe kur unë posa kisha dalë në jetë dhe i një vendi të thellë malor ku unë isha i punësuar si mësues i gjuhës e i letërsisë në një nga fshatrat më të thella të Matit. Vetë rinia ime, mbase dhe përgatitja psikologjike që kisha marrë në familje, ishin si të thuash ilaçi më i mirë për ta parë jetën me optimizëm, të punoja me dëshirë, të prekja plagët e kohës, natyrisht duke iu përmbajtur orientimeve të kohës. Pra shpirtërisht isha shumë i motivuar për të qenë optimist, ndryshe nga shumë shokë të mij që çdo gjë e shihnin të errët, të zezë. Në këto dy libra nuk ka fantazi. Kështu ka qenë jeta, me të mirat e të këqijat e saj. Ajo ka qenë bota e brendshme shpirtërore e personazheve të mi.

Ku qëndron forca e inspirimit tuaj si një shkrimtar që i përket dy epokave – realizmit socialist dhe periudhës postkomuniste?-Ku qëndron ndryshimi midis këtyre dy epokave. Çfarë ju tërheq më shumë nga realiteti e si mund ta konceptosh atë artistikisht?

Ndryshimi midis dy epokave në aspektin letrar mua më duket se nuk ekziston. Edhe në atë kohë mund të shkruaje, natyrisht brenda kornizave ideologjike. Po njeri nuk të detyronte të shkruaje me zor. Edhe tani shkruan, por më duket se shkruan më tepër broçkulla duke u mbështetur në “lirinë e fjalës”.

Kombinimi i së tashmes me të shkuarën, i letërsisë me publicistikën në fushën e letrave përbën bazën e letërsisë së suksesshme, por edhe një teknikë e vështirë për ta pasqyruar në letër. Si ia arritët ju ta realizonit këtë në romanin “Pavijoni i filozofëve”, 2014?

Krejt natyrshëm: Disa episode të vogla në dukje më ngacmuan të gjeja fillin e një tregimi. Këto episode “të vogla”, mbase lidheshin edhe me karakterin tim, me edukatën time: “Një shok më tha: Filan ministër ti e ke shok, e ke mik, pra thuaji atij të ma japë tenderin e objektit që ndërton ai. Do t’i jap sa të dojë, po edhe ti nuk do të mbetesh pa gjë.” Në atë situatë, kur ne kishim dalë nga një sistem diktatorial dhe ishim futur në demokraci, këto fjalë më bënë mjaft përshtypje. Biles netë të tëra kam ndenjur pa gjumë. Si mund t’i kërkosh një shoku, e aq më tepër ky ministër, e të bësh pazarllëqe parash e tenderash?! Unë atëherë kuptimin e fjalës tender nuk e dija. E këtu lindi shkëndija e parë për hartimin e këtij romani. Në një moment mendova se vetëm një i çmendur mund të bëjë një kërkesë të tillë. Pra gjeta edhe fundin e romanit. Midis fillimit e fundit u gatua ky roman, tepër aktual e tepër kritik…

Z.Ilinden, jeni edhe përkthyes, dhe keni përkthyer “100 personalitetet më të shquara në histori” e autorit Majkëll Hart. Çfarë ju ka shtyrë t’i përktheni e t’i sillni këto personalitete në shqip? Cili është sekreti që fuqishëm ka influencuar në përkthimin e këtij libri?

Nuk ka ndonjë sekret të madh këtu. Rastësisht më ra në dorë ky libër përkthyer në gjuhën maqedonase. Unë e lexova edhe kuptova shumë gjëra por edhe shumë gjëra nuk i kuptova. Ndaj vendosa ta përktheja me fjalor në dorë, që ta kuptoja më mirë dhe bëra mirë se të dish jetën e figurave më në zë të botës është një shkollë më vete. Ndaj iu futa përkthimit për vete, për të mësuar sa më shumë për shkencëtarë, shkrimtarët, filozofët , shpikësit që kanë ndryshuar rrjedhën e historisë njerëzore dhe kështu nga faqja në faqe unë arrita të përktheja librin dhe ta redaktoja e ta përshtatja në shqip. Kur e përfundova, pashë që kisha bërë një punë të mirë dhe e botova. Kaq.

Çfarë mendoni për statusin aktual të kritikës? A ka kritikë të mirëfilltë sot për sot?Cili ka qenë keqkuptimi më i ndjeshëm gjatë karrierës tuaj krijuese?

Për kritikën e sotme, më duket se kam folur shumë në romanin tim “Pavijoni i filozofëve”, të cilën do ta përkufizoja po me gjuhën e romanit: Ka para, ka kritikë, S’ka para, s’ka kritikë! Ka para ka kritikë superlative, s’ka para, ka heshtje. Që tani për tani institucioni që të merret direkt me vlerësimin dhe zhvlerësimin e shkrimtarëve tek ne mungon. Arsyet mund të jenë të shumta, por është një gjë që shkrimtarët kanë shumë më tepër kulturë, se të ashtuquajturit kritikë të sotëm. Në fushën e letërsisë nuk kam pasur ndonjë keqkuptim me ndonjë redaksi. Kur më kanë kthyer ndonjë vepër, kam qeshur me vete, sepse argumentet që më kanë thënë redaktorët nuk ma kanë mbushur mendjen. Por edhe të bëja fjalë ishte e kotë. Dhe kështu e kaloja me të qeshur. Natyrisht, përbrenda zieja nga inati, ashtu siç zienin nga inati edhe im atë, edhe shokët e tij, kur ua kthenin veprat në shtëpinë botuese, gjë që e kam trajtuar në “Im at, Sterjo”.

Mendoni e shpresoni se gazeta “Drita”, do të rikthehet”?

Gazeta “Drita” është rikthyer, por nuk ka atë forcë të “Dritës” së mëparshme: Kjo vjen nga që ka rënë mjaft interesi i të lexuarit, jo vetëm për shkaqe ekonomike, apo për shkaqe se dalin mjaft botime ku trajtohen edhe probleme të letërsisë apo edhe pse është futur interneti, që të merr mjaft kohë, por kryesorja më duket mua është, se kësaj gazete i “iku” institucioni që e nxirrte, i “iku” Lidhja e Shkrimtarëve dhe e Artistëve, që brezi ynë e ka patur si një “mbështetje” për gjithçka që lidhej me kulturën, artin dhe kritikën letrare….

Si jeni ndier përballë botës së frikshme të mediokritetit, klaneve, hipokritëve dhe inferioritetit?Çfarë kuptoni me shprehjet “vetëgjymtim dhe vetëvrasje intelektuale’?

E thashë edhe më lart: përballë botës së frikshme, mediokritetit, klaneve dhe inferioritet, unë kam heshtur dhe kam qeshur me vete. Por ndeshja me redaksitë nga ana ime ka qenë e kufizuar, se unë nuk shkruaja shumë, sa që të bëhesha i bezdisshëm për ta edhe për vete. Në kohën e monizmit ka ekzistuar një farë autocensurë, se mjaft pena të forta e kanë ngrënë pikërisht për një fjalë, për një ide të thënë në kundërshtim me orientimet e kohës.

Si shkrimtar, cili është koncepti juaj për kombin, për pushtetin, për partitë politike dhe për demokracinë në vendin tonë?

Për konceptin për kombin, për pushtetin, për partitë politike, -nuk di ç’të them, sepse nuk e kam vrarë shumë mendjen, ndërsa për demokracinë më qartë se ç’e kam shprehur në librin e fundit nuk besoj se do ta shpreh këtu. Por di një gjë, që këto koncepte në ndërgjegjen e njerëzve dhe në këtë kohë të globalizimit sikur janë zbehur. Por kur shikon ndeshjet ndërkombëtare ku luan Shqipëria, entuziazmi i tifozëve shqiptar arrin kulmin…

Kur shprehemi “brezi i mëparshëm”, kë keni ndërmend sipas jush? Cilët janë autorët tuaj më të preferuar, shqiptarë e të huaj?

Në fakt, kur jam shprehur ndonjëherë për brezin e mëparshëm, gjithnjë kam pasur parasysh babanë dhe shokët e tij jo vetëm moshatarë por edhe më të rinj, që janë krenaria e kombit tone. Autorët që më kanë pëlqyer më shumë në kohën time kanë qenë ata që u përkthyen në shqip, ata që zhvilloheshin në leksione e shkollës. Por dua të them që shkolla ruse me kolosët e saj, shkolla franceze me kolosët e saj dhe ajo angleze dhe amerikane kanë qenë ata që na kanë brumosur ne me artin e të shkruarit dhe të shijuarit. Dhe gjithnjë kam harruar se edhe brezi im tani po plaket.

Projektet tuaja në të ardhmen? Çfarë ju ka mbetur peng?

Ai që merret me të shkruarit, gjithnjë në nënvetëdije ka projekte që nuk guxon t’ia thotë jo vetëm shokëve e miqve, por edhe vetes. Megjithatë, kam një projekt, për të botuar Bibliografinë e Sterjos, që kap mbi 2600 zëra si dhe korrespodencën e tij, që mua më duket me mjaft interes. Të shohim nëse do të arrij t’i botoj.

Mesazhi juaj për inteligjencën e shoqërinë shqiptare sot….

Përgjigjja mund të jetë retorike. Vetë puna krijuese, dëshira për ta mbajtur atë gjithnjë të ndezur është një mesazh për rininë.

Filed Under: Interviste Tagged With: Dr. Ilinden Spasse, një rrëfim për veten dhe babain e tij, Raimonda Moisiu, STERJO SPASSE

  • « Previous Page
  • 1
  • …
  • 6
  • 7
  • 8
  • 9
  • 10
  • …
  • 28
  • Next Page »

Artikujt e fundit

  • NË VEND TË NJË KARTOLINE, SOT NË DITËLINDJEN E TIJ
  • ASOCIACIONI I PROPOZUAR E SHNDËRRON KOSOVËN NË FUÇI BARUTI 
  • GJASHTË KUSHTET E KRYEMINISTRIT KURTI JANË TË ARSYESHME
  • VACE ZELA ( 7 prill 1939 – 6 SHKURT 2014)
  • NJË BIBLIOTEKË PËR QYTETIN E ALFABETIT SHQIP
  • Hapja e shkollave të para shqipe në vitet 1941 – 1944, ngjarje e rëndësishme, kyçe në historinë e Kosovës
  • Ekspozita “Gjergj Kastrioti Skënderbeu-kalorësi i lirisë së shqiptarëve”
  • TECHNOLOGY REVIEW (1981) / ÇFARË ËSHTË NJË FOTOGRAFI? — PËRGJIGJJA E FOTOGRAFIT SHQIPTAR ME FAMË BOTËRORE GJON MILI DHE NJË KOMENT PËR LIBRIN E TIJ “FOTOGRAFI DHE KUJTIME”
  • Rreth rëndësisë së përkthimit në gjuhën angleze të librit “Koja në rrjedhën e kohëve” të autorit Fran Gjeloshaj
  • Kryeministri Kurti priti në takim ambasadorët e akredituar në Kosovë
  • THE SIX CONDITIONS OF PRIME MINISTER KURTI ARE REASONABLE
  • Momenti që drejtësia në Shqipëri që të tregojë se sa është e pavarur
  • MISIONI I VATRAVE SHQIPTARE NË SHBA. NË VEND TË NJË URIMI…
  • Pentagoni godet dhe rrëzon balonën ‘spiune’ kineze. Po tani ?
  • Tërmeti në Turqi, Vatra shpreh solidaritet dhe lutet për viktimat e të plagosurit

Kategoritë

Arkiv

Tags

alfons Grishaj Anton Cefa arben llalla asllan Bushati Astrit Lulushi Aurenc Bebja Behlul Jashari Beqir Sina dalip greca Elida Buçpapaj Elmi Berisha Enver Bytyci Ermira Babamusta Eugjen Merlika Fahri Xharra Frank shkreli Fritz radovani Gezim Llojdia Hazir Mehmeti Ilir Levonja Interviste Keze Kozeta Zylo Kolec Traboini kosova Kosove Marjana Bulku Murat Gecaj nderroi jete ne Kosove Nene Tereza presidenti Nishani Rafaela Prifti Rafael Floqi Raimonda Moisiu Ramiz Lushaj reshat kripa Sadik Elshani SHBA Shefqet Kercelli shqiperia shqiptaret Sokol Paja Thaci Vatra Visar Zhiti

Log in

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Cookie settingsACCEPT
Privacy & Cookies Policy

Privacy Overview

This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these cookies, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are essential for the working of basic functionalities of the website. We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may have an effect on your browsing experience.
Necessary
Always Enabled
Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. This category only includes cookies that ensures basic functionalities and security features of the website. These cookies do not store any personal information.
Non-necessary
Any cookies that may not be particularly necessary for the website to function and is used specifically to collect user personal data via analytics, ads, other embedded contents are termed as non-necessary cookies. It is mandatory to procure user consent prior to running these cookies on your website.
SAVE & ACCEPT